آمایش فضایی قلمروهای مرزی با استفاده از مدل AHP (نمونه‌ی موردی: شهرستان‌های مرزی استان سیستان و بلوچستان)

الموضوعات : آمایش محیط

افشین متقی ¹

1 - (دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی تهران)

تاريخ الإرسال : 06 الخميس , رمضان, 1438 تاريخ التأكيد : 19 الأربعاء , صفر, 1439 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , رمضان, 1441

الکلمات المفتاحية: سیستان و بلوچستان, مرز, آمایش­ سرزمین, تحلیل سلسله­ مراتبی,

ملخص المقالة :

آمایش فضایی یکی از شیوه های مناسب و جامع برای مدیریت و برنامه ریزی مکان ها محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت استراتژیک مناطق مرزی، پژوهش حاضر کوشیده است تا به تحلیل فضایی شاخص های اقتصادی-اجتماعی در 9 شهرستان مرزیِ زابل، زابلی، زاهدان، زهک، سیب و سوران، سرباز، سراوان، خاش و هیرمند در استان سیستان و بلوچستان بپردازد.پژوهش حاضر، از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت، عِلّی- مقایسه ای است. برای رتبه بندی و سطح بندی شهرستان های مرزی استان از لحاظ میزان برخورداری از شاخص مورد بررسی، از روش تحلیل سلسه مراتبی (AHP) استفاده شده است. نتایج این پژوهش، نشان می‌دهد که شهرستان زاهدان به عنوان مرکز اداری- سیاسی استان سیستان و بلوچستان، به عنوان تنها گزینه ی برخوردار، رده ی نخست توسعه ی اقتصادی-اجتماعی را در میان شهرستان های مرزی استان سیستان و بلوچستان از آن خود کرده است. از سوی دیگر، فاصله ی شهرستان زاهدان با وجود سطح توسعه یافتگی در مقایسه با دیگر شهرستان های مرزی چندان چشمگیر نیست و نسبت محرومیت میان مناطق نیمه محروم و محروم نیز بسیار بالا است.

المصادر:

:

1. اخباری، م.، نامی، م.ح.1389.جغرافیای مرز با تأکید بر ایران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ اول، 250 صفحه.


2. پور احمد، ا.1380. آمایش سرزمین و ایجاد تعادل در نظام شهر کشور، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، (4) 13، 479-490.
   
   
   1. پیشگاهی فرد، ز.، میرزاده کوهشاهی، م.1393.تبیین عوامل مؤثر در بحران­زایی و مدیریت مرزهای ایران و پاکستان، جغرافیا و توسعه، (3) 36، 80-61.
   
   
   2. توفیق، ف.1384.آمایش سرزمین و تجربه­ی جهانی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی تهران، چاپ اول، 556 صفحه.
      
      
      1. حکمت­نیا، ح.، موسوی، م.ن. 1383. بررسی و تحلیل روند تغییرات سطوح توسعه و نابرابری­های ناحیه­ای در استان یزد، فصل­نامه­ی جغرافیا و توسعه، (2) 12، 101-112.
      
      
      2. زاهدی اصل، م.1381. مبانی رفاه اجتماعی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول، 312 صفحه.
      
      
      3. سالنامه­ی آماری استان سیستان و بلوچستان (1394)، زیرگروه شاخص­های بهداشتی به تفکیک شهرستان، مرکز آمار ایران.
      
      
      4. شکویی، ح.1384. اندیشه­های نو در فلسفه­ی جغرافیا: جلد دوم، فلسفه­های محیطی و مکتب­های جغرافیایی، انتشارات گیتاشناسی، چاپ دوم، 304 صفحه.
      
      
      5. ضرابی، ا.، شیخ­بیگلو، ر.1390.سطح­بندی شاخص­های توسعه­ی سلامت استان­های ایران، فصلنامه­ علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، (1) 42، 128-107.
      
      
      6. عزت­پناه، ب.، شگوری، م.، مددی، ا. 1393. مدلسازی مکان­یابی پارکینگ­های طبقاتی با استفاده از روش AHP و شاخص همپوشانی وزنی در GIS (مطالعه­ی موردی: منطقه­ی 2 اردبیل)، فصلنامه­ی آمایش محیط، (7) 27، 20-1.
      
      
      7. عندلیب، ع. 1380. نظریه­ی پایه­ی آمایش مناطق مرزی، انتشارات دوره­ی عالی جنگ، چاپ اول، 284 صفحه.
      
      
      8. عندلیب، ع.، مطوف، ش. 1388. توسعه و امنیت در آمایش مناطق مرزی ایران، فصلنامه باغ نظر، (4) 6، 76-57.
      
      
      9. کلانتری، خ.، عبدالله زاده، غ.1391.برنامه فضایی و آمایش سرزمین، انتشارات فرهنگ صبا، چاپ اول، 496 صفحه.
         
