الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه¬های اسلامی در راستای بهره وری منابع انسانی در زندان با استفاده از روش فراترکیب

الموضوعات :

میکائیل جمالپور ¹ , کریم اسگندری ² , شادی عرفای جمشیدی ³

1 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - استادیار گروه مدیریت دولتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - دانشجوی دکتری گروه مدیریت بازرگانی، دانشگاه پیام نور،تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 24 الجمعة , ربيع الأول, 1446 تاريخ التأكيد : 29 الإثنين , جمادى الثانية, 1446 تاريخ الإصدار : 26 الأحد , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: آموزه های اسلامی, بهره وری منابع انسانی, تربیت عقلانی, تعلیم عقلانی, زندان تبریز ,

ملخص المقالة :

هدف تحقیق حاضر الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی می‌باشد برای رسیدن به این هدف از روش فراترکیب استفاده شده است؛  بدین ترتیب که ابتدا متون، منابع و تحقیقات مختلف پیرامون موضوع تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت، مضمون­های مربوط به الگوی تعلیم و تربیت عقلانی در راستای بهره­وری منابع انسانی بر اساس آموزه­های اسلامی شناسایی شد و سپس کدهای شناسایی شده در قالب پرسشنامه خبرگی در اختیار خبرگان قرار گرفت تا با اعلام نظرات و اعمال آن­ها در الگو، الگوی نهایی ارائه گردد. الگوی ارائه شده اعتبارسنجی گردید. الگوی نهایی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان تبریز در راستای بهره­وری منابع انسانی شامل 5 بعد، 16 مؤلفه و 98 شاخص می­باشد که عبارتند از: بعد اول: تعلیم و تربیت قدرت تدبیر، شامل مؤلفه­های عقل­پروری اسلامی، تفکرپروری اسلامی، اندیشه پروری اسلامی. بعد دوم: یادگیری بر مبنای آموزه­های اسلامی، شامل الگوپروری اسلامی، تجربه­پروری اسلامی. بعد سوم: بهره­مندی از آموزش­های پویا، شامل روش­های آموزشی، آموزش نوین عدالت­محور. بعد چهارم: برنامه­ریزی فرآیندهای آموزشی، برنامه­ریزی نرم­افزاری آموزش، برنامه­ریزی سخت­افزاری آموزش. بعد پنجم: تعلیم و تربیت مؤلفه­های دینی انسانی که شامل مؤلفه­های تربیت اجتماعی، تربیت اخلاقی، تربیت جسمی، تربیت معنوی و اعتقادی، تربیت خصوصیات نیکوی انسانی، نفس­پروری اسلامی می­ باشد.

المصادر:

Afzali Ghadi, M., & keshavarz, S. (2021). Training Principles of Rational Reasoning on the Basis of Qur’anic Teachings. Scientific Journal of Islamic Education, 29(51), 5-31, 20.1001.1.22516972.1400.29.51.1.3 [In Persian].
Agha Safari, Ali and Rezaei, Mohammad Mahdi and Amiri, Mohammad, (2019), Analysis of the methods of intellectual education of Hazrat Yusuf (PBUH) from the perspective of the Qur'an, Studies of the Qur'an and Sciences, No. 8, pp. 52-90, qh.journals.miu.ac.ir/article_5810.html [In Persian].
Agha Safari, Ali, (2014), the model of rational education in hadiths, bi-quarterly journal of hadith studies, number 1(1-2), 65-88. mhp.journals.miu. ac.ir/article_4980.html [In Persian].
Aghaei, Z., & Sharafi, M. R. (2020). Rational Training on the Basis of Anthropological and Epistemological Views of Allameh Tabatabaei. Scientific Journal of Islamic Education, 28(46), 77-102, 20.1001.1.22516972.1399.28.46.4.9 [In Persian].
Alaei, M., Beheshti, S., & Salhshouri, A. (2021). A Study of the Epistemological Principles of Ghazālī and Mullā Sadrā and Their Implications to Rational Training. Research in Islamic Education and Training, 1(2), 113-150.doi:10.22034/riet.2021.8094.1011 [In Persian]
Alavizadeh Shirazi, Saba, (1400), Islamic education from the perspective of Imam Ali (AS), scientific quarterly of new approaches in Islamic studies, number 7, autumn, pp. 213-243 [In Persian].
Alawiyah Amini, Sofi, (2023). Pendidikan Islam Perspektif Muzayyin Arifin dan Relevansinya Terhadap Pendidikan Islam Kontemporer. Madania, 13(1):17-17. doi:10.24014/jiik. v13i1.21133
Ashouri, M., & Khoshnamvand, M. (2022). The Analysis of the Basics of the Goals, Principles and Methods of Rational Education Based on Shahid Motahari’s Perspective) For the Formal Education System ((For formal education system). Scientific Journal of Islamic Education, 30(56), 317-348 [In Persian].
Aslani, Yaser and Beheshti, Saeed, (2013), Explanation of the model of rational education based on the thought of Imam Khomeini "Ra", Research in Islamic Education Issues, number 20, autumn, pp. 45-62, iej.ihu.ac.ir/article_200854.html [In Persian].
Baratali, M., Saffari, F., Mirshahjafari, S., & Golestani, S. (2020). Deriving the Objectives, Principles and Principles of Justice in the Teaching Methods Based on Islamic Teachings. Journal of Research in Educational Systems, 14(Special Issue), 27-36 jiera.ir/article_109736.html [In Persian].
Catalano, A. (2013). Patterns of Graduate Students’information Seeking Behavior: A Meta-Synthesis of The Literature. Journal of Documentation, 69(2): 243-274, doi:10.1108/00220411311300066.
Crowe, M., & Sheppard, L. 2011. A Review Of Critical Appraisal Tools Show They Lac Rigor: Alternative Tool Structure Is Proposed. Journal Of Clinical Epidemiology, 64, 79-89, doi:10.1016/j.jclinepi.2010.02.008.
Dehghan Sorkhabadi, M., & Keramati, E. (2017). Educational methods in Razavi conduct of life and its implications for the rational train in University of Farhangiyan. Journal of Razavi Culture, 5(17), 35-58, 20.1001.1.23452560.1396.5.17.2.8 [In Persian].
Esgandari, K., Jazani, N., Memarzadeh Tehran, G., Mousakhani, M., & Mohtashami, A. (2019). Designing an Optimal Model for Human Resource Brand in Iranian’ Estate Organizations (in Line with Human Resource Productivity). The Journal of Productivity Management, 12(4(47)), 109-148, 20.1001.1.27169979.1397.12.4.5. [In Persian].
Esgandari, K., Jazani, N., Memarzadeh, G., Mousakhani, M., & Mohtashami, A. (2019). Designing a Model of Human Resource Brand in Iran's Governmental Organizations by the Meta-Synthesis Method. Career and Organizational Counseling,11(41),159-194. doi:10.29252/jcoc.11.4.159 [In Persian]
Eshouri, Maryam, (2017), a review of intellectual education from the perspective of Shahid Motahari, master's thesis in the field of history and philosophy of education, Isfahan University, 1-11. [In Persian].
F, Kalbasi. (2022). The Role of Rationalism and Thoughtfulness in Educating the Moral Society Using Imam Ali Hadiths. Journal of Cultural and Religious Studies, 2(2):53-61. doi:10.32996/ijcrs.2022.2.2.6
Fatahipour, Mehdi, (2019), comparing the intellectual and spiritual education of man from the perspective of the Holy Quran and sociologists, especially Max Weber, Master's thesis, Payam Noor University, Ahvaz branch [In Persian].
Glynn, L. 2006. A Critical Appraisal Tool for Library and Information Research. Library Hi Tech 24(3): 387-399. doi:10.1108/07378830610692154.
Heydari, Ali Juma, (2018), the role of education and training in Islamic lifestyle, Noor-e-Almustafa specialized bi-quarterly, No. 6, Spring and Summer, pp. 1-27, http://noa.journals.miu.ac.ir/article_3579. html? lang=fa [In Persian].
Iranmanesh, Fatemeh, (2016), the foundations of Saadi's epistemology and its implications in intellectual education, dissertation for receiving a doctorate degree, Shahid Bahonar University, Kerman [In Persian].
Jamshidi Kohsari, Mahbube and Najafi, Mohammad and Jamshidi Kohsari, Mohsen, (2012), emphasis on rational education; A fundamental step in religious education, the scientific base of Raskhun [In Persian].
Jannsary, H., & Vaezi, S. H. (2018). Review and explanation the Role of Rationality in Educating and Upbringing from the Viewpoint of Qur'n. Research in Curriculum Planning,14(55),147-159,jsr-e.isfahan.iau. ir/article_539027.html, [In Persian].
Karami Shahriar, E., & Beheshti, S. (2021). Development of a Model of Education and Training of Islamic Police Based on the Movement of Human Essence in the Transcendent Wisdom of Sadr al-Muta'allehin. Pazhoohesh VA andisheh, 17(55), 101-143. Doi: 10.22034/init.2021.95764 [In Persian].
Kesuma, Guntur C. "Pemberdayaan Pendidikan Islam Dalam Upaya Mengantisipasi Kehidupan Masyarakat Modern." Al-Tadzkiyyah, Vol. 8, No. 1, 2017.
Mahro Bakhtiari, Hojjatullah and Rashidi, Mohammad Mahdi and Ali Mohammadi, Masoumeh, (2018), Components and indicators of Islamic education according to the Holy Qur'an, Marfat Monthly, No. 254, pp. 23-32 [In Persian].
Majdodin, T., Mirdamadi, S. M., & Sarmadi, M. R. (2023). Designing a model for students' moral growth in the framework of the philosophy of Islamic education. Scientific Journal of Islamic Education, 31(60), 175-196 [In Persian].
Marzooghi, R., & Safari, Y. (2008). Foundations and methods of intellectual education from Islamic texts perspective. Journal of Islamic Education, 3(5), 115-134, https://islamicedu.rihu.ac.ir/article_77.html?lang=fa [In Persian].
Mohammad Shafiee, A., & najjarpoorian, A. (2022). Reasonable life and dimensions of rational education from the point of view of Mohammad Taghi Jafari. Pouyesh in Humanities Education, 8(29), 221-236 [In Persian].
Mohammad Shafiei, Abdul Saeed and Najarpourian, Ali, (2022), Reasonable life and aspects of rational education from the perspective of Allameh Mohammad Taqi Jafari (RA), Research in Persian Language and Literature Education, 8(29), 221-236, journals.cfu.ac.ir/article_2525.html, [In Persian].
Mohammadi, M., Hakkak, M., Nazarpoori, A. H., & Mousavi, S. N. (2018). Identifying the Components of the Islamic Educational Model of Institutional Administrators in Iran. Scientific Journal of Islamic Management, 26(2), 133-155, 20.1001.1.22516980.1397.26.2.4.7, [In Persian].
Mohseni, Mohammad Asef, (2013), review and critique of the positive approaches to the philosophy of Islamic education in the Islamic Republic of Iran, Islam and Educational Research, Fall and Winter, No. 2, pp. 29-56, eslampajoheshha.nashriyat.ir/node/100 [In Persian].
Mortazavi, S. E., Pourasghari, M., & Ansari Moghaddam, M. (2020). An Appraisal of the Dimensions of Soft Training in the Islamic Teachings. Scientific Journal of Islamic Education, 28(47), 183-202, jms.ihu.ac.ir/article_205540.html?lang=en, [In Persian].
Mubarok, Ruma. "Strategi Pendidikan Islam Dalam Meningkatkan Kualitas Sumber Daya Manusia." El-Hikmah: Jurnal Kependidikan Dan Keagamaan, 1(1), 1-20.
Muhsinin, Muhsinin., Muhammad, Mugni, Assapari. (2023). Developing Islamic-Based Instructional Materials for Teaching Reading at Islamic Higher Education. VELES (Voices of English Language Education Society), 7(1):179-192. doi: 10.29408/veles. v7i1.11043
Nouroozi, R. A., & Barati, M. (2020). Explaining the stages of intellectual training based on the levels of the soul from Mulla Sadra's point of view. Scientific Journal of Islamic Education, 28(48), journals.ihu.ac.ir/article_205705.html [In Persian].
Nurudin, Nurudin. "Merumuskan Strategi Pembelajaran Nilai (Keagamaan) Dalam Pendidikan Islam." Edukasi, Vol. 5, No. 1, Mar. 2007, doi:10.32729/Edukasi.V5i1.275.
Rahmat, Ryadhush, Shalihin., Suyadi, Suyadi., Desfa, Yusmaliana., Diyan, Faturahman. (2021). Rational Brain Transmutation into Intuitive Brain Based on Neuroscience in Islamic Education. doi:10.4108/EAI.14-9-2020.2305691.
Rashidi S, Keshavarz S, Beheshti S, Salehi A. (2017). Presentation of a Theoretical Model of Intellectual Education for the Formal and Public Education System Based on the Epistemological Foundations of the Holy Qur’an. Qaiie. 2(2), 7-36. doi:10.29252/qaiie.2.2.7 [In Persian].
Rashidi S, Keshavarz S, Beheshti S, Salehi A. (2017). Presentation of a Theoretical Model of Intellectual Education for the Formal and Public Education System Based on the Epistemological Foundations of the Holy Qur’an. Qaiie. 2(2), 7-36. doi:10.29252/qaiie.2.2.7 [In Persian].
Raudhatuz, Zahrah. (2022). Memberdayakan epistemologi pendidikan islam. Edu-Riligia, 5(2) doi:10.47006/er. v5i2.12913
Rezaei, M. J., Nowroozi, R. A., & Sepahi, M. (2018). Functions of Rational Training from the Viewpoints of Ayatollah Javadi Amoli. Scientific Journal of Islamic Education, 26(38), 29-53, 20.1001.1.22516972.1397.26.38.2.7 [In Persian].
Ryadhush, Rahmat, Shalihin., Suyadi, Suyadi., Desfa, Yusmaliana., Diyan, Faturahman. (2021). Rational Brain Transmutation into Intuitive Brain Based on Neuroscience in Islamic Education. doi:10.4108/EAI.14-9-2020.2305691
Sadiq, Tahir, (2019), The Role of Islamic Studies in Education (An Analytical Study in Perception of Educational Goals), American Scientific Research Journal for Engineering, Technology, And Sciences (Asrjets), Volume 52, No 1, Pp 37-48, doi: 10.2139/ssrn.2939061.
Sandelowski, M. and Barros, J. (2007). Handbook for Synthesizing Qualitative
Research. Springer publishing company Inc, 1-311.
Shams, Ali, (1387), Iran's Prison System, Tehran, Rah Tarbiat Publications "affiliated with the Education and Research Office of the Prisons Organization", "Prison Organization Scientific-Applied Training Center (Tehran)", first edition [In Persian].
Shokri Nusrat Abad, Tasvem and Khedavi, Asadullah, (2019), Getting to know the features and characteristics of Islamic education and training and using them to educate primary school children, Research and Studies of Islamic Sciences, No. 1, August, pp. 1- 20, joisas.ir/fa/showart-f7f9ca4d311d2a6861ca284babe71616, [In Persian].
Sorasarafil, M., Ahmadi, S. M. M., & Moradkhani, A. (2022). Analytical Study of the Educational Method Based on Encouragement from the Perspective of the Religious Teachings of Islam: A Model for the Educational System of Agents in Islamic Society. Journal of Research in Educational Systems, 16(57), 74-90, 20.1001.1. 23831324.1401.16.57.6.5 [In Persian].
Taheriyeh, Mujahid, (2019), explaining the range of application of TOEFL in education from the perspective of Islamic teachings, Master's Thesis, Al-Mustafa (AS) agency in Khorasan [In Persian].
Turkashund, Nasreen and Ghafari, Khalil and Faqihi, Alireza and Natghi, Faezeh, (2019), Designing the optimal model of rational education in the curriculum of religion and life, Islam and Educational Research, No. 2, pp. 57-74, eslampajoheshha.nashriyat.ir/node/236 [In Persian].
Zariei, Leila, (2017), methods of education and training in the Islamic lifestyle, master's thesis in the field of Quranic sciences, University of Quranic Sciences and Education,

