آلوکه‌خوانی و کاربردهای آن در آیین جشن و سرور سیستان

الموضوعات :

فاطمه الهامی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، چابهار، ایران.)
راضیه میرشکار ² (دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، چابهار، ایران.)

تاريخ الإرسال : 01 الأحد , ذو القعدة, 1444 تاريخ التأكيد : 23 الخميس , محرم, 1445 تاريخ الإصدار : 28 الأحد , صفر, 1446

الکلمات المفتاحية: فرهنگ عامه, سیستان, آلوکه, آیین سرور, بومی‌سروده,

ملخص المقالة :

آلوکه در گویش سیستانی به معنای ترانه‌های عروسی است که در آیین پیوند ازدواج اجرا می‌شود. این ترانه‌ها در این منطقه به قدمت وجود انسان ریشه دارد و بیانگر غنای فرهنگی و تمدن کهن این خطه است. آلوکه در مضامین مذهبی، عشقی و تاریخی نیز در سیستان رایج است. اما این مقاله فقط به بررسی آلوکه‌خوانی و کاربردهای آن در آیین جشن عروسی اختصاص دارد. پژوهش حاضر از طریق مصاحبه با گویشوران متعدد و استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است. این پژوهش با بررسی مفهوم آلوکه،‌ وجه‌تسمیۀ آن، پیشینۀ تاریخی، اجراکنندگان، شیوۀ اجرا و انواع آن نشان می‌دهد که مردم سیستان چه اندازه به اجرای آیین عروسی با گویش محلی خود پایبند هستند و این نکته در فرهنگ آنان چه جایگاهی دارد. تطبیق شادی‌سروده‌های سیستان با نمونه‌های مشابه آن در دیگر نقاط ایران نیز نشان می‌دهد که اجرای شعر با آهنگ، در آیین‌های بومی و محلی اقوام ایرانی نقش بنیادینی دارد. از سوی دیگر، این مقاله با ذکر انواع آلوکه‌ها به بررسی ویژگی‌های ساختاری از وزن، ردیف و قافیه، قالب، زبان، محتوا و جنبه‌های ادبی آن پرداخته است. برخورداری از این همه ترانه و ترنّم برای بهره‌بردن از لحظه‌لحظۀ شادی‌ها بیانگر شور سرزندگی و نشاط جمعی مردم این خطّه است. برخورداری کامل آنان از شادی و سرور، اهمیت برگزاری یکی از اساسی‌ترین مسایل زندگی را نشان می‌دهد.

المصادر:

- آذرگان، محمدحسین (1395). سیستان قلمرو زبان پارسی(فرهنگ لغات سیستانی). گرگان: انتشارات نوروز.
- افتخارزاده، افسانه و همکاران (1388). قصه‌های بلوچی. با همکاری مریم نورزایی و غلامرضا ایجاد. تهران: چشمه.
- افشار سیستانی، ایرج (۱۳۶۹). سیستان‌نامه. تهران: مرغ آمین.
- الهامی، فاطمه (۱۳۹۵). سیتک‌های سیستانی. زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- الهامی، فاطمه، و میرشکار، راضیه (1398) . اَرده‌خوانی و کاربردهای آن در آیین سوگواری سیستان. فرهنگ و ادبیات عامه، 7(29)، 23-1. dor: ‎ 20.1001.1.23454466.1398.7.29.2.6
- بارتوک، بلا (۱۳۷۷). چندمقاله دربارۀ موسیقی محلی. ترجمۀ سیاوش بیضایی. تهران: رودکی.
- بهداروند، اکبر(1390). عاشقانه‌ها (دوبیتی‌های امروز). تهران: نگاه.
- بهرامی، تقی(۱۳۱۷). فرهنگ روستایی (دایرۀ‌المعارف فلاحتی). تهران: چاپ خودکار.
- جاوید، هوشنگ (1382). نگرش به آیین پیوند. عروس هنر، 3(26)، 41-38.
- جباره ناصرو، عظیم، و فضلی، عارف (1401). بررسی و تحلیل ترانه‌های عروسی منطقه لارستان با تکیه بر بن‌مایه‌های اساطیری. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 12(3)، 61-88.dor: 20.1001.1.2345217.1401.12.3.3.7
- جباره ناصرو، عظیم، و کوهنورد، رقیه (1398). بررسی اشعار و ترانه‌های عروسی در شهرستان جهرم. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 9(4)، 26-1. dor: 20.1001.1.2345217.1398.9.4.1.6
- ذوالفقاری، حسن (1396). شیوه‌های اجرایی اشعار محلی در ایران. شعر پژوهی، 9(3)، 99-69.doi: 10.22099/JBA.2017.4070
- ذوالفقاری، حسن، و احمدی، لیلا (1388). گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های ایران. ادب پژوهی، بهار و تابستان، 3(7-8)، 170-143.
- رئیس‌الذاکرین، غلامعلی(۱۳۷۰). کندو(فرهنگ مردم سیستان) .مشهد: سعید.
- شهبازی، فاطمه،و عبادی، آزاده (1397). نگاهی به واسونک‌ها و ترانه های عروسی منطقه هندیجان. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 8(2)، 80-63.dor: 20.1001.1.2345217.1397.8.2.4.8
- شهنازی، جواد (1392). فرهنگ گویشی سیستان «خنج»، جلد اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- صفا، ذبیح‌الله (1351). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: ابن سینا.
- طباطبایی، سیدحسین، طباطبایی، سیدحسن، و رضایی، محمد (1394). آیین سوگ و سرور در منطقه سرکویر دامغان. فرهنگ و ادبیات عامه، 3(5)، 27-1. Dor: 20.1001.1.23454466.1394.3.5.1.9
- فاضلی، محمدتقی، و پوربختیار، غفار (1395). بررسی آداب و رسوم سوگواری در شاهنامۀ فردوسی و مقایسۀ آن با آداب مذکور در بین اقوام لر بختیاری و لر کوچک. علوم اجتماعی، 10(34)، 144-121.
- فرجی، عبدالرضا (1376). جغرافیای کامل ایران. تهران: نشر ایران.
- کریستن‌سن، آرتور (1355). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی. تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
- کوهی کرمانی، حسین(۱۳۱۷). هفتصد ترانه از ترانه‌های روستایی. تهران: بی‌نا.
- هدایت، صادق (۱۳۳۴). مجموعه نوشته‌های پراکنده. مقدمۀ حسن قائمیان، تهران: امیرکبیر.
- یارشاطر، احسان (1393). تاریخ ادبیات فارسی(ادبیات شفاهی زبان‌های ایران). تهران: سخن.