بررسی مراحل فنولوژیک و شاخص‎های انتقال مجدد آفتابگردان تحت تأثیر رقم و کود در کاشت دوم

الموضوعات :

عارفه علی پور قاسم آباد سفلی ¹ , علی نخ زری مقدم ² , مهدی ملاشاهی ³ , ابراهیم غلامعلی پور علمداری ⁴

1 - دانشجوی دکتری زراعت-اکولوژی، گروه تولیدات گیاهی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران.
2 - استادیار، گروه تولیدات گیاهی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران.
3 - استادیار، گروه تولیدات گیاهی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران
4 - استادیار، گروه تولیدات گیاهی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران

تاريخ الإرسال : 02 الخميس , جمادى الأولى, 1445 تاريخ التأكيد : 17 السبت , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: اسید هیومیک, روز تا 50% گلدهی, میزان انتقال مجدد, میزان فتوسنتز جاری, وایتا فری,

ملخص المقالة :

به منظور بررسی اثر کود نیتروژن و محلول ‎پاشی اسیدهیومیک و وایتا فری بر مراحل فنولوژیک، شاخص‌های انتقال مجدد و عملکرد آفتابگردان در کاشت دوم آزمایشی به‎صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‎های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1398 در دانشگاه گنبد کاووس انجام شد. تیمار‌های آزمایشی شامل رقم در دو سطح هایسان 25 و اسکار و ترکیب کود در 6 سطح شامل عدم مصرف کود، مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار، مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار، مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ یک‌ونیم کیلوگرم اسیدهیومیک در هکتار، مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + نیم کیلوگرم وایتا فری در هکتار و مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ یک‌ونیم کیلوگرم اسیدهیومیک در هکتار + نیم کیلوگرم وایتا فری در هکتار بود. نتایج نشان داد که اثرات رقم و کود بر اکثر صفات مورد مطالعه معنی‎دار بود. رقم اسکار روز تا 50% گلدهی، وزن خشک اندام رویشی در مرحله گلدهی، میزان انتقال مجدد، میزان فتوسنتز جاری، عملکرد دانه نسبت به رقم هایسان 25 برتری داشت. بیش‎ترین میزان انتقال مجدد و کارایی انتقال مجدد در تیمار عدم مصرف کود به‎دست آمد. بیش‎ترین روز تا 50% گلدهی و روز تا 50% رسیدگی فیزیولوژیک، میزان فتوسنتز جاری و عملکرد دانه به تیمار کودی مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و تیمار کودی مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ اسیدهیومیک + وایتا فری مربوط شد. بر اساس نتایج به‌دست آمده، برای رسیدن به حداکثر عملکرد دانه و جلوگیری از مصرف بی‌رویه کود‎های شیمیایی، کاربرد همزمان کود شیمیایی نیتروژن، اسید هیومیک و ویتا فری توصیه می‌شود.

المصادر:

Abd El-Aal, M. M. M. and Rania, S. M. (2018). Effect of foliar spray with lithovit and amino acids on growth, bioconstituents, anatomical and yield features of soybean plant International Conference on Biotechnology Applications in Agriculture (ICBAA), Benha University, Moshtohor and Hurghada, 4-7.
Abd-Elhamied, A. S. and Fouda, K. F.(2018). Influence of Application Methods of Biochar and Poultry Manure on Yield and Nutrients Uptake of Sunflower Plant Fertilized with Different Nitrogen Rates. Journal of Soil Sciences and Agricultural Engineering, 9(1):47-53.
Abou El Magd, M.M. (2019). Foliar application of amino acids and seaweed extract on the growth and yield of some cruciferous crops. Middle East Journal of Agriculture Research, 08(03):782-787. ISSN 2077-4605.
Ahmad, A.,Ali, A., Khaliq, T., Wagid, S.A., Iqbal, Z., Ibrahim, M., Javeed, H.M.R. and Hoogenboom G. (2013). Application of OILCROP-SUN model Relevance for Evaluation of Nitrogen Management of Sunflower Hybrids in Sargodha. Punjab. American Journal of Plant Sciences, 4(9): 1731-1735.
AL-Abody, M.A.K., Ramadhan, M.N. and Muhsin, S.J. (2021). Effect of Humic acid on the growth, yield components, and yield of three sunflower cultivars (Helianthus annuus L.). Ecology, Environment and Conservation, 27 (2):548-554.
Al-Hassani, A. H. and Al-Mughair, A. H. M. (2021). The Effect Of Planting Distances And Different Fertilizer Combinations On Some Growth Traits Of Sunflower Crop (Helianthus Annuus L.). Natural Volatiles & Essent. Oils, 8(6): 2288-2298.
Arnon, A.N. (1967). Method of extraction of chlorophyll in the plants. Agronomy Journal, 23: 112-126.
Asad, Z. and Khan, I. (2019). Response of morphological and biological characteristics of two sunflowers (Helianthus annuus L.) Hybrid against the application of nitrogen and phosphorous under the rainfed conditions of Rawalakot Azad Jammu and Kashmir. International Journal of Biosciences, 15(6):26-36.
Bakht, J., Ahmad, S., Tariq, M., Akber, H. and Shafi M. (2006). Performance of various hybrids of sunflower in Peshawar valley. Journal of Agricultural and Biological Science, 1: 25-29.
Canavar, O., Ellmer, F., Chimeileski, F.M. (2010). Investigation of yield and yield components of sunflower (Helianthus annuus L.) Cultivars in the ecological conditions of Berlin (Germany). Helia, 33(53): 117-130.
Deepika, C.L. and Singh, R.S.E.(2022). Effect of nitrogen and sulphur levels on growth and yield of sunflower (Helianthus annuus L.). The Pharma Innovation Journal, 11(3): 2049-2052.
Dobermann, A., Bruulsema, T., Cakmak, I., Gerard B., Majumdar, K., mclaughlin, M., Reidsma, P., Vanlauwe, B., Wollenberg, L., Zhang, F. and Zhang, X. (2022). Responsible plant nutrition: A new paradigm to support food system transformation. Global Food Security, 33:100636. Https://doi.org/10.1016/j.gfs.2022.100636.
Dordas, C. A., and Sioulas, C. (2008). Sunflower yield, chlorophyll content, photosynthesis, and water use efficiency response to nitrogen fertilization under rained conditions. Industrial Crops and Products, 27(1): 75-85.
Eskandari Torbeghan, M., Fazli Kakhki, S.F.and Jalini, M. (2023). Compensate for reduced yield due to late water stress by using growth enhancers in the tillering stage of wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Plant Environmental Physiology, 70(2): 87-98.
Fernie, A.R. and Yan, J.(2019). De novo domestication: An alternative route toward new crops forthe future. Mol Plant, 12 (5): 615–631. DOI: 10.1016/j.molp.2019.03.016
Geng, Y., Cao, G., Wang, L. and Wang, S. (2019). Effects of equal chemical fertilizer substitutions with organic manure on yield, dry matter, and nitrogen uptake of spring maize and soil nitrogen distribution. Plos One, 14: 1-16. DOI:10.1371/journal.pone.0219512
Ghafoor, I., Habib-ur-Rahman, M., Ali, M., Afzal, M., Ahmed, W., Gaiser, T., and Ghaffar, A. (2021). Slow-release nitrogen fertilizers enhance growth, yield, NUE in wheat crop and reduce nitrogen losses under an arid environment. Environmental Science and Pollution Research, 28: 1–16. DOI. Org/ 10.1007/ s11356- 021- 13700-4.
Gholinezhad, E., Ayenband, A., Hassanzade Ghorthapeh, A., Noormohamadi, Gh., and Bernousi, E. (2012). Effects of drought stress, nitrogen amounts and plant densities on grain yield, rapidity and period of grain filing in sunflower. Agricultural Science and Sustainbale production, 22(1): 130-143. (In Persian with English abstract).
Gul, V., and Kara, K. (2015). Effects of different nitrogen doses on yield and quality traits of common sunflower (Helianthus annuus L.). Turkish Journal Field Crops, 20(2): 159-165.
Haque, M.M., Datta, J., Ahmed, T., Ehsanullah, M., Karim, M.N., Akter, M.S., Iqbal, M.A., Baazeem, A., Hadifa, A., Ahmed, S. and Sabagh, A. (2021). Organic amendments boost soil fer-tility and rice productivity and reduce methane emissions from paddy fields under sub-tropical conditions. Sustainability,13:3103.
Heidari, M., Paydar, A., Baradarn Firozabad, M. And Abedinin Esfalati, M. (2018).The Effect of drought stress and application of humic on quantitative yield, photosynthetic pigments, and mineralnutrients content in sunflower seeds. Iranian Journal of Field Crop Science, 50 (4):51-62.
Imran, S., Arif, M., Khan, A., Khan, M.A., Shah, W. and Latif, A. (2015). Effect of nitrogen levels and plant population on yield and yield components of maize. Advances in Crop Science and Technology, 3(2): 1-7. DOI:10.4172/2329-8863.1000170.
Inamullah, B., Khan, M.U., Din, M., Siddiq, A.A., Khan, A., Munir, K. and Azeem Haq, G.U.(2013). Effect of various seed rates and nitrogen levels on the productivity of late sown brassica. Sarhad Journal Agric, 29(4): 503-509
Jiriaie, M., Fateh, E., and Aynehband, A. (2014). The consequences of single and integrated application of Mycorrhiza and Azospirillum inoculants on yield and yield components of warm region wheat cultivars (Triticum spp.). Journal of Agroecology, 6(3): 520-528. (In Persian with English abstract).
Karimi, I., Taddayon A. and Taddayon, M. R. (2016). Effect of humic acid on yield, yield components and leaf proline content at different levels of irrigation in safflower. Journal of Crop Improvement, 18(3). 609-623. (In Persian with English abstract).
Khan, H., Ali S., Ahmad I., Khan I., Hussain S., Khan B.A. and Suhaib M. (2018). Agronomic and qualitative evaluation of different local sunflower hybrids. Pakistan Journal of Agricultural Research, 31(1): 69-78.
Kheiri zade Arogh, Y., Sed Sharifi, R., Sedghi, M. and Barmaki, M. (2015).Effects of biofertilizers and nano zinc oxide on remobilization and some growth indices of triticale under water limitation conditions. Crop Physiology Journal, 7(26):37-56.
Kheyrizadeh Arogh, Y., Seysharifi, R., Sedghi, M., and Barmaki, M.(2015). Effects of biofertilizers and nano zinc oxide on remobilization and some growth indices of triticale under water limitation conditions. Crop Physiology Journal, 7(26):. 37- 55. (In Persian with English abstract).
Konuralp Elicin, A., Ozturk, F., Kenan Koca, Y., Kizilgeci, F., Tazebay Asan, N. and Aamir Iqbal, M. (2022). Conjuncted fertilization regimes boost seed yield and chemical composition of sunflower (Helianthus annuus L.). Fresenius Environmental Bulletin, 31 (1): 755-761.
Koutroubas, S.D., Antoniadis, V., Damalas, C.A. and Fotiadis, S.(2020). Sewage Sludge Influences Nitrogen Uptake, Translocation, and Use Efficiency in Sunflower. Journal of Soil Science and Plant Nutrition, 20 (4): 1912–1922. DOI:10.1007/s42729-020-00262-6
Kumari, S. (2017). Effects of Nitrogen Levels on Anatomy, Growth, and Chlorophyll Content in Sunflower (Helianthus annuus L.) Leaves. Journal of Agricultural Science, 9(8): 208.
Mi, G., Liu, J. A., Chen, F., Zhang, F., Cui, Z., and Liu, X. (2003). Nitrogen uptake and remobilization in maize hybrids differing in leaf senescence. Journal of plant nutrition, 26(1): 237-247. Https://doi.org/10.1081/PLN-120016507
Miklič, V. (2022). Introduction to the Special Issue Sunflower. Oilseeds and fats, Oilseeds and fats. Crops and Lipids, 29(16):1-2. Doi.org/10.1051/ocl/2022013
Morsy, A. S., Habouh, M. M. A. F. and Mohamed, M. A. (2018). Enhance Sunflower Productivity by Nitrogen Fertilizer Sources and Antioxidants Foliar Application under Sandy Soil Conditions of Toshka Region. Journal Plant Production, Mansoura Univ, 9 (12): 1045-1053.
Muhidin Syam’un, E.; Kaimuddin; Musa, Y.; Sadimantara, G.R.; Usman; Leomo, S.L. and Rakian, T.C. (2012). The effect of shade on chlorophyll and anthocyanin content of upland red rice. Earth Environm, 122.
Mujeeb-ul-Haq, M., Mudassir, H., Amjed, A., Muhammad, A., Muhammad, A., Hayyat, M. S., Ahmad Khan, B., Amin, M. M., Raza, A., Nazeer, S., Manzoor, A. M., Basit, A. and Ahmed, R. (2020). Influence of nitrogen application on phenology, growth and yield of sunflower (Helianthus annuus L.). International Journal of Biosciences, 17(2): 9-16.
Oshundiya, F. O., Olowe V. I. O., Sowemimo F. A. And Odedina J. N. (2014). Seed Yield and Quality of Sunflower (Helianthus annuus L.) As Influenced by Staggered Sowing and Organic Fertilizer Application in the Humid Tropics. HELIA, 37(61): 237–255
Osman, H. E. and Salem, O. M. A. (2011). Effect of seaweed extracts as foliar spray on sunflower yield and oil content. Egyptian journal of phycol. 12:60-72. Doi: 10.21608/egyjs.2011.114938
Qadeer, A., Tahir, M.M., Abbasi, M.K., Ali, A. and Rasheed, A.(2019). Morphological and Phenological Responses of Sunflower to Nitrogen Fertilization and Plant Growth Promoting Rhizobacteria under Rainfed Conditions in Pakistan: Morpho-phenological responses of sunflower to plant growth promoting rhizobacteria and nitrogen. Proceedings of the Pakistan Academy of Sciences: B. Life and Environmental Sciences. 56(1): 41-48.
Safikhani, S., Biabani, A., Faraji, A. Rahemi, A. and Gholizadeh, A. (2015).Response of Some Agronomic Characteristic of Canola (Brassica napus L.) To Nitrogen Fertilizer and Sowing Date. Journalof Crop Ecophysiology 9 (3): 429-446.
Seyed Sharifi, R. and Nazarly, H.(2012). Effects of Seed Priming with Plant Growth Promoting Rhizobacteria (PGPR) on Grain Yield, Fertilizer Use Efficiency and Dry Matter Remobilization of Sunflower (Helianthus annus L.) With Various Levels of Nitrogen Fertilizer., journal of agricultural science and sustainable production,23(3):28-45.
Shokouhfar, A. and Khani, S. (2019). Investigation of combined effect of biological and chemical fertilizers of phosphorus and nitrogen on quantitative and qualitative characteristics of sunflower (Helianthus annuus L.). Journal of Plant Production. 8(2): 83-93. (In Persian with English abstract).
Slafer G.A., and Savin R.R. (2018). Can N management affect the magnitude of yield loss due to heat waves in wheat and maize?. Current Opinion in Plant Biology. 45(Pt B):276-283.
Talebzadeh, S.J., Hadi, H., Amirnia, R., Tajbakhsh, M., Shishavan, M., and Moradali, R. (2017). Evaluation of sink limitation and assimilates distribution of wheat genotypes under terminal drought stress. Crops Improvement. 19(3):717-732. (In Persian with English abstract).
Wozniak, E., Blaszczak, A., Wiatrak, P. And Canady, M. (2020). Biostimulant Mode of Action. The Chemical Biology of Plant Biostimulants. (1). DOI: 10.1002/9781119357254.ch8
Yan, F., Zhang, F., Fan, X., Fan, J., Wang, Y., Zou, H., Wang, H., and Li, G. (2021). Determining irrigation amount and fertilization rate to simultaneously optimize grain yield, grain nitrogen accumulation and economic benefit of drip-fertigated spring maize in northwest China. Agricultural Water Management, 243: e106440. Https://doi.org/10.1016/j.agwat.2020.106440.
Yousefpoor, Z. and Yadavi, A. (2014). Effect of biological and chemical fertilizers of nitrogen and phosphorus on quantitative and qualitative yield of sunflower. Agricultural Science and Sustainbale production. 24(1): 96-112. (In Persian)
Zhang, S., Zhang, Y., Li, K., Luo, L., Xuan, W. and Xu, G. (2021). Nitrogen Mediates Flowering Time and Nitrogen Use Efficiency via Floral Regulators in Rice. Current Biology. 31: 671-683.