نص كامل:



Vol.19, No.73, Summer 2025                                                                Journal of Productivity Management 

 

 

 

 

 

 

 

 

A Meta-Synthetic Model of Rational Education and Training Based on Islamic Teachings to Enhance Human Resource Productivity in Prisons

 

Mikael Jamalpour*¹, Karim Esgandari², Shadi Orafaye Jamshidi³

(Received:2024.09.27 - Accepted:2024.12.30 )

 

 

Abstract

The aim of the current research was designing a model of rational education based on Islamic teachings to enhance human resources productivity. To achieve this goal, a hybrid method was used. Initially, various texts, sources and researches related to the research subject were studied, and the themes related to the model of rational education and training in line with the efficiency of human resources based on Islamic teachings were identified. Next, the identified codes were compiled into an expert questionnaire, and the experts provided the final model by sharing their opinions and incorporating them into the model. Then, the presented model was validated. The final model of rational education and training based on Islamic teachings in Tabriz prison aimed at enhancing human resources productivity includes 5 dimensions, 16 components and 98 indicators. The first dimension, education and training of resourcefulness, includes the components of slamic intellectual education, Islamic thinking education, and Islamic education; the second dimension learning based on Islamic teachings, encompasses Islamic role model education, and Islamic experience education; the third dimension, benefit from dynamic training, includes educational methods, and new justice-oriented education; the fourth dimension, planning of educational processes, focuses on software planning of education, and hardware planning of education; and the fifth dimension, education and training of human religious components, includes the components of Social education, moral education, physical education, spiritual and religious education, education of good human qualities, and Islamic self-education.

     Key Words: Islamic teachings, human resources productivity, rational education, rational training, Tabriz prison

 

1.Introduction

Considering the importance of rational education and training based on Islamic teachings in the prison organization as well as the educational measures of the country, there is no coherent and integrated model that addresses the indicators of rational education and training grounded in Islamic teachings. In order to improve the effectiveness of prison rehabilitation and education programs, rational education based on Islamic teachings can be effective. The question of the present research is as follows: What is the model of rational education and training grounded in Islamic teachings in line with the productivity of human resources in prison?

2.Literature Review

According to a review of the empirical foundations of the research, it is evident that the issue of rational education and training based on Islamic teachings has been examined in various researches from different aspects; however, there is currently no coherent and integrated model specifically designed for the prison organization that addresses the educational and training measures of the country while taking into account the political, cultural, and prevailing ruling values within the prison context.Therefore, the present research, is an attempt to present a model of rational education and training grounded in Islamic teachings in order to enhance the productivity of human resources.

3.Methodology

The current research employs a mixed-methods approach, encompassing both qualitative and quantitative stages. In the qualitative stage of the study, using meta-synthetic method, the researcher tries to extract categories (dimensions), concepts (components) and codes (indices) related to rational education and training based on Islamic teachings through a systematic literature review and to propose the research model. In the quantitative stage, the preliminary model of the research is surveyed by experts using the survey method while taking into account the conditions of Iran's state organizations in order to adapt and localize the model.

4.Result

The results of the data analysis revealed that the current research model consists of 5 dimensions, 16 components and 98 indicators that can show the model of rational education in Tabriz prisons organization. Based on the results obtained from the meta-combination analysis and expert survey, it can be said that all five dimensions including: 1. Education and training of resourcefulness, 2. Learning based on Islamic teachings, 3. Benefiting from dynamic education, 4. Planning educational processes and 5. Education and training of human religious components in education and Intellectual education based on Islamic teachings in Tabriz prison play a significant role in Iran's state organizations.

5.Conclusion

Considering the importance of the research problem and also a review of the literature and background of the research, the necessity of designing a model of rational education based on Islamic teachings was felt in Tabriz prison. In the initial steps of the research and according to his initial studies in the field of the topic, the researcher came to the point that past researchers do not have a significant consensus regarding the definition, types and dimensions of rational education grounded in Islamic teachings. Investigations showed that, from the point of view of some experts, the main reason for not achieving such a consensus was the lack of proper attention to the multifaceted nature of education. Rational education is a relatively new and broad concept in the field of social sciences and psychology. Therefore, it seemed necessary to adopt combined methods that could obtain the results of past research in a systematic way and help researchers to find regular patterns. Since the relatively new meta-synthetic approach has not yet been widely used in this field, it could be a valuable tool to facilitate the theory building process through systematic combination.

In order to adapt and localize the extracted model from the meta-synthetic method, the researcher put the extracted categories (dimensions), concepts (components) and codes (indices) through a questionnaire (questionnaire number one) at the disposal of academic experts and managers of the prison organization who were qualified as research experts to evaluate the content validity of the model. After confirming the initial research model by indicators related to relative coefficient of content validity (CVR), in the next step, the researcher set questions to measure the research codes. One question was set for each code. Questionnaire number two was given to the experts in order to relate regulatory questions with extracted codes. After confirming the questions of the questionnaire by the indicators related to the content validity index (CVI), the final model of rational education based on Islamic teachings was also approved by the expert community.

 

Conflict of interest: none

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره وری منابع انسانی در زندان با استفاده از روش فراترکیب

 

 

میکائیل جمال‌پور⁴*، کریم اسگندری⁵، شادی عرفای جمشیدی⁶

(دریافت: 06/07/1403-پذیرش نهایی: 10/10/1403)

 

 

چکیده

هدف تحقیق حاضر الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی می‌باشد برای رسیدن به این هدف از روش فراترکیب استفاده شده است؛  بدین ترتیب که ابتدا متون، منابع و تحقیقات مختلف پیرامون موضوع تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت، مضمون­های مربوط به الگوی تعلیم و تربیت عقلانی در راستای بهره­وری منابع انسانی بر اساس آموزه­های اسلامی شناسایی شد و سپس کدهای شناسایی شده در قالب پرسشنامه خبرگی در اختیار خبرگان قرار گرفت تا با اعلام نظرات و اعمال آن­ها در الگو، الگوی نهایی ارائه گردد. الگوی ارائه شده اعتبارسنجی گردید. الگوی نهایی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان تبریز در راستای بهره­وری منابع انسانی شامل 5 بعد، 16 مؤلفه و 98 شاخص می­باشد که عبارتند از: بعد اول: تعلیم و تربیت قدرت تدبیر، شامل مؤلفه­های عقل­پروری اسلامی، تفکرپروری اسلامی، اندیشه پروری اسلامی. بعد دوم: یادگیری بر مبنای آموزه­های اسلامی، شامل الگوپروری اسلامی، تجربه­پروری اسلامی. بعد سوم: بهره­مندی از آموزش­های پویا، شامل روش­های آموزشی، آموزش نوین عدالت­محور. بعد چهارم: برنامه­ریزی فرآیندهای آموزشی، برنامه­ریزی نرم­افزاری آموزش، برنامه­ریزی سخت­افزاری آموزش. بعد پنجم: تعلیم و تربیت مؤلفه­های دینی انسانی که شامل مؤلفه­های تربیت اجتماعی، تربیت اخلاقی، تربیت جسمی، تربیت معنوی و اعتقادی، تربیت خصوصیات نیکوی انسانی، نفس­پروری اسلامی می­باشد.

