تدوین مدل نظری محله¬ی دوستدار سالمند با تأکید بر سالمندی ماندگار در مکان
الموضوعات : آمایش محیط
مینا هرندی
1
(دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
مجتبی رفیعیان
2
(استاد برنامه¬ریزی شهری و منطقه¬ای، گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران)
حمید صابری
3
(استادیار برنامه¬ریزی شهری و منطقه¬ای، گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
امیرحسین شبانی
4
(استادیار برنامه¬ریزی شهری و منطقه¬ای، گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
الکلمات المفتاحية: سالمند, نظریه زمینه¬ای, سالمندی ماندگار در مکان, محله دوستدار سالمند.,
ملخص المقالة :
عوامل افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ باروری که باعث سالخوردگی جمعیت می¬گردند از اواسط قرن بیستم در کشورهای توسعه یافته آغاز گردیده و اکنون در کشورهای درحال توسعه هم پدیدار شده¬اند. با توجه به پیامدهای بحران سالمندی پیش رو در کشورمان قطعاً مطالعات حوزه¬ی سالمندی اهمیت ویژه¬ای می¬یابد. در این میان پیوند بین حضورپذیری سالمندان در شهرها و جایگاه محله¬های دوستدار سالمند از اهمیت ویژه¬ای برخوردار می¬باشد. هدف اصلی مقاله¬ی حاضر شناسایی ابعاد مؤثر بر محله¬های دوستدار سالمند و تبیین نظریه¬ای مبتنی بر حضورپذیری سالمندان در محلات با تأکید بر موضوع سالمندی ماندگار در مکان است. در این پژوهش با تأکید بر رویکرد کیفی، از روش نظریه زمینه¬ای در قالب روش اشتراوس و کوربین استفاده شده است. داده¬های تحقیق بر اساس مصاحبه¬های نیمه ساختاریافته با 31 نفر (تا اشباع نظری) از سالمندان سه مرکز توانبخشی روزانه سالمندان رنگین کمان سپید، بزرگان صاحبدل و کلبه¬نور در شهر اصفهان برای مشارکت¬کنندگان دارای سن 60 سال و بالاتر صورت گرفته است. این مطالعه نشان می¬دهد که زمینه¬ی ایجاد محله¬ی دوستدار سالمند، سکونت سالمندان در محلات خود می¬باشد چراکه به¬آن تعلق دارند. به استناد این پژوهش خلق محله¬ی دوستدار سالمند، تحت شرایط علی با بستر نظری پیوند سالمند و محله¬¬ی خود ایجاد می¬شود و با انطباق بر نیازهای سالمندان، پدیده¬ی سالمندی ماندگار در مکان را به همراه دارد. این پدیده شامل زمینه¬های تعاملی رویدادمداری، گذران فراغت، معاشرت¬پذیری و دستر¬س¬پذیری محله برای سالمند است و پیامدهایی چون افزایش مشارکت، فرصت بیان خویشتن و حمایت اجتماعی سالمند را به دنبال دارد.
1- اشتراوس، انسلم. کوربین، جولیت. (1396). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریه زمینه¬ای. ترجمه افشار، ابراهیم. چاپ ششم. تهران، نشر نی.
2- اوطاری، محمدرضا. شمس، مجید. (1400). ارایه مدل ساختاری-تفسیری شاخص¬های سلامت محور در راستای تحقق زیست پذیری (مورد مطالعه: منطقه یک تهران). فصلنامه علمی-پژوهشی آمایش محیط، شماره 55. ص 213-234.
3- صداقتی، عاطفه. امانی، ملاحت. (1395). ارتباط شادکامی و حیطه¬های خاص امیدواری سالمندان با میزان استفاده از فضاهای شهری. مجله روان¬شناسی پیری، دوره 2، شماره 2. ص90-81.
4- ایرانشاهی، ایوب. 1394. طراحی شهری بر اساس معیارهای شهر دوستدار سالمند، نمونه موردی خیابان چهارباغ اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه هنر اصفهان.
5- ایرانشاهی، ایوب. قلعه نویی، محمود. (1396). ارزیابی میزان مطابقت فضاهای شهری با شاخص¬های شهر دوستدار سالمند (مطالعه¬ی موردی: خیابان چهارباغ عباسی اصفهان). نشریه هویت شهر. سال یازدهم. شماره 30. ص 82-69.
6- برتون، الیزابت. میچل، لین (1392) طراحی همه شمول؛ خیابان¬هایی برای زندگی، مناسب سازی خیابان¬های شهری برای سالمندان، الهه ساکی. ساناز فنایی، تهران: چاپ اول، انتشارات آرمانشهر.
7- پورجعفر، محمدرضا. تقوایی، علی¬اکبر. بمانیان، محمدرضا. صادقی، علیرضا. احمدی، فریال. (1389). ارائه¬ی انگاره¬های محیطی مؤثر بر شکل¬گیری فضاهای عمومی مشوق سالمندی موفق با تأکید بر ترجیحات سالمندان شهر شیراز (مقاله پژوهشی). نشریه علمی-پژوهشی سالمند. سال پنجم، شماره 15. ص 34-22.