نص كامل:



 

 

Evaluation of Phenological Stages and Physological Indices in Sunflowers (Helianhtus Annuus L.) Under the Influence of Variety, Nitrogen Fertilizer and Foliar Application of Humic Acid and Amino Acid Biofertilizers in the Second Planting

 

Arefeh Alipour Ghasemabad Sofla1*, Ali Nakhzari Moghaddam2,

Mehdi Mollashahi3, Ebrahim Gholamalipour Alamdari4

1 Agronomy-Ecology, Plant Production Group, Gonbad Kavous University, Iran. Email: arefeh.alipour @gmail.com

2 Plant Production Group, Gonbad Kavous University, Iran, Email: [e-mail]

3 Plant Production Group, Gonbad Kavous University, Iran, Email: [e-mail]

4 Plant Production Group, Gonbad Kavous University, Iran, Email: [e-mail]

 

Article type:			Abstract
Research article               Article history Received: 16.11.2023 Revised: 15.03.2024 Accepted: 24.03.2024 Published:22.09.2024             Keywords current photosynthesis Days from planting to 50% flowering humic acid remobilization total chlorophyll		In order to investigate the effect of nitrogen fertilizer and foliar spraying of humic acid and Vita free on phenological stages, physological indices and yield of sunflower in the second experimental planting in a factorial manner based on a randomized complete block design with with three replications in summer 2018 at Gonbad Kavous University farm research. Cultivar factor was included Haysan 25 and Oscar and combination of fertilizer factor was included no fertilizer application, 100 kg N/ha, 50 kg N/ha, 50 kg N/ha + humic acid, 50 kg N/ha + amino acid and 50 kg N/ha + humic acid + amino acid. The results showed that the effect of cultivar and fertilizer on most of the measured traits was significant. The results showed that cultivar and fertilizer were significant on most of the studied traits. The maximum days from planting to 50% Flowering, the dry matter of vegetative organs in the flowering stage, the remobilization, current photosynthesis and seed yield were obtained from Oscar cultivar. The maximum remobilization and remobilization efficiency were obtained in the treatment of no fertilizer use. Days from planting to 50% flowering, days from planting to 50% maturity, total chlorophyll, current photosynthesis and seed yield in 100 kg N/ha treatment and 50 kg N/ha + 1.5 kg humic acid/ha + 0.5 kg Vitafree/h was higher than other fertilizer treatments. In general, the use of 100 kg of pure nitrogen per hectare by 58.23% and the use of 50 kg of pure nitrogen per hectare + humic acid + amino acid by 52.95% compared to the treatment of no using fertilizer increased the grain yield. Based on results, in order to achieve the maximum seed yield of sunflower and to prevent excessive use of chemical fertilizers, the combined use of Nitrogen fertilizer, humic acid and vita free is necessary.
Cite this article as: Alipour Ghasemabad Sofla A, Nakhzari Moghaddam A, Mollashahi M, Gholamalipour Alamdari E. (2024). Evaluation of phenological stages and physological indices in sunflowers (Helianhtus annuus L.) under the influence of variety, nitrogen fertilizer and foliar application of humic acid and amino acid biofertilizers in the second planting. Journal of Plant Environmental Physiology, 19(3): 115-130.
	©The author(s)              Publisher: Islamic Azad University, Gorgan branch Doi: https://doi.org/10.71890/iper.2024.984477

 

 

بررسی مراحل فنولوژیک و شاخص‎های فیزیولوژیکی آفتابگردان

(Helianthus annuus L.) تحت تأثیر رقم، کود نیتروژن و محلول‏پاشی 

کود‎های زیستی اسید هیومیک و اسید آمینه در کاشت دوم

 

عارفه علی‌پور قاسم‎آباد سفلی1*، علی نخ‌زری مقدم2، مهدی ملاشاهی3، ابراهیم غلامعلی‌پور علمداری4

1 دانشجوی دکتری زراعت-اکولوژی، گروه تولیدات گیاهی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران، رایانامه: arefeh.alipour @gmail.com

2 استادیار، گروه تولیدات گیاهی،  دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران، رایانامه:  [e-mail] 

