تحلیل کهن‌الگویی آنیمای «گل‌محمد» در رمان کلیدر

الموضوعات :

ندا محمدی ¹ , محبوبه خراسانی ² , مجتبی انصاری ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
2 - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
3 - استادیار، گروه روانشناسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

تاريخ الإرسال : 16 الأربعاء , شعبان, 1444 تاريخ التأكيد : 10 الجمعة , محرم, 1445 تاريخ الإصدار : 23 الأحد , رجب, 1445

الکلمات المفتاحية: کهن الگو, آنیما, گل‌محمد, مارال, کلیدر, محمود دولت‌آبادی,

ملخص المقالة :

کهن‌الگوها از مهم‌ترین مباحث روانشناسی یونگ است که از خودآگاه و ناخودآگاه انسان حکایت می‌کند. کهن الگوی آنیما نیز، در مقابل آنیموس، متعلق به جنبۀ زنانۀ مردان، در عمیق‌ترین لایه‌های درونی و ناخودآگاه مرد، در جهان‌بینی، تعادل و عدم تعادل روحی او بسیار تأثیرگذار است. مقالۀ حاضر، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، این کهن‌الگو را در شخصیّت «گل‌محمد» در رمان کلیدر اثر محمود دولت‌آبادی بررسی می‌کند. کلیدر که در اصل رمانی تاریخی است، به شیوۀ واقع‌گرایانه فضای سیاسی ایران پس از جنگ جهانی دوم بین سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۷ را به تصویر می‌کشد. در لایه‌های زیرین داستان، آنچه بر فرآیند فردیت شخصیت «گل‌محمد» تأثیرگذار بوده، گزارش می‌شود تا جنبه‌های مثبت و منفی آنیما؛ رسیدن به رشد و کمال، رسیدن به عشق، عمل خارق‌العاده و قهرمانانه و در مقابل، شهوت‌خواهی و فرافکنی را به طور محسوس بیان کند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد، اگرچه در برخورد آغازین احساسی «گل‌محمد» با «مارال»- آنیمای درون وی- جنبۀ منفی آنیما چون شهوت‌خواهی شعله‌ور می‌شود و زمانی چند، وجود او را فرا می­گیرد و گاه گاه به فرافکنی و خشم می‌انجامد، اما در بزنگاه‌هایی برای شناخت و تشخیص ناخودآگاه، با میانجی‌گری میان «من» و «خود»، موجب رشد و تعالی و طی کردن فرآیند فردیت و ایجاد ارتباط میان جنبۀ منفی و مثبت شخصیت اصلی رمان بوده است.

 

المصادر:

آفرین، فریده (1388). بررسی رمان شازده احتجاب از چشم‌انداز نظریات یونگ. فصل‌نامۀ نقد ادبی. 2 (7)، 9-35.doi: 20.1001.1.20080360.1388.2.7.7.2
اردوبادی، احمد (1354). مکتب روان‌شناسی تحلیل کارل گوستاو یونگ و آخرین گفتگو با وی. شیراز: دانشگاه شیراز.
افلاطون، (1387). ضیافت یا سخن در خصوص عشق. ترجمۀ محمدعلی فروغی. چاپ دوم. تهران: جامی
اقرانی ارگی، آزاده؛ مشهور، پروین‌دخت (1397). آنیمای معشوق در غزل‌های عطار بر پایۀ نقد کهن‌الگویی یونگ. پژوهش‌نامۀ ادب غنایی. 16 (3)، 9-30. 10.22111/JLLR.2018.4074 doi:
بهرامی، غلامرضا؛ معنوی، عزالدین (1370). فرهنگ لغات و اصطلاحات چهار زبانۀ روانپزشکی. تهران: دانشگاه تهران.
بهرامی رهنما، خدیجه؛ طاووسی، محمود (1392). تحلیل روان‌کاوانه شخصیّت بانوگشسب بر اساس آرای فروید و یونگ. فصل‌نامۀ تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). 5 (17)، 9-37.
پیکسلر، ریچارد (1384). یونگ. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: طرح نو.
تلخابی، مهری؛ عقدایی، تورج (1394). تفرد در آثار سعدی در پیوند با سایه، نقاب و آنیما. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). 7 (25)، 9-46.
جمشیدیان، همایون (1385). بانوی بادگون، بررسی و تحلیل آنیما در شعر سهراب سپهری. پژوهش‌های ادبی. 4 (12 و 13)، 118-97.
حر، لیلا؛ رضی، احمد؛ تسلیمی، علی (1396). خوانشی روان‌شناسانه از درون‌مایه داستان تابستان زاغچه بر اساس فرایند فردیت یونگ. پژوهش ادبیات معاصر جهان. 22 (1)، 59-82.
حدادی، الهام؛ درودگریان، فرهاد (1390). تحلیل کهن‌الگوییِ داستان جای دیگر از گلی ترقی. فصل‌نامۀ ادب‌پژوهی. 5 (16)، 170-147. 20.1001.1.17358027.1390.5.16.6.1 dio:
خاتمی، احمد؛ شاکری، عبدالرسول (1393). خوانشی کهن الگویی از توصیف مارال در رمان کلیدر. فصل‌نامۀ تاریخ ادبیات. 7 (74)، 76-61.
دولت‌آبادی، محمود (۱۳۸۹). کلیدر. ۱۰ ج در ۵ مجلد. تهران: فرهنگ معاصر.
ستاری، جلال (1386). بازتاب اسطوره در بوف کور. تهران، توس.
سلطانی، فاطمه (1398). تحلیل شخصیت گل‌محمد در رمان کلیدر. فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. 16 (64)، 31-54.
صرفی، محمدرضا؛ عشقی، جعفر (1387). نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی. فصل‌نامۀ نقد ادبی. 1 (3)، 59-88.
شاملو، سعید (1388). نظریه‌ها در روان‌شناسی شخصیت. تهران: رشد.
شایگان، حمیدرضا (1380). نقد ادبی. تهران: دستان.
فوردهام، فریدا (1356). مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمۀ مسعود میربها. تهران: اشرفی.
فیست، حسین؛ گریگوری، جی فیست (1384). نظریه‌های شخصیت. ترجمۀ یحیی سید محمدی. تهران: روان.
کی‌منش، عباس (1366). پرتو عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.
محمودی، معصومه؛ ستاری، رضا؛ زارعی، مریم (1400). ویژگی‌ها و نمودهای آنیما و آنیموس در زنان کلیدر. دوفصل‌نامۀ مطالعات داستانی. 7 (19)، 225-250.
مورنو، آنتونیو (1390). یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمۀ داریوش مهرجویی. چاپ ششم. تهران: مرکز.
مکاریک، ایرنا ریما (1384). دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
میرصادقی، جمال (1386). عناصر داستان. تهران: علمی.
یاوری، حورا (1374). روانکاوی و ادبیات؛ دو متن، دو انسان، دو جهان. تهران: نشر تاریخ ایران.
یونگ، کارل گوستاو (1370). روان‌شناسی و دین. ترجمۀ فؤاد روحانی. چاپ سوم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
یونگ، کارل گوستاو (1387). انسان و سمبل‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. تهران: جامی.
یونگ، کارل گوستاو (1390). چهار صور مثالی، مادر، ولادت مجدد، روح، چهرۀ مکار. ترجمۀ یزدان فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.