 

واژه­های کلیدی: آموزه­های اسلامی، بهره­وری منابع انسانی، تربیت عقلانی، تعلیم عقلانی، زندان تبریز 

 

 

 

مقدمه

تعلیم و تربیت در زندگی بشر بی‌تردید جنبه‌ای بسیار حیاتی و اساسی را تشکیل می‌دهد. هرگونه اشتباه و انحراف در این امر، به طور قاطع منجر به انحراف در همه جنبه‌های زندگی می‌شود. وقتی تعلیم و تربیت به شکل صحیح انجام شود، توانایی‌های انسان در جهت بهبود و تکامل افزایش می‌یابد و جوانان به انسانیت و کمال انسانی خود نزدیک‌تر می‌شوند (شکری نصرت‌آباد و خدیوی، 1398). اندیشه و عقلانیت، به عنوان مشخصه‌های برجسته انسان نسبت به دیگر موجودات، تعیین‌کننده موقعیت انسان است و با تکامل عقلی او ارزیابی می‌شود. بدون تعقل و تفکر، عناصری مانند تقوا و عبادت جایگاه چندانی نخواهند داشت. جایگاه انسان در این رتبه‌بندی به جایگاه فکر و عمل او بستگی دارد. تربیت دینی باید به توازن عقلانیت بیشتری نسبت به دوران‌های گذشته توجه داشته باشد، زیرا در دنیای امروز با پرسش‌ها و تردیدهای فراوان، دین و تربیت دینی باید به عنوان یک عنصر موجه و قابل تفکر شناخته شود  نه به عنوان یک مسئله سلیقه‌ای (جمشیدی کوهساری، 1392). 

آموزش اسلامی جنبه‌های مختلف زندگی انسان را شامل می‌شود؛ از جمله ایمان، رشد فکری، شکل‌گیری شخصیت و افزایش مهارت‌ها. معرفت‌شناسی تربیت اسلامی بر کسب دانش از طریق تفکر و استدلال تأکید دارد که برای توسعه خلاقیت علمی ضروری تلقی می‌شود (راوداتوز⁷، 2022). بااین‌حال آموزش اسلامی نه‌تنها باید بر فرآیندهای منطقی و عقلانی تمرکز کند، بلکه قدرت تفکر شهودی را نیز بشناسد (علویه امینی⁸، 2023). به طور کلی، آموزش اسلامی ببه‌دنبال پرورش افراد آگاه، اخلاقی راست و قادر به مشارکت مثبت در جامعه است (ریادوش⁹ و همکاران، 2021).

عقلانیت که به عنوان یک توانایی در ذات انسان حضور دارد، به تنهایی و به طور خودکار به رشد و توسعه نمی‌رسد؛ بلکه نیازمند هدایت و تربیت است؛ به همین دلیل، تربیت عقلانی به معنای ایجاد شرایط مناسب برای تقویت قوای تفکر انسان ضروری است (مرزوقی و صفری، 1386). تربیت صحیح قدرت‌های عقلی، به انسان امکان می‌دهد تا در تمامی ابعاد رشد کند و با استفاده از هدایت خردورانه عقل، توازن و تدبیر را به خود بیاورد. در صورتی که عقل به عنوان محور تربیتی در نظر گرفته شود، تربیتی عقلانی و کارآمد خواهد بود. اجتماعی که به جنبه عقلی در تربیت انسان توجه نکند، در نهایت به افراط و تفریط در همه جنبه‌ها می‌افتد. در چنین جامعه‌ای، انسان‌ها از تفکر و عقلانیت دور می‌شوند و خطاها و مشکلات خود را به عوامل دیگر نسبت می‌دهند، بدون آنکه برای عقلانیت خود پاسخی بیابند. این موضوع موجب ناکامی انسان و تضعیف مبانی دینی و معنوی او می‌شود (عشوری، 1391). تربیت عقلانی در آموزه‌های اسلامی بر اهمیت تربیت اخلاقی و توسعه تفکر عقلانی تأکید دارد (کلباسی¹⁰، 2022). تربیت عقلانی نقش اساسی در تربیت مطلوب سایر جوانب انسانی دارد و تسلط بر آن ضروری است تا در تربیت دینی، سیاسی و اجتماعی موفقیت حاصل شود؛ به‌عبارت‌دیگر، تربیت عقلانی شرط توفیق در تربیت اجتماعی و سیاسی و سایر جوانب است و مبنای تربیت سایر جوانب محسوب می‌شود (محمدشفیعی و نجارپوریان، 1401). هدف آموزش اسلامی هدایت افراد از طریق عقلانیت و حکمت است و قلب مرکز عقلانیت است (محسنین و مغنی آساپاری¹¹، 2023). معرفت­شناسی تربیت اسلامی بر کسب آگاهی از آموزه­های اسلامی و توسعۀ ذهنیت منطقی- انتقادی متمرکز است (راوداتوز، 2022). احادیث امام علی (ع) بر نقش عقل­گرایی و اندیشه­گری در تربیت جامعه اخلاقی تأکید دارد (کلباسی، 2022). درصورتی‌که جامعه‌ای به پرورش بعد عقلانی در انسان توجه کافی نکند، در نهایت در تمامی جوانب دچار افراط‌وتفریط خواهد شد. در این نوع جامعه، انسان از تفکر دور شده و علت عقب‌ماندگی‌های خود را به چیزهایی غیر از ضعف عقلانیتش نسبت خواهد داد. این وضعیت باعث شروع بی‌هویتی انسان و نادیده‌گرفتن سایر مبانی دینی و معنوی در او می‌شود (عشوری و خوشناموند، 1401).

از سوی دیگر، اصلاح و تربیت به منظور تقویت قدرت‌های مددجویان، به یکی از روش‌های مهمی تبدیل شده است که در زندان‌ها، به‌ویژه با تأکیدات ریاست قوه قضائیه در خصوص قضازدایی، اجرا می‌شود. این رویکرد، به این دلیل مهم است که تنها تفکر حبس به عنوان مجازات، نمی‌تواند به طور ضروری اقدامات جرمی را از زندان یا از جامعه دور کند و برگشت مددجویان با همان دیدگاه‌های اولیه به جامعه نه تنها می‌تواند تهدیدی جدید برای امنیت عمومی ایجاد کند، بلکه احتمال ارتکاب دوباره جرم را نیز افزایش می‌دهد. انجام برنامه‌های اصلاحی و تربیتی و اجرای برنامه‌های خاص (شامل آموزش، فرهنگ، مشاوره، اشتغال، ادامه تحصیل، ورزش و ...) برای افراد محکوم به حبس می‌تواند بهبود شرایط فردی و کاهش نرخ تکرار جرم را در پی داشته باشد. در کشور ما نیز سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، برنامه‌های اصلاح و تربیتی متعددی را برای تمام زندانیان در نظر گرفته و اجرا می‌کند، اما از نظر محصولی برنامه‌های اصلاح و تربیت به نحو پراکنده در جریان قرار گرفته‌اند (شمس، 1387).

با توجه به اهمیت موضوع تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در سازمان زندان و اقدامات تعلیمی و تربیتی کشور، الگویی منسجم و یکپارچه که به شاخص­های تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی پرداخته شود وجود ندارد از این­رو به منظور ارتقای اثربخشی برنامه­های اصلاح و تربیت زندانیان، تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی می­تواند مؤثر واقع گردد. سؤال پژوهش حاضر به شرح زیر می­باشد:

الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی در زندان چگونه می­باشد؟

ادبیات تحقیق در دو بخش مبانی نظری و مبانی تجربی (پیشینه تحقیق) مورد بررسی قرار گرفته است.

تعلیم و تربيت: تعلیم و تربيت عبارت است از پرورش دادن؛ به عبارت دیگر، تعلیم و تربيت اقدام به توسعه استعدادهای داخلی است که بالقوه در موجودی وجود دارد. این کلمه صرفاً به موجودات زنده مانند گیاهان، حیوانات و انسان‌ها صدق می‌کند و اگر از این اصطلاح در مورد موجودات غیرزنده استفاده کنیم، به معنای مجازی از آن استفاده می‌شود.

عقل: عقل یک قدرت عمل در دل مدرکات دارد؛ قدرتی که مدرکات را از دنیای محسوس و تخیلی به دنیای منطقی و عقلانی تبدیل می‌کند و در این دنیای منطقی به ترتیبی خاص که به عنوان استدلال شناخته می‌شود، عمل می‌کند. نتیجه این عمل، افزایش سرمایه اولیه ما است. 

تربیت: تربیت به معنای ایجاد شرایط ضروری برای رشد و توسعه قوای عقلانی است، به منظور دستیابی به مقام انسان کامل (عشوری، 1391). تعدادی از دانشمندان تربیت را به عنوان تبدیل قوای فردی به فضیلت‌ها تعبیر می‌کنند، در حالی که گروه دیگری تربیت را به معنای استخراج نیروها و استعدادهای درونی انسان تعریف می‌کنند (رشیدی، 1396).

مبانی تجربی: مبانی تجربی در دو بخش تحقیقات انجام گرفته در داخل کشور و تحقیقات انجام گرفته در خارج از کشور آورده شده است.

- مجدالدین و همکاران (1402) تحقیقی را با عنوان «طراحی الگوی رشد اخلاقی دانش‌آموزان در چارچوب فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی» انجام دادند. یافته‌ها منجر به شناسایی شاخص‌های رشد اخلاقی دانش‌آموزان در چهار بعد ارتباط با خدا، ارتباط با خویشتن، ارتباط با دیگران و ارتباط با طبیعت شده است و مؤلفه‌های آن براساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در 6 ساحت تنظیم شده است. برای رشد اخلاقی دانش‌آموزان بیش از 100 شاخص استخراج گردیده و در نهایت با رویکردی سیستمی، مدل نهایی رشد اخلاقی دانش‌آموزان براساس فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی طراحی شده است.

- محمدشفیعی نجارپوریان (1401) تحقیقی را با عنوان «حیات معقول و ابعاد تربیت عقلانی از دیدگاه علامه محمدتقی جعفری (ره)» انجام دادند که نتایج حاصل نشان می­دهد: علامه، تربیت عقلانی را پرورش قوه تفکر انسان برای انتقال از حیات معمول به حیات معقول می­داند. هدفی غایی تربیت عقلانی از دیدگاه علامه جعفری عبادت و بندگی خدا است.

- افضلی قادری و کشاورز (1400) تحققی با عنوان «اصول تربیتی استدلال عقلانی مبتنی بر آموزه‌های قرآنی» انجام دادند که نتایج حاصل نشان می­دهد: این اصول در دو حوزه اقتضایی و الزامی قرار می‌گیرند؛ اصول اقتضایی به شرایط و مقتضیات وابسته هستند و باید در همه شرایط رعایت شوند، در حالی که اصول الزامی در هر شرایط باید رعایت گردند، زیرا جذابیت فرآیند استدلال عقلانی به طور اساسی به این اصول وابسته است.

- صفاری و همکاران (1399) تحقیقی با عنوان «استنتاج اهداف، مبانی و اصول عدالت در ‌‌‌روش‌های تعلیم و تربیت بر اساس آموزه‌های اسلامی» انجام دادند که نتایج حاصل نشان می­دهد: تربیت عادلانه از روش‌های متعددی بهره می‌برد؛ از جمله برقراری عدالت اجتماعی، بر اساس ضوابط عقلی و شرعی ارزیابی خشنودی مردم، تخصیص تکلیف به اندازه نیاز، پاداش به‌اندازه عمل، مجازات به‌اندازه خطا، تعادل و هماهنگی بین اجزای مختلف، ایجاد احساس خوشایندی از دستاوردهای فرد، قانون‌گذاری و رعایت قوانین.