3 استادیار، گروه تولیدات گیاهی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران، رایانامه:  [e-mail]

4 دانشیار، گروه تولیدات گیاهی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران، رایانامه: [e-mail]

نوع مقاله: مقاله پژوهشی         تاریخ دریافت: 25/08/1402 تاریخ بازنگری: 25/12/1402 تاریخ پذیرش: 05/01/1403 تاریخ چاپ: 01/07/1403           واژه‌های کلیدی: اسید هیومیک، روز تا 50% گلدهی کلروفیل کل میزان انتقال مجدد میزان فتوسنتز جاری		چکيده
		به منظور بررسی اثر کود نیتروژن و محلول ‎پاشی کود‎های زیستی اسید هیومیک و اسید آمینه بر مراحل فنولوژیک، شاخص‌های فیزیولوژیکی و عملکرد آفتابگردان در کاشت دوم آزمایشی به‎صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‎های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1398 در دانشگاه گنبد کاووس انجام شد. تیمار‌های آزمایشی شامل رقم در دو سطح هایسان 25 و اسکار و ترکیب کود در 6 سطح شامل عدم مصرف کود، مصرف کود نیتروژن در دو غلظت 50 و 100 کیلوگرم در هکتار، مصرف توأم 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و اسید هیومیک، مصرف توأم 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و اسید آمینه و مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص همراه با اسید هیومیک و اسید آمینه بود. نتایج نشان داد که اثرات رقم و کود بر اکثر صفات مورد مطالعه معنی‎دار بود. رقم اسکار روز تا 50% گلدهی، وزن خشک اندام رویشی در مرحله گلدهی، میزان انتقال مجدد، میزان فتوسنتز جاری، عملکرد دانه نسبت به رقم هایسان 25 برتری داشت. بیش‎ترین میزان انتقال مجدد و کارایی انتقال مجدد ماده خشک به دانهدر تیمار عدم مصرف کود به‎دست آمد. بیش‎ترین روز تا 50% گلدهی و روز تا 50% رسیدگی فیزیولوژیک، کلروفیل کل، میزان فتوسنتز جاری به تیمار کودی مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و تیمار کودی مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ اسیدهیومیک + اسید آمینه مربوط شد. به طور کلی مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار به میزان 23/58 درصد و مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ اسیدهیومیک + اسید آمینه 95/52 درصد نسبت به تیمار عدم مصرف کود موجب افزایش عملکرد دانه شد. بر اساس نتایج به‌دست آمده، برای رسیدن به حداکثر عملکرد دانه و جلوگیری از مصرف بی‌رویه کود‎های شیمیایی، کاربرد همزمان کود شیمیایی نیتروژن، اسید هیومیک و اسید آمینه توصیه می‌شود.
استناد: علی‌پور قاسم‎آباد سفلی عارفه، نخ‌زری مقدم علی، ملاشاهی مهدی و غلامعلی‌پور علمداری ابراهیم. (۱۴۰۳). بررسی مراحل فنولوژیک و شاخص‎های فیزیولوژیکی آفتابگردان (Helianthus annuus L..) تحت تأثیر رقم، کود نیتروژن و محلول‏پاشی کود‎های زیستی اسید هیومیک و اسید آمینه در کاشت دوم. فیزیولوژی محیطی گیاهی، ۱۹(3)، 130-119.
	ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرگان © نویسندگان.		Doi: https://doi.org/10.71890/iper.2024.984477

 

 

مقدمه

        آفتابگردان (Helianthus Annuus L.) مهم‎ترین منبع روغن خوراکی و چهارمین محصول دانه روغنی در جهان است. آفتابگردان حدود 10 درصد از روغن نباتی خوراکی جهان را تأمین می‎کند (Qadeer et al., 2019). آفتابگردان در سطح وسیعی در جهان کشت می‌شود (بیش از 28 میلیون هکتار در سال 2021 با تولید بیش از 50 میلیون تن). جایگاه آفتابگردان در تغذیه انسان و حیوان در حال افزایش است لذا توجه بیشتری به موضوع تولید و فرآوری آفتابگردان می‌شود که بر عملکرد و کیفیت تأثیر می‌گذارد (Miklic, 2022). 

        کوددهی گیاه یک عامل کلیدی در دستیابی به تولید بالاتر است (Fernie and Yan, 2019). این عامل در انقلاب سبز با معرفی مقدار زیادی از شیوه‎ها و تکنولوژی‎ها که موجب افزایش بازده می‎شود به اوج خود رسید. استفاده شدید از کود معدنی یک عامل اساسی در عملکرد بالا بود (Koutroubas et al., 2020). در میان عناصر غذایی مهم، نیتروژن یکی از مهمترین عناصر غذایی در دستیابی به عملکرد و کیفیت مطلوب در آفتابگردان است و کاربرد آن بر اساس گیاه زراعی بوده و معمولاً در خاک حل می‎شود (Deepika and Singh, 2022; Ghafoor et al., 2021). بخش عمده ای از نیتروژن به وسیله‎ی شستشو، نیترات‌زدایی و تبخیر آمونیاکی از بین می‎رود. کاربرد نیتروژن باید بر اساس نیاز گیاه باشد (Slafer and Savin, 2018; Ghafoor et al., 2021). در سیستم‎های کشاورزی فشرده‌ی مدرن، استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی، محیط زیست و منابع آب زیرزمینی را آلوده کرده است که منجر به تضعیف سلامت انسان و حیوانات می‎شود (Konuralp Elicin et al., 2022). با این حال، کودهای شیمیایی نقش حیاتی در تضمین امنیت غذایی با افزایش جمعیت ایفا می‎کنند؛ اما استفاده نامناسب از کود های شیمیایی در طول زمان به سلامت خاک آسیب می‎رساند و پایداری سیستم‌های کشاورزی مدرن را به خطر انداخته است (Haque et al., 2021). 

        مدیریت تغذیه از جمله مسائل مهم در تولید گیاهان زراعی محسوب می‌شود (Dobermann et al., 2022). سیستم‎های تلفیقی به‎عنوان بخشی از برنامه‎های کشاورزی پایدار جایگزین کودهای شیمیایی به خصوص جایگزینی کود نیتروژن با کودهای زیستی در مدیریت زراعی نقش مهمی را می‎تواند بازی بکند (Shokouhfar and Khani, 2018) استفاده درست از کودها باعث افزایش عملکرد گیاه می شود، از سوی دیگر، مواد آلی خاک نیز به‌دلیل افزایش بقایای گیاهی ناشی از تولید محصول افزایش می‌یابد (Geng et al., 2019).

        هر گونه بهبود در سیستم کشاورزی که منجر به تولید بیشتر شود، باید اثرات منفی زیست محیطی کشاورزی را کاهش داده و پایداری سیستم را افزایش دهد. یکی از این رویکردها، استفاده از محرک های زیستی است که می‎تواند اثربخشی کودهای معدنی معمولی را افزایش دهد. اسید هیومیک، اسیدهای آمینه و سایر محرک‌های زیستی برای کاربردهای گسترده در غذا و کشاورزی مورد توجه قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، مطالعات نشان می دهد که کاربرد محلول‌پاشی محرک‌های زیستی باعث افزایش رشد رویشی و عملکرد بسیاری از گیاهان می‎شود. مواد فعال زیستی دریایی استخراج‌شده از جلبک‌های دریایی در محصولات کشاورزی و باغداری استفاده می‌شوند و اثرات مفید بسیاری از نظر افزایش عملکرد و کیفیت گزارش شده است (Abou El Magd, 2019). از نظر زراعی، مهمترین اثر محرک‎های زیستی افزایش عملکرد در واحد سطح است. عملکرد دانه تابع فتوسنتز جاری، انتقال مجدد مواد فتوسنتزی ذخیره شده از جمله ساقه منبع تأمین کننده کربوهیدرات مورد نیاز پر کردن دانه است، انتقال مجدد مواد فتوسنتزی که به‌صورت موقت پس از گلدهی ذخیره شده‎اند می‌باشد (Talebzadeh et  al., 2017). 

        سهم فتوسنتز جاری در شرایط وجود تنش‎های محیطی به‌واسطه پیری زودرس و ریزش برگ‎ها طی دوره پرشدن دانه کاهش می‌یابد، در حالی که تقاضای دانه‎ها برای مواد فتوسنتزی وجود دارد (Kheyrizadeh Arogh et al., 2015). افزایش تولید اندام‎های فتوسنتزکننده، افزایش تولید و ذخیره آسمیالت‎ها و تداوم بیشتر فعالیت اندام‎های فتوسنتزی به‎دلیل طولانی‎ترشدن دوره رشدی گیاه و عدم برخورد با شرایط نامساعد جوی در آخر فصل رشد با مصرف کود‎های نیتروژنه زمینه افزایش عملکرد دانه را فراهم می‎کند (Jiriaie et al., 2014).

        مصرف کود نیتروژنی از طریق تأثیر بر خصوصیات روزنه‎ای و افزایش دوام سطح برگ موجب افزایش زمان رسیدگی می‎شود (Yan et al., 2021). مصرف محرک‎های زیستی موجب افزایش افزایش سطح برگ، افزایش طول برگ، دوام سطح برگ و وزن خشک اندام هوایی می‌شود (Wozniak et al 2020). کاربرد کود‎های معدنی به همراه اسید هیومیک و اسید فولیک باعث افزایش روز تا رسیدگی و عملکرد دانه در گیاه آفتابگردان می‌شود 
(Al-Hassani and Al-Mughair, 2021). در پژوهشی که روی کمیت و کیفیت آفتابگردان تحت تیمارهای جلبک قرار گرفت نتایج نشان داد مصرف جلبک دریایی موجب افزایش عملکرد و اجزای عملکرد می‌شود (Osman and Salem, 2011).در مطالعه‌ای که مقادیر مختلف اسید هیومیک (0، 3، 6 و 9 میلی‌لیتر بر لیتر) بر روی آفتابگردان نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در غلظت 9 میلی‌لیتر در لیتر مشاهده شد (AL-Abody et al., 2021). لذا این مطالعه‌ با هدف بررسی تأثیر منابع ترکیبی نیتروژن بر مراحل فنولوژیک و شاخص‎های فیزیولوژیک انتقال مجدد مواد فتوسنتزی و عملکرد دانه در ارقام آفتابگردان در کشت تابستانه انجام شد.

