بررسی گونههای مختلف عناصر عامیانه و محلّی در اشعار شوریدۀ شیرازی
الموضوعات :
محمد هادی خالق زاده
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.)
الکلمات المفتاحية: شعر, فرهنگ عامیانه, لهجۀ شیرازی, شوریده, زبان محلّی,
ملخص المقالة :
محمّد تقی شوریده شیرازی(۱۲۷۶- ۱۳۴۵ ق) ملقّب به فصیح المُلک از شعرای قرن سیزدهم و نیمۀ اوّل قرن چهاردهم هجری قمری یعنی دورۀ بیداری است که به هنجارگریزی از زبان گذشته دست زده و زبان شعر را به زبان کوچه و بازار و مردم نزدیک کرده است. وی زبان عامۀ مردم را برگزید تا با صمیمیّت خاص مورد توجه مردم نیز قرار گیرد و توانست در کنار واژه های فصیح و دیرینۀ فارسی بویژه واژههای خراسانی و عراقی، از زبان گفتار روزگار خویش، واژههای عامیانه و مصطلحات محلّی و شیرازی را به امانت گرفته و در اشعار خود با مهارت تمام ذکر کند. واژه های پیش پا افتاده و معمول کوچه و بازار که حتّی شعرای هم زمان وی امکان ورود آن اصطلاحات به شعر را نادرست می دانستند در شعر شوریده ممزوج و هم‌نشین واژه های رسمی شده است. این جُستار در پی آن است تا با بررسی مصطلحات شیرازی، فرهنگ و بازی‌های عامیانه، کنایات محلّی و گاه واژه های لُری و ترکی منطقۀ فارس در شعر شوریده این نتیجه را تایید کند که یکی از علل مقبولیّت شوریده در نزد عموم، همین نزدیکی زبان این شاعر به زبان تودۀ جامعه است.
1- اسفندیاری پور، زهرا؛ خاتمی، احمد.(1395). « شوریدۀ شیرازی و خصایص سبکی دیوان وی»، بهار ادب، شماره 34، صص 15- 34.
2- اسفندیاری پور، زهرا؛ خاتمی، احمد.(1397). «میزان و چگونگی کاربرد استفاده از اصطلاحات عامیانه و کنایات در شعر دوره قاجار با تکیه بیشتر بر ایرج میرزا»، بهار ادب، شماره 40، صص 65- 86.
3- اکبری بیرق، حسن؛ اسدیان، مریم.(1386). «الفاظ و تعبیرات عامیانه در غزلیات شهریار»، علوم ادبی، شمارۀ 3، صص 113 -144.
4- امداد، حسن.(1388). انجمنهای ادبی شیراز، شیراز: انتشارات نوید.
5- انوری، حسن.(1381). فرهنگ سخن، 8 مجلّد، تهران: سخن.
6- انوری، حسن. (1390). فرهنگ کنایات سخن، تهران: سخن.
7- بهروزی، علینقی.(1348). واژهها و مثلهای شیرازی و کازرونی، شیراز: اداره کل فرهنگ و هنر فارس.
8- ثابت، عبدالرحیم.(1393). خوان خنده، شیراز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم با همکاری بنیاد فارسشناسی.
9- ثروت، منصور.(1379). فرهنگ کنایات، تهران: سخن، چاپ سوم.
10- حافظ، شمس الدّین محمّد.(1375). دیوان، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، دو مجلّد، تهران: خوارزمی.
11- حقشناس، علی محمّد.(1379). «فرهنگ فارسی عامیانه یا گفتاری»، نشر دانش، سال هفدهم، شمارۀ ٢، صص 59-65.
12- دهخدا، علی اکبر.(1377). لغتنامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران : دانشگاه تهران.
13- رکنزادۀ آدمیّت، محمّد حسین.(1337). دانشمندان و سخنسرایان فارس، پنج مجلّد، تهران: کتابفروشی اسلامیّه و خیّام.
14- زرینکوب، عبدالحسین.(1372). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، تهران، سخن، چاپ دوم.
15- زیانی، جمال.(1393). دلنوشته هایی از فرهنگ، آداب، رسوم و باورهای شیرازی، شیراز: آوند اندیشه.
16- سارلی، ناصرقلی.(١٣٨٧). زبان فارسی معیار، تهران: هرمس.
17- سپاسدار، محمود.(1393). شیرازی؛ نگاهی به لهجۀ مردم شیراز، شیراز: آوند اندیشه، چاپ دوم.
18- شاملو، احمد.(1379). کتاب کوچه، با همکاری آیدا سرکیسیان، جلد 2، تهران: مازیار.
19- شاملو جانی بیک، اکبر.(١٣٩١). «بررسی بازتاب جلوههای فرهنگ عامه در داستانهای جلال آل احمد»، مطالعات داستانی، پیام نور، دورۀ اول. شمارة ٢ ، صص 43-47.
20- شریفی، محمّد.(1387). فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو و معین.
21- شعاع شیرازی، محمّد حسین.(1380). تذکرۀ شعاعیّه، به تصحیح محمود طاووسی، شیراز، بنیاد فارسشناسی.
22- شعاع شیرازی، محمّد حسین.(1347). دیوان اشعار، نسخۀ خطی شمارۀ 300، به خط شاعر، بخش کتب اهدایِ علیاصغر حکمت کتابخانۀ دانشگاه تهران.
23- شعاع شیرازی، محمّد حسین.(بی‌تا). تذکرۀ شکرستان فارس، نسخۀ خطی 11876، مجلس شورای اسلامی.
24- شفیعی کدکنی، محمّد رضا.(۱378). صور خیال در شعر فارسی، تهران: نشر آگه، چاپ هفتم.
25- شمیسا، سیروس.(1372). بیان و معانی، تهران: نشر میترا.
26- شوریده، محمّد تقی.(133). دیوان اشعار، شرح و تحشیۀ حسن فصیحی، به اهتمام خسرو فصیحی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و مکگیل.
27- شیفته، میرزا حسینخان، میرزا حسنخان احسان.(1307). «شوریدۀ شیرازی»، ارمغان، دورۀ نهم، شمارۀ 2 و 3، صص 77-92.
28- مشکور، محمدجواد.(1388). دستورنامه در صرف و نحو زبان پارسی، تهران: شرق.
29- علوی مقدم، محمد و رضا اشرف زاده.(1384). معانی و بیان، تهران: سمت.
30- محمّد پادشاه.(1363). فرهنگ آنندراج، تهران: کتابفروشی خیام.
31- مرادی، محمّد.(1390). «بررسی گونههای اصلی وزن و تحول آنها در شعر گویش شیرازی»، ادبیات و زبانهای محلّی ایران زمین، سال اول، شمارۀ 3، صص 177 – 210.
32- ملک زاده، محمدجعفر.(1380). فرهنگ زرقان، تهران: نشر آثار.
33- مقیمی، افضل و دیگران.(1394). فرهنگ واژههای لُری بویراحمدی، تهران: مانا.
34- معین، محمد.(1371). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
35- نجفی، ابوالحسن.(1387). فرهنگ فارسی عامیانه، تهران: نیلوفر.
36- نقابی، عفت؛ تاج فیروزه، فاطمه.(1397). «بررسی مؤلّفه های زبان عامیانه در داستانهای جلال آل احمد»، دو فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 84، صص 243 - 269.
_||_