- کرمی شهریار و بهشتی (1399) تحقیقی با عنوان «تدوین الگوی تعلیم و تربیت پلیس اسلامی بر مبنای حرکت جوهری انسان در حکمت متعالیه صدرالمتالهین» انجام دادند که نتایج حاصل نشان می­دهد: این تحقیق منجر به دستیابی به نتایج نظری و کاربردی برای پلیس جمهوری اسلامی ایران می‌شود. در این راستا، نتایج حاصله و برخی از ابعاد مدل مورد مقایسه با تحقیقات انجام‌شده مورد بررسی قرار می‌گیرد. پیشنهادهای مطرح شده در این تحقیق به صورت پیشنهادهای کاربردی در 15 دسته‌بندی ارائه شده است.

- جمعه حیدری (1397) تحقیقی با عنوان «نقش تعلیم و تربیت در سبک زندگی اسلامی» انجام دادند که نتایج حاصل نشان می­دهد: تعلیم و تربیت با تأکید بر مبانی اسلامی و با مربیان و معلمان مؤهل، نقش اساسی در پیشرفت و شکوفایی انسان دارند. بدون تعلیم و تربیت صحیح، انسان نمی‌تواند استعدادهای خود را برجسته کند و تأثیر اسلام در زندگی شخصی و اجتماعی او ضعیف می‌شود. بنابراین، برنامه‌های تعلیم و تربیت باید شامل آموزش قرآن، تقویت ایمان به اصول دین، احکام و اخلاق باشند. این نوع تعلیم و تربیت با حفظ معیارهای کتاب و سنت و با تدریس از سوی مربی‌ها و معلمان ماهر ممکن است. در نتیجه، تعلیم و تربیت تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای در رشد و ورود افراد به زندگی اسلامی دارد.

- آقا صفری (1394) تحقیقی با عنوان «الگوی تربیت عقلانی در روایات» انجام دادند که نتایج حاصل نشان می­دهد: تربیت عقلانی از جمله مسائل حیاتی و کلیدی است که بر اساس آن شکوفایی فرد و جامعه شکل می‌گیرد. بی‌توجهی یا کم‌توجهی مربیان عرصه تعلیم و تربیت به این بُعد مهم، می‌تواند آسیب‌های جدی در تربیت ایجاد کند. بنابراین، مربیان برای تربیت متربیان به آشنایی با مبانی، اصول، روش‌ها و اهداف تربیت عقلانی نیاز دارند. این آشنایی می‌تواند آنها را در رسیدن به اهداف بالندگی عقلانی فرد و جامعه کمک کند و مربی را در راهنمایی به سوی آموزه‌های روایی باشد.

- محسنی (1392) تحقیقی با عنوان «بررسی و نقد رویکردهاي اثباتی به فلسفۀ تعلیم تربیت اسلامی و در جمهوري اسلامی ایران» انجام داده است که نتایج حاصل نشان می­دهد: بررسی و نقد این رویکردها می‌تواند نقاط قوت و ضعف آن‌ها را برش دهد و به ارائه دیدگاهی جامع‌تر منجر گردد. در این نوشتار، چهار رویکرد مختلف در مورد «فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی» در جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد. نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که اولاً برای تدوین «فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی»، منابع اصلی آن باید منابع اسلامی شامل قرآن، سنت و عقل باشند و به همین اندازه، از علوم عقلی اسلامی و دستاوردهای تجربی معتبر نیز باید استفاده گردد. ثانیاً، باید تعامل فعال و جستجوی حقیقت با مکاتب فکری دیگر باز باشد. در آخر، با توجه به میان‌رشته‌ای بودن «فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی»، باید رویکردی گشوده در روش‌شناختی دنبال کرد، با این حال روش اصلی تدوین باید روش استنتاجی باشد که می‌توان به طرق مختلف از آن بهره‌برد.

- علویه امینی (2023) تحقیقی با عنوان «تعلیم و تربیت اسلامی از منظر موزین عارفین و ارتباط آن با تربیت اسلامی معاصر» انجام داده که نتایج حاصل نشان می­دهد: در مورد ماهیت تربیت اسلامی، اهداف تربیت اسلامی، فرآیندها و فرآورده­های تربیت اسلامی، اهداف تربیت اسلامی و روش­شناسی تربیت اسلامی، اندیشه­های متعددی از مزین عارفین وجود دارد.

ریادوش شالیهین¹² و همکاران (2021) تحقیقی با عنوان «تبدیل عقلانی شهودی مبتنی بر علوم اعصاب در تعلیم و تربیت اسلامی» انجام دادند که نتایج حاصل نشان می­دهد: محققان با استفاده از تحقیقات سواد، مغز عقلانی و شهودی را بر اساس مدل­های علمی به روش کیفی تحلیل کردند. مشاهده شد که انتقال از مغز عقلانی به مغز شهودی از طریق نقطه خستگی به تفکر مرتبه بالاتر و طبقه­بندی مارزانو اتفاق می­افتد.

- صادق¹³ (2019) تحقیقی با عنوان «نقش معارف اسلامی در تعلیم و تربیت (بررسی تحلیلی در ادراک اهداف آموزشی)» انجام دادند که نتایج حاصل نشان می­دهد: آموزش برای ایجاد یک شهروند کامل واجد شرایط، ماهر و با اخلاق در سطح جهان ارائه می‌شود. درس ایجاد این ویژگی‌ها در معارف اسلامی نهفته است، در حالی که آموزش مدرن از پذیرش آن غفلت می‌کند، به همین دلیل آموزش و پرورش مدرن نتوانسته است به اهداف اصلی آموزشی دست یابد.

- کسوما¹⁴ (2017) تحقیقی با عنوان «توانمندسازی تعلیم و تربیت اسلامی در تلاش برای پیش بینی زندگی در جامعه مدرن» انجام داد. در این نوشتار سعی بر آن است تا مواردی را در رابطه با وضعیت عینی آموزش و پرورش جامعه مدرن امروزی و چگونگی پیش‌بینی زندگی مشکل‌آمیز جامعه مدرن در آینده بیان کنیم تا آموزش اسلامی بتواند کیفیت آموزش و چگونگی تلاش را ارتقا بخشد. تعلیم و تربیت اسلامی را می توان به گونه ای طراحی کرد که نیازهای یک جامعه در حال تغییر را برآورده سازد.

- مبارک¹⁵ (2013) تحقیقی با عنوان «راهبرد تعلیم و تربیت اسلامی در ارتقای کیفیت منابع انسانی» انجام داده که نتایج حاصل نشان می­دهد: تربیت اسلامی وظیفه مهمی است؛ یعنی چگونگی ارتقای کیفی نیروی انسانی برای مسلمانان برای ایفای نقش فعال و بقا در عصر جهانی شدن. توسعه نیروی انسانی باکیفیت موضوعی آسان و ساده نیست، زیرا مستلزم درک عمیق و گسترده در شکل‌گیری مفاهیم اولیه انسان و محاسبات در آماده‌سازی نهاد به‌عنوان وسیله‌ای است که انسان برتر را به دنیا خواهد آورد.

- نورالدین¹⁶ (2007) تحقیقی با عنوان «تدوين راهبردهاي ارزشهاي يادگيري (ديني) در تعليم و تربيت اسلامي» انجام داد که نتایج حاصل نشان می­دهد: تعلیم و تربیت اسلامی با محوریت دستیابی به انسان کامل، وظیفه ساختن فرآیند تربیتی و یادگیری را بر عهده داشته است. روش تربیتی اسلامی در حالت ایده آل، تفکری عقلانی، چالش برانگیز، گفتمانی، تجربی و آینده نگر است که دین را در زندگی اجتماعی مطرح می کند. تعلیم و تربیت اسلامی نیازمند بازنگری نظام مند نقش­ها و کارکردهای نهادی خود است و به طور روشمند به سمت ایجاد الگوی یادگیری حرکت می­کند که بتواند رنگ تازه­ای به یادگیری ارزشی (دینی) بدهد.

با توجه به مطالعه مبانی تجربی تحقیق مشاهده می­گردد موضوع تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در تحقیقات گوناگونی از جنبه­های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است اما پژوهشی که الگویی منسجم و یکپارچه و اختصاصاً برای سازمان زندان­ و اقدامات تعلیمی و تربیتی کشور و با در نظر گرفتن سیاست­، فرهنگ و ارزش­های حاکم در سازمان زندان­ طراحی شده باشد وجود ندارد از این­رو تحقیق حاضر با توجه به روش پژوهش توضیح داده شده به ارائه الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی پرداخته است.

اهداف تحقیق به ترتیب زیر است:

- شناسایی ابعاد الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان تبریز.

- ارائه الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان تبریز.

 

ابزار و روش

پژوهش حاضر در دو مرحله (کیفی و کمی) پایه‌ریزی شده است؛ در مرحله اول (روش کیفی) با استفاده از روش فراترکیب، محقق تلاش می‌کند مقولات (ابعاد)، مفاهیم (مؤلفه‌ها) و کدهای (شاخص‌ها) مرتبط با تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه‌های اسلامی را از طریق مرور سیستماتیک ادبیات استخراج کرده و مدل پیشنهادی خود را ارائه دهد. در مرحله دوم (روش کمی)، مدل مقدماتی تحقیق با استفاده از روش پیمایشی و با در نظر گرفتن شرایط سازمان‌های دولتی ایران به منظور متناسب‌سازی و بومی‌سازی مورد نظرسنجی خبرگان قرار می‌گیرد. 

مانند آنچه اشاره شد، برای طراحی «الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه‌های اسلامی در راستای بهره‌وری منابع انسانی در زندان»، در مرحله اول پژوهش از روش فراترکیب استفاده شده است؛ روش فراترکیب از انواع مختلف راهبردهای کیفی تحقیق استفاده می‌کند. فراترکیب رویکرد سیستماتیکی را برای محققان فراهم می‌سازد تا تحقیقات را ترکیب کنند، تم‌ها و استعاره‌های پنهان را شناسایی کنند و از این طریق دانش موجود را توسعه دهند و دیدی جامع و گسترده ایجاد کنند. از آنجایی که مفهوم تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه‌های اسلامی در راستای بهره‌وری منابع انسانی مفهوم چندبعدی و گسترده است، روش فراترکیب به عنوان روش مناسب برای تلفیق جامعی از الگو‌های ارایه شده در این حوزه برپایه تفسیر و ترجمه آن‌ها استفاده می‌شود. بنابراین، روش فراترکیب تصویر بزرگتری از پدیده مورد مطالعه ارائه می‌دهد و تعمیم‌پذیری بیشتری در مطالعات مبتنی بر مدرک ایجاد می‌کند (اسگندری و همکاران، 1397). از آنجایی که این پژوهش به طراحی و ساخت الگوی جدید برای تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه‌های اسلامی در راستای بهره‌وری 

 

منابع انسانی پرداخته و بر اساس هدف تعریف شده در دو مرحله (بنیادی و کاربردی)، در مرحله اول به عنوان پژوهش بنیادی و در مراحل دوم و سوم (بومی‌سازی و کاربردی نمودن مدل) به عنوان پژوهش کاربری معرفی می‌شود.

پژوهش حاضر بر حسب ماهیت و روش با توجه به اینکه محقق قصد دستکاری داده­ها را نداشته و هیچ­گونه دخل و تصرفی در داده­ها و متغیرها ایجاد نمی­کند و وضعیت موجود را مطالعه می­کند پژوهش توصیفی یا غیرآزمایشی بوده و با عنایت به اینکه محقق به دنبال طراحی الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی در زندان    می­باشد، لذا روش تحقیق از نوع اکتشافی می­باشد. از طرفی با توجه به اینکه داده­های مورد نیاز این تحقیق با استفاده از پرسش­نامه به دست آمده است، یک بررسی پیمایشی در نظر گرفته می­شود.

