قصه‌شناسی فلک‌نازنامه
الموضوعات :
حسن ذوالفقاری
1
(دانشیار دانشگاه تربیت مدرس)
الکلمات المفتاحية: ریخت‌شناسی, تسکین شیرازی, فلک‌نازنامه, قصه‌شناسی,
ملخص المقالة :
فلک‌نازنامه، منظومه‌ای عامیانه و عاشقانه در عشق آفتاب، دختر شاه خاور به فلک‌ناز، پسر عزیز مصر، است که پس از دشواری‌های فراوان به هم می‌رسند. این مثنوی از چنان شهرتی در میان مردم برخوردار بوده که جزو کتاب‌های مکتب‌خانه به شمار می‌رفته است. علاوه بر این، درگذشته و هم اکنون نیز در میان ایلات و عشایر به عنوان شاهنامه فلک‌ناز خوانده می‌شود. سرایندۀ این منظومه شاعری به نام ملا تسکین شیرازی است. ویژگی‌های سبکی بسیاری از منظومه‌های سنتی و عامیانه را در این منظومه می‌توان دید؛ ازجمله جنبه‌های شگفت‌آوری چون خرق عادت‌ها، انسان‌ها، جانوران، موجودات، مکان‌ها و اشیای شگفت‌انگیز، طرح مدور، گزاره‌های قالبی، استفاده از ضرب‌المثل‌ها، کنایات و اغراق‌ها. زبان و بیان این داستان نیمه‌ادبی است و اصطلاحات و عبارات عامیانۀ فراوانی در آن دیده می‌شود. روابط علی و معلولی داستان ضعیف است و زاویۀ دید داستان، سوم شخص و روای، دانای کل است. زمان وقوع داستان مبهم، نامعین و فرضی است. مکان‌ها برخی واقعی و برخی نیمه‌واقعی هستند. شخصیت‌های داستان به جز دو تن همگی ایستا هستند و شخصیت تیپ‌شده‌ای در داستان مشاهده نمی‌شود؛ همۀ آنها همچون قصه‌های سنتی تک بعدی‌اند. بلاغت داستان بیشتر در حوزۀ وصف‌ها و اغراق‌هاست و بن‌مایه‌های مهم منظومه‌های عامیانه و عاشقانه در داستان مشاهده می‌شود. ساختار روایی وریخت‌شناسی داستان براساس روش پراپ اما با کارکردهایی متفاوت انطباق دارد. بدین ترتیب، در این مقاله علاوه بر پرداختن به وجوه مختلف قصه‌شناسی فلک‌نازنامه، به کمک روش ساختارگرای پراپ به تجزیه و تحلیل ساختاری عناصر قصه می‌پردازیم.
