ارزیابی تأثیر مهاجرت‌های روستا-شهری بر تغییرات کاربری اراضی در کلان‌شهرهای ایران (نمونه موردی:کلان‌شهر تبریز)

الموضوعات : آمایش محیط

غلامرضا مختاری فریور ¹ ((دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری, واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران))
کریم حسین زاده دلیر ² ((گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری ، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران))
حسین نظم فر ³ ((استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی))

تاريخ الإرسال : 28 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1440 تاريخ التأكيد : 07 الأحد , رمضان, 1440 تاريخ الإصدار : 17 الإثنين , ربيع الثاني, 1443

الکلمات المفتاحية: رگرسیون چند متغیره, تبریز, کلان‌شهر تبریز, مهاجرت‌های روستا-شهری, تغییرات کاربری اراضی شهری,

ملخص المقالة :

کلان‌شهرها به جهت برخورداری از کارکردهای بسیار متعدد دارای روابط و پیوندهای قوی با نواحی پیرامونی و بالأخص روستاهای حوزه نفوذ بوده و این ارتباط تأثیرات عمیقی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی کالبدی روستاها برجا می‌گذارد. انباشتگی اقتصادی شهرها ناشی از روابط اقتصادی شهر و روستا مزایایی را برای جذب اشتغال روستایی و کار خارج از روستا فراهم کرده و باعث شکل‌گیری مهاجرت‌های روستا-شهری می‌شود.کلان‌شهر تبریز، در دوره‌های تاریخی متعدد، نقش فراملی قوی را از اروپای شرقی تا آسیای جنوبی و میانه بر عهده داشته است که نشان‌دهنده نقش انکارناپذیر آن در بر عهده گرفتن برخی کارکردهای تخصصی قوی برای ایفای این وظیفه است. این ارتباط متقابل و دوسویه بین کلان‌شهر تبریز و حوزه نفوذ آن از طرفی به گسترش کالبدی بیش ‌از پیش شهر و تبدیل آن به کلان‌شهری ملی و از طرفی دیگر به گسترش کالبدی روستاهای اطراف و تغییرات کاربری وسیع در این روستاها به همراه تغییرات وسیع جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی و... می‌شود که این مسئله موضوع اصلی این تحقیق را شامل می‌شود و هدف اصلی آن پایش و ارزیابی نقش گسترش کلان‌شهر تبریز در اثر مهاجرت‌های روستا-شهری و تأثیر آن بر تغییرات کالبدی بخصوص تغییرات کاربری اراضی شهری است. این تحقیق از نظر هدف جز تحقیقات کاربردی و ازنظر روش جز تحقیقات توصیفی است. فرایند کار مبتنی بر استفاده از پرسشنامه و تحلیل گویه‎ها است. جهت نیل به اهداف تحقیق از آزمون‌های آماری آلفای کرومباخ، کلمگرف-اسمیرینف، تی- استیودنت و رگرسیون چند متغیره استفاده ‌شده است. نتایج نشان می‌دهد ارتباط قوی بین شاخص‌های مهاجرت و تغییرات کاربری اراضی شهر تبریز وجود دارد چنانچه بیش از 85 درصد تغییرات کاربری اراضی توسط متغیرهای مهاجرت پیش‌بینی می‌شود.

المصادر:

 

1. افتخاری،ر. ایزدی خرامه.1380. بررسی تطبیقی رویکرد کارکردهای شهری در توسعه روستایی (UFRD) و مدل‌های تخصیص مکانی (LA)،‎فصلنامه تحقیقات جغرافیایی،16: 53-24.


2. بنی فاطمه، ح .1376. بیکاری و مهاجرت، مجلة رشد و آموزش جغرافیا. شمارة 13: 56-51.


3. پوراحمد،‎ا،‎سیف‌الدینی،‎ف،‎پرنون،ز .1390. مهاجرت و تغییر کاربری اراضی در شهر اسلامشهر، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک،سال دوم، شماره پنجم :131-152.