 

مرحله اول. روش فراترکیب (روش کیفی): روش فراترکیب¹⁷ به عنوان نوعی مطالعه کیفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، که اطلاعات و نتایج استخراج شده از دیگر مطالعات کیفی مرتبط با موضوع تحقیق را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این روش، نمونه مورد نظر برای انجام فراترکیب از مطالعات کیفی منتخب گردآوری می‌شود و بر اساس ارتباط آن مطالعات با سؤالات پژوهش تعیین می‌شود. روش فراترکیب به اندازه مطالعات کیفی کلاسیک، بر مبانی نظری وسیع تمرکز نمی‌کند و به جای ارائه خلاصه جامعی از نتایج، یک ترکیب تفسیری از این نتایج را ایجاد می‌کند (اسگندری و همکاران، 1398). در این پژوهش به منظور تحقق این هدف، از روش هفت مرحله­ای سندلوسکی و باروسو¹⁸ (2007) استفاده شده است. گام­های هفت مرحله­ای سندلوسکی و باروسو در شکل (1) نشان داده شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل شماره 1: فرآیند هفت مرحله­ای فراترکیب سندلوسکی و بارسو (2007)

Figure 1: The seven-stage meta-synthesis process by Sandelowski and Barroso (2007)

 

گام­ها و روش کار در فراترکیـب: در پژوهش حاضر به منظور تجزیه ­و تحلیل داده­های استخراجی از ادبیات تحقیق از روش هفت مرحله­ای سندلوسکی و باروسو به شرح زیر استفاده شده است.

گام اول: تنظیم سؤال تحقیق

گام اول انجام فراترکیب، تنظیم سؤال پژوهش است که شامل مراحل زیر می­باشد:

1. چه ­چیزی¹⁹: برای تنظیم سؤال پژوهش، اولین گام تمرکز بر «چه چیزی» در یک مطالعه است. هدف این پژوهش شناسایی، مقوله­بندی و گروه­بندی ابعاد و مؤلفه­های الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی در زندان است.

2. چه کسی²⁰: بیانگر جامعه مورد مطالعه است. جامعه آماری این پژوهش شامل همه پژوهش­های در دسترس در حوزه « تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی» است که از محل پایگاه­های اطلاعاتی²¹ تأمین شده است. در این پژوهش پایگاه‌های داده، مجلات، کنفرانس‌ها و موتورهای جستجوی مختلف (جهت دانلود مقالات انگلیسی و فارسی) مورد بررسی قرارگرفته است.

3. چه وقت²²: این سؤال چارچوب زمانی منابع یافته­شده از مراحل قبل را مشخص می­کند. مقالات انگلیسی مطالعه شده در این پژوهش بین سال­های 2010 تا 2023، و مقالات فارسی از سال­های 1390 تا 1402 انجام شده­اند. در این پژوهش مقالات انگلیسی قبل از سال 2010 چندان مورد توجه قرار نگرفته است؛ دلیل اصلی این مسأله این است که عبارت «تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی» در ادبیات موضوعی نسبتاً جدید است و با توجه به استفاده از پایگاه­های اطلاعاتی بالا، برای واژه «تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی» در مقالات قبل از سال 2010 نتیجۀزیاد جالبی وجود ندارد.

4. چگونگی²³: منظور روشی است که برای انجام مطالعه منابع یافت شده مورد استفاده قرار می­گیرد. در فراترکیب متن پژوهش­های قبلی داده (داده­های ثانویه) محسوب می­شوند. بنابراین در این پژوهش، از روش «تحلیل محتوا» تحلیل داده‌هایی که به‌صورت ثانویه می‌باشد، استفاده‌شده است. محقق با در نظر گرفتن معيارهايي، مقالات مناسب را که وارد فرآيند فراترکيب (Inclusion)می‌شوند و یا از فرآيند خارج می‌شوند (Exclusion) شناسايي و مشخص می‌کند.

گام دوم: بررسی متون به صورت نظام­مند

در گام دوم انجام فراترکیب، پایگاه­های داده و موتورهای جست­وجوی مختلفی مورد جست­وجو قرار گرفتند و کلیدواژه­های متعددی برای جست­وجوی مقالات برای انجام فراترکیب استفاده شدند. کلیدواژه­های اصلی برای جست وجوی مقالات عبارت بودند از: «الگوی تعلیم و تربیت عقلانی» و «الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی».

در اين مرحله، ابتدا کلیدواژه­های اصلی (به صورت انگليسي و فارسی) مرتبط با موضوع به‌منظور جستجوي نظام‌مند مقالات منتشرشده در مجلات مختلف انتخاب شدند. در اين گام و قبل از شروع جستجو در اينترنت، محقق معيارهايي را براي پذيرش و عدم پذيرش مقالات مشخص نمود تا از ورود مقالات نامربوط به مراحل بعدي که باعث اتلاف وقت و همچنين انباشته شدن داده‌های بی‌اعتبار می‌شود، جلوگيري نمايد.

جدول شماره 1: واژه‌های کلیدی

Table 1: Key words

ردیف	واژه‌های کلیدی
	فارسی	انگلیسی
1	تعلیم و تربیت	Education And Training
2	تعلیم و تربیت عقلانی	Rational Education and Training
3	تعلیم و تربیت اسلامی	Islamic Education and Training

 

به‌منظور استخراج مقالات مناسب از منابع ذکرشده با استفاده از کلیدواژه‌های مشخص، معیارهایی در نظر گرفته‌شده است که در این پژوهش معیارهای پذیرش و یا عدم پذیرش مقالات مطابق با جدول (2) تعیین‌شده است. همچنین در همان بدو جستجو، به‌منظور جلوگیری از دریافت مقالات نامرتبط از لحاظ عنوانی، محقق عناوین مقالات فارسی و انگلیسی را در پایگاه‌های اطلاعاتی به‌دقت مطالعه کرده تا از ورود مقالات نامرتبط فراوان برای گام بعدی جلوگیری نماید.

 

جدول (2). معیارهای پذیرش و عدم پذیرش مقالات در گام دوم

Table 2: Acceptance and non-acceptance criteria of articles in the second step

معیارها	معیار پذیرش	معیار عدم پذیرش
زبان تحقیقات	مطالعات انگلیسی و فارسی	مطالعات غیرانگلیسی و غیرفارسی
زمان مطالعات انگلیسی	تحقیقات منتشرشده از سال 2010 تا 2023 میلادی	تحقیقات پیش از 2010 میلادی
زمان مطالعات فارسی	تحقیقات منتشرشده تا 1390 تا 1402	تحقیقات پیش از 1390
اعتبار مطالعات	مقالات چاپ‌شده در نشریات و پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر	نظرات شخصی، پایگاه‌های اطلاعاتی شخصی
موضوع مطالعه	ابعاد، تعاریف، مدل‌ها و عوامل نیازآفرینی آموزشی	غیر از موارد اشاره‌شده

 

در نتیجه جستجو و بررسی‌های به‌عمل‌آمده از منابع اشاره‌شده و با استفاده از واژه‌های کلیدی موردنظر و با در نظر گرفتن معیارهای پذیرش، درمجموع تعداد 226 منبع (55 منبع انگلیسی و 171 منبع فارسی) یافت شده که در جدول (3) به تفکیک آورده شده است. 

جدول شماره 3: تعداد منابع یافت شده

Table 3: Number of resources found

ردیف	منابع	تعداد منابع
1	منابع انگلیسی	55
2	منابع فارسی	171
	مجموع منابع یافت شده	226

گام سوم: جستجو و انتخاب مقالات مناسب

گام سوم، جست وجو و انتخاب مقالات مناسب است. در ابتداي فرآيند جستجو محقق مشخص می‌کند آيا مقالات یافت شده متناسب با سؤال تحقيق می‌باشد يا خير؟ به‌منظور رسيدن به اين هدف، معيارهايي براي پذيرش و عدم پذيرش در نظر گرفته‌شده و بر اساس آن مجموعه مطالعات منتخب چندين بار مورد بازبيني قرار گرفتند.

بر اين اساس، در هر بازبيني تعدادي از مقالات رد شدند و در نتیجه در فرآيند فراترکيب مورد بررسی قرار نگرفتند. فرآيند بازبيني به اين صورت انجام گرفت که محقق پارامترهاي مختلفي را مانند عنوان، چکيده، محتوا، جزئيات مقاله (نام نويسنده، سال و ...) را در نظر گرفته و رویه‌ای به شرح زير را دنبال نمود؛ ابتدا عنوان مقالات مرور گرديد و مقالاتي که با سؤال و هدف تحقيق تناسبي نداشتند حذف گرديد. در مرحله بعد، چکيده مقالاتي را که از مرحله قبل باقی‌مانده بود  بررسي نموده و در اين مرحله نيز مقالات نامربوط حذف شدند (در حين انجام اين فرآيند تعداد مقالات کاهش می‌یابد). پس ‌از آن مقالات بر اساس محتوا و به عبارتي کل متن مقاله مورد مطالعه قرار گرفت و مقالاتي نيز در اين مرحله رد شدند. در انتها مقالات باقی‌مانده دوباره با دقت بررسی‌شده و آن‌هایی که فاقد نام نويسنده و يا جزئيات مربوط به مقاله است کنار گذاشته شدند. در نهایت تعداد مقالات باقی‌مانده وارد گام بعدي روش فراترکيب شدند. معیارهای پذیرش و یا عدم پذیرش مقالات مطابق با جدول (4) تعیین شده است.

 

جدول شماره 4: معیارهای پذیرش و عدم­پذیرش مقالات در گام سوم

Table 4: Acceptance and non-acceptance criteria of articles in the third step

معیارها	معیار پذیرش	معیار عدم پذیرش
عنوان مقالات	عناوین مرتبط با موضوع مطالعه	عناوین غیرمرتبط با موضوع مطالعه
کیفیت محتوای چکیده	چکیده­های مرتبط با موضوع مطالعه	چکیده­های غیرمرتبط با موضوع مطالعه
کیفیت محتوای متن	محتوای مرتبط با موضوع مطالعه	محتوای غیرمرتبط با موضوع مطالعه
کیفیت روش شناختی مطالعه	بررسی بر اساس ابزار حیاتی گلین نمرات بالاتر از 75%	بررسی بر اساس ابزار حیاتی گلین نمرات پایین­تر از 75%

 

در شکل (2) چگونگی انتخاب مقالات مناسب و نتایج حاصل از آن نشان داده شده است. پس از جست وجوی گسترده، حدود 226 عنوان پژوهش در زمینه موضوع مورد مطالعه اولیه قرار گرفتند. از نظر عنوان و چکیده 85 و از نظر محتوا 101 مقاله غربال شدند و در نهایت 40 پژوهش برای انجام فراترکیب به دست آمدند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل شماره 2: نتایج جستجو و چگونگی انتخاب مقالات مناسب

Figure 2: Search results and how to choose the right articles

 

به‌محض اينکه مقالات جهت تناسب خودشان با پارامترهاي مطالعه بررسي شد، در قدم بعدي بايد کيفيت روش‌شناختی مطالعات ارزيابي گردد. هدف از اين گام حذف مقالاتي است که محقق به یافته‌های ارایه‌شده اعتمادي نداشته باشد، بنابراين ممکن است مقاله‌ای که بايد در تلفيق وجود داشته باشد را رد کند.

