تحلیل عوامل بازدارنده وپیش برنده توسعه مشارکت زنان روستایی مطالعه موردی:دهستان سردابه بخش مرکزی اردبیل
الموضوعات :
بهرام ایمانی
1
(دانشیار، گروه برنامهریزی شهری و روستایی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.)
ارسطو یاری حصار
2
(دانشیار، گروه برنامهریزی شهری و روستایی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.)
زیبا روح نواز
3
(دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.)
الکلمات المفتاحية: مشارکت, توسعه پایدار روستایی, زنان روستایی, اردبیل, دهستان سردابه,
ملخص المقالة :
نیل به اهداف توسعه بدون توجه به نقش زنان امری غیرممکن است و زنان روستایی به منزله یکی از کنشگران اصلی در رسیدن به اهداف هزاره، ایفاگر نقش کلیدی هستند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل عوامل بازدارنده و پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی در دهستان سردابه انجام شده است. تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی است و روش بکار رفته در آن، روش ترکیبی با رویکرد متوالی اکتشافی است که از دو رویکرد کیفی و کمی استفاده شده است. در فاز اول، با استفاده از روش کیفی تحلیل محتوای کیفی، دادههای گردآوری شده از طریق بررسی منابع موجود و مصاحبه‌ها، مفاهیم کلیدی از متن یادداشت‌ها و مصاحبه‌ها استخراج و طی انجام کدگذاری باز 18 عامل بازدارنده و 17 عامل پیشبرنده در قالب سه گروه اصلی عوامل اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و سیاسی شناسایی شدند. سپس در فاز کمی، با استفاده از روش پیمایش؛ شاخص‌های استخراج شده مورد رتبه بندی و تحلیل قرار گرفتند. تکنیک لازم برای به‌دست آوردن دادههای موردنیاز کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه) است. جامعه‌آماری پژوهش حاضر، جمعیت زنان 11 روستای دهستان سردابه در بخش مرکزی شهرستان اردبیل با جمعیت 3179 است که برای معین کردن حجم نمونه نیز از فرمول کوکران استفاده گردیده که مطابق این فرمول تعداد نمونه آماری برابر 345 کسب شده است. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از روش معادلات ساختاری و نرم افزار Lisrel بهره گرفته شد. رتبه‌بندی بر اساس بار عاملی استاندارد شده نشان داد به ترتیب عامل اجتماعی- فرهنگی با ضریب اثر 95/0، عامل سیاسی با ضریب اثر 92/0 و اقتصادی با ضریب اثر 89/0 مهمترین عوامل بازدارنده توسعه مشارکت زنان روستایی محسوب می‌شوند. از نظر عوامل پیشبرنده نیز عامل سیاسی با ضریب اثر 94/0 مهم‎‎ترین عامل پیشبرنده در توسعه مشارکت زنان روستایی میباشد. عامل اجتماعی ـ فرهنگی با ضریب اثر 90/0 دومین گروه و بعد از آن عوامل اقتصادی با ضریب اثر 86/0به عنوان عوامل پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی محسوب می‌شوند.
اسماعیلی، آسیه؛ فؤادی، فاطمه (1393، مهر). بررسی میزان مشارکت زنان در توسعه روستایی، نمونه موردی: روستای خورزان شهرستان دامغال. اولین همایش ملی زن و توسعه پایدار روستایی. مشهد. ایران.
بهروزه، سمیرا؛ حاجی، لطیف؛ آقاعباسی، ناصر (1398). عوامل مؤثر بر مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای کشاورزی روستاهای شهرستان جیرفت. تعاون و کشاورزی (تعاون). 8 (32)، 26-1.
داودیراد، علی‌اکبر و دیگران (1400). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر مشارکت نکردن جوامع روستایی در طرح‌های آبخیزداری، مطالعه موردی: آبخیز بزیجان- استان مرکزی. مهندسی اکوسیستم بیابان. 10 (30). 64-51.
صادقلو، طاهره؛ خوب، شادی؛ صاحبی، شیرین (1399). بررسی تأثیرات تبعیض جنسیتی بر میزان مشارکت‌پذیری زنان روستایی، مورد مطالعه: دهستان‌های گلمان و رادکان شهرستان چناران. زن در توسعه و سیاست. 18 (1). 53-23.
غلامی، یونس؛ ثقفی، مهدی؛ حیدری، مریم (1397). تأثیرعوامل اجتماعی اقتصادی در مشارکت شهروندان با تأکید بر مدیریت پسماند خانگی، نمونۀ موردی: شهر گرگان. مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا. 8 (30). 158-149.
فرجی سبکبار، حسنعلی؛ طهماسبی، بهمن؛ سلیمی، فاطمه (1400). تحلیل چالش‌های مشارکت زنان در مدیریت نواحی روستایی، مورد مطالعه: دهستان لواسان کوچک، شهرستان شمیرانات. مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی. 2 (2). 66-51.
کمایی، رها؛ افشاری، زهرا (1396). عوامل تعیین‌کننده مشارکت زنان در نیروی کار در کشورهای منتخب. مطالعات اجتماعی- روان‌شناختی زنان. 15 (1). 72-41.
محسنی تبریزی، علیرضا و دیگران (1399). تبیین جامعه‌شناختی مشارکت زنان در معیشت جامعه روستایی، مطالعه موردی: استان خراسان شمالی. روستا و توسعه. 23 (90). 179-157.
محمدی، سعدی؛ منوچهری، سوران؛ احمدی، عبدالرحمن (1399). تحلیل اثرات مشارکت در فعالیتهای اقتصادی بر نشاط زنان روستایی، مطالعه موردی: بخش خاوومیرآباد شهرستان مریوان. پژوهشهای جغرافیای انسانی (پژوهشهای جغرافیایی). 52 (1). 239-221.
مزینی، امیرحسین؛ سحابی، بهرام؛ ممالکی، مهرفام (1398). بررسی اثر توسعه فضای مجازی بر مشارکت زنان در اقتصاد ایران، مطالعه موردی اشتغال زنان و نرخ باروری. زن و جامعه (جامعه شناسی زنان). 10 (1). 329-301.
نبی‌زاده، نازیلا؛ شمس، علی؛ شعبانعلی فمی، حسین (1396). عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای دامپروری، مورد مطالعه: شهرستان چاروایماق. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران (علوم کشاورزی ایران). 48 (1). 163-149.
نعیمی، امیر و دیگران (1396). عامل‌های مؤثر بر مقدار مشارکت زنان روستایی گرمساز در فعالیتهای روستایی. زن و جامعه. 8 (1). 24-1.
نوری، مرضیه (1395). تحلیلی بر تحول در میزان مشارکت زنان روستایی در بخش کشاورزی: مطالعه موردی روستاهای شهرستان تربت جام. روستا و توسعه. 19 (2). 153-131.
Bargain, O.; Boutin, D. & Champeaux, H. (2019). Women's Political Participation and Intrahousehold Empowerment: Evidence from the Egyptian Arab Spring. Journal of Development Economics. 141 (1). 102379.
Birikti, G., Michael, T. & Haimanot (2014). An Assessment of Factors Affecting Participation of Woman in Management Position: The Case of Ethio Telecom Company. Post graduate program. College of Business and Economics. Department of Public Administration and Development Management (PADM). Addis Ababa University.
Evans, K. et al (2016). Challenges for women's participation in Communal Forests: Experience from Nicaragua's in digenous territories. Women's Studies International Forum. 65 (10), 1- 10.
Fathizadeh, F. et al (2022). Boolean analysis of factors affecting women’s participation in rural tourism. Sustainability. 14 (9), 5305.
Jebessa, U.G. et al (2015). Assessment of factors affecting woman participation in managerial positiins in selected public organizations in Jimma zone. Oromia, Etiopia, Global Journals Ind. 15 (4), 70-79.
Komatsu, H. et al (2018). Does women’s time in domestic work and agriculture affect women’s and children’s dietary diversity? Evidence from Bangladesh, Nepal. Food Policy. 79 (11), 256–270.