8- پورحسین روشن، حمید. رفیعیان، مجتبی (1397). کاربست رهیافت برنامه¬ریزی وکالتی در طرح¬های شهری ایران (نمونه موردی: طرح¬های انطباق کاربری اراضی شهری)، نشریه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی. سال 3، شماره 1، ص 23-11.
9- تقدیسی، محمد حسین. استبصاری، فاطمه. رحیمی فروشانی، عباس. افتخار اردبیلی، حسن. شجاعی¬زاده، داود. دستورپور، مریم. مصطفایی، داود. (1393). آموزش مبتنی بر رویکرد سالمندی موفق بر رفتارهای ارتقا دهنده سلامتی سالمندان: یک مطالعه کارآزمایی بالینی. مجله علوم پزشکی رازی، دوره 21، شماره 125. ص 36-25.
10- حاجی¬علیخانی، محمدرضا. (1397). توسعه¬ی مدل نظری عناصر محیط نهادی مؤثر بر عملکرد ابرپروژه¬های احداث، رساله¬ی دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
11- حیدری، علی اکبر. تیموری، پریا. مرادیان، سلمان (1397). ارزیابی تأثیر مقیاس مکان بر میزان دلبستگی در سه مقیاس خانه، محله و شهر بر پایه دو متغیر سن و جنسیت مطالعه موردی: شهرهای تهران و ساری. فصلنامه آرمانشهر. شماره 26، ص 16-3.
12- حیدری، محمد. قدوسی بروجنی، منصوره. ناصح، لادن. (1395). مقایسه¬ی خودکارامدی و احساس تنهایی در سالمندان ساکن و غیر ساکن آسایشگاه سالمندی. مجله سالمند. دوره 11. شماره 1. ص 151-142.
13- دارابی، سعدالله. ترابی، فاطمه. (1396). بررسی و مقایسه روند سال¬خوردگی جمعیت در کشورهای آسیایی و اروپایی طی سال¬های 1950 تا 2015، نشریه سالمند. دوره 12، شماره 1. ص 43-30.
14- ریاست جمهوری. سازمان برنامه و بودجه. مرکز آمار ایران. (1395). گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
15- زرقانی، سید‌هادی. خوارزمی، امیدعلی. جوهری، لیلا. (1394). ارزیابی شاخص¬های فضایی-کالبدی شهر مشهد در راستای تبدیل شدن به شهر دوستدار سالمند. نشریه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه¬ای. شماره 15. ص 196-177.
16- زرقانی، سید‌هادی. خوارزمی، امیدعلی. جوهری، لیلا. (1394). ارزیابی شاخص¬های شهر دوستدار سالمند در شهر مشهد با تأکید بر شاخص¬های فرهنگی – اجتماعی. نشریه پژوهش¬های جغرافیای انسانی. دوره 47. شماره 4. ص 688-673.
17- زندیه، مهدی. (1391). مناسب¬سازی منظر شهری برای سالمندان. نمونه موردی: محله قیطریه تهران. مجله سالمند. سال هفتم. شماره 25. ص 18-7.
18- شرقی، علی. ضرغامی، اسماعیل. الفت، میلاد. صالحی کوسالاری، فرزانه (1395). سنجش وضعیت شاخص¬های جهانی شهر دوستدار سالمند در کلان¬شهر تهران (AFC). نشریه مطالعات و پژوهش¬های شهری و منطقه¬ای. سال هشتم، ص 22-1.
19- شریعت، فریبا. مرادی، فاطمه، قهرمانی، رضا. (1394). بررسی نیازهای فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و رفاهی و ساختار شهری اعضای کانون سالمندان شهر تهران. نشریه علمی-پژوهشی سالمند. دوره 10، شماره 3. ص 25-8.
20- شریفی، مهدی. محمدامین¬زاده، دانا. سلیمانی صفت، ایمان. سودمند، نسرین. یونسی، سید جلال. (1396). ارتباط تفکر قطعی نگر با احساس تنهایی و افسردگی در سالمندان. مجله سالمند. دوره 12. شماره 3. ص 287-286.
21- طاهری بازخانه، صالح. کریم¬زاده، مصطفی. تحصیلی، حسن (1394). بررسی عوامل اقتصادی- اجتماعی مؤثر بر امید به زندگی در ایران. مجله اقتصادی، شماره¬های 1 و2، ص94-77.
22- علی الحسابی، مهران. رفیعی، فرخنده (1391). ارزیابی نیازمندی¬های سالمندان در فضاهای شهری، مطالعه موردی: پارک خلدبرین شیراز. نشریه آرمانشهر. شماره 9، ص 257-247.
23- غفاری گیلانده، عطا. محمدی، چنور. داوری، الهام. (1401). ارزیابی شاخص¬های شهر دوستدار سالمند، مطالعه موردی: شهر ساری. فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط. شماره 56، ص 25-1.