اقدامات مبتني بر مدرك در رشته‌های مختلفي چون علوم اجتماعی، کسب‌وکار، مديريت، آموزش و به ميزان گسترده در تحقيقات پزشکي و سلامت مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌منظور تعيين اينکه آيا مدرکي که يافت می‌شود دقيق، مرتبط و معتبر می‌باشد محقق بايد به‌طور خاص مطالعه را مورد ارزيابي قرار دهد. ارزیابی‌های حياتي عدم اطمينان را کاهش می‌دهند و به فرد کمک می‌کنند تا بر مسائل مهم متمرکز گردد (گلین²⁴، 2006).

ارزيابي حياتي، يک عنصر کليدي در مرور نظام‌مند می‌باشد که به ارزيابي شامل تحقيقات می‌پردازد تا بهترين مقالات را در يک موضوع خاص مشخص کند (کارو و شیپارد²⁵، 2011). در اين تحقيق براي ارزيابي کيفيت روش‌شناختی مطالعات از ابزاري که توسط گلین (2006) ارائه گرديده استفاده‌شده است. اگرچه چک‌لیست‌های مختلفي براي ارزيابي مرور نظام‌مند در فراترکیب وجود دارد، ابزار گلين (2006) براي ارزيابي هم مطالعات کيفي و هم مطالعات کمي مورداستفاده زيادي قرار می‌گیرد (کاتالانو²⁶، 2013). در ادامه برای بررسی کیفیت روش‌شناختی مطالعات براساس ابزار ارزیابی حیاتی گلین (2006)، هر مقاله را بر اساس چهار معیار «جامعه آماری، جمع‌آوری داده‌ها، طرح تحقیق و نتایج» مورد ارزیابی قرار گرفتند در این قسمت نتایج ارزیابی مربوط به 12 مقاله ارایه‌شده است. از 12 مقاله ارزیابی‌شده در این فرآیند، تعداد 3 مقاله امتیازی زیر 75 درصد (متوسط و ضعیف) کسب نمود که از فرآیند تحقیق حذف گردید.

 

گام چهارم: استخراج اطلاعات مقالات

در سرتاسر فراترکيب، به‌طور پيوسته مقالات منتخب و نهايي شده، به‌منظور دست‌یابی به یافته‌های درون مطالعات، چندين بار بازخواني شدند. در تحقيق حاضر، اطلاعات مقالات به اين صورت دسته‌بندی‌شده است:

در ستون اول، مرجع مربوط به هر مقاله ثبت می‌شود: شامل (نام و نام خانوادگي نويسنده، سالي را که مقاله منتشرشده است). در ستون دوم ابعاد و مؤلفه‌های الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی در زندان و همچنين اجزا و عوامل ارتقا يا نقض نظام تعلیم و تربیت عقلانی که هر مقاله به آن‌ها اشاره‌کرده است. در ستون سوم جدول نيز اطلاعات روش ‌شناختی مطالعه مورد نظر ارائه ‌شده است. نتایج به دست آمده به صورت مجزا برای منابع فارسی و انگلیسی آورده شده است.

 

گام پنجم: تجزیه ‌و تحلیل و ترکیب یافته‌های کیفی

در طول تجزیه‌ وتحلیل، موضوعات يا تم‌هایی جستجو گرديدند که در ميان مطالعات موجود در فراترکيب پديدار شده بودند. سندلوسکي و باروسو (2007) به اين مورد به‌عنوان «بررسي موضوعي» اشاره می‌کنند. در پژوهش حاضر، ابتدا تمام مؤلفه‌های استخراج‌شده از مطالعات را به‌عنوان کد در نظر می‌گیریم سپس با در نظر گرفتن مفهوم هر يک از اين کدها، آن‌ها را در يک مفهوم مشابه دسته‌بندی می‌کنیم. به‌این‌ترتیب مفاهيم (تم‌های) تحقيق شکل می‌گیرد و مفاهیم مرتبط نیز در یک طبقه کلی­تر به نام مقولات دسته­بندی می‌شوند. در جدول (5) این موارد نشان داده‌شده است.

جدول شماره 5: منابع و فراوانی مقوله‌ها، مفاهیم و کدهای استخراج‌شده Table 5: Sources and frequency of extracted categories, concepts and codes
مقوله	مفاهیم	کدها (شاخص­ها)	منبع	فراوانی
تعلیم و تربیت قدرت تدبیر	عقل­پروری اسلامی	پرورش قوه عاقله،به کمال رساندن قوه عقلانی درغلبه برهوای نفس، پرورش جنبه­های عقلانی، ساماندهی فرایند پرورش عقل، شناخت مظاهر عقلانیت، پرورش تعقل،بصیرت عقلانی،سلامت عقل،تمرکز وتقویت قوای عقلی	عشوری (1391)،  ایرانمنش (1396)،  رضایی و همکاران (1397)،  صفری و همکاران (1399)، آقائی و شرفی (1399)،  رشیدی و همکاران(1396)،علوی­زاده شیرازی(1400)، امیرپور وهمکاران(1390)	10
	تفکرپروری اسلامی	نقد و ارزیابى، نقدطلبی و خودانتقادی، تفکر مستمر، تمرین و عادت به تفکر مستقل،  پرورش نیروی تفکر،  تفکر و تعقل،  ضرورت تعقل صحیح و تفکر انتقادی، حذف  خرافات و تفکرات نادرست،  آموزش مهارت­های لازم برای تعقل،  روش تفکّر،  تدبر و عاقبت­اندیشی	ماهروبختیاری و همکاران (1397)،  ساجدی دام ظله (1391)، عشوری (1391)،  فتاحی پور (1399)،  آقائی و شرفی (1399)،  ترکاشوند و همکاران (1399)،  حمدشفیعی و نجارپوریان (1401)،  اصلانی و بهشتی (1392)،  میرپور و همکاران (1390)	10
	اندیشه پروری اسلامی	پرورش اندیشه، آگاهی بخشی بر پایه دعوت به اندیشه­ورزی، اندیشه­ورزی و تعقل، تربیت در اندیشه دینی، هم­اندیشی	ایرانمنش (1396)، صفری و همکاران (1399)، علائی و همکاران (1400)، جان نثاری و واعظی (1396)، محمدشفیعی و نجارپوریان (1401)، ساجدی دام ظله (1391)	6
یادگیری بر مبنای آموزه­های اسلامی	الگوپروری اسلامی	الگوسازی و الگوپذیری، تربیت مطلوب بر اساس الگوی اسلامی	عشوری (1391)، ترکاشوند و همکاران (1399)	2
	تجربه­پروری اسلامی	تجربه­اندوزی، مشورت و بهره­گیری از تجربیات دیگران	عشوری (1391)،  جان نثاری و واعظی (1396)،  امیرپور و همکاران (1390)	3
بهره­مندی از آموزش­های پویا	روش­های آموزشی	آزادی و در ابراز نظرات،  خودسنجی،  یادگيری مشارکتی، زمینه­سازی برای بحث­های آزاد،  آموزش انفرادی و گروهی، روش­های آموزش نو و کارآمد، آموزه­های مربوط به اخلاق،  مهارت­آموزی	ترکاشوند و همکاران (1399)،  عشوری (1391)،  ساجدی دام ظله (1391)،  مرتضوی و همکاران (1399)	8
	آموزش نوین  عدالت­محور	تساوی و نفی تبعیض آموزشی، نوآوری در روش­ها و فنون آموزشی، پرهیز از دیدگاه­های سنتی به آموزش	عشوری (1391)،  ترکاشوند و همکاران (1399)	3
برنامه­ریزی فرآیندهای آموزشی	برنامه­ریزی اجرای آموزشی	توجه به پیش نیازهای آموزشی،  هدایت فرآیند آموزشی،  ظرفیت­های آموزشی مکمل،  تکیه بر شهودگرایی در آموزش معارف	عشوری (1391)،  ترکاشوند و همکاران (1399)،  علائی و همکاران (1400)	4
	برنامه­ریزی نرم­افزاری آموزش	محتوای مناسب، آزادی و در ابراز نظرات، استعدادیابی و پرورش استعدادها،  فرهنگ دوره آموزشی، نظامات آموزش و تربیت	ترکاشوند و همکاران (1399)، محمدی و همکاران (1397)	6
	برنامه­ریزی سخت­افزاری آموزش	عوامل و متصدیان آموزش،  فضا و محیط آموزش، عرصه آموزش، قالب آموزش، زمان آموزش، ابزار آموزش	محمدی و همکاران (1397)	6
تعلیم و تربیت مؤلفه­های دینی انسانی	تربیت اجتماعی	حرکت به سمت قوانین اجتماعی، پرورش جنبه­های اجتماعی، تعلیم آداب و اخلاق اجتماعی، هویت اجتماعی انسان، پرورش روح اجتماعی، رهبری مبتنی‌بر مصلحت‌ اجتماعی، فعاليت­های گروهی و تعاملات اجتماعی، برقراری عدالت اجتماعی	ایرانمنش (1396)، زریئی (1397)، طاهری­زاده و فلاحتی کهخا (1399)، مجاهد (1399)، فتاحی پور (1399)، صوراسرافیل و همکاران (1401)، ساجدی دام ظله (1391)، صفاری و همکاران (1399)	8
	تربیت اخلاقی	پرورش جنبه­های اخلاقی، تربیت دینی و اخلاقی، اخلاق در آموزه­های دینی، آموزه­های مربوط به اخلاق	زریئی (1397)، طاهری­زاده (1399)، مرتضوی و همکاران (1399)، علوی­زاده شیرازی (1400)	4
	تربیت جسمی	پرورش جنبه­های جسمی، تربیت جسمانی، ارتقای سلامت بدنی	زریئی (1397)، طاهری­زاده (1399)، ساجدی دام ظله (1391)	3
	تربیت معنوی و اعتقادی	تربیت کرامت و عزت انسانی، معرفت و بصیرت، تمییز مصالح و مفاسد، تقوا، رشد و تثبیت باورهای دینی، رشد معنوی، تقویت جنبه­های معنوی	مجاهد(1399)،ماهروبختیاری وهمکاران(1397)، ایرانمنش (1396)، فتاحی پور (1399)، آقائی و شرفی (1399)، علائی و همکاران (1400)، شکری نصرت آباد و خدیوی (1398)، ترکاشوند و همکاران (1399)، صفری و همکاران (1399)	9
	تربیت خصوصیات نیکوی انسانی	جودپروری، محبت­پروری، ذکرپروری، اخلاص­پروری، عبرت­آموزی در معرفت­افزایی، نقدطلبی، حریم­نگهداری و ادب­گزینی، پرورش استعداد، عبرت­آموزی، ساده­زیست بودن، کمال یابی، پرهیز از تعصبات، توانایی حل مسئله، خردپروري، عفت و پاکدامنى، امر به معروف و نهى از منکر و عبادت، تقواگرایی	صفری و همکاران (1399)، مرتضوی و همکاران (1399)، ساجدی دام ظله(1391)،ترکاشوندوهمکاران(1399)،محمدشفیعی و نجارپوریان (1401)، صفری و همکاران (1399)، علوی­زاده شیرازی (1400)، رضایی و همکاران (1397)، علائی و همکاران (1400)، جان نثاری و واعظی (1396)، سرخ آبادي و كرامتي (1396)،ماهروبختیاری وهمکاران(1397)، فتاحی پور(1399)	18
	نفس­پروری  اسلامی	تزکیه نفس،  به کمال رساندن قوه عقلانی در غلبه بر هوای نفس،  اجتناب از شهوات و رذایل نفسانی،  آگاهى دادن و تنبیه یا هشدار به نفس آدمى براى تصور معانى،  تعدیل تمایلات نفس	عشوری (1391)،  رضایی و همکاران (1397)،  نوروزی و براتی (1399)،  تقي­زاده پاسندي و همکاران (1401)،  رضایی و همکاران (1397)،  اصلانی و بهشتی (1392)،  ایرانمنش (1396)،  زریئی (1397)،  صفری و همکاران (1399)،  رضایی و همکاران (1397)	10

گام ششم: حفظ کنترل کیفیت

شايد مهم‌تر از ارزيابي مطالعات براي در برداشتن معيارهاي شمول و مرتبط بودن، ارزيابي مطالعات براي در برداشتن معيارهاي کيفيتي می‌باشد. در روش فراترکيب و در اين گام، رویه‌های زير را براي حفظ کيفيت مطالعات انتخابي در نظر گرفته‌شده‌اند:

1. در سراسر تحقيق، محقق تلاش می‌کند تا با فراهم کردن توضيحات و توصيف روشن و واضح براي گزینه‌های موجود در تحقيق گام‌های اتخاذشده را بردارد.

