تحلیل نقش‏ های مثبت دیوها در اوسنه‏ های عامیانۀ خراسان بزرگ

الموضوعات :

مصطفی سعادت ¹

1 - استاد رشتۀ ژنتیک دانشگاه شیراز، ایران.

تاريخ الإرسال : 23 الخميس , رمضان, 1439 تاريخ التأكيد : 18 الإثنين , ذو الحجة, 1440 تاريخ الإصدار : 25 الأحد , ربيع الثاني, 1441

الکلمات المفتاحية: ایران, تاجیکستان, دیو, افغانستان, اوسنۀ عامیانه,

ملخص المقالة :

پیش از ظهور زرتشت، ایرانیان به دو گروه از خدایان (اهوراها و دیوها) اعتقاد داشتند. انتشار آموزه های زرتشت، عامل تقدس زدایی از دیوها در ایران است. اوسنه های عامیانه، گنجینه ای بسیار مهم در شناسایی ویژگی های فرهنگی و چگونگی تکوین بسیاری از باورها و نگرش ها در جوامع‌اند. هدف پژوهش حاضر، پاسخ به این پرسش است که آیا اوسنه های عامیانۀ گردآوری‌شده از خراسان ایران و کشورهای همزبان افغانستان و تاجیکستان می تواند نشان‌دهندۀ سیر تحول نگرش جامعۀ ایرانی نسبت به دیوها باشد؟ در برخی از اوسنه های عامیانه، دیوها دارای سجایای اخلاقی هستند؛ مثلاً شخصیتی قدرشناس دارند، به قهرمان داستان کمک می کنند، خوب و خوش‌اخلاق هستند و کارهای تخصصی انجام می دهند. در برخی از داستان های عامیانه، آدمیزاد به دیوها ظلم می کند و حتی آنان را بدون دلیل به قتل می رساند، در حالی که دیوها به کشتن آدمی رضایت نمی دهند. در بسیاری از داستان ها، تحت تأثیر اصلاحات دینی، نقش منفی به دیو نسبت داده شده، اما داستان هایی که در آن‌ها دیوها ایفا کنندۀ نقش مثبت هستند، نشان از پیروزی خاطرۀ پرستش دیوها بر آموزه های زرتشت دارد.

المصادر:

کتاب‌ها

- آموزگار، ژاله، (1390)، زبان، فرهنگ، اسطوره، چاپ سوم، تهران: انتشارات معین.

- ابراهیمی، معصومه، (1392)، دیوشناسی ایرانی، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهامه.

- ارجی، علی‏اصغر، (1385)، افسانه‏ های قوچان، چاپ اول، مشهد: انتشارات ماه ‏جان.

- اردلانی، شمس‏ الحاجیه،(1382)، قصه‏ ها و افسانه‏ های استان بوشهر، چاپ اول، بوشهر: انتشارات بوشهر.

- انجوی‏ شیرازی، سید ابوالقاسم، (1393)، گل به صنوبر چه کرد؟ چاپ ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

- انجوی‏ شیرازی، سید ‏ابوالقاسم، (1394)، گل بومادران، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

- بویس، مری، (1376)، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی زاده، ج 1، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.

- بویس، مری، (1390)، آیین زرتشت، کهن روزگار و قدرت ماندگارش، ترجمه ابوالحسن تهامی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات نگاه.

- بهار، مهرداد، (1390)، ادیان آسیایی، چاپ نهم، تهران: نشر چشمه.

- تاواراتانی، ناهوکو، (1393)، دیو از افسانه تا واقعیت، چاپ اول، تهران: انتشارات بهجت.

- الثغری، عماد بن محمد، (1385)، جواهر الاسمار، تصحیح شمس‏ الدین آل‏احمد، چاپ اول، تهران: انتشارات فردوس.

- خزاعی، حمیدرضا، (1379)، افسانه ‏های خراسان؛ ج3، نیشابور، چاپ اول، مشهد: نشر ماه‏جان.

- خزاعی، حمیدرضا، (1380)، افسانه ‏های خراسان؛ ج5، دختر کفش طلا، تربت حیدریه، چاپ اول، مشهد: نشر ماه‏جان.

- خزاعی، حمیدرضا، (1381)، افسانه‏ های خراسان؛ ج6، تایباد، چاپ اول، مشهد: نشر ماه‏جان.

- خزاعی، حمیدرضا، (1382-الف)، افسانه ‏های خراسان؛ ج7، اسفراین، چاپ اول، مشهد: نشر ماه‏جان.

- خزاعی، حمیدرضا، (1382-ب)، افسانه‏ های خراسان؛ ج8، سبزوار، چاپ اول، مشهد: نشر ماه‏جان.

- خزاعی، حمیدرضا، (1385)، افسانه‏ های خراسان؛ ج9، بیرجند، چاپ اول، مشهد: نشر ماه‏جان. نشر ماه‏جان.

- ذوالفقاری، حسن، (1394)، زبان و ادبیات عامه ایران، چاپ اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).

- رحمانی، روشن، (1377)، افسانه‏ های دری، چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.

- رضی، هاشم، (1360)، زرتشت و تعالیم او، چاپ هشتم، تهران: سازمان انتشارات فروهر.

- زنر، رابرت چارلز،(1393)، تعالیم مغان: گفتاری چند در معتقدات زرتشتیان، ترجمه فریدون بدره‏ایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.

- شایست ناشایست، (1369)، تصحیح و ترجمه کتایون مزداپور، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

- کریستن‏سن، آرتور آمانوئل، (1355)،  آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمه احمد طباطبایی، چاپ اول، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

- کریستن‏سن، آرتور آمانوئل، (1382)، مزداپرستی در ایران قدیم، ترجمه ذبیح الله صفا، چاپ پنجم، تهران: انتشارات هیرمند.

- کریستن‏سن، آرتور آمانوئل، (1393)، کیانیان، ترجمه ذبیح الله صفا، چاپ هشتم، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.

- گاتها یا سرودهای آسمانی زرتشت، (1361)، مترجم موبد فیروز آذرگشسب، بی‌جا: ناشر مولف.

- میهن ‏دوست، محسن، (1378-الف)، باکره‏ های پری‏زاد، چاپ اول، تهران: انتشارات توس.

- میهن‏ دوست، محسن، (1378-ب)، نه کلید، چاپ اول، تهران: انتشارات توس.

- میهن‏ دوست، محسن، (1378-ج)، سنت شکن، چاپ اول، تهران: انتشارات توس.

- میهن‏ دوست، محسن، (1378-د)، اوسنه ‏های عاشقی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.

- میهن‏ دوست، محسن، (1381)، اوسنه ‏های پهلوانی-تغزلی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.

- نعمت، حکمت، (1391)، رستم جان و آفتاب خان: افسانه‏ های مردم تاجیک، ترجمۀ سعید فاضلی‏ جاه و راحله فاضلی‏ جاه. چاپ اول، تهران: موسسۀ انتشارات فلسفه.

- وندیداد، (1382)، تصحیح جیمس دارمستتر، ترجمۀ موسی جوان، چاپ اول، تهران: دنیای کتاب.

- یادگار زریران، (1390)، گزارش ژاله آموزگار، چاپ اول، تهران: انتشارات معین.

مجلات

- اکبری‏ مفاخری، آرش، (1388)، «دیوان در متون پهلوی»، مطالعات ایرانی، ش14، صص 41-54. 

- سعادت، مصطفی، (1396)،«پراکنش غیرتصادفی مکان ‏های جغرافیایی ایران که در نام آن‌ها «دیو» وجود دارد»، دو فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، دورۀ 5، ش15، صص 25-45.