Pattnaik, I & Lahiri-Dutt, K. (2020). What determines women's agricultural participation? A comparative study of landholding households in rural India. Journal of Rural Studies. 76 (16), 25-39.
Ramli, M. et al (2016). Rural tourism in Ponorogo East Java Indonesia. J. Asian Vocat. Educ. Train.9, 67–81.
Sangwan, N. & Kumar, Sh. (2021). Labor force participation of rural women and the household’s nutrition: Panel data evidence from SAT India. Food Policy. 102 (7), 102117.
_||_تحلیل عوامل بازدارنده وپیش برنده توسعه مشارکت زنان روستایی مطالعه موردی:دهستان سردابه بخش مرکزی اردبیل
Analysis of factors preventing and promoting the development of rural women's participation, a case study: Sardabe village, central part of Ardabil
چکیده: نیل به اهداف توسعه بدون توجه به نقش زنان امری غیرممکن است و زنان روستایی به منزله یکی از کنشگران اصلی در رسیدن به اهداف هزاره، ایفاگر نقش کلیدی هستند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل عوامل بازدارنده و پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی در دهستان سردابه انجام شده است. تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی است و روش بکار رفته در آن، روش ترکیبی با رویکرد متوالی اکتشافی1 است که از دو رویکرد کیفی و کمی استفاده شده است. در فاز اول، با استفاده از روش کیفی تحلیل محتوای کیفی، داده‌هاي گردآوري شده از طریق بررسی منابع موجود و مصاحبه‌ها، مفاهیم کلیدي از متن یادداشت‌ها و مصاحبه‌ها استخراج و طی انجام کدگذاري باز 18 عامل بازدارنده و 17 عامل پیشبرنده در قالب سه گروه اصلی عوامل اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و سیاسی شناسایی شدند. سپس در فاز کمی، با استفاده از روش پیمایش؛ شاخص های استخراج شده مورد رتبه بندی و تحلیل قرار گرفتند. تکنیک لازم برای به‌دست آوردن دادههای موردنیاز کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه) است. جامعه‌آماری پژوهش حاضر، جمعیت زنان 11 روستای دهستان سردابه در بخش مرکزی شهرستان اردبیل با جمعیت 3179 است که برای معینکردن حجم نمونه نیز از فرمول کوکران استفاده گردیده که مطابق این فرمول تعداد نمونه آماری برابر 345 کسب شده است. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از روش معادلات ساختاری و نرم افزار Lisrel بهره گرفته شد. رتبه‌بندی بر اساس بار عاملی استاندارد شده نشان داد به ترتیب عامل اجتماعی- فرهنگی با ضریب اثر 95/0، عامل سیاسی با ضریب اثر 92/0 و اقتصادی با ضریب اثر 89/0 مهمترین عوامل بازدارنده توسعه مشارکت زنان روستایی محسوب می‌شوند. از نظر عوامل پیشبرنده نیز عامل سیاسی با ضریب اثر 94/0مهمترین عامل پیشبرنده در توسعه مشارکت زنان روستایی میباشد. عامل اجتماعی ـ فرهنگی با ضریب اثر 90/0 دومین گروه و بعد از آن عوامل اقتصادی با ضریب اثر 86/0به عنوان عوامل پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی محسوب می‌شوند.
کلیدواژهها: مشارکت، توسعه پایدار روستایی، زنان روستایی، دهستان سردابه، اردبیل
Abstract: Achieving development goals is impossible without paying attention to the role of women, and rural women play a key role as one of the main actors in achieving the Millennium Development Goals.The present study was conducted with the aim of analyzing the factors preventing and promoting the development of rural women's participation in Sardaba district. The current research is practical in terms of its purpose, and the method used in it is a combined method with a sequential exploratory approach that uses both qualitative and quantitative approaches. In the first phase, using the qualitative method of qualitative content analysis, the data collected through the review of available sources and interviews, key concepts were extracted from the text of notes and interviews, and during open coding, 18 inhibiting factors and 17 promoting factors were divided into three groups. The main economic, socio-cultural and political factors were identified. Then in the quantitative phase, using the survey method; The extracted indicators were ranked and analyzed. The necessary technique to obtain the required data is library and field (questionnaire). The statistical population of the present study is the population of women in 11 villages of Sardaba village in the central part of Ardabil city with a population of 3179. To determine the sample size, Cochran's formula was used, and according to this formula, the statistical sample number was 345. Structural equation method and Lisrel software were used to analyze the data. The ranking based on the standardized factor load showed that socio-cultural factor with an effect factor of 0.95, political factor with an effect factor of 0.92, and economic factor with an effect factor of 0.89 are the most important factors hindering the development of rural women's participation. In terms of promoting factors, the political factor with an effect factor of 0.94 is the most important promoting factor in the development of rural women's participation. The socio-cultural factor with an effect factor of 0.90 is the second group, followed by the economic factors with an effect factor of 0.86 as factors that promote the development of rural women's participation.
Keywords: Participation, Sustainable rural development, Rural women, Sardabeh rural district, Ardabil.
مقدمه
از اوایل دهه 1970 میلادی، رویکردهای مشارکتی در توسعه مورد توجه قرار گرفت و به مشارکت به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به توسعه پایدار و هم هدف توسعه اهمیت داده شد (نعیمی و همکاران، 1396: 3). نیل به اهداف توسعه بدون توجه به نقش زنان امری غیرممکن است و زنان روستایی به منزله یکی از کنشگران اصلی در رسیدن به اهداف هزاره، ایفاگر نقش کلیدی هستند. گذشته از تمام تأثیرات فرهنگی و اجتماعی نابرابری جنسیتی، این موضوع می‌تواند تأثیرات عمده‌ای در فرایند توسعه‌یافتگی شهری و روستایی به دنبال داشته است. در این میان در روستاها این نابرابری بیشتر از فضای شهری است و در بسیاری از فعالیتهای خانواده، این نابرابری نمود متفاوت‌تر و بیشتری دارد (اوانس2 و همکاران، 2016: 2). زیرا زنان نیمی از جمعیت هر جامعه را تشکیل می‌دهند و می‌توانند نیمی از نیروی فعال جامعه قلمداد شده و به عنوان سرمایه انسانی سهم مهمی در بخش‌های مختلف به خود اختصاص دهند (کمایی و افشاری، 1396: 42). در واقع، زنان نقش مهمی در مناطق روستایی به ویژه در کشاورزی ایفا می کنند و در بسیاری از جنبه های کسب و کار روستایی نیز مشارکت دارند (راملی و همکاران3، 2016). با این حال، آنها با موانع و محدودیت هایی روبرو هستند که می تواند آنها را از مشارکت کامل در زندگی روستایی و به ویژه در گردشگری باز دارد (فتحی زاده و همکاران4، 2022).
