ارزیابی توسعه کالبدی شهر تبریز به لحاظ فشردگی با رتبه بندی شاخص های رشد هوشمند شهری (مطالعه ی موردی منطقه 2، 4 و 7)
الموضوعات : آمایش محیط
علی زینالی عظیم
1
(دانشجوی دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران)
میرسعید موسوی
2
(استادیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران)
رحیم سرور
3
(استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: شهر فشرده, رشد هوشمند, شهر پراکنده, توسعه کالبدی, شهر تبریز.,
ملخص المقالة :
با توجه به پراکندگی شهری در دنیا که در اثر توسعه شهرنشینی ایجاد شده است، تغییرات گسترده در شهرها و جمعیت آنها منجر به بحرانهای جمعیتی و زیستمحیطی شده است. استراتژی‌های جدیدی از جمله رشد هوشمند برای غلبه بر این چالش با رویکرد هدایت شهرها به سمت رویکرد زیستمحیطی پایدارتر ارائه شده است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش شناسی به‌صورت توصیفی- تحلیلی بوده؛ و جمع‌آوری اطلاعات مبتنی بر روش کتابخانه‌ای و پیمایشی بوده است. ارزیابی و رتبه‌بندی میان مناطق نیز از تکنیک تاپسیس و آنتونی به همراه آزمون Anova استفاده شد. برای بررسی میزان فشردگی شهر تبریز روش تسای، مدل هلدرن و... به‌کار گرفته شده است. با توجه به یافتههای تحقیق نتایج تحقیق نشان میدهد که ﻣﻨﻄﻘﻪى ٢ ﺷﻬﺮدارى ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺑﺎ ﻧﻤﺮهى ﺗﺎﭘﺴﻴﺲ 7358/0 در رتبه اول ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻨﻄﻘﻪى 7 ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﻤﺮهى ﺗﺎﭘﺴﻴﺲ 0479/٠ در رتبه آﺧﺮ و کم برخوردارترین منطقه از لحاظ رشد هوشمند شهری ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و منطقه 4 هم با نمره تاپسیس 0928/0 منطقه نیمه برخوردار میباشد. همچنین از نظر میزان فشردگی هم مدل تسای و مدل هلدرن نيز نشان ميدهد كه درصد رشد ناشي از جمعيت شهر از 31/87 درصد به 95 درصد رسيده است كه نشانهاي از فشردهتر شدن اين كلانشهر طي دوره 1375-1395 میباشد. تحليل ضريب سطح زير بنا نيز نشان ميدهد كه با افزايش اين ضريب در شهر تبریز بر میزان تراکم این شهر افزوده شده است. میانگین این ضریب برای سال 1385، 51/2 و سال 1395، 99/2 بوده استکه نشان از افزایش فشردگی و متراکمتر شدن دارد.
1- بصیری مصطفی، زینالی¬عظیم علی، (1398)، تأثیر مبلمان شهری برکیفیت محیط زیست شهری (مطالعه موردی محدوده خیابان امام تبریز از میدان ساعت تا آبرسان)، جغرافیا (برنامه¬ریزی منطقه¬ای)، 9(3)، 229-248.
2- حسین¬زاده¬دلیر کریم، آذر، علی، ظفری، داریوش، حسینی محمدحسین، (1395)، مکاتب و نظریه¬های شهری، تبریز: انتشارات فروزش.
3- حیدری، تقی، (1394)، تحلیل زیست‌پذیری بافت‌های فرسودۀ شهری (مطالعۀ موردی: بافت فرسودۀ شهر زنجان)، پایان¬نامه دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی.
4- رضائیان، بیتا؛ رهنما، محمدرحیم، (1393)، سنجش ميزان پراكنش و فشردگي شكل كلان شهر‌هاي ايران با استفاده از مدل‌هاي كمي؛ مطالعات جغرافيايي مناطق خشك، 4(16)، 87-107.