 

مواد و روش‌ها

آزمایشات مزرعه‎ای: این پژوهش در تابستان سال زراعی 1398 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبدکاووس انجام شد. آمار ایستگاه هواشناسی گنبدکاووس بارندگی سالانه را بین 200 تا 400 میلی‎متر بیان می‎کند. بر اساس اطلاعات ثبت شده در ایستگاه هواشناسی گنبدکاووس، در سال 98-1397 مجموع بارندگی در این منطقه 455 میلی‎متر بود. میانگین دمای حداکثر و حداقل روزانه طی مراحل آزمایش 9/36 و 6/8 درجه سانتی‎گراد مربوط به ماه‎های تیر و آبان بوده است (جدول 1).

        طول جغرافیایی محل آزمایش 48 درجه و 9 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی آن 34 درجه و 21 دقیقه شمالی با آب و هواي مدیترانه‌اي نیمه خشک و ارتفاع 52 متر از سطح دریا است. قبل از اجرای آزمایش به‌منظور تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، پنج نمونه خاک از محل آزمایش برداشت شد و مخلوط گردید و سپس یک نمونه به آزمایشگاه خاک‎شناسی صفای کوثر گنبدکاووس ارسال شد که نتایج آن در جدول 2 ارائه گردیده است.

 

 

 

 

جدول 1: میانگین دمای حداقل، میانگین دمای حداکثر، و مجموع بارندگی ماهانه مربوط به دوره رشد آفتابگردان در کشت تابستان سال 98.

ماه	میانگین دمای حداقل (سانتی‎گراد)	میانگین دمای حداکثر (سانتی‎گراد)	مجموع بارندگی (میلی‎متر)
تیر	6/24	9/36	1/7
مرداد	23	36	3/8
شهریور	7/19	1/33	12
مهر	4/14	3/30	9/22
آبان	6/8	6/21	4/54

 

 

به‎منظور مقایسه اثر کود‎ نیتروژن و ترکیب آن با کود‎های زیستی در ارقام آفتابگردان این آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های‌ کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. عامل‎های مورد بررسی شامل رقم آفتابگردان در دو سطح شامل اسکار (رقم جدید با منشأ ترکیه، روغنی) و هایسان 25 (رقم قدیمی، روغنی-آجیلی) و تیمار کودی در شش سطح شامل عدم مصرف کود، مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار، مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار، مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ یک ونیم کیلوگرم اسید هیومیک در هکتار، مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ نیم کیلوگرم اسید آمینه در هکتار و مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ یک و نیم کیلوگرم اسید هیومیک در هکتار+ نیم کیلوگرم اسید آمینه در هکتار بود. کود اوره در دو مرحله، 50 درصد نیتروژن در زمان کاشت و بقیه در مرحله گرده‌افشانی استفاده شد. اسید هیومیک (یک و نیم کیلوگرم در هکتار هیومی‌کی) حاوی 65 درصد اسیدهیومیک، 15 درصد اسید فولویک و 8 درصد پتاسیم محلول در آب ساخت کشور چین، شرکت تی‌بیو کراپ ساینس و همچنین اسید آمینه ویتا فری (مجموعه‎ای از 14 اسیدآمینه‎ شامل آلانین، گلوتامیک اسید، آسپارتیک اسید، فنیل آلانین، تیروزین، گلیسین، والین، لوسین، ایزولوسین، ایستیدین، متیونین، سیستئین، لیزین،آرژنین، تنظیم‌کننده‌های رشد و ریز مغذی‎ها) ساخت شرکت هورتی‎لند کشور هلند به مقدار نیم کیلوگرم در هزار لیتر آب بود که هر دو کود به‌صورت محلول‌پاشی در دو مرحله 12 تا 14 برگی و گرده افشانی مورد استفاده قرار گرفت. هر كرت شامل 4 خط به طول 5 متر بود. فاصله رديف‌هاي كاشت 50 سانتی‌متر و فاصله دو بوته از هم روی ردیف 25 سانتی‌متر (8 بوته در مترمربع) در نظر گرفته شد. براي اطمينان از دست‌يابي به تراكم بوته مورد نظر، در موقع كاشت در هر کپه سه بذر کاشته شد و پس از رسیدن به مرحله 4 برگی، بوته‌ها تنک و یک بوته در هر کپه نگه داشته شد. عملیات کاشت بذر در تاریخ 20 تیر انجام شد. آبیاری در زمان لازم به‌صورت قطره‎ای انجام شد. در طول دوره رشد دو بار وجین کامل علف‎های هرز با دست و همچنین خاک‎دهی پای بوته‎ها انجام شد.

مراحل فنولوژیک: ثبت مراحل فنولوژیک روز تا 50 درصد سبز شدن، روز تا 50 درصد گرده‌افشانی، روز تا 50 درصد رسیدگی فیزیولوژیک (قهوه‌ای شدن پشت طبق‌ها) بر روی 10 بوته معین با روبان قرمز مشخص شد. بوته‏ها در قسمتی از کرت که برای برداشت نهایی استفاده شد، علامت‏گذاری گردید.

کلروفیل کل: اندازه‎گیری کلروفیل کل از مجموع میزان رنگیزه‏های کلروفیلی a و b بر اساس روش استون سرد (Arnon, 1967) انجام شد.

 

جدول 2: نتایج تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش

عمق (سانتی‌متر)	اسیدیته -	هدایت‌الکتریکی (دسی‌زیمنس بر متر)	کربن آلی (درصد)	ازت کل (درصد)	فسفر (پی‎پی‎ام)	پتاسیم (پی‎پی‎ام)	رس (درصد)	لای (درصد)	ماسه (درصد)	بافت خاک
30-0	4/7	8/1	56/1	16/0	0/12	360	28	62	10	Si-C-L

 

 

عملکرد دانه: در زمان برداشت، دو خط کناری و نیم متر از دو طرف خطوط وسط به‎عنوان حاشیه در نظر گرفته شد و بقیه برای تعیین عملکرد دانه برداشت شد. برداشت محصول در مرحله‎ی رسیدگی فیزیولوژیک انجام شد.

شاخص‌های انتقال مجدد: براي تعیین انتقال مجدد ماده خشک به دانه در دو مرحلـه گـرد‎ه‌افشـانی و رسـیدگی فیزیولوژیـک، تعـداد 5 بوتـه تصادفی از هرکرت آزمایشـی کـف‌بـر شـده و سـپس در آون در دمـاي 72 درجـه سـانتی‌گـراد تا رسیدن به وزن ثابت قرار گرفت. تعداد 5 نمونـه‌ نیز برای تعیین وزن کل بوته، وزن کل طبق، وزن دانـه در طبق و تعداد دانه در طبق انتخاب شد. توزین با ترازوي حسـاس 0001/0 گرم انجام شد. میـزان انتقال مجدد، کارآیی و در نهایـت سهم انتقال مجدد ماده خشک از اندام‌هاي رویشی به دانـه بـا اسـتفاده از روش‌هـاي پیشـنهادي Mi و همکـاران (2003) محاسبه شد.

رابطه (1) 

ماده‎ خشک در زمان گرده افشانی - ماده خشک در زمان رسیدگی (بدون دانه) = میزان انتقال مجدد

رابطه (2)

ماده خشک در زمان رسیدگی (بدون دانه)/ میزان انتقال مجدد = کارآیی انتقال مجدد

رابطه (3)

100 × (عملکرد دانه/ ماده خشک انتقال یافته) = سهم انتقال مجدد ماده خشک

رابطه (4)

    میزان انتقال مجدد –عملکرد دانه= میزان فتوسنتز جاری

رابطه (5)

ماده خشک در زمان رسیدگی (بدون دانه) –میزان فتوسنتز جاری= کارایی فتوسنتز جاری

رابطه (6)

100× (عملکرد دانه/ میزان فتوسنتز جاری)= سهم فتوسنتز جاری

تجزیه داده‌های آماری: تجزیه داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری SAS (نسخه 4/9) و مقایسه میانگین داده‌ها توسط آزمون‌ LSD در سطح احتمال پنج درصد انجام شد. در نهایت همبستگی صفات مورد بررسی نیز تعیین شد.

 

نتایج

روز تا 50 درصد گل‌دهی: نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر رقم و کود در سطح احتمال یک درصد بر صفت روز تا 50 درصد گلدهی معنی‎دار شد. اما اثر متقابل رقم در کود بر صفت مذکور معنی‎‎دار نشد (جدول 3). زمان از کاشت تا گل‌دهی در رقم اسکار 6/56 روز و در رقم هایسان 25 برابر 7/55 روز بود. با توجه به اینکه رقم اسکار دیرتر از رقم هایسان 25 وارد گل‌دهی شد، این امر نشان می‎دهد که رقم اسکار، رقمی دیررس‎تر از رقم هایسان 25 است (جدول 4). بیش‎ترین روز تا گل‌دهی با 6/57 روز به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار تعلق داشت که تفاوت معنی‎داری با تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + اسیدهیومیک + اسید آمینه با 8/56 روز نداشت. کم‎ترین مقدار این ویژگی با 2/54 روز به تیمار عدم مصرف کود تعلق داشت (جدول 5). روز از کاشت تا 50 درصد شروع پر شدن دانه: نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر رقم و کود در سطح احتمال یک درصد بر روز از کاشت تا 50 درصد شروع پر شدن دانه معنی‌دار شد اما اثر متقابل معنی‌دار نبود (جدول 3). روز تا 50 درصد شروع پر شدن دانه در رقم هایسان 25 برابر 7/66 روز و در رقم اسکار با 72/65 روز بود (جدول 4).