مشارکت بیشتر زنان زمینه تقویت استقلال و توانمندی آنها را فراهم می‌کند (کوماتسو5 و همکاران، 2018: 257). برای رسیدن به این امر، در جوامع محلی باید زمینه‌های لازم و پیش‌شرط‌های اساسی در اعمال مشارکت فراهم گردد (اسماعیلی و فؤادی، 1393: 3). به گونهای که زنان روستایی شرکت‌کنندگان فعال در فرایند توسعه هستند، به گونهای که رسیدن به توسعه روستایی بدون مشارکت زنان و تأمین نیازهای آنان در این عرصه ممکن نیست، بنابراین پرداختن به این مسأله از ضرورت‌های برنامهریزی و توسعه روستایی است (صادقلو و همکاران، 1399: 24). ضرورت انجام این پژوهش از آن جهت است که رسیدن به اهداف توسعه، بدون استفاده از پتانسیل عظیم زنان امری غیرممکن خواهد بود. زنان نیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند و نادیده گرفتن آنان خسارت جبران ناپذیری بر پیکره توسعه ملی وارد خواهد نمود. اما این قشر با موانع و عوامل بازدارنده بسیاری در رابطه با مشارکتشان در فعالیتهای اجتماعی، تولیدی و اقتصادی مواجه هستند. وجود موانع مختلف بر سر راه این نیروی عظیم و فعال از میزان کارآرایی و بهره‌وری آنان می‌کاهد و چه بسا سبب سرخوردگی آنان می‌گردد. این امر نهایتاً منجر به سکون چرخه توسعه خواهد شد. این مشکلات در میان زنان روستایی دهستان سردابه نیز به وفور به چشم میخورد. بنابراین، طراحی راهبردها و برنامههای توسعه که متضمن یکپارچه سازی و مشارکت کامل زنان در تمامی سطوح برنامهریزی، اجرا، نظارت و ارزشیابی در مراحل مختلف چرخه فرایند توسعه باشند، جز در سایه شناسایی این مشکلات و بررسی موانع موجود بر سر راه مشارکت زنان روستایی امکانپذیر نخواهد بود و پیشروی در مسیر بس دشوار توسعه کاری عبث و بیهوده خواهد بود. با توجه به اهمیت مشارکت زنان در ابعاد مختلف و تأثیرات سازنده آنان، هدف این تحقیق، تحلیل عوامل بازدارنده و پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی دهستان سردابه بخش مرکزی اردبیل است. شناسایی این عوامل به برنامه‌ریزان و سیاستگذاران این امکان را می‌دهد تا با دیدی وسیعتر و با آگاهی از ریشه مشکلات در جهت حل آنان در منطفه اقدام نمایند. با توجه به آنچه مطرح شد، در پژوهش حاضر، قصد بر آن است عوامل بازدارنده و پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای روستایی مورد بررسی قرار گیرد.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
مفهوم مشارکت همانند توسعه، مفهومی چند بعدی است، که به روند درگیر ساختن مردم در تعیین سرنوشت خود و احساس مسئولیت نسبت به این سرنوشت می‌پردازد (داودیراد و همکارن، 1400: 52). مشارکت نوعی رفتار اجتماعی است که بر منافع و اعتقادات شخصی و گروهی مبتنی است (غلامی و همکاران، 1397: 140). در برداشت جدید از مشارکت، نگاه ابزاری و از بالا به پایین در بسیج جامعه محلی و برنامهریزی دچار تحول شده است و به مشارکت به عنوان یک جریان خودجوش محلی، همه جانبه و فعال همه انسان‌ها به ویژه افراد حاشیه‌ای و تهدیست در همه عرصههای زندگی نگریسته میشود (محسنی تبریزی و همکاران، 1399: 161).
به طور کلی عامه زنان روستایی به روش‌های مختلف در سیاست مشارکت می‌کنند. بجز هنگام رأی دادن، حضور زنان در عرصههای مختلف سیاسی بسیار کمرنگتر و مشارکت آنها بسیار محدودتر است (نعیمی و همکاران،3:1396). مشارکت زنان روستایی به معنای حضور فعال آنها با توجه به توانایی‌ها و استعدادهای جسمانی روانی در تمام مراحل است، برابری در مشارکت به حذف تبعیض‌های جنسی بین زن و مرد نیاز دارد زیرا مهمترین عامل برای رفاه اجتماعی و اقتصادی استفاده از دو جنس زن و مرد است (محمدی و همکاران، 1399: 231). مشارکت زنان به این دلیل از اهمیت و ارزش برخوردار است که براساس سخن دبیرکل سازمان ملل صلح بادوام بدون توسعه امکانپذیرنیست و هیچ توسعه‌ای بدون اینکه زنان سهم کامل خود را داشته باشند، تحقق نخواهد یافت و این موضوع بی‌عدالتی‌ها و نابرابریها را تقلیل داده و بستری مناسب برای ایجاد توسعه پایدار ایجاد می‌کند. سازمان خوار و بار و کشاورزی در نود و چهارمین نشست خود در نوامبر 1988 برای حضور فعال زنان روستایی ومشارکت آنان در توسعه، یک برنامه کار طرح کرد و به کشورهای در حال توسعه توصیه نمود. برخی ازکشورها مانند برزیل، پرو وکاستاریکا با پشتیبانهای مالی فائو (FAO) برنامه ملی برای زنان روستایی خود تهیه کردهاند (مزینی و همکاران، 1398: 308).
در رابطه با مقوله مشارکت زنان در فعالیتهای روستایی مطالعات متعددی انجام شده است که عمده‌ترین مرتبط آنها در ادامه ذکر شده است.
نوری (1395) در پژوهشی به تحلیلی بر تحول در میزان مشارکت زنان روستایی در بخش کشاورزی در شهرستان تربت جام پرداخت و دریافت بين ميزان مشارکت زنان در دو نسل جوان و قديمي در فعاليت‌هاي کشاورزي تفاوت وجود دارد و در اين گونه فعاليت‌ها، مشارکت نسل جوان کمتر است و افزايش سطح تحصيلات دختران مهمترين علت کاهش ميزان مشارکت زنان جوان در فعاليت هاي اقتصادي عنوان شد. نبی‌زاده و همکاران (1396) عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای دامپروری شهرستان چاروایماق را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج تحقیق آنها نشان داد رابطه ميزان مشارکت زنان با متغيرهاي تعداد مردان خانواده، ميزان تحصيلات زنان و همسرانشان منفي و ولي با متغيرهاي دفعات رفتن به شهر و ميزان مشورت همسران با آنها، مثبت و معني‌دار است. بهروزه و همکاران (1398) عوامل مؤثر بر مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای کشاورزی روستاهای شهرستان جیرفت را بررسی کردند و دریافتند میزان مشارکت زنان در فعالیتهای کشاورزی بالاست و متغیرهای عوامل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، انگیزشی، نگرشی، آموزشی-ترویجی، میزان تحصیلات، بعد خانوار و سن با مشارکت زنان در فعالیتهای کشاورزی رابطة معنیداری دارند. محسنی تبریزی و همکاران (1399) تبیین جامعه‌شناختی مشارکت زنان در معیشت جامعه روستایی استان خراسان شمالی را مورد مطالعه قرار دادند و دریافتند علی‌رغم مشارکت قابل ملاحظه زنان روستایی در فعالیتهای معیشتی خانوار، میزان برخورداری آنها از عواید و دارایی‌های معیشتی خانوار در سطح پایین است. فرجی سبکبار و همکاران (1400) چالش‌های مشارکت زنان در مدیریت روستایی دهستان لواسان کوچک را مورد تحلیل قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که هشت عامل ساختارهای اجتماعی، ویژگی‌های فردی زنان، عدم مهارت و آگاهی کافی، دسترسی محدود، فرهنگ و سنت، نابرابری در فرصت‌ها، محدودیت تردد و جبر و وابستگی به عنوان مهمترین موانع و چالش‌های مشارکت زنان در مدیریت روستایی دهستان لواسان کوچک محسوب می‌گردند. بیریکتی6 و همکاران (2014) عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان در مدیریت کشور اتیوپی را مورد مطالعه قرار دادند و دریافتند متغیرهای شکاف آموزشی، سلطه و حاکمیت مردان، نبود تشکل‌ها و عدم دسترسی به اطلاعات بر مشارکت زنان در مدیریت تأثیر زیادی داشته است. در پژوهشی دیگر جبسا7 و همکاران (2015) عوامل مؤثر بر مشارکت زنان روستایی نیجریه در مدیریت را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که عوامل متعددی مانند فقدان انگیزه در دولت و سازمان‌ها، جامعه و خانواده، سطح پایین آموزش و فقدان و کمبود شبکه‌های اجتماعی، کیفیت پایین آموزش حرفه‌ای، فقدان تجربه، اعتماد اجتماعی و تعهدات خانوادگی بر مشارکت زنان در مدیریت روستایی نیجریه مؤثر است. بارگن8 و همکاران (2019) در پژوهشی که به منظور بررسی مشارکت سیاسی زنان و توانمندسازی درون خانواری انجام دادند به این نتیجه رسیدند بین این دو مقوله رابطه معنیداری وجود دارد و مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌ها در رابطه با سلامت، اجتماعی شدن و هزینه‌های خانوار ارتقا یافته است و خشونت خانگی علیه زنان کاهش یافته است. پتنیک و لاهیری-دات9 (2020) عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان در فعالیتهای کشاورزی را مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که کار زنان در بخش کشاورزی تحت تأثیر عوامل یکسانی نیست و متناسب با هر منطقه متفاوت است به گونهای که در منطقه توسعه یافته گجرات تحت تأثیر فاصله طبقاتی است در حالیکه در بنگال غربی عمدتاً وابسته به عوامل اقتصادی است. نتایج مطالعه سانگون و کومار10 (2021) که مشارکت نیروی کار زنان روستایی و تغذیه خانواده انجام دادند، نشان می‌دهد که عواملی که مشارکت نیروی کار زنان را در فعالیتهای با دستمزد افزایش می‌دهد، تغذیه خانواده را تقویت می‌کند و در جهت بهبود قدرت چانه‌زنی زنان در خانوار عمل می‌کند. همچنین با وجود افزایش دوره زمانی، اثرات مفیدی بر شاخص‌های سلامت زنان دارد.
