فراهنجاری گویشی و سبکی در 250 غزل از دیوان شمس
الموضوعات :
خدابخش اسدالهی
1
,
منصور علیزاده
2
1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی
تاريخ الإرسال : 14 الإثنين , جمادى الثانية, 1438
تاريخ التأكيد : 17 الثلاثاء , شوال, 1438
تاريخ الإصدار : 01 الأربعاء , ذو الحجة, 1438
الکلمات المفتاحية:
فرمالیسم,
برجسته‌سازی,
فراهنجاری گویشی,
فراهنجاری سبکی,
غزلیّات مولوی,
ملخص المقالة :
یکی از جریان های نقد ادبی که در خلال جنگ جهانی اوّل پا به عرصۀ وجود گذاشت، فرمالیسم روسی بود. فرمالیست ها با رویکردی زبان شناسانه به بررسی ادبیات پرداختند. آن ها به دنبال یافتن ادبیّت متن و کشف قوانین این ادبیّت بودند. به نظر فرمالیست ها از جمله راه هایی که به ادبیّت متن کمک می کند، برجسته سازی است که از دو طریق فراهنجاری و قاعده افزایی انجام می پذیرد. به عقیدۀ لیچ فراهنجاری شعر می سازد و قاعده افزایی باعث ایجاد نظم می شود. از انواع فراهنجاری در تقسیم بندی لیچ می توان به فراهنجاری گویشی و سبکی اشاره کرد. در پژوهش حاضر نمونۀ این دو نوع فراهنجاری در 250 غزل از غزلیات مولوی مورد بررسی قرار گرفته است. شاعر از واژه های گویش زادگاه خود در لابلای اشعارش استفاده کرده و گاه کلمات را به شکل محاوره ای آن (البتّه پس از گذراندن از صافیِ ذوق و ادب) به کار برده است. این دو عمل باعث شده است که زبان شعری وی از زبان دیگر شاعران متمایز شود و درنتیجه منجر به برجسته سازی و آشنایی زدایی از اشعارش گردد.
المصادر:
احمدی، ب.، 1380. ساختار و تأویل متن، مرکز، تهران، چ دهم.
اکبری شالچی، ا.ح، 1370. فرهنگ گویشی خراسان بزرگ، مرکز، تهران، چ اوّل.
انوری، ح.، 1388. فرهنگ بزرگ سخن، ج6، سخن، تهران.
ایگلتون، ت.، 1380. پیش درآمدی بر نظریّۀ ادبی، ترجمۀ عبّاس مخبر، مرکز، تهران.
بورشه، ت.، 1377. زبان: مجموعۀ مقالات زبانشناسی و ادبیّات، ترجمهی کوروش صفوی، هرمس، تهران، چ اول.
جمالزاده، م. ع.، 1382. فرهنگ لغات عامیانه، به کوشش محمد جعفر محجوب، سخن، تهران، چ دوم.
خطیب رهبر، خ.، 1367. دستور زبان فارسی (کتاب حروف اضافه و ربط)، سعدی، تهران، چ دوم.
دهخدا، ع.ا، 1372. لغتنامه، دانشگاه تهران، تهران، چ اوّل.
رامین، ع.، 1386. فلسفۀ تحلیلی هنر، فرهنگستان هنر، تهران، چ دوم.
روحانی، م.، 1388. «بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی»، پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی، ش سوّم، (صص 90- 63).
سلدن، ر.، 1384. راهنمای نظریّۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عبّاس مخبر، طرح نو، تهران، چ سوّم.
سمیعی، احمد، 1389. آیین نگارش و ویرایش، سمت، تهران، چ دهم.
شایگانفر، ح.ر، 1380. نقد ادبی، دستان، تهران.
شفیعی کدکنی، م.ر، 1386. موسیقی شعر، آگاه، تهران، چ دهم.
شمیسا، س.، 1383. نقد ادبی، فردوس، تهران، چ چهارم.
شیری، ع.ا، 1386. درآمدی بر گویش شناسی، مازیار، تهران، چ اوّل.
صفا، ذ.، 1388. تاریخ ادبیات در ایران، ج1/3، فردوس، تهران، چ پانزدهم.
صفوی، ک.، 1383. از زبانشناسی به ادبیّات، ج1،نظم، سورۀ مهر، تهران، چ دوم.
علوی مقدّم، م.، 1381. نظریّه های ادبی معاصر، سمت، تهران، چ دوم.
لوریا، ا.، 1376. زبان و شناخت، ترجمۀ حبیب الله قاسم زاده، فرهنگان، تهران، چ دوم.
متیوز، پ.ا، 1388. زبان شناسی، ترجمۀ حشمت اله صباغی ی.اچ.: 102
مشکوه الدّینی، م.، 1386. سیر زبانشناسی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، چ چهارم.
مقدادی، ب.، 1378. فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، فکر روز، تهران، چ اوّل.
مولوی، ج.م، 1384. کلّیات غزلیّات شمس تبریزی، امیرکبیر، تهران، چ هجدهم.
مولوی، ج.م، 1384. گزیدۀ غزلیّات شمس، با مقدّمه و شرح لغات و ترکیبات و فهارس به کوشش محمّدرضا شفیعی کدکنی، امیرکبیر، تهران، چ بیست و یکم.
مولوی، ج.م، 1386. مثنوی معنوی مولانا جلال الدّین بلخی، انتشارات دوستان، تهران، چ نهم.
هیئت، ج.،1380. سیری در تاریخ زبان و لهجه های ترکی، نشر پیکان، تهران، چ سوّم.
_||_