 

 

جدول 3: تجزیه واریانس (میانگین مربعات) صفات فنولوژیک، وزن خشک اندام رویشی در مرحله گلدهی و وزن خشک اندام رویشی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک تحت تأثیر کود و رقم آفتابگردان

منابع تغییر	درجه آزادی	روز تا 50% گل‌دهی	روز تا 50% پر شدن دانه	روز تا 50% رسیدگی فیزیولوژیک	کلروفیل کل	وزن خشک اندام رویشی در مرحله گل‌دهی	وزن خشک اندام رویشی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک
تکرار	2	5/2	02/1	19/2	003/0	55328	46437
رقم	1	**02/8	**9	**64	**74/0	**8788457	**7913344
کود	5	**09/8	**9/5	**3/30	**05/0	**496829	**725558
رقم × کود	5	ns49/0	ns9/0	ns93/0	ns002/0	ns45140	ns 45654
خطا	22	16/1	48/1	3/1	002/0	117952	11940
ضریب تغییرات (%)	-	9/1	8/1	1/1	9/4	9/5	1/6

* ،** و ns: به‌ترتیب معنی دار در سطح احتمال پنج، یک درصد و بدون اختلاف معنی‌دار

 

جدول 4: مقایسه میانگین صفات فنولوژی، GDD، دوره پر شدن دانه و سرعت پر شدن دانه تحت تیمار رقم

صفات   رقم	روز تا 50% گل‌دهی	روز تا 50% پر شدن دانه	روز تا 50% رسیدگی فیزیولوژیک	کلروفیل کل (میلی گرم بر گرم وزن تر)	وزن خشک اندام رویشی در مرحله گل‌دهی (کیلوگرم در هکتار)	وزن خشک اندام رویشی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک (کیلوگرم در هکتار)
هایسان 25	b7/55	a7/66	a2/105	b 72/0	b5315	b4986
اسکار	a6/56	b72/65	b61/102	a1	a6303	a5923
LSD (5%)	76/0	84/0	0.79	029/0	4/237	3/231

حروف غیر مشابه در هر ستون نشان دهنده اختلاف معنی‎دار در سطح احتمال 5 درصد می‎باشد.

 

 

        بیشترین روز تا شروع پر شدن دانه به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار با 6/67 روز اختصاص یافت که تفاوت معنی‎داری با مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن + اسید هیومیک + اسیدآمینه با 67 روز نداشت. کم‌ترین این ویژگی به تیمار عدم مصرف کود با 8/64 روز تعلق داشت. (جدول 5).

        روز از کاشت تا 50 درصد رسیدگی: نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر رقم و کود در سطح احتمال یک درصد بر صفت مذکور معنی‌دار شد اما اثر متقابل معنی‌دار نبود (جدول 3). صفت مورد مطالعه در رقم هایسان با 105.2 روز بیش از رقم اسکار با 102.6 روز بود. (جدول 4). بیش‎ترین روز تا رسیدگی فیزیولوژیک به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار با 106.3 روز بود که تفاوت معنی‎داری با تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + اسیدهیومیک  + اسیدآمینه، مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + اسید هیومیک (105.5 روز) نداشت. کم‌ترین این ویژگی به تیمار عدم مصرف کود با 100.2 روز تعلق داشت (جدول 5).

کلروفیل کل: نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر رقم و کود در سطح احتمال یک درصد بر صفت مذکور معنی‎دار شد (جدول 3). نتایج مقایسه میانگین کلروفیل کل ارقام نشان داد رقم اسکار با 56/32 درصد نسبت به رقم هایسان 25 برتر بود (جدول 4). بیش‎ترین کلروفیل کل مربوط به تیمار مصرف100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار با 1 میلی گرم بر گرم وزن تر و کم‎ترین به تیمار عدم مصرف کود که اختلاف معنی‎دار با تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار نداشت (جدول 5).

        وزن خشک اندام رویشی در مرحله گل‌دهی: وزن خشک اندام رویشی در مرحله گل‌دهی در سطح احتمال یک درصد تحت تأثیر رقم و کود قرار گرفت (جدول 3). مقایسه میانگین وزن خشک اندام رویشی در مرحله گل‌دهی در رقم اسکار با 6303 کیلوگرم در هکتار بیش از رقم هایسان با 5315 کیلوگرم در هکتار بود (جدول 4). مقایسه میانگین تیمارهای کودی وزن خشک اندام رویشی در مرحله گل‌دهی نشان داد در تیمار مصرف 100 نیتروژن خالص کیلوگرم در هکتار با 6150 کیلوگرم در هکتار بیش از تیمارهای دیگر بود اما تفاوت معنی‎داری با تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + اسیدهیومیک + اسیدآمینه با 6036 کیلوگرم در هکتار، تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + اسیدهیومیک با 5900 کیلوگرم در هکتار و تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + اسیدآمینه با 5775 کیلوگرم در هکتار نداشت. کم‎ترین این صفت مربوط به تیمار عدم مصرف کود با 5354 کیلوگرم در هکتار بود (جدول 5).

وزن خشک اندام رویشی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک: اثر رقم و کود در سطح احتمال یک درصد بر وزن خشک اندام رویشی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک معنی‎دار شد. اما اثر متقابل ‎آن‎ها بر این صفت معنی‎دار نشد (جدول3).

        بررسی مقایسه میانگین وزن خشک اندام رویشی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک نشان داد رقم اسکار با 5932 کیلوگرم در هکتار بیش از رقم هایسان 25 با 4986 کیلوگرم در هکتار وزن خشک تولید کرد (جدول 4). بیش‎ترین وزن خشک اندام رویشی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک مربوط به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار با 4908 کیلوگرم در هکتار بود که تفاوت معنی‎داری با مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن + اسید هیومیک+ اسیدآمینه با 5732 کیلوگرم در هکتار و مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن + اسیدهیومیک با 5568 کیلوگرم در هکتار نداشت. کم‌ترین مقدار این صفت به تیمار عدم مصرف کود با 4908 کیلوگرم در هکتار مربوط بود (جدول 5). میزان انتقال مجدد و میزان فتوسنتز جاری: اثر رقم و کود در سطح احتمال یک درصد بر میزان انتقال مجدد ماده خشک به دانه و میزان فتوسنتز جاری معنی‎دار شد اما اثر متقابل ‎آن‎ها بر این صفت معنی‎دار نشد (جدول 3).

        مقایسه میانگین رقم حاکی از آن است که میزان انتقال مجدد میزان انتقال مجدد ماده خشک به دانه رقم اسکار با 8/397 کیلوگرم در هکتار بیش از رقم هایسان 25 با 3/329 کیلوگرم در هکتار بود (جدول 4). مقایسه میانگین تیمارهای کودی نشان داد بیش‌ترین میزان انتقال مجدد ماده خشک به دانه با 2/445 کیلوگرم در هکتار به تیمار عدم مصرف کود تعلق داشت. کم‎ترین مقدار این صفت به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار با 2/286 کیلوگرم در هکتار در مربوط بود (جدول 5). براساس نتایج مقایسه میانگین فتوسنتز جاری در رقم اسکار با 2316 کیلوگرم در هکتار بیش از هایسان 25 با 1726 کیلوگرم در هکتار بود (جدول 4). در تیمار کود بیش‎ترین مقدار این صفت به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار با 2609 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت که اختلاف معنی‎داری با تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + اسید هیومیک+ اسید آمینه با 2431 کیلوگرم در هکتار نداشت. کم‎ترین میزان فتوسنتز جاری نیز مربوط به تیمار عدم مصرف کود با 1144 کیلوگرم در هکتار مربوط بود (جدول 5).

 

 

جدول5: مقایسه میانگین صفات فنولوژی،وزن خشک اندام رویشی در مرحله گل‎دهی و وزن خشک مرحله رسیدگی فیزیولوژیک تحت تاثیر تیمار کود

کود	روز تا 50% گل‌دهی	روز تا 50% پر شدن دانه	روز تا 50% رسیدگی فیزیولوژیک	کلروفیل کل (میلی گرم بر گرم وزن تر)	وزن خشک اندام رویشی در مرحله گل‌دهی (کیلوگرم در هکتار)	وزن خشک اندام رویشی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک (کیلوگرم در هکتار)
0	c2/54	c8/64	d2/100	d74/0	c5354	d4908
100 نیتروژن	a6/57	a6/67	a3/106	a1	a6150	a5864
50 نیتروژن	b0/56	bc6/65	c5/102	d77/0	bc5638	cd5238
50 + اسیدهیومیک	b3/56	bc1/66	b6/104	c88/0	ab5900	abc5568
50 + اسیدآمینه	b2/56	bc66	b5/104	c84/0	ab5775	bc5416
50 + اسیدهیومیک + اسیدآمینه	ab8/56	ab67	ab5/105	b93/0	ab6036	ab5732
LSD (5%)	3/1	5/1	4/1	05/0	2/411	6/400

حروف غیر مشابه در هر ستون نشان‌دهنده اختلاف معنی‎دار در سطح احتمال 5 درصد می‎باشد.

 

جدول 6: تجزیه واریانس کارآیی انتقال مجدد ماده خشک به دانه، کارآیی فتوسنتز جاری، سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه و سهم فتوسنتز جاری تحت تیمار رقم و کود

منابع تغییر	درجه آزادی	میزان انتقال مجدد ماده خشک به دانه	میزان فتوسنتز جاری	کارآیی انتقال مجدد ماده خشک به دانه	کارآیی فتوسنتز جاری	سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه	سهم فتوسنتز جاری	عملکرد دانه
تکرار	2	406	41464	000003/0	002/0	**3/70	**3/70	ns 33740
رقم	1	**22942	**3130658	ns00005/0	**017/0	**29/36	**29/36	**3689600
کود	5	**21765	**1708936	**0012/0	**034/0	**7276	**7276	**1347440
رقم × کود	5	ns2/351	ns49797	ns00002/0	ns0012/0	ns96/1	ns96/1	ns42974
خطا	22	8/917	26924	00004/0	0016/0	47/3	47/3	27956
ضریب تغییرات (%)	-	5/8	1/8	05/10	8/11	4/11	4/11	03/7

* ،** و ns: به‌ترتیب معنی دار در سطح احتمال پنج درصد، یک درصد و عدم وجود اختلاف معنی‌دار

 

جدول 7: مقایسه کارایی فتوسنتز جاری، سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه و سهم فتوسنتز جاری و عملکرد دانه تحت تأثیر رقم

رقم	میزان انتقال مجدد ماده خشک به دانه (کیلوگرم در هکتار)	میزان فتوسنتز جاری (کیلوگرم در هکتار)	کارایی فتوسنتز جاری	سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه (%)	سهم فتوسنتز (%)	عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار)
هایسان 25	b3/329	b1726	b 32/0	a2/17	b7/82	b2256
اسکار	a8/379	a 2316	a 36/0	b2/15	a 7/84	a2696
(5%) LSD	9/20	4/113	02/0	28/1	28/1	6/115

حروف غیر مشابه در هر ستون نشان‌دهنده اختلاف معنی‎دار در سطح احتمال 5 درصد می‎باشد.