با عطف به موارد فوق، سوالات تحقیق بشرح ذیل می باشند:
عوامل بازدارنده و پیش برنده توسعه مشارکت زنان روستایی روستاهای دهستان سردابه کدام‌اند؟
1. عوامل بازدارنده توسعه مشارکت زنان روستایی روستاهای دهستان سردابه کدام‌اند؟
2. عوامل پیش برنده توسعه مشارکت زنان روستایی روستاهای دهستان سردابه کدام‌اند؟
روش تحقیق
تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی است و روش بکار رفته در آن، روش ترکیبی با رویکرد متوالی اکتشافی11 است که از دو رویکرد کیفی و کمی استفاده شده است. در فاز اول، با استفاده از روش کیفی تحلیل محتوای کیفی، داده‌هاي گردآوري شده از طریق بررسی منابع موجود و مصاحبه‌ها، مفاهیم کلیدي از متن یادداشت‌ها و مصاحبه‌ها استخراج و طی انجام کدگذاري باز 18 عامل بازدارنده و 17 عامل پیشبرنده در قالب سه گروه اصلی عوامل اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و سیاسی شناسایی شدند (جدول 1). سپس در فاز کمی، با استفاده از روش پیمایش؛ شاخص های استخراج شده مورد رتبه بندی و تحلیل قرار گرفتند. تکنیک لازم برای به‌دست آوردن دادههای موردنیاز کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه) است. جامعه‌آماری پژوهش حاضر، جمعیت زنان 11 روستای دهستان سردابه در بخش مرکزی شهرستان اردبیل با جمعیت 3179 است. در این پژوهش با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 345 نفر برآورد گردید که پراکندگی تعداد نمونه‌ها در روستاها متناسب با تعداد جمعیت آنها توزیع شد. در فاز کمی، برای جمعآوری دادهها و اطلاعات مربوط به متغیرهای این تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است. سوالات طرح شده در پرسشنامه از نوع سوالات بسته میباشد و سوالات در قالب طیف لیکرت پنج گزینه‌ای مطرح شده است. براي محاسبه ضريب پايايي ابتدا 20 پرسشنامه بين اعضاي نمونه مورد مطالعه توزيع گرديد و میزان آلفا برای شاخص اقتصادی 75/0، شاخص اجتماعی- فرهنگی 83/0 و برای شاخص سیاسی 79/0 برآورد گردید. جهت بررسی روایی، پرسشنامه در اختیار کارشناسان و اساتید متخصص در زمینه مطالعه حاضر قرار داده شد و پس از تغییرات لازم روایی آن مورد تأیید قرار گرفت. جهت تکمیل پرسشنامه از نمونه‌گیری تصادفی ساده بهره گرفته شد. باتوجه به اهداف در نظر گرفته شده برای تحقیق انتخاب چارچوب شاخص‌های پایهای تحقیق از اهمیت زیادی برخوردار میباشد لذا از شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و سیاسی در دو بعد پیشبرنده و بازدارنده بهره گرفته شد.
جدول1. چهارچوب شاخص‌ها و نماگرهای عوامل بازدارنده و پیشبرنده مشارکت زنان روستایی
نوع اثر | شاخص | |
|---|---|---|
1- سرمایه‌گذاری در روستاها 2- ساعات کاری زیاد 3- پاداش و مزایا 4- افزایش درآمد زنان 5- امنیت شغلی و درآمد مناسب 6- میزان دارایی زنان | پیشبرنده | اقتصادی |
1- میزان تفاوت دستمزد بین زنان و مردان 2- وجود فقر در روستاها 3- عدم دسترسی به اعتبارات و تحصیلات 4- نگرش سنتی به کار زنان 5- وجود تبعیض در بازار کار 6- نبود تنوع در فعالیتهای اقتصادی و کمبود تقاضای نیروی انسانی زن | بازدارنده | |
1- میزان دسترسی به کتابخانه، اینترنت و مدارس 2- ایجاد امکانات و باشگاه‌های ورزشی در روستاها 3- وجود تخصص در زنان 4- وجود امکانات بهداشتی و درمانی در روستاها 5- داشتن آگاهی و اعتماد به نفس در زنان 6- امکانات آموزشی و کسب تخصص و مدارج علمی | پیشبرنده | اجتماعی- فرهنگی |
1- تبعیض بین زنان و مردان 2- سواد کمتر زنان روستایی 3- ضعف فرهنگی روستاییان 4- حمل و نقل عمومی و دسترسی ضعیف به خدمات 5- ازدواج زود هنگام در روستاها 6- تصورات و پیش‌داوری و باورهای غلط در میان روستاییان | بازدارنده | |
1- قوانین حمایتی از زنان مانند قانون بیمه 2- جامعه پذیری سیاسی زنان 3- امنیت اجتماعی 4- اثربخشی سیاسی زنان 5- آموزش و تشویق زنان به حرفه‌های سیاسی | پیشبرنده | سیاسی |
1- محدودیت‌های طبیعی و عملکردی 2- آگاهی کمتر زنان روستایی 3- نقش بازآفرینی زنان(خانه‌داری و بچه‌داری) 4- سختگیریها و محدودیت‌ها در استخدام زنان 5- عدم نگاه مساوی در اجرای قوانین 6- عدم وجود تشکل‌های منسجم زنان در روستاها | بازدارنده |
منبع: نگارندگان، 1400
همانطور که در جدول فوق ملاحظه می شود؛ چهارچوب شاخص‌ها و نماگرهای عوامل بازدارنده و پیشبرنده مشارکت زنان روستایی دارای سه بعد اصلی و 35 نماگر می باشد. در این تحقیق براي تجزیه و تحلیل دادهها، از دو روش توصیفی و استنباطی استفاده گردید. آمار توصیفی، به منظور برآورد فراوانی و محاسبه میانگین و انحراف معیار دادهها به کار رفت. همچنین در آمار استنباطی، از روش معادلات ساختاری در نرم افزار Lisrel استفاده گردیده است.
محدوده مورد مطالعه
شهرستان اردبیل بین عرض جغرافیایی ۳۸ درجه و ۱۵ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۴۸ درجه و ۱۸ دقیقه شرقی طول جغرافیایی قرار دارد. مساحت آن ۳۸۱۰ کیلومتر مربع است. از شمال با مشگینشهر، از جنوب با گرمی، از شرق با نمین و از غرب با نیر همسایه میباشد. طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان اردبیل دارای 3 بخش و 10 دهستان میباشد. محدوده مورد مطالعه در این پژوهش شامل روستاهای واقع در دهستان سردابه در 25 کیلومتری غرب شهر اردبیل است. دهستان سردابه دارای 41 آبادی، 19384 نفر جمعیت و 5588 خانوار میباشد.