5- رکن¬الدین افتخاری، عبدالرضا، پورطاهری مهدی، آدینه¬وند، اسماعیل، (1399)، ارزیابی سطح الگوی رشد هوشمند در مناطق روستایی پیرامون کلانشهر تهران، برنامه¬ريزي و آمايش فضا (مدرس علوم انساني)، 24(1)، 81-108.
6- روزخوش، فرنوش، مولوی، مهرناز، سالاری¬پور، علی اکبر، (1398)، بررسی ارتباط پارامترهای رشد هوشمند و تئوری چیدمان فضا در انواع بافت‌های شهری (نمونه موردی: بجنورد)، نقش جهان، 9(4)، ۳۱۳- 322.
7- عابدینی، اصغر؛ باقرزاده، مهدی؛ حاجی¬وند،هادی، (1397)، ارزیابی و سنجش شاخص‌های رشد هوشمند شهری در مناطق کلانشهر تبریز؛ فضای جغرافیایی، 18(62)، ۱۹۱-۲۰۹.
8- عبدالله زاده، مهدی؛ رحیم رهنما، محمد (1399)، سنجش و ارزیابی الگوی رشد فضایی- کالبدی کالنشهر تبریز؛ جغرافيا و برنامه ريزي، 24 (17)، 271- 245.
9- علی¬اکبری، اسماعیل، شاطریان، محسن؛ شیخ‌زاده، فاطمه، (1398)، در مطالعه سنجش ظرفیت اجتماعی در پذیرش اصول رشد هوشمند در نواحی شهری (مطالعه¬ی موردی: کاشان)، پژوهش¬های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 7(2)، 239-264.
10- غزالیان، سینا؛ حاتمی علمداری، ایرج، زمان صادقی، کریم، (1397)، امکان سنجی توسعه خدمات شهری هوشمند در راستای ترویج مفهوم شهر هوشمند (نمونه موردی: شهرداری تبریز)، کنفرانس عمران,معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام.
11- فرامرزی، مهسا، زینالی¬عظیم، علی، (1397)، ارزیابی عملکرد مدیریتی شهر تبریز پس از استقرار شورای اسلامی شهر تبریز، جغرافیا (برنامه¬ریزی منطقه¬ای)، 9(1)، 445-458.
12- فرجی، امین؛ یوسفی، زهرا؛ علیان، مهدی(1397)، تحلیل الگوهای رشد شهری با تأکید بر نظریه رشد هوشمند مطالعه موردی، منطقه 22 کلانشهر تهران، معماری و شهرسازی پایدار، 6(1)، 23-38.
13- محمودزاده، حسن، عابدینی¬ایرانق، رویا، (1398)، تلفیق اصول رشد هوشمند و استراتژی توسعه میان‌افزا در شناسایی ظرفیت‌‌های کالبدی توسعه درونی شهر (مطالعه موردی: منطقه 3 تبریز)، جغرافیا و توسعه، 17(56)، 57-72.
14- مفرح بناب؛ مجتبی؛ مجنونی توتاخانه، علی؛ سلیمانی، علیرضا،آفتاب، احمد(1397)، ارزیابی و تحلیل وضعیت پایداری در کلانشهرها، مطالعه موردی: مناطق ده گانه شهر تبریز؛ تحقیقات جغرافیایی، 1(128).
15- Arbury, J. (2005). From urban sprawl to compact city – An analysis of urban growth management in Auckland. University of Auckland. 1-175. Available at: http: //portal.jarbury.net/thesis.pdf.
16- Batisani NJ. (2006), Sprawl dynamics and the development of effective smart growth policies [Dissertation]. Pennsylvania: The Pennsylvania State University.
17- Bibri SE and Krogstie J (2020b), The Emerging Data–Driven Smart City and its innovative Applied Solutions for Sustainability: The Cases of London and Barcelona, Journal of Energy Informatics, 3(5), https://doi.org/10. 1186/s42162-020-00108-6.
18- Bibri SE, Krogstie J (2017b) ICT of the new wave of computing for sustainable urban forms: their big data and context–aware augmented typologies and design concepts. Sustain Cities Soc 32: 449–474. https://doi.org/10.1016/j.scs.2017.04.012.
