دریافت بهتر معنای چند واژه در متون کهن فارسی بر پایۀ گویش تاتی شمال خراسان

الموضوعات :

حبیب صفرزاده ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان بجنورد

تاريخ الإرسال : 18 الإثنين , شوال, 1439 تاريخ التأكيد : 12 الإثنين , ذو القعدة, 1440 تاريخ الإصدار : 20 الثلاثاء , ذو القعدة, 1440

الکلمات المفتاحية: گویش تاتی, شهرگرد, چه بلا, کوروی, آثار کهن فارسی,

ملخص المقالة :

زبان در طول زمان به دلایل مختلف تاریخی، فرهنگی و اجتماعی دستخوش تغییراتی می‌شود که این تغییرات می‌تواند در جنبۀ مثبت خود، موجب گسترش دایرۀ واژگانی زبان شود و گاه نیز در جهت منفی، یک یا چند واژه را با شیوه‌های مختلف متروک کند. ولیکن نکته‌ای که در این میان قابل توجه است، فاصلۀ معنا‌دار میان زبان معیار و لهجه‌ها و گویش‌های یک زبان است به گونه‌ای که می‌توان واژه‌هایی را یافت که با وجود خارج‌شدن از حوزۀ گفتار و نوشتار معیار، هنوز در میان لهجه‌ها و گویش‌های اقوام مختلف و در محدودۀ جغرافیایی خاص ادامۀ حیات می‌دهند. از جملۀ این لغات می‌توان به واژه‌های چه بلا و شهرگرد و کوروی اشاره کرد که در متون کهن فارسی مثل اسرارالتوحید، دیوان عطار نیشابوری، دیوان هلالی جغتایی، دیوان وحشی بافقی و دیوان محمد فضولی دیده می‌شوند ولی در فرهنگ‌ها و کتب لغت، معنی دقیقی برای آن‌ها ارائه نشده است و یا مصححین در توضیح آن‌ها به اشتباه رفته‌اند. این پژوهش به بررسی معنای بهتر سه واژۀ مذکور با بهره‌گیری از گویش تاتی شمال خراسان پرداخته است.

المصادر:

کتاب‌ها

- آقاملایی، ایرج. (1389)، تاریخ مشاهیر خراسان شمالی، چاپ اول، مشهد: مرندیز.

- ابن اثیر،ع.( 1356ه.ق)،اللباب فی تهذیب الانساب، (چاپ پنجم)، قاهره: نشره القدسی.

- احراری، طغرل.(1990م). دیوان، دوشنبه: عرفان.

- بهار،محمد تقی. (1373)، سبک‌شناسی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.

- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1371)، بهارستان، تهران: اطلاعات.

- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1375)، مثنوی هفت اورنگ، تهران: مهتاب.

- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1389)، دیوان، تهران: نگاه.

- دهخدا، علی اکبر. (1373)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

- سمعانی، عبدالکریم بن محمد.(1395ه.ق/1975م.)، الانساب،چاپ سوم، دایرۀالمعارف العثمانیه.

- شفیعی کدکنی،محمد رضا.(1375)، تاریخ نیشابور، چاپ اول، تهران: آگاه.

- صفرزاده، حبیب.(1382)، زبان‌شناسی علمی گویش تاتی شمال خراسان، چاپ اول،  انتشارات سخن گستر.

- فسنقری، غلامرضا و شاهد احمد.(1381)،مشاهیر رجال اسفراین، چاپ اول، مشهد: بنیاد پ‍‍ژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

- محمد بن منور. (1388)، اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابوسعید ابوالخیر، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.

- واصفی، زین الدین محمود.(1350)، بدایع الوقایع، جلد دوم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

- وحشی بافقی، کمال‌الدین. (1373)، دیوان، به کوشش پرویز بابایی، تهران: نگاه.

- هلالی جغتایی، بدرالدین. (1337)، دیوان، تهران: کتابخانۀ سنائی.

- یاقوت حموی بغدادی. (1380)، معجم البلدان، چاپ دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی.

مجلات

- حاجی سیدآقایی، اکرم السادات. (1387)، «بررسی تحولات یک واژۀ فوت‌شده از فرهنگ‌های فارسی»، مجلۀ نامۀ پارسی،ش 46 و 47، بهار و تابستان، صص75-95.