شکل 1. محدوده مورد مطالعه منبع: نگارندگان، 1400
یافتههای پژوهش
مطابق با یافته های فاز اول تحقیق می توان گفت که عوامل متعددی در زمینه مشارکت زنان روستایی دخیل هستند که هریک دارای اهمیت متمایزی می باشند. همچنین، این عوامل بسیار گسترده و وسیع هستند که به مواردی خاص معطوف و محدود نمی شوند. همانطور که در جدول 1 مشخص است، این عوامل در 35 نماگر تبیین شده انذ که هریک از آنها رویکردها و دیدگاه های مختلفی را شامل می شوند. نتایج حاصل از یافتههای توصیفی پژوهش نشان می‌دهد از 345 نفر از زنان روستایی پاسخگو به پرسشنامه‌های توزیع شده، بیشترین تعداد پاسخگویان با 124 نفر در رده سنی 45-36 سال قرار داشتند. از لحاظ وضعیت تأهل 301 نفر پاسخگو متأهل، 26 نفر مجرد و 18 نفر مطلقه بودند. میزان تحصیلات بیشتر پاسخگویان یعنی 118 نفر در حد خواندن و نوشتن قرار داشت و 42 نفر دارای تحصیلات لیسانس و بالاتر بودند. از لحاظ وضعیت شغلی 239 تفر از زنان پاسخگو خانه‌دار بودند.
یافتههای پژوهش با توجه رتبهبندي عوامل بازدارنده توسعه مشارکت زنان روستایی برحسب ضریب تغییرات را نشان می‌دهد، تغییرات کلی بعد اجتماعی ـ فرهنگی (ضریب تغییرات 243/0)، سیاسی (ضریب تغییرات 238/0)، اقتصادی (ضریب تغییرات 233/0) به ترتیب مانع عمده در توسعه مشارکت زنان روستایی محسوب می‌گردد. همچنین بر اساس نتایج بدست آمده در بین موانع اقتصادی نماگر عدم دسترسی به اعتبارات و تحصیلات (ضریب تغییرات 245/0)، در بین عامل اجتماعی ـ فرهنگی نماگر سواد کمتر زنان روستایی(ضریب تغییرات 256/0)، در بین عامل سیاسی نماگر عدم نگاه مساوی در اجرای قوانین (ضریب تغییرات 256/0) به لحاظ اهمیت در رتبه نخست مانع عمده توسعه مشارکت زنان روستایی نخست قرار دارند (جدول 2).
جدول 2. رتبهبندي عوامل بازدارنده توسعه مشارکت زنان روستایی برحسب ضریب تغییرات
ابعاد | عوامل بازدارنده | نماگر | میانگین | انحراف معیار | ضریب تغییرات |
اقتصادی | میزان تفاوت دستمزد بین زنان و مردان | BA1 | 20/4 | 841/0 | 231/0 |
وجود فقر در روستاها | BA2 | 89/3 | 856/0 | 211/0 | |
عدمدسترسی به اعتبارات و تحصیلات | BA3 | 01/4 | 925/0 | 245/0 | |
نگرش سنتی به کار زنان | BA4 | 97/3 | 941/0 | 235/0 | |
وجود تبعیض در بازار کار | BA5 | 95/3 | 896/0 | 242/0 | |
نبود تنوع در فعالیتهای اقتصادی و کمبود تقاضای نیروی انسانی زن | BA6 | 59/3 | 948/0 | 238/0 | |
کل | 95/3 | 895/0 | 233/0 | ||
اجتماعی- فرهنگی | تبعیض بین زنان و مردان | BB1 | 12/4 | 895/0 | 243/0 |
سواد کمتر زنان روستایی | BB2 | 15/4 | 893/0 | 256/0 | |
ضعف فرهنگی روستاییان | BB3 | 89/3 | 956/0 | 231/0 | |
حمل و نقل عمومی و دسترسی ضعیف به خدمات | BB4 | 79/3 | 896/0 | 244/0 | |
ازدواج زود هنگام در روستاها | BB5 | 95/3 | 985/0 | 238/0 | |
تصورات و پیش داوری و باورهای غلط | BB6 | 01/4 | 949/0 | 251/0 | |
کل | 98/3 | 971/0 | 243/0 | ||
سیاسی | محدودیت‌های طبیعی و عملکردی | BC1 | 08/3 | 859/0 | 216/0 |
آگاهی کمتر زنان روستایی | BC2 | 01/4 | 941/0 | 226/0 | |
نقش بازآفرینی زنان(خانه‌داری و بچه‌داری) | BC3 | 51/3 | 946/0 | 242/0 | |
سختگیریها و محدودیت‌ها در استخدام زنان | BC4 | 15/4 | 856/0 | 245/0 | |
عدم نگاه مساوی در اجرای قوانین | BC5 | 17/4 | 891/0 | 256/0 | |
عدم وجود تشکل‌های منسجم زنان در روستاها | BC6 | 15/4 | 935/0 | 248/0 | |
کل | 84/3 | 926/0 | 238/0 | ||
منبع: نگارندگان، 1400
همانطور که در جدول فوق ملاحظه می شود، به ترتیب، شاخص های اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و سیاسی دارای اهمیت و رتبه های بالاتری می باشند. به‌منظور تأیید مدل حاصل از بخش اول پژوهش و بررسی برازش الگوي اندازهگیري مربوط به موانع توسعه مشارکت زنان روستایی، از تحلیل عاملی تأییدي مرتبه دوم استفاده شد. جهت ارزیابی مدل تحلیل عاملی، از شاخصهاي برازندگی ذکر شده در جدول 3 استفاده شده است. در حالت ایده آل مقدار مربع کاي باید داراي سطح معنیداری بیش از 05/0باشد تا بتوان گفت مدل از برازش کامل برخوردار است، اما از آنجا که مقدار آماره مربع کاي به حجم نمونه بسیار حساس است، معمولاً از شاخص نسبت مربع کاي به درجه آزادي براي ارزیابی برازش مدل استفاده میشود که حد مطلوب آن کمتر از 3 است. بر اساس نتایج بدست آمده مقدار مربع کاي برابر با 23/978 با درجه آزادی 57/491 میباشد که در سطح خطاي یک درصد (01/0(p< معنیدار شده است، اما مقدار نسبت کاي اسکویر به درجه آزادي برابر با 99/1 میباشد که نشان دهنده برازش قابل قبول مدل است. نتایج شاخصهاي بررسی باقیمانده کوواریانس و واریانس در بافت دادهها (04/0SRMR= و 05/0RMR=) نشان می‌دهد که کوواریانس و واریانس خطا به خوبی کنترل شده است. شاخصGFI نشان دهنده مقدار نسبی واریانس‌ها و کوواریانس‌هایي است که توسط مدل تبیین می‌شوند. مقدار بدست آمده براي این شاخص (86/0GFI=) تأییدکننده نتایج مربع کاي است. نتایج شاخصهاي بررسی الگوهاي جایگزین نیز نشان می‌دهد که مقادیر این شاخص‌ها براي مدل بالاتر از 9/0محاسبه شده که مقدار قابل قبولی است. مقدار شاخص RMSEA براي مدل‌هاي با برازش مطلوب 08/0 و کمتر میباشد که مقدار این شاخص براي مدل بازدارنده در توسعه مشارکت زنان روستایی برابر 068/0 بدست آمده که حاکی از برازش نسبتاً مناسب مدل است. در مجموع، مدل از معیارهاي برازش کلی قابل قبولی برخوردار است. بدین معنی که داده‌هاي میدانی جمع آوري شده تأیید کننده موانع شناسایی شده در مرحله کیفی پژوهش هستند.
