«امیر و گوهر» در گسترۀ پژوهش‌های ادبیات بومی مازندران

الموضوعات :

عارف کمرپشتی ¹ , مریم سلیمان پور ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.
2 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

تاريخ الإرسال : 29 الجمعة , جمادى الأولى, 1444 تاريخ التأكيد : 29 الجمعة , شوال, 1444 تاريخ الإصدار : 04 الخميس , ذو الحجة, 1444

الکلمات المفتاحية: منظومه, امیر پازواری, منظومۀ روایی, امیر و گوهر, منظومۀ غیرروایی,

ملخص المقالة :

امیر پازواری، مشهورترین بومی‌ سرای مازندرانی است که سروده‌ هایش موضوع تحقیق علاقه‌ مندان و پژوهشگران ادب عامه قرار گرفته است. با چاپ امیری‌ ها و سروده ‌های منسوب به او با نام دیوان امیر پازواری در دهۀ‌ گذشته، منظومه ‌ای به نام امیر و گوهر در شمار منظومه‌ های عاشقانه ادبیات بومی مازندران جلب توجه کرده است. از این‌ رو این جستار با بررسی پژوهش‌ های انجام شده، در صدد برآمده تا امیر و گوهر را با توجه به ویژگی ‌های منظومه‌ های عاشقانه، مورد بحث و بررسی قرار دهد. نقد و بررسی پژوهش ‌ها نشان می ‌دهد روایات افسانۀ دیدار امیر با حضرت علی (ع)، پایه و اساس منظومه ‌ای است که نام امیر و گوهر بر آن نهادند. امیر و گوهر از شخصیت‌ های افسانه هستند؛ اما رویدادها حول دیدار با حضرت علی(ع) می چرخد و به سیر داستانی و رویدادهای عاشقانه دلالت نمی ‌کند. در واقع از امیر و گوهر تنها افسانه‌ ای برجاست و برخلاف انتظارِ محققان و دوستداران ادب عامه، منظومه‌ ای به این نام در مازندران وجود ندارد. از امیری ‌ها و دوبیتی‌ های منسوب به امیر پازواری به‌ واسطۀ توصیف احساسات به گوهر، فقط می‌ توان منظومه ‌ای غیرروایی متصور شد؛ چون تنها بُرشِ کوتاهی از زندگی امیر و گوهر در سروده ‌ها نمود دارد و از آنجا که سیر داستانی و سرگذشت عاشقانه‌ ای از امیر و گوهر وجود ندارد، نمی ‌توان داستان را در چارچوب منظومه‌ های روایی عاشقانه قرار داد.

المصادر:

- آقاجانیان میری، عسگری(1376). شرح حال و عروض شعر امیر پازواری. مجموعه مقالات امیر پازواری از دیدگاه پژوهشگران و منتقدان. به کوشش جهانگیر نصری اشرفی و تیساپه اسدی. تهران: خانۀ سبز، صص32-46.

- احمدی، لیلا(1398). دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. جلد اول. مدخل امیری. تهران: مرکز دایرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.

- اسماعیل­‌زاده، یوسف(1392). مثنوی رشتۀ گوهر، سرودۀ بینش کشمیری (سده یازدهم). رشت: رخسار صبح.

- انوشه، حسن(1380). دانشنامۀ ادب فارسی، ادب فارسی در شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش). جلد چهارم(بخش یکم). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- باباصفری، علی­ اصغر(1392). فرهنگ داستان­‌های عاشقانه در ادب فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 

- پازواری، امیر(1337). کنزالاسرار مازندرانی. با مقدمۀ منوچهر ستوده و محمدکاظم گل­باباپور. جلد اول. تهران: کتابفروشی خاقانی.

- پازواری، امیر(1349). کنزالاسرار مازندرانی. با مقدمۀ محمدکاظم گل­باباپور. جلد دوم.  بی­جا.

- جوادیان کوتنایی، محمود(1377). امیر پازواری؛ افسانه یا تاریخ؟. مجموعه مقالات در شناخت فرهنگ و ادب مازندران: به یاد امیر پازواری. به کوشش فرهنگ‌خانۀ مازندران. تهران: اشاره، صص59-72.

- ذبیحی، علی (1398). دانشنامۀ تبرستان و مازندران. جلد پنجم. مدخل امیر پازواری. تهران: نشر نی.  

- ذبیحی، علی، و فلاح، نادعلی(1393). امیری یا منظومۀ «امیر و گوهر براساس نسخۀ نویافتۀ محفوظ در کتابخانۀ ملی ایران. آینۀ میراث، 12(1)، 109-136.

- ذبیحی، علی، و فلاح، نادعلی (1395). منظومۀ امیر و گوهر (امیری). تهران: رسانش نوین.

- ذوالفقاری، حسن(1392). یکصد منظومۀ عاشقانه فارسی. تهران: چشمه.

- ذوالفقاری، حسن (1398). دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. جلد اول. مدخل امیر و گوهر. تهران: مرکز دایرۀ­المعارف بزرگ اسلامی.

- عنایتی قادیکلایی، احمدعلی(1399). مناظره‌های امیر و گوهر. قم: آوای منجی.

- فاطمی، ساسان(1377). نکته­‌هایی دربارۀ آواز امیری. مجموعه مقالات در شناخت فرهنگ و ادب مازندران: به یاد امیر پازواری، به کوشش فرهنگ‌خانۀ مازندران، تهران: اشاره، صص177-203.

- فلاح، نادعلی(1397). افسانه­‌ها و منظومه­‌های عاشقانه غیربومی مازندران. مجموعه مقالات پژوهش­‌هایی دربارۀ کرانه‌های جنوبی دریای کاسپین. دفتر نخست. به سرپرستی طیار یزدان‌­پناه لموکی. تهران: انتشارات میرماه، صص172-195.

- کبیری، غلامرضا(1391). کتاری­های زندگی امیر پازواری. سایت مازندنومه.

- کمرپشتی، عارف(1396). شیوه‌ها و کارکرد گفت‌وگو در منظومه‌های محلّی رایج در سوادکوه، با تأکید بر منظومۀ هژبرسلطان، ادبیات و زبان‌های محلّی ایران زمین، 7(1)، 91-109.

- گرجی، مصطفی، ابومحبوب، احمد، و فلاح، نادعلی(1396). ریخت‌­شناسی منظومۀ «امیر و گوهر» براساس نظریۀ ولادیمیر پراپ، فرهنگ و ادبیات عامه، 5(15)،113-135.

- مازندنومه، (1401/6/3). http://www.mazandnume.com

- محسن‌­پور، احمد(1377). جایگاه امیری در موسیقی مازندران. مجموعه مقالات در شناخت فرهنگ و ادب مازندران: به یاد امیر پازواری. به کوشش فرهنگ‌خانۀ مازندران. تهران: اشاره، صص 171-176.

- ملگونف، گریگوری ولریانوویچ(1376). کرانه­‌های جنوبی دریای خزر. ترجمۀ امیرهوشنگ امینی. تهران: کتاب­سرا.

- هنری­کار، بیژن(1391). غبار بر ماه، واکاوی احوال امیر پازواری از ورای شعر و تاریخ. تهران: چشمه.