بررسی شاخصه‌های «شعر سیاه» در اشعار هوشنگ ابتهاج

الموضوعات :

مهناز قمرزاده ¹

1 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران

تاريخ الإرسال : 17 الإثنين , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 04 السبت , شوال, 1445 تاريخ الإصدار : 12 الإثنين , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: نقد ادبی, ادبیات غنایی, شعر معاصر ایران, شعر سیاه, هوشنگ ابتهاج,

ملخص المقالة :

اصطلاح «شعر سیاه» به شعری گفته می‌شود که احساسات و افکار منفی و دردآلود انسان را بازگو کند. شاعران و نویسندگان معاصر، متأثر از برخی نظریات فلسفی و نیز اوضاع اجتماعی و سیاسی جامعۀ خود به نوعی رمانتیسم سیاه و بدبینانه روی آوردند و با استفاده مکرر از مفاهیمی مانند غم، اندوه، ناامیدی، شکست، تنهایی، مرگ و ... شعر سیاه را پدید آوردند. در ایران، بسیاری از شاعران و نویسندگان متأثر از جریان‌های سیاسی و اجتماعی دورۀ پهلوی، به‌ویژه کودتای 28 مرداد 1332 و سلطۀ استبداد و خفقان در جامعه، دچار یأس و ناامیدی و سرخوردگی شدند و در اشعارشان با خلق فضاهای سیاه و مضامین غم‌آلود، نارضایتی خود را از وضع موجود نشان دادند. هوشنگ ابتهاج، سیاوش کسرایی، فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث، نصرت رحمانی و نادر نادرپور از این شاعران بودند. نتیجه اینکه مرگ‌اندیشی در شعر ابتهاج در طی دورۀ اول (فردی) و دورۀ دوم (اجتماعی)، متفاوت است و شاعر در نخستین شعرهای خود بر اساس نگاه فردی و غم هجران یار، خواهان مرگ زودتر از موعد است تا او را از رنج زندگی برهاند؛ اما در دورۀ دوم و در کشاکش مبارزه با حکومت استبداد، مرگ در میدان جنگ و مردن چون مردان را بالاترین شجاعت می‌داند.

المصادر:

ابتهاج، هوشنگ (1334). زمین. تهران: نیل.
ابتهاج، هوشنگ (1360). یادگار خون سرو. تهران: مروارید.
ابتهاج، هوشنگ (1370). نخستین نغمه‌ها. تهران: نیل.
ابتهاج، هوشنگ (1374). آینه در آینه (برگزیده شعر). گردآوری محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: چشمه.
ابتهاج، هوشنگ (1379). سراب. تهران: زمستان.
ابتهاج، هوشنگ (1385). تاسیان. تهران: کارنامه.
ابتهاج، هوشنگ (1387). سیاه مشق. تهران: کارنامه.
اسماعیلی‌نیا، فاطمه؛ سلطانی، حسن؛ اسدی، علیرضا (1396). بررسی تطبیقی عوامل شعر سیاه در اشعار سیمین بهبهانی و نازک‌الملائکه. مطالعات تطبیقی فارسی و عربی. 2 (3)، 9-36.
انوشه، حسن (1381). دانشنامۀ ادب فارسی 2. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
براهنی، رضا (1380). طلا در مس (در شعر و شاعری). تهران: زریاب.
رستگارفسایی، منصور (1372). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید شیراز.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1332). ادبیات سیاه در اروپا و آمریکا. مجلۀ یغما. 59، 67-64.
شاهین‌دژی، شهریار (1388). شهریار شهر سنگستان: نقد و تحلیل وگزیدۀ اشعار مهدی اخوان ثالث. تهران: سخن.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1359). ادوار شعر فارسی (از مشروطیت تا سقوط سلطنت). تهران: سخن.
شمس لنگرودی، محمد (1373). تاریخ تحلیلی شعر نو. 4 جلد. تهران: مرکز.
شیری، قهرمان؛ محمدی، مینو؛ نظری، نجمه (1391). بررسی تحلیلی رمانتیسم سیاه در سروده‌های نصرت رحمانی. نشریۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی. 10 (27)، 71-97.
کاتوزیان، محمدعلی (1374). صادق هدایت و مرگ نویسنده. تهران: مرکز.
گودرزی، حسین (1385). گفتارهایی دربارۀ انقلاب مشروطیت و هویت ملی. تهران: تمدن ایرانی.