4. جلالیان، ح، پاشازاده، ا، نامداری،ف .1394. علت‌ها و پیآمدهای تحولات جمعیتی و کالبدی سکونتگاه‌های پیرامونی کلان‌شهرها (مطالعه موردی شهر قرچک)، پژوهشهای بوم شناسی شهری،13: 25-14.


5. حق‌بین،م،‎دریاباری،‎س .1396. بررسی تغییر کاربری اراضی شهری (مطالعه موردی منطقه 1 شهر تهران)،نگرش‎های نو در جغرافیایی انسانی،‎9(4):111-119 .


6. حیدری مکرر، ح. اصغری لفمجانی، ص. نسیمی، ح. رشیدفر، م.رزاقپور، ن. 1399. بررسی چالش‎های حضور روستاییان در نواحی حاشیه‎ای از دیدگاه شهروندان (مطالعه موردی: شهرستان زابل). فصل نامه آمایش محیط، شماره 51: 85-109.


7. حیدری،ج(1378) پیامدهای مکانی- فضایی مهاجرت‌های روستایی بخش عقدا (شهرستان اردکان)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‎ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی،250 صفحه.


8. دانش، ا. ایلانلو، م. 1399. ارزیابی تغییرات کاربری اراضی و پراکنش افقی مناطق شهری با استفاده از تصاویر ماهواره‎ای (مطالعه موردی شهر ماهشهر در مقطع زمانی 1335-1395)، فصل نامه آمایش محیط، شماره 49: 135-153.


9. زنجانی، ح .1380. مهاجرت، چاپ اول، سازمان مطالعه و تدوین کتـب علـوم انسـانی دانشگاه‎ها (سمت).


10. شکوئی،ح .1385.دیدگاه‎های نو در جغرافیای شهری،جلد اول،‎انتشارات سمت.230 صفحه.


11. صدر موسوی، م، رحیمی، ا .1391. تحلیلی بر توسعه­ی کالبدی تبریز و تخریب اراضی کشاورزی و فضاهای سبز شهری، جغرافیا و آمایش شهری – منطقه ای، شماره 4: 99-109.


12. صرافی.م،تورانیان.ف.1383.، مروری بر دیدگاه‎های نظری مدیریت کلان‌شهری با تأکید بر جنبه‎های نهادی،مدیریت شهری،شماره 17 : 6-17.


13. طاهر خانی.م،رکن الدین افتخاری.ع.1383.،تحلیل نقش روابط شهر و روستا در تحول نواحی روستایی استان قزوین،فصلنامه مدرس. دوره 8، شماره 4 : 79-11.


14. طرح جامع تبریز .1375. سازمان مسکن و شهرسازی آذربایجان شرقی، تهران، وزارت مسکن و شهرسازی.


15. ظاهری.م،کارگر.ن .1395.،بررسی سیر تحول روستاهای خوابگاهی در شرق کلان‌شهر تبریز، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 20 شماره 55 : 161-181.


16. ظاهری، م.1387 .عوامل تاثیرگذار بر تغییرات کاربری اراضی با تاکید بر نقش تحولات اقتصادی جمعیت (مطالعه موردی: روستاهای حوزه نفوذ کلان‌شهر تبریز)، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی،‎سال 13،شماره 26 :117-140.


17. ظاهری،م.1387. نقش روند گسترش کالبدی شهر تبریز در ایجاد تغییرات کاربری اراضی حومه شهر و روستاهای حوزه نفوذ،جغرافیا و توسعه،‎شماره 11: 181-198.


18. فرهودی،ر،کریم خان،ع.1390. تحلیل بر عرضه و تقاضای مسکن در منطقه یک تهران، چشم انداز جغرافیایی،‎سال ششم،‎شماره 17 :61-74.


19. کوئن، بروس. 1380. مبانی جمعیت شناسی، ترجمـة غلامعلـی توسـلی و رضـا فاضـل. تهـران: انتـشارات سمت.


20. کرمی،م.1382.مکان یابی هنرستان­های فنی و حرفه‎ای با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیائی (نمونه موردی تبریز)، رساله کارشناسی ارشد رشته سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه تبریز.