جدول 3. نتایج میزان انطباق مدل اندازه گیري با شاخصهاي برازندگی عوامل بازدارنده
شاخصهاي برازش مدل | حد مطلوب | گزارش شده |
مقدار کاي اسکویر (X2) | - | 23/978 |
درجه آزادي (df) | - | 57/491 |
نسبت کاي اسکویر به درجه آزادي (x2/df) | 3≤ | 99/1 |
ریشه میانگین توان دوم خطاي تقریب RMSEA)) | 08/0≤ | 068/0 |
مجذور مقادیر باقیمانده RMR)) | 05/0≤ | 05/0 |
مجذور مقادیر باقیمانده استاندارد شده SRMR)) | 05/0≤ | 04/0 |
شاخص برازندگی GFI)) | ≤80/0 | 86/0 |
شاخص برازش تطبیقی CFI)) | ≤90/0 | 92/0 |
شاخص برازش نرم شده NFI)) | ≤90/0 | 95/0 |
شاخص برازش نرم نشده NNFI)) | ≤90/0 | 92/0 |
شاخص برازندگی فزاینده IFI)) | ≤90/0 | 93/0 |
منبع: نگارندگان، 1400
ارزیابی روایی مدل اندازهگیري با استفاده از بارهاي عاملی، آمارهt و میانگین واریانس استخراج شده AVE)) و پایایی مدل اندازهگیري، با استفاده از ضریب پایایی ترکیبی CR)) انجام شد. چنانچه مقدار ضرایب بارهاي عاملی برابر و یا بیشتر از 4/0، مقدارآمارt بیشتر از 96/1 باشد، مقدار AVE بیش از 05/0 و مقدار پایایی ترکیبی بیش از 7/0 باشد، روایی و پایایی بخش اندازهگیري مدل مناسب و قابل قبول است. بر اساس نتایج به‌دست آمده، همه نشانگرها داراي بار عاملی استاندارد شده بیشتر از 4/0 و مقدار آمارهt در مورد همه نشانگرها بیشتر از 96/1 است که حاکی از وجود رابطه معنیدار بین نشانگرها و عامل‌هاست، بنابراین، همه نشانگرها از دقت لازم براي اندازهگیري سازه مربوط به خود برخوردار بودند. همچنین مقدار شاخص میانگین واریانس استخراج شده براي هر سه سازه مورد مطالعه بیشتر از 05/0 است. بنابراین، هر نشانگر فقط سازه مربوط به خود را اندازهگیري کرده و نشانگرها به درستی در قالب موانع کلیدي طبقه‌بندي شده‌اند. جهت بررسی پایایی مدل اندازهگیري از شاخص پایایی ترکیب استفاده شد. مقادیر ضریب پایایی ترکیبی براي هر یک از سازه‌هاي مدل بیشتر از 7/0 بدست آمد، بنابراین برداشت یکسانی از نشانگرها در بین پاسخگویان در زمان پاسخگویی به پرسشنامه وجود داشته است. در مجموع، نشانگرها به خوبی توانستهاند متغیرهاي پنهان را اندازهگیري کنند.
بارهاي عاملی در حالت تخمین استاندارد میزان تأثیر هر یک از نشانگرها را در تبیین واریانس نمرات عامل‌هاي بازدارنده اصلی نشان می‌دهد. براساس تخمین‌هاي این بخش بیشترین بار عاملی در بین نشانگرهاي عامل اقتصادی به نماگر نبود تنوع در فعالیتهای اقتصادی و کمبود تقاضای نیروی انسانی زن (بار عاملی 75/0)، در بین نشانگرهای عامل اجتماعی ـ فرهنگی به نماگر تصورات، پیش‌داوری و باورهای غلط (بار عاملی 77/0) و در بین نشانگرهای عامل سیاسی به نماگر عدم وجود تشکل‌های منسجم زنان در روستاها (بار عاملی 73/0) اختصاص یافته است. به عبارتی، این نشانگرها بیشترین نقش را در تبیین تغییرات متغیرهاي پنهان (عامل‌هاي بازدارنده) مربوطه داشته‌اند.
پارامترهاي تخمین زده شده براي بخش ساختاري مدل عوامل بازدارنده توسعه مشارکت زنان روستایی را نشان می‌دهد. بر اساس مقادیر آماره tارتباط بین، متغیرهاي پنهان درونی و بیرونی مدل از نظر آماري معنیدار است. در این قسمت با توجه به مقادیر ضرایب اثر میتوان به رتبهبندي و تعیین سهم هر یک از عوامل بازدارنده در مدل تحقیق به‌طور مجزا پرداخت. بر اساس نتایج به‌دست آمده، عامل اجتماعی ـ فرهنگی با ضریب اثر 95/0 مهمترین عامل بازدارنده در توسعه مشارکت زنان روستایی میباشد. عامل سیاسی با ضریب اثر 92/0 دومین گروه و بعد از آن عوامل اقتصادی با ضریب اثر 89/0 سومین گروه از عوامل بازدارنده توسعه مشارکت زنان روستایی میباشد (شکل 2).
شکل 2. مدل تحلیل عاملی تأییدي مرتبه دوم عوامل بازدارنده توسعه مشارکت زنان روستایی براساس بارهاي عاملی استاندارد شده. منبع: نگارندگان، 1400
یافتههای پژوهش در رتبهبندي عوامل پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی برحسب ضریب تغییرات نشان می‌دهد که ضریب تغییرات کلی به ترتیب بعد سیاسی (ضریب تغییرات 245/0)، بعد اجتماعی ـ فرهنگی (ضریب تغییرات 238/0) و بعد اقتصادی (ضریب تغییرات 229/0) عوامل پیشبرنده در توسعه مشارکت زنان روستایی محسوب می‌گردد. همچنین بر اساس نتایج بدست آمده در بین عوامل پیشبرنده اقتصادی نماگر امنیت شغلی و درآمد مناسب (ضریب تغییرات 243/0) در بین عامل اجتماعی ـ فرهنگی نماگر داشتن آگاهی و اعتماد به نفس در زنان (ضریب تغییرات 251/0) در بین عامل سیاسی نماگر آموزش و تشویق زنان به حرفه‌های سیاسی (ضریب تغییرات 257/0) به لحاظ اهمیت در رتبه نخست عوامل پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی نخست قرار دارند (به دلیل بالابودن حجم مطالب از آوردن جدول پرهیز شده است).
به‌منظور تأیید مدل حاصل از بخش اول پژوهش و بررسی برازش الگوي اندازهگیري مربوط به عوامل پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی، از تحلیل عاملی تأییدي مرتبه دوم استفاده شد. جهت ارزیابی مدل تحلیل عاملی، از شاخصهاي برازندگی ذکر شده در جدول 4 استفاده شده است. در حالت ایده‌آل مقدار مربع کاي باید داراي سطح معنیداری بیش از 05/0 باشد تا بتوان گفت مدل از برازش کامل برخوردار است، اما از آنجا که مقدار آماره مربع کاي به حجم نمونه بسیار حساس است، معمولاً از شاخص نسبت مربع کاي به درجه آزادي براي ارزیابی برازش مدل استفاده میشود که حد مطلوب آن کمتر از 3 است. بر اساس نتایج بدست آمده مقدار مربع کاي برابر با 14/985 با درجه آزادی 47/237 میباشد که در سطح خطاي یک درصد (01/0(p< معنیدار شده است، اما مقدار نسبت کاي اسکویر به درجه آزادي برابر با 07/2 میباشد که نشان دهنده برازش قابل قبول مدل است. نتایج شاخصهاي بررسی باقیمانده کوواریانس و واریانس در بافت دادهها (05/0SRMR= و 05/0RMR=) نشان می‌دهد که کوواریانس و واریانس خطا به خوبی کنترل شده است. شاخصGFI نشان دهنده مقدار نسبی واریانس‌ها و کوواریانس‌هایي است که توسط مدل تبیین می‌شوند. مقدار بدست آمده براي این شاخص (87/0GFI=) تأییدکننده نتایج مربع کاي است. نتایج شاخصهاي بررسی الگوهاي جایگزین نیز نشان می‌دهد که مقادیر این شاخص‌ها براي مدل بالاتر از 9/0محاسبه شده که مقدار قابل قبولی است. مقدار شاخص RMSEAبراي مدل‌هاي با برازش مطلوب 08/0 و کمتر میباشد که مقدار این شاخص براي مدل بازدارنده در توسعه مشارکت زنان روستایی برابر 072/0 بدست آمده که حاکی از برازش نسبتاً مناسب مدل است. در مجموع، مدل از معیارهاي برازش کلی قابل قبولی برخوردار است. بدین معنی که داده‌هاي میدانی جمع آوري شده تأیید کننده عوامل پیشبرنده شناسایی شده در مرحله کیفی پژوهش هستند (جدول 4).
