شیوۀ تأویل عاشقانة مولانا از آیات قران و بررسی آن در قصه‌های قرآنی

الموضوعات :

حلیمه دیلمی نژاد ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران)
شمس الحاجیه اردلانی ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.)
سید احمد حسینی کازرونی ³ (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران)

تاريخ الإرسال : 09 السبت , جمادى الأولى, 1441 تاريخ التأكيد : 06 الأربعاء , صفر, 1442 تاريخ الإصدار : 05 الخميس , ربيع الأول, 1442

الکلمات المفتاحية: قرآن کریم, تأویل, مثنوی, مولانا, تأویل عاشقانه,

ملخص المقالة :

مولوی از بزرگ‌ترین عارفان داستان‌پرداز ادب فارسی است که به‌قصد بیان نکات اخلاقی و عرفانی به داستان‌سرایی خصوصاً قصص قرآن روی آورده است. یکی از ارکان مهم داستان‌های قرآن‌که در مثنوی مورد استفادة مولوی قرار گرفته است، شخصیت‌ها و چهره‌های قرآنی خصوصاً پیامبران می‌باشند. مولانا در مثنوی از بسیاری آیات قرآن بهره گرفته است و یکی از شگردهای مهم مولانا در برخورد با آیات قرآن کریم تأویل و تفسیر ذوقی و عاشقانة آن‌ها است. تأویل در فرهنگ اسلامی و به‌خصوص در ادب عرفانی، اصطلاحی معروف است که تحت عنوان تفسیر باطنی و از ظاهر به باطن رفتن به‌کاربرده می‌شود. اصولاً اعتقاد به باطن امور در مرکز تفکر مولاناست به همین دلیل او به تأویل توجهی ویژه دارد. او معتقد است که قرآن کریم دارای باطنی است که در زیر ظاهر الفاظ پنهان است. تأویل آیات قرآن کریم در مثنوی شیوه‌ای از تفسیر است که باطن را از ورای ظاهر و با معیار عشق و ذوق بیرون می‌آورد؛ ولی ظاهر را نفی نمی‌کند. یکی از مهم‌ترین شرایط تأویل از نگاه او، تأویل خویش است که خودشناسی و تزکیة نفس را ضروری می‌کند و نتیجة آن است؛ به این معنی که تأویل باید آدمی را به رحمت خداوند امیدوار کند.

المصادر:

قرآن کریم (1384)، ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای، تهران: حافظ نوین، چاپ نوزدهم.

ابراهیمی، مهدی (1382)، «تأویل قرآن در مثنوی»، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، س 46، ش 179، صص 39-59.

ابویزید، نصر حامد (1380)، معنای متن، ترجمة مرتضی کریمی نیا، تهران: طرح نو.

راستگو، سید محمد (1383)، «نگاهی نو به تأویل»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، دورۀ 12، شمارة 45- 46، صص19-46.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1366)، بحر در کوزه، تهران: علمی، چاپ سیزدهم.

-------------  (1368)، سرّ نی، ج 1، تهران: علمی.

سبزواری، ملا هادی (1375)، شرح مثنوی، به کوشش مصطفی بروجردی، تهران: انتشارات وزارت ارشاد.

شمس تبریزی، محمد بن علی (1369)، مقالات، به کوشش محمدعلی موّحد، تهران: خوارزمی.

شمیسا، سیروس (1391)، مولانا و چند داستان از مثنوی، تهران: قطره، چاپ دوم.

شهیدی، جعفر (1368)، نهج‌البلاغه، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

---------- (1373)، شرح مثنوی، تهران: علمی و فرهنگی.

طباطبایی، محمدحسن (1361)، قرآن در اسلام، تهران: بنیاد علوم اسلامی.

-------------- (1368)، تفسیر قرآن، ترجمة محمدباقر موسوی همدانی، تهران: انتشارات اسلامی، چاپ بیست و سوم.

عین القضات همدانی (1370)، تمهیدات، با مقدمه و تصحیح و تحشیة عفیف عسیران، تهران: منوچهری.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1373)، شرح مثنوی شریف، تهران: زوّار.

-------------  (1384)، رساله در تحقیق زندگی مولانا، تهران: زوّار.

گوهرین، سیدصادق (1383)، شرح اصطلاحات عرفانی، تهران: زوّار.

لوئیس، فرانگلین (1384)، مولانا دیروز تا امروز شرق و غرب، ترجمة حسن لاهوتی، تهران: نامک.