21. ماهر، ف 1372. مهاجرت، قانونمندی‎ها و دیدگاه‎ها، نگاهی جامعه شناختی. مجلة اقتـصاد کـشاورزی و توسعه. شمارة 1: 107-9.


22. محمدی نجف‌آبادی، س.1388. سنجش میزان انگیزه مهاجرت جوانان روستایی و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان نجف آباد،‎پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‎ریزی شهری، دانشگاه تبریز.240 صفحه.


23. مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 ایران.


24. مطیعی لنگرودی، ح .1382.برنامه ریزی روستایی با تأکید بر ایران، چاپ اول،جهاد دانشـگاهی مشهد.


25. مهدوی، م. ۱۳۸۱.اصول مبانی جغرافیای جمعیت، تهران، چاپ اول، نشر قومس.180 صفحه.


26. ندیری،ف.1391.بررسی الگوی روابط متقابل شهر و روستا و تأثیران بر روند مهاجرت در استان قم، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی .190 صفحه.


27. نصیری، ا،نوری، م.1386. بررسی تأثیرات مهاجرت بر تغییر کاربری اراضی شهر اسفراین، فصلنامه جمعیت، شماره 85 : 79-102.


28. نظری، ع .1377. بررسی گسترش فیزیکی – کالبدی سکونتگاه‌های روسـتایی بـا تأکیـد بر افزایش جمعیت و تغییر کاربری اراضی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره پیاپی 49 و 50 : 225-241 .


29. نظریان، ا.1364. سیر تحول روابط شهر و روستا در ایران، مجموعه مقالات سمینار جغرافیایی شماره1، بنیـاد پژوهش‎های اسلامی، مشهد.


30. Foley,J.A.,DeFries,R.;Asner,G.P.;Barford,C.;Bonan,G.;Carpenter,S.R.;Chapin,F.S.;Coe,M.T.;D aily,G.C.;Gibbs,H.K.,(2005),Global consequences of land use.Science,No.309: 570–574.


31. Junjie, Wu 2008. Land Use Changes: Economic, Social, and Environmental Impacts, Choices and the Agricultural & Applied Economics Association , ٤th Quarter 2008. 23(4): 6-10.


32. Lambin E F,et al., 2001,The causesof land-use and Land-Cover Change:Moving Beyond Themyths;Global Environ,Change 11: 261–269.


33. Longley PA. 2002.,Geographical Information Systems: Will Developments In Urban Remote Sensing And GIS Lead to ‘Better’ Urbangeography?Progress In Human Geography 26(2): 231-239.


34. Lopez, Erna, Gerardo, Bocco, Manuel, Mendoza, and Emilio, Duhau, 2001, Predicting land-cover and land-use change in the urban fringe - A case in Morelia city, Mexico, Landscape and Urban planning, 55 (4), 271-285.


35. Mishra, M. & Mishra, K.K. and Subudhi, A. P., 2014. Urban sprawl mapping and land use change analysis using remote sensing and GIS (Case study of Bhubaneswar City, Orissa). Retrieved from gisresources.com


36. Slocomb, M., 2010. An Economic History of Cambodia in the Twentieth Century. National University of Singapore Press, Singapore.


37. Turner II B L,Skole D,Sanderson S,Fischer G,FrescoL and Leemans R., 1995,Land use land cover changescience/research plan (IGBP Report No. 35 and HDP Report No. 7).


38. Wakode, H. B. & Klaus, B. & Ramakar, J. and Raffig, A., 2014. Analysis of urban growth using Lands at TM/ETM data and GIS- a case study of Hyderabad, India Arabian Journal of Geosciences, 7(1): 109-121


39. Wang ,Yanfei., Liu ,Yansui . Li ,Yuheng . Li, Tingting 2016, The spatio-emporal patterns of urbanerural development transformation in China since 1990, Habitat International 53 :178-


40. Zhang, X. Q. 2010. "Better Cities, Better Economies". Urban World, 2(4): 56-58.


41. X, Wu. Y & Shen. L 2011, An evaluation framework for the sustainability of urban land use: A study of capital cities and municipalities in China, Habitat International 35: 141- 149

 .