 

جدول 8: مقایسه میانگین کارآیی انتقال مجدد ماده خشک به دانه، کارآیی فتوسنتز جاری، سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه و سهم فتوسنتز جاری تحت تأثیر کود

ترکیب کود	میزان انتقال مجدد ماده خشک به دانه (کیلوگرم در هکتار)	میزان فتوسنتز جاری (کیلوگرم در هکتار)	کارآیی انتقال مجدد ماده خشک به دانه (گرم بر گرم)	کارآیی فتوسنتز جاری (گرم بر گرم)	سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه (درصد)	سهم فتوسنتز جاری (درصد)	عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار)
0 (ک گ نیتروژن)	a2/445	d1144	a083/0	d21/0	a3/28	e69/71	e1590
100 (ک گ نیتروژن)	e2/286	a2609	e046/0	a42/0	e8/9	a11/90	a2896
50 (ک گ نیتروژن)	b9/400	c1697	b072/0	c30/0	b42/19	d58/80	d2098
50 + اسیدهیومیک	c1/331	b2210	cd056/0	b37/0	cd29/13	bc70/86	bc2541
50 + اسید آمینه	c7/359	b2033	c06/0	b35/0	c35/15	c64/84	c2393
50 + اسیدهیومیک + اسید آمینه	de7/304	a24310	de05/0	ab40/0	de21/11	ab78/88	a2735
LSD (5%)	27/36	5/196	01/0	05/0	23/2	23/2	2/200

حروف غیر مشابه در هر ستون نشان‌دهنده اختلاف معنی‎دار در سطح احتمال 5 درصد می‎باشد.

 

 

        کارآیی انتقال مجدد ماده خشک به دانه و کارآیی فتوسنتز: نتایج تجزیه واریانس کارآیی انتقال مجدد ماده خشک به دانه اثر کود در سطح احتمال یک درصد معنی‎دار شد اما اثر رقم و اثر متقابل ‎معنی‎دار نشد معنی‌‎دار نشد. نتایج تجزیه واریانس کارآیی فتوسنتز نشان داد که اثر رقم و کود در سطح احتمال یک درصد بر کارآیی فتوسنتز جاری معنی‎دار شد اما اثر متقابل ‎معنی‎دار نشد (جدول 6).

        بیش‎ترین کارآیی انتقال مجدد ماده خشک به دانه مربوط به تیمار عدم مصرف کود با 083/0 گرم بر گرم و کم‎ترین آن مربوط به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار با 046/0 گرم بر گرم بود که اختلاف معنی‎دار با تیمار50 کیلوگرم نیتروژن + اسیدهیومیک + اسیدآمینه با 05/0 گرم بر گرم نداشت (جدول 7).

        بر اساس نتایج مقایسه میانگین‏، کارآیی فتوسنتز جاری رقم اسکار 36/0 گرم در گرم بیش‎ از رقم هایسان 25 با 32/0 گرم در گرم بود (جدول 8). بیش‎ترین مقدار این صفت به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار با 42/0 گرم بر گرم تعلق داشت که اختلاف معنی‎داری با تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + اسید هیومیک+ اسید آمینه با 40/0 گرم در گرم نداشت. کم‎ترین مقدار این صفت به تیمار عدم مصرف کود با 21/0 گرم در گرم مربوط بود (جدول 7).

سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه و سهم فتوسنتز جاری: نتایج تجزیه واریانس  نشان داد سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه و سهم فتوسنتز در سطح احتمال یک درصد تحت تأثیر کود و رقم قرار گرفت (جدول 6).

        مقایسه میانگین‏ ارقام نشان داد که سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه رقم هایسان 25 با 2/17 درصد بیش‎ از رقم اسکار با 2/15 درصد بود (جدول 7). بالاترین سهم انتقال مجدد ماده خشک به دانه به تیمار عدم مصرف کود با 3/28 درصد و کم‎ترین آن به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار با 8/9 درصد تعلق داشن که اختلاف معنی‎داری با تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار + اسیدهیومیک + اسید آمینه با 21/11 درصد نداشت (جدول 8). مقایسه میانگین‏ ارقام نشان داد که سهم فتوسنتز جاری رقم اسکار با 7/84 درصد بیش‎ از رقم هایسان 25 با 7/82 درصد بود (جدول 7). بیش‎ترین مقدار صفت مذکور در تیمار کود مربوط به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار با 11/90 درصد بود که اختلاف معنی‎داری با تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار + اسید هیومیک+ اسید آمینه با 78/88 درصد نداشت کم‎ترین سهم فتوسنتز جاری مربوط به تیمار عدم مصرف کود با 69/71 درصد بود (جدول 8).

 

بحث

        در این پژوهش بیش‎ترین روز تا 50% گل‌دهی مربوط به رقم اسکار بود در صورتی که ‎بیش‌ترین روز تا 50% پر شدن دانه و بیش‌ترین روز تا 50% رسیدگی فیزیولوژیک به رقم هایسان 25 مربوط شد که به نظر می‌رسد رقم اسکار از نظر ژنتیکی رقمی زود‎رس‎تر نسبت به رقم هایسان 25 است اما طولانی‎تر بودن روز تا گلدهی در رقم اسکار موجب رشد بیش‎تر اندام هوایی، جذب بیشتر عناصر غذایی و در نتیجه افزایش عملکرد شد. اختلاف روز تا 50% گل‌دهی در هیبریدهای آفتابگردان از 80 تا 93 روز در شرایط کانادا (Canavar et al., 2010) و 68 تا 83 روز در پاکستان (Khan et al., 2018) بیان شده است. نتایج مشابهی از اختلاف روز از کاشت تا شروع پر شدن دانه و اختلاف در روز تا رسیدگی بین هیبرید های آفتابگردان گزارش شده است که این اختلاف ارقام را در به عوامل ژنتیکی، پاسخ به طول روز و شرایط محیطی نسبت داد (Canavar et al., 2010). اختلاف عملکرد دانه در ارقام آفتابگردان توسط حسینی‎نژاد و همکاران (Hoseini nejad et al., 2016) و عباسی و همکاران (Abbasi et al., 2019) نیز گزارش شده است. در آزمایش حاضر بیش‎ترین روز تا 50% گل‌دهی، ‎بیش‌ترین روز تا 50% پر شدن دانه و بیش‌ترین روز تا 50% رسیدگی فیزیولوژیک به بوته‎های تیمار شده به مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ اسید هیومیک + اسید آمینه مربوط شد که نشان می‎دهد افزایش مصرف کود نیتروژن، اسید هیومیک و جلبک دریایی با افزایش رشد رویشی گل‌دهی را به تأخیر می‎اندازد Zhang و همکاران (2021) در مطالعه‎ای که بر روی اثر نیتروژن در زمان گل‌دهی ژن‎های برنج انجام دادند بیان کردند که بیش‎تر ژن‎های گل‌دهی در مسیر فتوپریود تحت تأثیر نیتروژن هستند. نیتروژن به عنوان یک سرکوب کننده ژن‎های گل‌دهی زمان گل‌دهی را به تعویق می‎اندازد و عملکرد را افزایش می‎دهد. همچنینSafikhani  و همکاران (2015) با بررسی روز تا گل‌دهی در ارقام کلزا بیان کرد در تمام ارقام مورد آزمایش با افزایش مصرف نیتروژن تا 100 کیلوگرم در هکتار، روز تا گل‌دهی افزایش یافت. Mujeeb-ul-Haq و همکاران (2020) نیز با بررسی تأثیر نیتروژن بیان کردند که تعداد روز تا گرده‌افشانی به‌طور قابل توجهی بر هیبرید آفتابگردان تأثیر گذاشت، حداکثر روز تا گرده‌افشانی (74/69) و حداکثر روز تا رسیدگی (47/121) از تیمار 220 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در و حداقل روز تا گرده‌افشانی (51/64) و کمترین روز تا رسیدگی (60/108) از تیمار عدم مصرف نیتروژن به‌دست آمد. نتایج مشابهی توسط Ahmad و همکاران (2013) و Bakht و همکاران (2006) گزارش شده است.

Imran و همکاران (2015) غنوان نمودند که در ذرت بیشترین مقدار روز تا رسیدن از کرتی که نیتروژن در آن به میزان 210 کیلوگرم در هکتار استفاده شد، ثبت شد. این ممکن است به این دلیل باشد که نیتروژن رشد رویشی را افزایش می‌دهد و گیاهان به زمان بیشتری برای بلوغ نیاز دارند. نتایج مشابهی از افزایش روز تا رسیدگی با مصرف 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار روی کلزا گزارش شد (Inamullah et al., 2013). 

         بیش‎ترین میزان کلروفیل کل مربوط به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار بود. دلیل افزایش محتوای کلروفیل تحت کاربرد نیتروژن می تواند به دلیل افزایش شدت کربنیزاسیون باشد. زیرا نیتروژن علاوه بر اینکه به‌صورت پروتئین در گیاهان وجود دارد، جزء اصلی کلروفیل گیاه است که عامل اصلی کربنیزاسیون محسوب می‌شود. محدین و همکاران (Muhidin et al., 2012) گزارش داد که افزایش محتوای رنگدانه فتوسنتزی ممکن است به جذب و استفاده موثرتر از نور کمک کند. کومار (kumar, 2017) نیز با بررسی سطوح مختلف نیتروژن میزان کلروفیل کل تا 60 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت بیان کرد کمبود نیتروژن موجب پیری زودرس برگ ها می‎شود.