19- Chen. G, Wu J, Xu. L, Wang, (2017), Comprehensive Modelling and Planning of Urban Smart Growth, International Conference on Applied Mathematics, Modelling and Statistics Application (AMMSA 2017), Advances in Intelligent Systems Research (AISR), 141, 399-402. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/).
20- Cobbinah, P. B, and R. M. Darkwah. (2016). African Urbanism: The Geography of Urban Greenery. Urban Forum, 27 (2): 149–165. https://doi.org/10.1007/s12132-016-9274-z.
21- Cowan, R, (2005), The Dictionary of Urbanism, Streetwise Press.
22- Dempsey, N, Brown, C, Raman, S, Porta, S, Jenks, M, Jones, C& Bramley, G. (2010). Elements of Urban Form. Sustainable City Form, 21–51. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-8647-2.
23- EPA (Environmental Protection Agency), (2010). Smart growth, A guide to developing and implementing greenhouse gas reduction programs, Local government climate and energy strategy guides. 1-11.
24- Ghalib, H, (2018), Smart Growth in Cairo’s Urban Development Strategy. 1st International Conference on Towards a Better Quality of Life, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3162546. or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3162546.
25- Gren, Å, Colding, J, Berghauser-Pont, M& Marcus, L. (2018). How smart is smart growth? Examining the environmental validation behind city compaction. Ambio. https://doi.org/10. 1007/s13280-018-1087-y.
26- Hess P.M& Sorensen A. (2015). Compact, concurrent, and contiguous: smart growth and 50 years of residential planning in the Toronto region. Urban George; 36: 127. https://doi.org/10.1080/02723638.2014.947859.
27- Hofstad, H, (2012), Compact city development: high ideals and emerging practices. Eur J Spat Plan, 1–23. https://doi.org/10. 1016/j. dibe. 2020. 100021.
28- Jim, C. Y, Konijnendijk van den Bosch, C, & Chen, W. Y. (2018). Acute Challenges and Solutions for Urban Forestry in Compact and Densifying Cities. Journal of Urban Planning and Development, 144(3), 04018025. https://doi.org/10. 1061/(asce)up. 1943-5444. 00004.
29- Li, L & Ren, X. (2019). A Novel Evaluation Model for Urban Smart Growth Based on Principal Component Regression and Radial Basis Function Neural Network. Sustainability, 11(21), 6125. https://doi.org/10. 3390/su11216125.
30- Li, W. Zhou, W, Bai, Y, Pickett, S. T. A, & Han, L. (2018). The smart growth of Chinese cities: opportunities offered by vacant land. Land Degradation & Development. 29(10), John Wiley & Sons, Ltd. https://doi.org/10. 1002/ldr. 3125.
31- Litman, T, (2020), Understanding Smart Growth Savings, Evaluating Economic Savings and Benefits of Compact Development, and How They Are Misrepresented By Critics, Victoria Transport Policy Institute.
32- Litman, T, (2019), Understanding Smart Growth Savings, Evaluating Economic Savings and Benefits of Compact Development, and How They Are Misrepresented By Critics, Victoria Transport Policy Institute.
33- Liu G, Han, X, Li, Z, (2018), Urban Smart Growth Mathematical Model and Application, Applied and Computational Mathematics; 7(3): 83-88, https://doi.org/10.11648/j.acm.20180703.12.
34- Lucaciu, L.O, (2018), A Look at the Evaluation Framework for Smart Growth Programmers, Revista Românească pentru Educaţie Multidimensională, 10(3), 60-76. https://doi.org/10.18662/rrem/63.
35- McCormack, Ed, Goodchild A, and Bassok, A. (2013), Smart Growth and Urban Goods Movement. Washington, DC: National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. The National Academies Press. https://doi.org/10.17226/22522.