معرفت، محمدهادی (1415)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

مولانا، جلال‌الدین، محمد(1369)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: مولی.

----------------(1385)، فیه ما فیه، تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.

---------------(1363)، کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.

میبدی، رشیدالدین (1352)، تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید، نگارش حبیب‌الله آموزگار، تهران: اقبال.

------------  (1371)، کشف‌الاسرار و عده الابرار، سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.

میرزا محمد، علیرضا (1386)، قرآن در مثنوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

نویا، پُل (1373)، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمة اسماعیل سعادت، تهران: نشر دانشگاهی.

هجویری، علی بن عثمان هجویری (1336)، کشف‌المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، ترجمة محمد عباسی، تهران: مؤسسة مطبوعاتی امیرکبیر.

Ebrahimi, Mehdi .( 2003/1382sh). "Interpretation of the Quran in Masnavi" Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Tabriz, Vol. 46, No. 179, pp. 39-59

Abu Yazid, Nasr Hamed. (2001/1380sh). The meaning of the text, translated by Morteza Kariminia, Tehran:tarhe Now.

Dean, Lewis, Franklin. (2005/1384sh). Rumi Yesterday to Today East and West, translated by Hassan Lahouti, Tehran: Namak.

Rastgooh, Seyed Mohammad (2004/1383sh). A New Look at Interpretation, Journal of the Faculty of Literature and Humanities, No. 45, 46

Abdol hosain zarrinkoob.(2003/1383sh).Sea in a jar, Ch 13, Tehran: Elmii.

Abdol hosain zarrinkoob.(1989/1368sh) Sir Ney, Vol. 1, Tehran: Elmii.

Sabzevari, Mullah Hadi. (1996/1375). Description of Masnavi, by Mostafa Boroujerdi, Tehran: Ministry of Guidance Publications.

Shams Tabrizi gave the property. (1990/1369sh). Articles, by Mohammad Ali Movahed, Tehran: Kharazmi.

Shamisa, Sirus. (2012/1391sh). Rumi and some stories from Masnavi, Ch 2, Tehran: Qatreh.

Shahidi, Jafar (1989/1368sh). Nahj al-Balaghah, Tehran: Islamic Revolution Publishing and Education Organization.

Shahidi, Jafar (1994/1373sh). Description of Masnavi, Tehran: Scientific and Cultural.

Tabatabai, Mohammad Hassan (1982/1361sh). Quran in Islam, Tehran: Islamic Sciences Foundation.

Tabatabai, Mohammad Hassan (1989/1368sh). Tafsir Quran, translated by Mohammad Baqer Mousavi Hamedani, Ch 23, Tehran: Islamic Publications.

The same judges of Hamedan. (2001/1370sh). Arrangements, with introduction and correction by Afif Asiran, Tehran: Manouchehri.

Forouzanfar, Badi'a al-Zaman. (1994/1373sh). Sharh Masnavi Sharif, Tehran: Zovar.

Forouzanfar, Badi'a al-Zaman. (2005/1384sh). Treatise on Rumi's life research, Tehran: Zavar.

The Holy Quran. (2005/1384sh). Translated by Mehdi Elahi Ghomshei, Ch 19, Tehran: Hafez Novin.

Goharin, Seyed Sadegh (2004/1383sh). Description of mystical terms, Tehran: Zavar.

Knowledge, Mohammad Hadi (1994/1415). Introduction to Quranic Sciences, Qom: Islamic Publishing Foundation.

Maulana, Jalaluddin, Muhammad. (2006/1385sh). Fih Mafia, correction and margins of Badi'at al-Zaman Forouzanfar, Tehran: Negah.

Meybodi, Rashid al-Din. (1973/1352sh). Mystical literary interpretation of the Holy Quran, written by Habibaullah Amoozgar, Tehran: Iqbal.

Meybodi, Rashid al-Din. (1992/1371sh). Kashfat al-Asrar and some people, the efforts of Ali Asghar Hekmat, Tehran: Amirkabir.

Mirza Mohammad, Alireza (2007/1386sh). Quran in Masnavi, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.

Noya, Paul. (1994/1373sh). Quranic Interpretation and Mystical Language, translated by Ismail Saadat, Tehran: University Press.

Hujiri, Ali ibn Uthman Hujiri. (1957/1336sh). Kashf al-Mahjoub, edited by Zhukovsky, translated by Mohammad Abbasi, Tehran: Amirkabir Press Institute.