         
         1. متقی، ا.، ربیعی، ح.، قره­بیگی، م. 1394. تحلیل فضایی توسعه نواحی مرزی شرق کشور مورد: دهستان­های مرزی استان خراسان جنوبی، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، (14) 21، 167-147.
         
         
         2. متقی، ا.، حمیدی، م.ح.، مرادی، ث.، نامی، م. 1394. شناسایی و اولویت­بندی معیارهای مهم در آمایش مناطق مرزی (مورد مطالعه: شهرستان جوانرود)، فصلنامه­ی آمایش و توسعه، 140-123.
         
         
         3. متقی، ا.، صادقی، م. 1394. آمایش سرزمین و چالش­های جغرافیای سیاسی پراکنش نامتقارن جمعیت در ایران، فصلنامه­ی آمایش و توسعه، (4) 1، 152-137.
         
         
         4. متقی، ا.، متقی، س. 1393. سنجش برخورداری و توسعه­ی مناطق مرزی بر اساس روش‌های تصمیم­گیری چندمعیاره (نمونه­ی موردی؛ شهرستان­های مرزی استان آذربایجان شرقی)، فصلنامه­ی مطالعات مرزی، (3) 2، 82-63.
         
         
         5. ملک­حسینی، ع.، صفاری راد، ع.، قاسمی، ا.، رجبی امیرآباد، ر.1394. تحلیل سلسله­مراتب شهری استان گیلان بین سال­های 90-1365 با استفاده از مدل لگاریتمی رتبه- اندازه، منحنی لورنز و ضریب جنینی، فصلنامه­ی آمایش محیط، (8) 30، 135-111.
         
         
         6. یحیی­پور، م.، قره­بیگی، م.1394. چالش­های مدیریت آمایشی کلانشهر تهران بر پایه­ی نظریه­ی رئالیسم انتقادی، فصلنامه­ی آمایش محیط، (8) 30، 171-153.
            
            
            1. Adshead, F., Thorpea, A., and Rutter, J. (2006). Sustainable development and public health: A national perspective, Public Health (120), 102–115.
            
            
            2. Bowen, W. (2014). AHP: Multiple Criteria Evaluation, in Klosterman, R.et al (Eds), Spreadsheet Model for Urban and Regional Analysis, New Brunswick: Center for Urban policy Research, 119P.
            
            
            3. Bradley, J. (2002). Economic Development on the Island of Ireland: Differing Experiences of North and South, in C. Mailhes (ed) L’Irlande Aujourd’hui: Renouveau et Tradition, Toulouse: Presses de l’Université des Sciences Sociales de Toulouse, 1-19.
            
            
            4. Bucken-Knapp, G. (2013). Shaping Possible Integration in the Emerging Cross-border Øresund Region, European Studies: A Journal of European Culture, History and Politics 19(4), 13-30.
            
            
            5. Bufon, M. (2002). Cross-Border Co-operation in the Upper Adriatic, Regional and Federal Studies 12 (4): 177-196. Reprinted in J. Anderson, L. O’Dowd, and T. M. Wilson (eds) (2003) New Borders for a Changing Europe: Cross-border Cooperation and Governance, London: Frank Cass, 177-196.
            
            
            6. Busch, B. (2003). Shifting Political and Cultural Borders: Language and Identity in the Border Region of Austria and Slovenia, European Studies: A Journal of European Culture, History and Politics 19 (1), 33-57.
            
            
            7. Cizre, Ü. (2001). Turkey’s Kurdish Problem: Borders, Identity and Hegemony, in B. O’Leary, I. Lustick, and T. Callaghy (eds). Right-Sizing the State: The Politics of Moving Borders, Oxford: Oxford University Press, 222-252.
            
            
            8. Coakley, J. (2012). National Territories and Cultural Frontiers: Conflicts of Principle in the Formation of States in Europe, West European Politics, 5 (4), 34-49.
            
            
            9. Cohen, Y. A. (2009). Social Boundary Systems, Current Anthropology 10 (1), 103-26.
            
            
            10. Conversi, D. (2014). Nationalism, Boundaries, and Violence, Millennium, 28, 553-84.
            
            
            11. Cunningham, H. (2002). Transnational Social Movements and Sovereignties in Transition: Charting New Interfaces of Power at the US-Mexico Border, Anthropologica XLIV, 185-196.
            
            
            12. Distaso, A. (2007). Well-being and/or quality of life in EU countries through a multidimensional index of sustainability, Ecological Economics (64), 163-180.
            
            
            13. Donnan, H. (2001). The Border as Limit and Locale: Exclusion and Difference, in L. Leontidou, A. Afouxenidis, H. Donnan, V. Matias-Ferreira, A. Garcia-Lizana, X. Peraldi, A. Gasparini, M. Zago and J. Gow Border cities and towns: Causes of social exclusion in peripheral Europe, Targeted Socio-Economic Research (TSER) SOE2-CT97-3048, Brussels: European Commission, 40-47.