طبق نتایج بدست آمده مصرف کود موجب افزایش وزن خشک اندام رویشی در تمامی تیمار‎های کود نسبت به شاهد شد. این افزایش به دلیل طولانی شدن دوره رشد رویشی گیاه و افزایش جذب مواد غذایی بود Heidari و همکاران (2018) با بررسی سطوح مختلف اسیدهیومیک گزارش کردند که با افزایش مصرف اسید هیومیک وزن خشک اندام رویشی افزایش یافت. دلیل وزن خشک اندام رویشی در مرحله رسیدگی افزایش شاخص سطح برگ و دوام سطح برگ است (Gholinezhad et al., 2012) و (2019)Asad Kha اختلاف 12 تا 23 درصدی ماده خشک تحت تأثیر نیتروژن در آفتابگردان را گزارش کردند. Abd-Elhamied و Fouda (2018) با بررسی ترکیب‎های کودی روی آفتابگردان بیش‎ترین ماده خشک را در تیمار ترکیب کود نیتروژن و کود مرغی به دلیل افزایش جذب مواد غذایی و افزایش رشد رویشی گزارش کردند. نتایج مشابهی مصرف کود معدنی به همرا اسید هیومیک موجب افزایش زیست توده در گندم نسبت به تیمار شاهد شد (Eskandari Torbeghan et al., 2023). مصرف کود موجب کاهش انتقال مجدد ماده خشک به دانه ماده خشک به دانه شد و بیش‎ترین انتقال مجدد ماده خشک به دانه در تیمار عدم مصرف کود مشاهده شد. با افزایش مصرف نیتروژن شاخص سطح برگ و دوام سطح برگ افزایش می‌یابد و به همین دلیل میزان فتوسنتز جاری افزایش و میزان انتقال مجدد ماده خشک به دانه کاهش می‌یابد (Gholinezhad et al., 2012) Doras و (2008) Sioulas بیان کردند که با افزایش مصرف نیتروژن میزان فتوسنتز جاری افزایش می‎یابد و از میزان انتقال مجدد کم می‌شود.  Gholinezhadو همکاران (2012) نشان داد که با افزایش مصرف نیتروژن تا 220 کیلوگرم در هکتار میزان کارآیی فتوسنتز افزایش می‌یابد. دلیل این امر افزایش شاخص سطح برگ و دوام سطح برگ بود که موجب ساخت مواد فتوسنتزی بیش‌تر و انتقال آن به دانه بود. افزایش مصرف نیتروژن موجب افزایش دوره رشد گیاه و در نتیجه افزایش کارآیی فتوسنتز می‎‎شود. در شرایط مطلوب، فتوسنتز جاری افزایش و انتقال مجدد ماده خشک به دانه کاهش می‌یابد. میزان انتقال ماده خشک و سهم این فرآیند در عملکرد دانه، بیش‎تر تحت تأثیر روابط منبع و مخزن و شرایط محیطی قرار می‌گیرد.

        به‎نظر می‌رسد که در شرایط مطلوب و دسترسی به منابع کافی، چون فتوسنتز جاري افزایش می‎یابد، در نتیجه تعادل منبع و مخزن تا حدود زیادي حفظ شده و مواد تولیدي منبع می‌توانند در مخزن مورد استفاده قرار گیرند ولی در شرایط نامطلوب، عدم دسترسی به عناصر غذایی ممکن است تعادل منبع و مخزن را به‌هم بزند و در چنین شرایطی قدرت مخزن بیش تر از منبع بوده و به‎دلیل روابط فیزیولوژیکی موجود بین منبع و مخزن، منبع میزان انتقال ماده‌ي خشک را افزایش می‎دهد تا شاید بتواند بخشی از نیاز شدید مخزن را برآورده نماید (Seyed Sharifi and Nazarly, 2012).

        Kheiri zade Arogh  و همکاران (2015) بیان کردند که کاربرد کود‎های بیولوژیک با تعدیل اثر ناشی از محدودیت، موجب افزایش شاخص سطح برگ و در نتیجه بهبود فتوسنتز جاري شده است. نتایج تخقیق حاضر نشان داد بیش‎ترین عملکرد دانه در تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ اسید هیومیک + اسید آمینه وکم‎ترین عملکرد دانه در تیمار عدم مصرف کود حاصل گردید. در مطالعه حاضر افزایش عملکرد دانه تحت تأثیر کود نیتروژن، اسید هیومیک و اسید آمینه مشاهده شد. افزایش عملکرد آفتابگردان تا حد زیادی توسط شرایط آب و هوایی و عملیات زراعی همچون تاریخ کاشت و کود تعیین می‌شود (Oshundiya et al., 2014). افزودن کودهای آلی به‌صورت ترکیب با کودهای معدنی در مراحل حساس رشد آفتابگردان امکان دسترسی بهتر به مواد غذایی را فراهم می‎کند. استفاده از کود آلی میزان توانایی برگ‎ها برای فرآیند فتوسنتز و پر شدن دانه را افزایش می‌دهد به‌طوری که منجر به افزایش وزن بذر و عملکرد می‌شود (Morsy et al., 2018). در دسترس بودن نیتروژن با افزایش سرعت فتوسنتز و کاهش رقابت بین اجزای گیاه موجب افزایش عملکرد دانه می‎شود (Gul and Kara, 2015). افزایش قابلیت دسترسی گیاه به عناصر غذایی با کاربرد توأم کودهاي زیستی و شیمیایی و جذب بیشتر عناصر توسط گیاه که باعث افزایش رشد و فتوسنتز و سطح برگ گیاه می‌شود از عوامل افزایش عملکرد و اجزاي عملکرد در تیمارهاي تلفیقی می‎باشد (Yousefpoor and Yadavi, 2014). Karimi و همکاران (2016) گزارش کردند که محلول‎پاشی اسیدهیومیک باعث افزایش عملکرد دانه نسبت به تیمار شاهد شد. Abd El-Aal و همکاران (2018) با بررسی اثر محلول‎پاشی اسیدآمینه بر سویا گزارش کردند که اسیدآمینه با افزایش تعداد دانه در بوته و وزن هزار دانه باعث افزایش عملکرد دانه سویا شد.

 

نتیجه‌گیری نهایی

        در این مطالعه اثرات مدیریت مقدار کود نیتروژن بر مراحل فنولوژی و شاخص‎های انتقال مجدد ماده خشک به دانه در دو رقم آفتابگردان به شرح بالا مورد بررسی قرار گرفت.عملیات زراعی نظیر انتخاب رقم مناسب و ترکیب کود می‎تواند شاخص‌های انتقال مجدد ماده خشک به دانه و فتوسنتز جاری را به‌طور موثری تنظیم کند. نتایج برتری رقم اسکار نسبت به رقم هایسان 25 را نشان می‌دهد. بیش‌ترین عملکرد دانه به تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار+ اسید هیومیک + اسید آمینه مربوط شد. در نتیجه در راه دستیابی به کشاورزی پایدار استفاده از ترکیب کود نیتروژن به همراه کود‎های زیستی جایگزین مناسبی به جای مصرف بی‌رویه کود‎های شیمیایی است.

 

سپاسگزاری

هزینه اجرای این طرح از بودجه دانشگاه گنبد کاووس فراهم گردیده است که بدینوسیله از مدیران مربوطه بابت تأمین هزینه و فراهم آوردن شرایط لازم برای اجرای پژوهش، تشکر و قدردانی می‎گردد.

 

 

 

 

 

 

 

Reference

Abd El-Aal, M. M. M. and Rania, S. M. (2018). Effect of foliar spray with lithovit and amino acids on growth, bioconstituents, anatomical and yield features of soybean plant International Conference on Biotechnology Applications in Agriculture (ICBAA), Benha University, Moshtohor and Hurghada, 4-7.

Abd-Elhamied, A. S. and Fouda, K. F.(2018). Influence of Application Methods of Biochar and Poultry Manure on Yield and Nutrients Uptake of Sunflower Plant Fertilized with Different Nitrogen Rates. Journal of Soil Sciences and Agricultural Engineering, 9(1):47-53.

Abou El Magd, M.M. (2019). Foliar application of amino acids and seaweed extract on the growth and yield of some cruciferous crops. Middle East Journal of Agriculture Research, 08(03):782-787. ISSN 2077-4605.

Ahmad, A.,Ali, A., Khaliq, T., Wagid, S.A., Iqbal, Z., Ibrahim, M., Javeed, H.M.R. and Hoogenboom G. (2013). Application of OILCROP-SUN model Relevance for Evaluation of Nitrogen Management of Sunflower Hybrids in Sargodha. Punjab. American Journal of Plant Sciences, 4(9): 1731-1735.

AL-Abody, M.A.K., Ramadhan, M.N. and Muhsin, S.J. (2021). Effect of Humic acid on the growth, yield components, and yield of three sunflower cultivars (Helianthus annuus L.). Ecology, Environment and Conservation, 27 (2):548-554.

Al-Hassani, A. H. and Al-Mughair, A. H. M. (2021). The Effect Of Planting Distances And Different Fertilizer Combinations On Some Growth Traits Of Sunflower Crop (Helianthus annuus L.). Natural Volatiles & Essent. Oils, 8(6): 2288-2298.

Arnon, A.N. (1967). Method of extraction of chlorophyll in the plants. Agronomy Journal, 23: 112-126.

Asad, Z. and Khan, I. (2019). Response of morphological and biological characteristics of two sunflowers (Helianthus annuus L.) Hybrid against the application of nitrogen and phosphorous under the rainfed conditions of Rawalakot Azad Jammu and Kashmir. International Journal of Biosciences, 15(6):26-36.

Bakht, J., Ahmad, S., Tariq, M., Akber, H. and Shafi M. (2006). Performance of various hybrids of sunflower in Peshawar valley. Journal of Agricultural and Biological Science, 1: 25-29.

Canavar, O., Ellmer, F., Chimeileski, F.M. (2010). Investigation of yield and yield components of sunflower (Helianthus annuus L.) Cultivars in the ecological conditions of Berlin (Germany). Helia, 33(53): 117-130.

Deepika, C.L. and Singh, R.S.E.(2022). Effect of nitrogen and sulphur levels on growth and yield of sunflower (Helianthus annuus L.). The Pharma Innovation Journal, 11(3): 2049-2052.

Dobermann, A., Bruulsema, T., Cakmak, I., Gerard B., Majumdar, K., mclaughlin, M., Reidsma, P., Vanlauwe, B., Wollenberg, L., Zhang, F. and Zhang, X. (2022). Responsible plant nutrition: A new paradigm to support food system transformation. Global Food Security, 33:100636. Https://doi.org/10.1016/j.gfs.2022.100636.

Dordas, C. A., and Sioulas, C. (2008). Sunflower yield, chlorophyll content, photosynthesis, and water use efficiency response to nitrogen fertilization under rained conditions. Industrial Crops and Products, 27(1): 75-85.