جدول 4. نتایج میزان انطباق مدل اندازهگیري با شاخصهاي برازندگی عوامل پیشبرنده
شاخصهاي برازش مدل | حد مطلوب | گزارش شده |
مقدار کاي اسکویر (X2) | - | 57/987 |
درجه آزادي (df) | - | 47/237 |
نسبت کاي اسکویر به درجه آزادي (x2/df) | 3≤ | 07/2 |
ریشه میانگین توان دوم خطاي تقریب RMSEA)) | 08/0≤ | 072/0 |
مجذور مقادیر باقیمانده RMR)) | 05/0 ≤ RBMR | 05/0 |
مجذور مقادیر باقیمانده استاندارد شده SRMR)) | 05/0 SRBMR ≤ | 05/0 |
شاخص برازندگی GFI)) | ≤ GFI80/0 | 87/0 |
شاخص برازش تطبیقی CFI)) | ≤ CFI 90/0 | 91/0 |
شاخص برازش نرم شده NFI)) | ≤ NFI90/0 | 95/0 |
شاخص برازش نرم نشده NNFI)) | ≤ NNFI90/0 | 90/0 |
شاخص برازندگی فزاینده IFI)) | ≤ IFI90/0 | 92/0 |
منبع: نگارندگان، 1400
همانند عوامل بازدارنده، ارزیابی روایی مدل اندازهگیري با استفاده از بارهاي عاملی، آمارهt و میانگین واریانس استخراج شده AVE)) و پایایی مدل اندازهگیري، با استفاده از ضریب پایایی ترکیبی CR)) انجام شد. چنانچه مقدار ضرایب بارهاي عاملی برابر و یا بیشتر از4/0 مقدارآمارهt بیشتر از96/1 باشد، مقدار AVE بیش از 05/0 و مقدار پایایی ترکیبی بیش از 7/0 یاشد، روایی و پایایی بخش اندازهگیري مدل مناسب و قابل قبول است. براساس نتایج به‌دست آمده، همه نشانگرها داراي بار عاملی استاندارد شده بیشتر از 4/0 و مقدار آمارهt در مورد همه نشانگرها بیشتر از 96/1 است که حاکی از وجود رابطه معنیدار بین نشانگرها و عامل‌هاست، بنابراین، همه نشانگرها از دقت لازم براي اندازهگیري سازه مربوط به خود برخوردار بودند. همچنین مقدار شاخص میانگین واریانس استخراج شده براي هر سه سازه مورد مطالعه بیشتر از 05/0 است. بنابراین، هر نشانگر فقط سازه مربوط به خود را اندازهگیري کرده و نشانگرها به درستی در قالب عوامل پیشبرنده کلیدي طبقه‌بندي شده‌اند. جهت بررسی پایایی مدل اندازهگیري از شاخص پایایی ترکیب استفاده شد. مقادیر ضریب پایایی ترکیبی براي هر یک از سازه‌هاي مدل بیشتر از 7/0 بدست آمد، بنابراین برداشت یکسانی از نشانگرها در بین پاسخگویان در زمان پاسخگویی به پرسشنامه وجود داشته است. در مجموع، نشانگرها به خوبی توانستهاند متغیرهاي پنهان را اندازهگیري کنند.
براساس تخمین‌هاي این بخش بیشترین بار عاملی در بین نشانگرهاي عامل اقتصادی به نماگر نبود تنوع در فعالیتهای اقتصادی و کمبود تقاضای نیروی انسانی زن (بار عاملی 75/0)، در بین نشانگرهای عامل اجتماعی ـ فرهنگی به نماگر تصورات، پیش‌داوری و باورهای غلط (بار عاملی 77/0) و در بین نشانگرهای عامل سیاسی به نماگر عدم وجود تشکل‌های منسجم زنان در روستاها (بار عاملی 73/0) اختصاص یافته است. به عبارتی، این نشانگرها بیشترین نقش را در تبیین تغییرات متغیرهاي پنهان (عامل‌هاي پیشبرنده) مربوطه داشته‌اند.
شکل3 پارامترهاي تخمین زده شده براي بخش ساختاري مدل عوامل پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی را نشان می‌دهد. بر اساس مقادیر آماره t ارتباط بین، متغیرهاي پنهان درونی و بیرونی مدل از نظر آماري معنیدار است. در این قسمت با توجه به مقادیر ضرایب اثر میتوان به رتبهبندي و تعیین سهم هر یک از عوامل پیشبرنده در مدل تحقیق به‌طور مجزا پرداخت. بر اساس نتایج به‌دست آمده، عامل سیاسی با ضریب اثر 94/0 مهمترین عامل پیشبرنده در توسعه مشارکت زنان روستایی میباشد. عامل اجتماعی ـ فرهنگی با ضریب اثر 90/0 دومین گروه و بعد از آن عوامل اقتصادی با ضریب اثر 86/0 سومین گروه از عوامل پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی میباشد.
شکل 3. مدل تحلیل عاملی تأییدي مرتبه دوم عوامل پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی براساس بارهاي عاملی استاندارد شده. منبع: نگارندگان، 1400
بحث و نتیجهگیری
در فرایند مشارکت زنان در جامعه موانع و چالش‌هایی وجود دارد این موانع تا حدی ساختاری و نگرشی هستند. ساختاری به این مضمون که زمینه برای مشارکت زنان مناسب نیست، در واقع زنان با مقوله سقف شیشه‌ای مواجه‌اند به این معنا که از منظر نگرشی کلیشه‌ای غالب جنسیتی وجود دارد. این در حالی است که مشارکت زنان در جامعه بالاخص زنان روستایی، به‌عنوان یکی از ابعاد توسعه یا به عبارتی زیربنای توسعه شناخته شده است. بر اساس تحلیل محتواي کیفی داده‌هاي گردآوري شده از طریق بررسی منابع موجود و مصاحبه‌ها، مفاهیم کلیدي از متن یادداشت‌ها و مصاحبه‌ها استخراج و طی انجام کدگذاري باز 18 عامل بازدارنده و 17 عامل پیشبرنده در قالب سه گروه اصلی عوامل اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و سیاسی شناسایی شدند. در بخش رتبه‌بندی بر اساس بار عاملی استاندارد شده به ترتیب عامل اجتماعی- فرهنگی با ضریب اثر 95/0 عامل سیاسی با ضریب اثر 92/0 و اقتصادی با ضریب اثر 89/0 مهمترین عوامل بازدارنده توسعه مشارکت زنان روستایی در دهستان سردابه بخش مرکزی اردبیل محسوب می‌شوند. همانگونه که مطالعات فرجی سبکبار و همکاران (1400) نیز عوامل اجتماعی و فرهنگی را به عنوان موانع مشارکت زنان در مدیریت روستایی دهستان لواسان کوچک بیان کردهاند. از نظر عوامل پیشبرنده نیز عامل سیاسی با ضریب اثر 94/0 مهمترین عامل پیشبرنده در توسعه مشارکت زنان روستایی میباشد. عامل اجتماعی ـ فرهنگی با ضریب اثر 90/0 دومین گروه و بعد از آن عوامل اقتصادی با ضریب اثر 86/0 به عنوان عوامل پیشبرنده توسعه مشارکت زنان روستایی محسوب می‌شوند. در این راستا پژوهشهای بهروزه و همکاران (1398) و پتنیک و لاهیری-دات (2020) نیز به وجود رابطه معنیدار بین عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با مشارکت زنان در فعالیتهای کشاورزی به ترتیب در روستاهای شهرستان جیرفت و در گجرات و بنگال غربی اشاره کردهاند.