2. در زمان مناسب، محقق رويکردها و نگرش‌های مستقر را جهت تلفيق مطالعات اصلي در تحقيق کيفي استفاده می‌کند.

3. در زمان مناسب، محقق از برنامه‌های مستقر و محرز مانند ابزار حياتي ارزيابي گلين (2006) جهت ارزيابي کيفيت مطالعات اصلي تحقيق کيفي استفاده می‌کند.

4. محقق هر دو استراتژي جستجوي الکترونيک و دستي را به کار می‌برد تامقالات مربوطه را پيدا کند.

5. محقق، روش‌های کنترل کيفيت استفاده‌شده در مطالعات تحقیق کیفی اصلی را به کار می‌برد.

6. در ارزيابي کيفيت مطالعات تحقيق اصلي، محقق از ابزار ارزيابي تحقيق کیفي گلين (2006) براي ارزيابي مطالعات استفاده می‌کند که شامل سؤال­هایی است که کمک می‌کند تا بررسی‌ها معقول به نظر برسد.

در این پژوهش، علاوه بر موارد اشاره شده محقق برای کنترل مفاهیم استخراجی خود از مقایسه نظرات خود با یك خبره دیگر نیز استفاده نمود. برای حصول این منظور، تعدادی از مقالات انتخابی در اختیار یکی از خبرگان قرار گرفت و نتایج حاصله از طریق شاخص پایایی ارزیاب­ها، ارزیابی گردید. مقدار ضریب محاسبه‌شده، 83% می‌باشد.

 

گام هفتم: ارایه یافته‌ها 

در اين مرحله، یافته‌های حاصل از گام‌های قبل ارایه می‌شوند. بنابراين بر اساس اجراي مراحل هفت‌گانه روش فراترکیب، الگوي تجربي و اوليه «تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی در زندان» از ادبيات و پیشینه تحقيق استخراج‌شده است. مطابق جدول (6) ارایه می‌شود.

 

 

 

 

جدول شماره 6: الگوی اولیه تعلیم و تربیت عقلانی براساس آموزه­های اسلامی در راستای بهره­وری منابع انسانی 

Table 6: The basic model of rational education based on Islamic teachings in line with the productivity of human resources

مقوله­ها	مفاهیم	کدها
تعلیم و تربیت قدرت تدبیر	عقل­پروری اسلامی	پرورش قوه عاقله، تمرکز و تقویت قوای عقلی، بصیرت عقلانی، سلامت عقل، پرورش  تعقل، شناخت مظاهر عقلانیت، ساماندهی فرایند پرورش عقل، پرورش جنبه­های عقلانی، به کمال رساندن قوه عقلانی در غلبه بر هوای نفس
	تفکرپروری اسلامی	نقد و ارزیابى، تدبر و عاقبت­اندیشی، روش تفکّر، آموزش مهارت­های لازم برای تعقل، حذف  خرافات و تفکرات نادرست، ضرورت تعقل صحیح و تفکر انتقادی، تفکر و تعقل، پرورش نیروی تفکر، تمرین و عادت به تفکر مستقل، تفکر مستمر، نقدطلبی و خودانتقادی
	اندیشه پروری اسلامی	پرورش اندیشه، هم­اندیشی، تربیت در اندیشه دینی، اندیشه­ورزی و تعقل، آگاهی بخشی بر پایه دعوت به اندیشه­ورزی
یادگیری بر مبنای آموزه­های اسلامی	الگوپروری اسلامی	الگوسازی و الگوپذیری، تربیت مطلوب بر اساس الگوی اسلامی
	تجربه­پروری اسلامی	تجربه­اندوزی، مشورت و بهره­گیری از تجربیات دیگران
بهره­مندی از آموزش­های پویا	روش­های آموزشی	آزادی  در ابراز نظرات، مهارت­آموزی، آموزه­های مربوط به اخلاق، روش­های آموزش نو و کارآمد، آموزش انفرادی و گروهی، زمینه­سازی برای بحث­های آزاد، یادگيری مشارکتی، خودسنجی
	آموزش نوین عدالت­محور	تساوی و نفی تبعیض آموزشی، پرهیز از دیدگاه­های سنتی به آموزش، نوآوری در روش­ها و فنون آموزشی
برنامه­ریزی فرآیندهای آموزشی	برنامه­ریزی اجرای آموزشی	توجه به پیش نیازهای آموزشی، تکیه بر شهودگرایی در آموزش معارف، ظرفیت­های آموزشی مکمل، هدایت فرآیند آموزشی
	برنامه­ریزی نرم­افزاری آموزش	محتوای مناسب، نظامات آموزش و تربیت، فرهنگ دوره آموزشی، استعدادیابی و پرورش استعدادها، آزادی و در ابراز نظرات
	برنامه­ریزی سخت­افزاری آموزش	عوامل و متصدیان آموزش، ابزار آموزش، زمان آموزش، قالب آموزش، عرصه آموزش، فضا و محیط آموزش
تعلیم و تربیت مؤلفه­های دینی انسانی	تربیت اجتماعی	حرکت به سمت قوانین اجتماعی، برقراری عدالت اجتماعی، فعاليت­های گروهی و تعاملات اجتماعی، رهبری مبتنی‌بر مصلحت‌ اجتماعی، پرورش روح اجتماعی، هویت اجتماعی انسان، تعلیم آداب و اخلاق اجتماعی، پرورش جنبه­های اجتماعی
	تربیت اخلاقی	پرورش جنبه­های اخلاقی، آموزه­های مربوط به اخلاق، اخلاق در آموزه­های دینی، تربیت دینی و اخلاقی
	تربیت جسمی	پرورش جنبه­های جسمی، ارتقای سلامت بدنی، تربیت جسمانی
	تربیت معنوی و اعتقادی	تربیت کرامت و عزت انسانی، تقویت جنبه­های معنوی، رشد معنوی، رشد و تثبیت باورهای دینی، تقوا، تمییز مصالح و مفاسد، معرفت و بصیرت
	تربیت خصوصیات نیکوی انسانی	جودپروری، تقواگرایی، امر به معروف و نهى از منکر و عبادت، عفت و پاکدامنى، خردپروري، توانایی حل مسئله، پرهیز از تعصبات، کمال یابی، ساده­زیست بودن، عبرت­آموزی، پرورش استعداد، حریم­نگهداری و ادب­گزینی، نقدطلبی، عبرت­آموزی در معرفت­افزایی، اخلاص­پروری، ذکرپروری، محبت­پروری
	نفس­پروری اسلامی	تزکیه نفس، تعدیل تمایلات نفس، آگاهى دادن و تنبیه یا هشدار به نفس آدمى براى تصور معانى، اجتناب از شهوات و رذایل نفسانی، به کمال رساندن قوه عقلانی در غلبه بر هوای نفس

 

مدل مفهومی اولیه پژوهش: مدل مفهومی اولیه تحقیق متشکل از: 5 مقوله (ابعاد)؛ «تعلیم و تربیت قدرت تدبیر»، «یادگیری بر مبنای آموزه­های اسلامی»، «بهره­مندی از آموزش­های پویا»، «برنامه­ریزی فرآیندهای آموزشی»، «تعلیم و تربیت مؤلفه­های دینی انسانی» و 16 مفهوم و 98 کد (شاخص) است. با توجه به اینکه در پژوهش حاضر برای مدل‌سازی از روش اکتشافی استفاده شده است. حال از ترکیب چارچوب­ها و نظریه­های اشاره شده، مدل مفهومی پیشنهادی پژوهش به صورت شماتیک در شکل (3) ارایه می­شود.

 

 

شکل شماره 3: مدل مفهومی استخراجی از روش فراترکیب

Figure 3: Conceptual model derived from Meta-Synthetic method

 

 

مرحله دوم: روش پیمایش 

در اين مرحله به‌منظور نظرسنجي از خبرگان و آزمون مدل در جامعه هدف از روش پیمایش و ابزار پرسشنامه استفاده‌شده است. این تحقیق در این مرحله دارای دو پرسشنامه می‌باشد که به جمع‌آوری داده‌ها به‌منظور نظرسنجي از خبرگان (دانشگاهي و سازماني) به‌منظور بومی‌سازی و تکميل «الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان» و همچنين آزمون مدل پرداخته است.

 

گام اول: نظرسنجی از خبرگان (در ارتباط با پرسشنامه شماره یک) 

در گام اول به‌منظور نظرخواهي درباره «الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان» به‌دست‌آمده از روش فراترکیب، پرسشنامه شماره یک تنظيم و بين 20 نفر از خبرگان دانشگاهي مرتبط با حوزه پژوهش و مديران و کارکنان زندان­ها که واجد شرايط خبرگان این پژوهش بودند توزیع گردید. پرسشنامه شماره یک حاوی مقولات، مفاهيم و کدهاي شناسایی‌شده از روش فراترکيب با طي سه گزینه‌ای (ضروری، مفیداست ولی غیرضروری است و غیرضروری) جهت اندازه‌گیری روايي محتوا (CVR) است.

 

گام دوم: اصلاح مدل اولیه

بعد از آزمون خبرگي در گام اول، روايي منطقي آن اندازه‌گیری گرديد و نکات و مواردي را که خبرگان به آن اشاره‌کرده بودند جمع‌آوری گرديد و با اخذ نظرات خبرگان در الگوي اوليه پژوهش صورت پذيرفت.

 

گام سوم: نظرسنجی از خبرگان (در ارتباط با پرسشنامه شماره دو)

پرسشنامه دوم تحقيق، دربرگيرنده سؤال­هایی است که محقق قصد دارد از طريق آن‌ها کدهاي الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان را اندازه‌گیری نمايد. در اين بخش از خبرگان خواسته‌شده است تا از بين تعاريف ارایه‌شده در جدول پيوستي پرسشنامه، در ارتباط با مرتبط بودن عبارت در نظر گرفته‌شده براي کد موردنظر با طيف چهارگزینه‌ای جهت اندازه‌گیری روايي محتوا (CVI) نظر دهند. اين تعاريف و عبارات بر اساس اطلاعاتی  که از متن مقالات استخراج‌شده است، ارایه گرديده است. پرسشنامه شماره دو بین 20 نفر از خبرگان دانشگاهی و سازمانی مرتبط با حوزه پژوهش توزیع گردید.

روایی و پایایی ابزارهای اندازه­گیری

در این برش، به تفکیك در مورد روایی و پایایی روش­های فراترکیب و پیمایش بحث شده است.