36- Mohamed RM, Boyle, R. (2007). State growth management, smart growth and urban containment: A review of the US and a study of the heartland. J Environ Plan Manage, 50: 494. https://doi.org/10.1080/09640560701475337.
37- Mosammam, H. M, J. T. Nia, H. Khani, A. Teymouri, and M. Kazemi. (2017). Monitoring Land Use Change and Measuring Urban Sprawl Based on Its Spatial Forms: The Case of Qom City. Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science 20 (1): 103–116. https://doi.org/10.1016/j.ejrs.2016.08.002.
38- Næss, P, Strand, A, Næss, T, & Nicolaysen, M. (2011). On their road to sustainability? The challenge of sustainable mobility in urban planning and development in two Scandinavian capital regions, Town Planning Review, 82 (3), 287– 315. https://doi.org/10. 2307/27976000.
39- Newman, P& Kenworthy, J, (1999), Sustainability and City. Overcoming Automobile Dependence, Island press, Washington D. C.
40- PE. W. (2004), Delphi technique: assessing component needs. J Perianesth Nurs; 19(1): 46-7.
https://doi.org/10.1016/j.jopan.2003.11.005.
41- Sumari, N. S, Z. Shao, M. Huang, C. A. Sanga, and J. L. Van Genderen. (2017). Urban Expansion: A Geo-spatial Approach for Temporal Monitoring of Loss of Agricultural LAND, International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences-ISPRS Archives 42 XLII-2/W7 (2W7): 1349–1355. https://doi.org/10.5194/isprs-archives-XLII-2-W7-1349-2017.
42- Tanveer, H., T. Balz, S. Sumari, and R. Shan. (2019). Pattern Analysis of Substandard and Inadequate Distribution of Educational Resources in Urban–rural Areas of Abbottabad, Pakistan. Geo Journal. https://doi.org/10.1007/s10708-019-10029-x.
43- Terfa, B. K, N. Chen, X. Zhang, and D. Niyogi. (2020). Urbanization in Small Cities and Their Significant Implications on Landscape Structures: The Case in Ethiopia. Sustainability 12: 1235. https://doi.org/10.3390/su12031235.
44- Trinder, J, and Q. Liu, (2020), Assessing Environmental Impacts of Urban Growth Using Remote Sensing. Geo-Spatial Information Science 23 (1): 20–39. https://doi.org/10.1080/10095020.2019.1710438.
45- Ujoh, F, T. Igbawua, and M. Ogidi Paul. (2019). Suitability Mapping for Rice Cultivation in Benue State, Nigeria Using Satellite Data. Geo-Spatial Information Science 22 (4): 332–344. https://doi.org/10.1080/10095020.2019.1637075.
46- VTPI, (2006), Online TDM Encyclopedia, Victoria Transport Policy Institute (www.vtpi.org).
47- Wang. C, Niu, B, Zhang. Q, Tian, W, Liu. j, (2017), An Evaluation System of Urban Smart Growth in Wuhou District of Chengdu, China, Journal of Material Science, 5(4), 127-135. https://doi.org/10.4172/2321-6212.1000200. www.rroij.com.
48- Williams K, Burton E, Jenks M (eds), (2000), Achieving sustainable urban form. E & FN Spon, London.
49- Xu, G., T. Dong, P. Brandful, L. Jiao, N. S. Sumari, B. Chai, and Y. Liu. (2019a). Urban Expansion and Form Changes across African Cities with a Global Outlook: Spatiotemporal Analysis of Urban Land Densities. Journal of Cleaner Production 224: 802–810. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.03.276.
50- Xu, G., L. Jiao, M. Yuan, T. Dong, B. Zhang, and C. Du. (2019b). How Does Urban Population Density Decline over Time? An Exponential Model for Chinese Cities with International Comparisons. Landscape and Urban Planning 183: 59–67.
https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2018.11.005.
51- Yuwei Z, Mengyue Y. A, (2018), Smart Growth Plan Based on the Improved Gini Coefficient. Front Manag Res. 2(1): 20‐9. https://dx.doi.org/10.22606/fmr.2018.21003.