24- فروغمند اعرابی، هوشنگ. کریمی فرد، لیلا (1394). شهر دوستدار سالمند و معیارهای طراحی مرکز تعاملات اجتماعی سالمندی با رویکرد سلامت روان. نشریه مدیریت شهری، شماره 39، ص 34-7.
25- گلکار، کورش. (1378). تئوري‌هاي طراحي شهري: تحليل گونه شناختي تئوري‌ها. نشریه صفه، شماره 29، دوره 9. ص 33-16.
26- لک، آزاده. (1393). کاربرد نظریه زمینه¬ای در پژوهش¬های طراحی شهری. نشریه صفه، شماره 64. ص 60-43.
27- لک، آزاده. (1394). تجربه¬ی بازآفرینی حس دلبستگی به مکان در محلات آسیب¬ دیده از زلزله با بهره¬گیری از روش نظریه زمینه¬ای، بررسی موردی: امامزاده زید و قصر حمید در بم. نشریه نامه معماری و شهرسازی. دوفصلنامه¬ی دانشگاه هنر، شماره 15. ص 176-159.
28- مقصود نيا شهربانو، (1385) مراقبتهاي بهداشتي اوليه در سالمندان ايران، دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي، ص 129-51.
29- منظوری، لیلا. بابک، آناهیتا. مرآثی، محمدرضا. (1388). افسردگی و عوامل مرتبط با آن در سالمندان اصفهانی (سال 1386). مجله سالمند. سال جهارم. شماره 14. ص 32-27.
30- میرچولی، الهام. داودپور، زهره (1394). شهر مطلوب سالمندان؛ تطبیق شهرها با نیازهای سالمندان. تهران: چاپ سوم، نشر اندیشه سرا.
31- هرندی، مینا. رفیعیان، مجتبی. صابری، حمید. شبانی، امیرحسین. (1400). تدوین مدل نظری شهر دوستدار سالمند با استفاده از الگوی فراترکیب. فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه ای. سال یازدم، شماره 4. ص 144-129.doi 10.22034/JGEOQ.2021.136658
32- وحیدی برجی، گلدیس. نوریان، فرشاد. عزیزی، محمدمهدی. (1396). شناسایی علل عدم تحقق کاربری¬های پیشنهادی در طرح¬های توسعه شهری ایران با استفاده از نظریه زمینه¬ای. نشریه هنرهای زیبا. دوره 22. شماره 1، ص14-5.
33- Golant, S. (2015). Aging in the Right Place. Towson: Health Professions Press.
34- Golant, S. M. “Explaining the ageing in place realities of older adults.” In Geographical Gerontology:Concepts and Approaches. Edited by Mark Skinner, Gavin Andrews and Malcom Cutchin. London:Routledge, 2018, pp. 189-202.
35- Judith Sixsmith Mei Lan Fang Ryan Woolrych Sarah L Canham Lupin Battersby Andrew Sixsmith , (2017)," Ageing well in the right place: partnership working with older people ", Working with Older People, Vol. 21 Iss 1 pp.
36- M. Scott Ball, (2004), Aging in Place: A Toolkit for Local Governments, Atlanta Regional Commission.
37- Means, R., & Evans, S. (2012). Communities of place and communities of interest? An exploration of their changing role in later life. Ageing and Society, 32(8), 1300-1318
38- Rafieian, Mojtaba and Harandi, Mina and Mohammadi Sarpiri, Mostafa and Izadi, Hamid, Developing a Theoretical Model of Age-Friendly Public Place with an Emphasis on the Right to the City. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=4415225 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4415225
39- S. U. Mohd Tobi, M. S. Fathi, and D. Amaratunga, Ageing in place, an overview for the elderly in Malaysia, AIP Conference Proceedings (2017); doi: 10.1063/1.5005434
40- Sixsmith, A., & Sixsmith, J. (2008). Ageing in place in the United Kingdom. Ageing International, 32, 219-235.
41- Spang, Lisa. (2018). Life Satisfaction When Ageing In Place. Successful ageing in an interdisciplinary context popular since presentations. Orebro University. P. 9-15.
42- Story, Molly Follette. Mueller, James L. Mace, Ronald L. (1990). The Universal Design File, Designing for People of All Ages and Abilities. NC State University, The Center for Universal Design.
43- Sun Orton., Marian. (2018). ageing in urban neighbourhoods in Beijing, China: An ethnographic study of older Chinese people’s neighbourhood experiences. A thesis submitted in partial fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in Built Environment, Health and Wellbeing. University of Warwick, Centre of Lifelong Learning
44- Vasunilashorn, S. Steinman, B. A., Liebig, P. S. & Pynoos, J. (2011). Aging in place: Evolution of a research topic whose time has come. J Aging Res.
45- WHO. (2007). Global Age-Friendly cities: a Guide. Geneva: World Health Organization.
46- Zhao, S ((1991) Meta-theory, meta-method, meta-data analysis: what, why, and how?. Sociological Perspectives, 34, pp.377–390.