Eskandari Torbeghan, M., Fazli Kakhki, S.F.and Jalini, M. (2023). Compensate for reduced yield due to late water stress by using growth enhancers in the tillering stage of wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Plant Environmental Physiology, 70(2): 87-98.

Fernie, A.R. and Yan, J.(2019). De novo domestication: An alternative route toward new crops forthe future. Mol Plant, 12 (5): 615–631. DOI: 10.1016/j.molp.2019.03.016

Geng, Y., Cao, G., Wang, L. and Wang, S. (2019). Effects of equal chemical fertilizer substitutions with organic manure on yield, dry matter, and nitrogen uptake of spring maize and soil nitrogen distribution. Plos One, 14: 1-16. DOI:10.1371/journal.pone.0219512

Ghafoor, I., Habib-ur-Rahman, M., Ali, M., Afzal, M., Ahmed, W., Gaiser, T., and Ghaffar, A. (2021). Slow-release nitrogen fertilizers enhance growth, yield, NUE in wheat crop and reduce nitrogen losses under an arid environment. Environmental Science and Pollution Research, 28: 1–16. DOI. Org/ 10.1007/ s11356- 021- 13700-4.

Gholinezhad, E., Ayenband, A., Hassanzade Ghorthapeh, A., Noormohamadi, Gh., and Bernousi, E. (2012). Effects of drought stress, nitrogen amounts and plant densities on grain yield, rapidity and period of grain filing in sunflower. Agricultural Science and Sustainbale production, 22(1): 130-143. (In Persian with English abstract).

Gul, V., and Kara, K. (2015). Effects of different nitrogen doses on yield and quality traits of common sunflower (Helianthus annuus L.). Turkish Journal Field Crops, 20(2): 159-165.

Haque, M.M., Datta, J., Ahmed, T., Ehsanullah, M., Karim, M.N., Akter, M.S., Iqbal, M.A., Baazeem, A., Hadifa, A., Ahmed, S. and Sabagh, A. (2021). Organic amendments boost soil fer-tility and rice productivity and reduce methane emissions from paddy fields under sub-tropical conditions. Sustainability,13:3103.

Heidari, M., Paydar, A., Baradarn Firozabad, M. And Abedinin Esfalati, M. (2018).The Effect of drought stress and application of humic on quantitative yield, photosynthetic pigments, and mineralnutrients content in sunflower seeds. Iranian Journal of Field Crop Science, 50 (4):51-62.

Imran, S., Arif, M., Khan, A., Khan, M.A., Shah, W. and Latif, A. (2015). Effect of nitrogen levels and plant population on yield and yield components of maize. Advances in Crop Science and Technology, 3(2): 1-7. DOI:10.4172/2329-8863.1000170.

Inamullah, B., Khan, M.U., Din, M., Siddiq, A.A., Khan, A., Munir, K. and Azeem Haq, G.U.(2013). Effect of various seed rates and nitrogen levels on the productivity of late sown brassica. Sarhad Journal Agric, 29(4): 503-509

Jiriaie, M., Fateh, E., and Aynehband, A. (2014). The consequences of single and integrated application of Mycorrhiza and Azospirillum inoculants on yield and yield components of warm region wheat cultivars (Triticum spp.). Journal of Agroecology, 6(3): 520-528. (In Persian with English abstract).

Karimi, I., Taddayon A. and Taddayon, M. R. (2016). Effect of humic acid on yield, yield components and leaf proline content at different levels of irrigation in safflower. Journal of Crop Improvement, 18(3). 609-623. (In Persian with English abstract).

Khan, H., Ali S., Ahmad I., Khan I., Hussain S., Khan B.A. and Suhaib M. (2018). Agronomic and qualitative evaluation of different local sunflower hybrids. Pakistan Journal of Agricultural Research, 31(1): 69-78.

Kheiri zade Arogh, Y., Sed Sharifi, R., Sedghi, M. and Barmaki, M. (2015).Effects of biofertilizers and nano zinc oxide on remobilization and some growth indices of triticale under water limitation conditions. Crop Physiology Journal, 7(26):37-56.

Kheyrizadeh Arogh, Y., Seysharifi, R., Sedghi, M., and Barmaki, M.(2015). Effects of biofertilizers and nano zinc oxide on remobilization and some growth indices of triticale under water limitation conditions. Crop Physiology Journal, 7(26):. 37- 55. (In Persian with English abstract).

Konuralp Elicin, A., Ozturk, F., Kenan Koca, Y., Kizilgeci, F., Tazebay Asan, N. and Aamir Iqbal, M. (2022). Conjuncted fertilization regimes boost seed yield and chemical composition of sunflower (Helianthus annuus L.). Fresenius Environmental Bulletin, 31 (1): 755-761.

Koutroubas, S.D., Antoniadis, V., Damalas, C.A. and Fotiadis, S.(2020). Sewage Sludge Influences Nitrogen Uptake, Translocation, and Use Efficiency in Sunflower. Journal of Soil Science and Plant Nutrition, 20 (4): 1912–1922. DOI:10.1007/s42729-020-00262-6

Kumari, S. (2017). Effects of Nitrogen Levels on Anatomy, Growth, and Chlorophyll Content in Sunflower (Helianthus annuus L.) Leaves. Journal of Agricultural Science, 9(8): 208.

Mi, G., Liu, J. A., Chen, F., Zhang, F., Cui, Z., and Liu, X. (2003). Nitrogen uptake and remobilization in maize hybrids differing in leaf senescence. Journal of plant nutrition, 26(1): 237-247. Https://doi.org/10.1081/PLN-120016507

Miklič, V. (2022). Introduction to the Special Issue Sunflower. Oilseeds and fats, Oilseeds and fats. Crops and Lipids, 29(16):1-2. Doi.org/10.1051/ocl/2022013

Morsy, A. S., Habouh, M. M. A. F. and Mohamed, M. A. (2018). Enhance Sunflower Productivity by Nitrogen Fertilizer Sources and Antioxidants Foliar Application under Sandy Soil Conditions of Toshka Region. Journal Plant Production, Mansoura Univ, 9 (12): 1045-1053.

Muhidin Syam’un, E.; Kaimuddin; Musa, Y.; Sadimantara, G.R.; Usman; Leomo, S.L. and Rakian, T.C. (2012). The effect of shade on chlorophyll and anthocyanin content of upland red rice. Earth Environm, 122.

Mujeeb-ul-Haq, M., Mudassir, H., Amjed, A., Muhammad, A., Muhammad, A., Hayyat, M. S., Ahmad Khan, B., Amin, M. M., Raza, A., Nazeer, S., Manzoor, A. M., Basit, A. and Ahmed, R. (2020). Influence of nitrogen application on phenology, growth and yield of sunflower (Helianthus annuus L.). International Journal of Biosciences, 17(2): 9-16.

Oshundiya, F. O., Olowe V. I. O., Sowemimo F. A. And Odedina J. N. (2014). Seed Yield and Quality of Sunflower (Helianthus annuus L.) As Influenced by Staggered Sowing and Organic Fertilizer Application in the Humid Tropics. HELIA, 37(61): 237–255

Osman, H. E. and Salem, O. M. A. (2011). Effect of seaweed extracts as foliar spray on sunflower yield and oil content. Egyptian journal of phycol. 12:60-72. Doi: 10.21608/egyjs.2011.114938

Qadeer, A., Tahir, M.M., Abbasi, M.K., Ali, A. and Rasheed, A.(2019). Morphological and Phenological Responses of Sunflower to Nitrogen Fertilization and Plant Growth Promoting Rhizobacteria under Rainfed Conditions in Pakistan: Morpho-phenological responses of sunflower to plant growth promoting rhizobacteria and nitrogen. Proceedings of the Pakistan Academy of Sciences: B. Life and Environmental Sciences. 56(1): 41-48.

Safikhani, S., Biabani, A., Faraji, A. Rahemi, A. and Gholizadeh, A. (2015).Response of Some Agronomic Characteristic of Canola (Brassica napus L.) To Nitrogen Fertilizer and Sowing Date. Journalof Crop Ecophysiology 9 (3): 429-446.

Seyed Sharifi, R. and Nazarly, H.(2012). Effects of Seed Priming with Plant Growth Promoting Rhizobacteria (PGPR) on Grain Yield, Fertilizer Use Efficiency and Dry Matter Remobilization of Sunflower (Helianthus annus L.) With Various Levels of Nitrogen Fertilizer. Journal of Agricultural Science and Sustainable Production,23(3):28-45.

Shokouhfar, A. and Khani, S. (2019). Investigation of combined effect of biological and chemical fertilizers of phosphorus and nitrogen on quantitative and qualitative characteristics of sunflower (Helianthus annuus L.). Journal of Plant Production. 8(2): 83-93. (In Persian with English abstract).

Slafer G.A., and Savin R.R. (2018). Can N management affect the magnitude of yield loss due to heat waves in wheat and maize?. Current Opinion in Plant Biology. 45(Pt B):276-283.

Talebzadeh, S.J., Hadi, H., Amirnia, R., Tajbakhsh, M., Shishavan, M., and Moradali, R. (2017). Evaluation of sink limitation and assimilates distribution of wheat genotypes under terminal drought stress. Crops Improvement. 19(3):717-732. (In Persian with English abstract).

Wozniak, E., Blaszczak, A., Wiatrak, P. And Canady, M. (2020). Biostimulant Mode of Action. The Chemical Biology of Plant Biostimulants. (1). DOI: 10.1002/9781119357254.ch8

Yan, F., Zhang, F., Fan, X., Fan, J., Wang, Y., Zou, H., Wang, H., and Li, G. (2021). Determining irrigation amount and fertilization rate to simultaneously optimize grain yield, grain nitrogen accumulation and economic benefit of drip-fertigated spring maize in northwest China. Agricultural Water Management, 243: e106440.Https://doi.org/10.1016/j.agwat.2020.106440.

Yousefpoor, Z. and Yadavi, A. (2014). Effect of biological and chemical fertilizers of nitrogen and phosphorus on quantitative and qualitative yield of sunflower. Agricultural Science and Sustainbale production. 24(1): 96-112. (In Persian)

Zhang, S., Zhang, Y., Li, K., Luo, L., Xuan, W. and Xu, G. (2021). Nitrogen Mediates Flowering Time and Nitrogen Use Efficiency via Floral Regulators in Rice. Current Biology. 31: 671-683.

 

 

115