دلایلی چون بیکاری، میزان پایین فعالیت اقتصادی، کمبود تقاضای نیروی کار و ... مشکلاتی جهت ورود زنان به بازار کار و مشارکت آنها است. علاوه بر این، مشارکت زنان بخصوص در میان جوامع سنتی و روستایی، دارای شرایطی خاص به نسبت مردان است. نقش زنان در این جوامع، نه تنها به وسیله نظام اقتصادی، بلکه به وسیله عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز تحت تأثیر قرار گرفته است. یعنی اگر درباره اشتغال مردان عوامل جمعیتی مانند ساختار سنی جمعیت، روند مهاجرت، میزان رشد جمعیت و میزان عرضه و تقاضای نیروی کار تعیین کننده باشد در زمینه اشتغال زنان، این عرف و هنجارهای اجتماعی است که راهگشای آنان به بازار و عرصه فعالیتهای اقتصادی و یا بازدارنده حضور آنان در بخش عمده‌ای از فعالیتهای شغلی است. در این جوامع روستایی، نگرش جامعه به اشتغال زنان، باورهای سنتی مبتنی بر خانه‌داری به عنوان نخستین و مهمترین وظیفه زنان، تقسیم کار سنتی و نوعی مرزبندی میان کار زن و مرد، تعدد مسئولیت‌ها و نقش‌های زنان در خانه و محیط کار، تبعیض‌های جنسیتی، عدم دسترسی آسان به منابع مالی، کمبود یا نبود اطلاعات، قوانین دست و پا گیر و ...، از عوامل مهم در مشارکت زنان است.
تقدیر و سپاسگزاری
پژوهش حاضر برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی است و فاقد حامی مالی میباشد.
فهرست منابع
اسماعیلی، آسیه و فاطمه فؤادی،(1393)، "بررسی میزان مشارکت زنان در توسعه روستایی، نمونه موردی: روستای خورزان شهرستان دامغال"، همایش ملی زن و توسعه پایدار روستایی. مشهد. صص 1-10.
بهروزه، سمیرا، حاجی، لطیف و آقاعباسی، ناصر،(1398)، "عوامل مؤثر بر مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای کشاورزی روستاهای شهرستان جیرفت"، تعاون و کشاورزی (تعاون)، دوره 8. شماره 32، صص 26-1.
داودیراد، علی‌اکبر، صالح‌پور، امین، نجمی، مجتبی، آخوندی، امید و طباطبایی، محمودرضا،(1400)، "شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر مشارکت نکردن جوامع روستایی در طرح‌های آبخیزداری، مطالعه موردی: ابخیز بزیجان- استان مرکزی". مهندسی اکوسیستم بیابان. دوره 10. شماره 30. صص 64-51.
صادقلو، طاهره، خوب، شادی و صاحبی، شیرین، (1399)، "بررسی تأثیرات تبعیض جنسیتی بر میزان مشارکت‌پذیری زنان روستایی، مورد مطالعه: دهستان‌های گلمان و رادکان شهرستان چناران". زن در توسعه و سیاست. دوره 18. شماره 1. صص 53-23.
غلامي، یونس، ثقفي، مهدی و حیدری، مریم، (1397)، "تأثیرعوامل اجتماعي اقتصادی در مشارکت شهروندان با تأکید بر مدیریت پسماند خانگي، نمونۀ موردی: شهر گرگان". مجلۀ آمایش جغرافیایي فضا. دوره 8. شماره 30. صص 158-149.
فرجی سبکبار، حسنعلی، طهماسبی، بهمن و سلیمی، فاطمه،(1400)، "تحلیل چالش‌های مشارکت زنان در مدیریت نواحی روستایی، مورد مطالعه: دهستان لواسان کوچک، شهرستان شمیرانات". مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی. دوره 2. شماره 2. صص 66-51.
کمایی، رها و افشاری، زهرا ، (1396)، "عوامل تعیین‌کننده مشارکت زنان در نیروی کار در کشورهای منتخب". مطالعات اجتماعی- روان‌شناختی زنان. دوره 15. شماره 1. صص 72-41.
محسنی تبریزی، علیرضا، غفاری، غلامرضا، ناینی، هوشنگ و عفتی، محمد، (1399)، "تبیین جامعه‌شناختی مشارکت زنان در معیشت جامعه روستایی، مطالعه موردی: استان خراسان شمالی". روستا و توسعه. دوره 23. شماره 90. صص 179-157.
محمدی، سعدی، منوچهری، سوران و احمدی، عبدالرحمن،(1399)، "تحلیل اثرات مشارکت در فعالیتهای اقتصادی بر نشاط زنان روستایی، مطالعه موردی: بخش خاوومیرآباد شهرستان مریوان". پژوهشهای جغرافیای انسانی (پژوهشهای جغرافیایی). دوره 52. شماره 1. صص 239-221.
مزيني، امیرحسین، سحابي، بهرام و ممالکي،مهرفام،(1398)، "بررسی اثر توسعه فضای مجازی بر مشارکت زنان در اقتصاد ایران، مطالعه موردی اشتغال زنان و نرخ باروری". زن و جامعه (جامعه شناسی زنان). دوره 10. شماره 1. صص 329-301.
نبيزاده، نازیلا، شمس، علی و شعبانعلي فمي، حسین،(1396)، "عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای دامپروری، مورد مطالعه: شهرستان چاروایماق". تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران (علوم کشاورزی ایران). دوره 48. شماره 1. صص 163-149.
نعیمی، امیر، نجفلو، پریسا، صلاحی مقدم، نفیسه و گلباز، سیده شیرین، (1396)، "عامل‌های مؤثر بر مقدار مشارکت زنان روستایی گرمساز در فعالیتهای روستایی". زن و جامعه. دوره 8. شماره 1. صص 24-1.
نوري، مرضیه، (1395)، "تحلیلی بر تحول در میزان مشارکت زنان روستایی در بخش کشاورزی: مطالعه موردی روستاهای شهرستان تربت جام". روستا و توسعه. دوره 19. شماره 2. صص 153-131.
Bargain, O, Boutin, d, Champeaux, h,(2019), “Women's Political Participation and Intrahousehold Empowerment: Evidence from the Egyptian Arab Spring”. Journal of Development Economics. Vol 141. 102379.
Birikti, g, Michael, t, Haimanot, (2014), “an Assessment of Factors Affecting Participation of Woman in Management Position: the Case of Ethio Telecom Company. Post Graduate Program, College of Business and Economics”. Department of Public Administration and Development Management (PADM). Addis Ababa University.
Evans, K, Flores, S, Larson, A.M, Marchena, R, Müller, P, Pikitle, A, (2016), “Challenges for Women's Participation in Communal Forests: Experience from Nicaragua's in Digenous Territories”. Women's Studies International Forum. pp 1- 10.
Fathizadeh, F., Azizpour, F., Sanati Sharghi, N., & Mair, H. L. (2022). Boolean Analysis of Factors Affecting Women’s Participation in Rural Tourism. Sustainability, 14(9), 5305.
Jebessa, u. g, amentie, ch, Kaushik, k. k, Akessa, g.m, (2015), “Assessment of Factors Affecting Woman Participation in Managerial Positiins in Selected Public Organizations in Jimma Zone”. Oromia, Etiopia, Global Journals ind. Vol. 15. No. 4. pp 70-79.
Komatsu, H, Malapit, H, Jean, L, Theis, S, (2018), “Does women’s Time in Domestic Work and Agriculture Affect Women’s and Children’s Dietary Diversity? Evidence from Bangladesh, Nepal”. Food Policy. Vol. 79. pp 256–270.
Pattnaik, I, Lahiri-Dutt, K, (2020), “What Determines Women's Agricultural Participation? A Comparative Study of Landholding Households in Rural India”. Journal of Rural Studies. Vol. 76. pp 25-39.
Ramli, M.; Rinanto, Y.; Ariyanto, J.; Mafruhah, I.; Praseptiangga, D. (2016). Rural Tourism in Ponorogo East Java Indonesia. J. Asian Vocat. Educ. Train. 2016, 9, 67–81.
Sangwan, N, Kumar, Sh, (2021), “Labor Force Participation of Rural Women and the Household’s Nutrition: Panel Data Evidence from SAT India”. Food Policy. Vol. 102, 102117.
[1] . Sequential exploratory approach
[2] Evans
[3] . Ramli et al
[4] . Fathizadeh et al
[5] Komatsu
[6] Birikti
[7] Jebessa
[8] Bargain
[9] Pattnaik & Lahiri-Dutt
[10] Sangwan & Kumar
[11] . Sequential exploratory approach