روایی روش فراترکیب: در این تحقيق، محقق به‌منظور تعيين روايي روش فراترکيب از ابزار ارزيابي حياتي گلين²⁷ استفاده نموده است. اين ابزار به محقق کمک می‌کند تا دقت، اعتبار و اهميت مطالعات کيفي و هم مطالعات کمي را مشخص کند. براي اين منظور، محقق مقاله‌ها را به‌صورت کامل می‌خواند تا از محتواي آن‌ها آگاهي عميقي پیداکرده، سپس با استفاده از مجموعه سؤالاتی که در يک چک‌لیست طراحی‌شده است به ارزيابي آن‌ها می‌پردازد. نتايج به‌دست‌آمده از اندازه‌گیری ابزار ارزيابي حياتي گلین نشان داده‌شده است.

پایایی روش فراترکیب: به‌منظور تعيين پايايي روش فراترکیب از روش پايايي ارزیاب‌ها استفاده‌شده است، بدین‌صورت که علاوه بر محقق که اقدام به کدگذاري اولیه نموده است محققي ديگر نياز همان متني را که خود محقق کدگذاري کرده است بدون اطلاع از کدهاي او و جداگانه کدگذاري می‌نماید در صورتی‌که کدهاي این دو محقق به هم نزدیک باشد، نشان‌دهنده توافق بالا بین این دو کدگذاری می‌باشد که بیان‌کننده پايايي است. براي محاسبه پايايي ارزیاب‌ها، تعداد شش مقاله در اختيار محقق ديگري قرار گرفت. محقق از درون مقالات انتخاب‌شده 18 کد را استخراج نموده بود و کدگذار ديگر 16 کد را از درون اين مقالات استخراج کرد. جدول (7) نشان‌دهنده کدهاي استخراجي توسط دو کدگذار می‌باشد. در اين جدول عدد یک نشان‌دهنده توافق بين دو کدگذار و عدد صفر نشان‌دهنده عدم توافق بين اين دو محقق می‌باشد. ضرایب توافق دو کدگذاری یا پایایی ارزیاب از طریق فرمول زیر محاسبه می‌گردد (سلکایند، 1385، 248).

فرمول شماره (1):

                         

= پایایی ارزیاب‌ها

                                

جدول شماره 7: کدهای استخراجی توسط دو کدگذار

Table 7: Codes extracted by two coders

کدهای استخراجی  کدگذار	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18
کدگذار 1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
کدگذار 2	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1

همان‌طور که در جدول (7) مشاهده می‌گردد، بين دو کدگذار 15 بار توافق و سه بار عدم توافق صورت پذيرفته است. بنابراين زماني که اعداد را در فرمول قرار می‌دهیم، ضريب پايايي ارزیاب‌های به‌دست‌آمده 83/0 معادل می‌شود. با توجه به اینکه ضریب پایایی ارزیاب‌ها از 6/0 بیشتر است؛ بنابراین می‌توان ادعا نمود که ابزار مورد استفاده برای استخراج کدها از پایایی قابل‌توجهی²⁸ برخوردار بوده است.

روایی روش پیمایش خبرگان (روایی پرسشنامه شماره 1 و 2): مفهوم اعتبار يا روايي به اين پرسش پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصيصه مورد نظر را می‌سنجد. بدون آگاهي از اعتبار ابزار اندازه‌گیری نمی‌توان به‌دقت داده‌های حاصل از آن اطمينان داشت. براي تعيين اعتبار پرسشنامه روش‌های متعددي وجود دارد که در این پژوهش، محقق از روش روايي منطقي (صوري²⁹، روايي محتوا³⁰) و روايي سازه³¹ استفاده نموده است.

روایی صوری: ساده‌ترین و مهم‌ترین نوع روایی، روایی صوری است. این نوع روایی توسط قضاوت جامعه علمی درباره این‌که نشان‌گر دقیقاً همان سازه موردنظر را می‌سنجد، به دست می‌آید (نیومن، 1390، 390). براي ارزيابي روايي صوري، پرسشنامه شماره یک و دو در اختيار خبرگان مورد نظر قرار گرفت و بعد از  دريافت نظرات آن‌ها اصلاحاتي در پرسشنامه صورت پذيرفت. در ضمن تا حد امکان از به کار بردن عبارات و اصطلاحات پيچيده اجتناب گرديد. علاوه بر اين با گنجاندن دستورالعمل تکميل پرسشنامه، تلاش شد تا از بروز ابهامات احتمالي در تکميل پرسشنامه نيز جلوگيري شود. به‌علاوه به‌منظور جلوگيري از ابهام در تعريف معيارها، تعريف کاملي از معيارها به پيوست پرسشنامه مذکور ارسال گرديده است.

روایی محتوا: نوعي روايي است که براي بررسي اجزاي تشکیل‌دهنده يک ابزار اندازه‌گیری به‌کاربرده می‌شود. روايي محتواي يک ابزار اندازه‌گیری به سؤال‌های تشکیل‌دهنده آن بستگی دارد، که آيا سنجه، محتوای کامل تعریف را در بردارد؟ (نيومن، 1390، 390). براي ارزيابي روايي محتوايي از نظر متخصصان می‌توان به دو شکل کيفي و کمي عمل نمود: در بررسي کيفي محتوا (که تقريباً شبيه روايي صوري است) پژوهشگر از متخصصان درخواست می‌کند تا بازخورد لازم را در ارتباط با ابزار ارایه دهند که بر اساس آن موارد اصل خواهند شد. براي اين منظور پرسشنامه شماره یک که حاوي مقوله­ها، مفاهيم و کدهاي الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان بود در اختیار خبرگان مورد نظر قرار گرفت. نهایتاً نکات و مواردی را که خبرگان به آن اشاره‌کرده بودند جمع‌آوری گرديد و با اخذ نظرات، اصلاحاتي در الگوي اولیه پژوهش صورت پذيرفت.

براي بررسي روايي محتوايي به شکل کمي از دو ضريب نسبی روايي محتوا³² (براي پرسشنامه شماره 1) و شاخص روايي محتوا³³ (براي پرسشنامه شماره 2) استفاده می‌شود:

ضریب نسبی روایی محتوا: براي تعيين اين ضريب از متخصصان درخواست می‌شود تا هر آيتم را بر اساس سه طیف «ضروري است»، «مفيد است ولی ضرورتي ندارد» و «ضرورتي ندارد» بررسی نمایند. سپس پاسخ‌ها مطابق فرمول زير محاسبه می‌گردد:

 

 

 

 

 

 

در این رابطه nE تعداد متخصصاني است که به گزینه «ضروری» پاسخ داده‌اند و N تعداد کل متخصصان است. اگر مقدار محاسبه‌شده از مقدار جدول لاوشه بزرگ‌تر باشد اعتبار محتواي آن آيتم پذيرفته می‌شود. حداقل مقدار روايي براي نمونه 20 نفري طبق جدول تصمیم‌گیری (جدول لاوشه) در مورد ضريب نسبی روايي محتوا 42/0 می‌باشد. جدول­ (8) نشان‌دهنده مقادير ضريب نسبی روایی محتوا برای مقوله­های الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان می‌باشد. با توجه به اينکه مقادير ضريب نسبی روايي محتوا براي تمامی آیتم‌ها بزرگ‌تر از 42/0 شده است، بنابراین اعتبار محتوایی تمامی آیتم‌ها تأیید می‌گردد.

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره 8: مقادير ضريب نسبی روايي محتوا براي هر يک از مقوله­های الگوی الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان

Table 8: The values of the relative coefficient of content validity for each of the model categories of the model of rational education and training based on Islamic teachings in prison

طیف scale مقوله Category	ضروری Necessary	مفید است ولی ضرورتی ندارد It is useful but not necessary	غیرضروری Unnecessary	تعداد نمونه Number of Samples	مقدار CVR	حداقل مقدار روایی Minimum Validity value	نتیجه Result
Education and training of the power of resourcefulness  تعلیم و تربیت قدرت تدبیر	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed تأیید
Learning based on Islamic teachings یادگیری بر مبنای آموزه­های اسلامی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Benefit from dynamic training بهره­مندی از آموزش­های پویا	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Planning educational processes برنامه­ریزی فرآیندهای آموزشی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Education of human religious components تعلیم و تربیت مؤلفه­های دینی انسانی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed

 

شاخص روایی محتوا: برای تعیین این ضریب از متخصصان درخواست می‌شود تا هر آیتم را براساس طیف چهارقسمتی «کاملاً مرتبط»، «مرتبط اما نیاز به بازبینی»، «نیاز به بازبینی جدی» و «غیرمرتبط» بررسی نمایند. این شاخص به‌صورت تجمیع امتیازات موافق برای دو آیتم که امتیاز «کاملاً مرتبط» و «مرتبط اما نیاز به بازبینی» را کسب کرده‌اند، تقسیم بر تعداد کل متخصصان محاسبه خواهد شد. درصورتی‌که مقدار شاخص روایی محتوا از 79/0 بیشتر باشد، آنگاه روایی محتوای مقیاس مورد تأیید می‌باشد.

جدول (9)، نشان‌دهنده مقادیر شاخص روایی محتوا برای هریک از شاخص‌های مرتبط با کدهای الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان می‌باشد. با توجه به اینکه مقادیر شاخص روایی محتوا برای تمامی آیتم‌ها بزرگ‌تر از 79/0 شده است، بنابراین اعتبار محتوایی تمامی آیتم‌ها تأیید می‌گردد.

 

جدول شماره 9: مقادير ضريب نسبی روايي محتوا براي هر يک از کدها

Table 9: Relative content validity coefficient values for each of the codes

طیف scale کدها Codes	ضروری Necessary	مفید است ولی ضرورتی ندارد It is useful but not necessary	غیرضروری Unnecessary	تعداد نمونه Number of Samples	مقدار CVR	حداقل مقدار روایی Minimum Validity value	نتیجه Result
Cultivation of rational faculty  پرورش قوه عاقله	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed تأیید
Focus and strengthening of mental faculties تمرکز و تقویت قوای عقلی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Rational Insight, Mental Health بصیرت عقلانی، سلامت عقل	15	4	1	20	0.5	0.42	Confirmed
Cultivation of Reason پرورش  تعقل	15	3	2	20	0.5	0.42	Confirmed
Understanding the manifestations of rationality شناخت مظاهر عقلانیت	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Organizing the process of cultivating intellect ساماندهی فرایند پرورش عقل	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Cultivation of rational aspects پرورش جنبه­های عقلانی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Perfecting rational faculties in overcoming carnal desires به کمال رساندن قوه عقلانی در غلبه بر هوای نفس	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Critique and evaluation نقد و ارزیابى	15	4	1	20	0.5	0.42	Confirmed
Contemplation and future planning تدبر و عاقبت­اندیشی	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Thinking method روش تفکّر	20	-	-	20	1	0.42	Confirmed
Teaching the skills necessary for rationality آموزش مهارت­های لازم برای تعقل	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Elimination of myths and incorrect beliefs حذف  خرافات و تفکرات نادرست	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
The necessity of sound reasoning and critical thinking ضرورت تعقل صحیح و تفکر انتقادی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Thinking and rationality تفکر و تعقل	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Cultivation of thinking abilities پرورش نیروی تفکر	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Practice and habit of independent thinking تمرین و عادت به تفکر مستقل	15	3	1	20	0.5	0.42	Confirmed
Continuous thinking تفکر مستمر	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Critical inquiry and self-criticism نقدطلبی و خودانتقادی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Cultivation of thought پرورش اندیشه	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Collaborative thinking هم­اندیشی	20	-	-	20	1	0.42	Confirmed
Religious thought education تربیت در اندیشه دینی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Thinking and rationality اندیشه­ورزی و تعقل	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Enlightenment based on an invitation to Thinking آگاهی بخشی بر پایه دعوت به اندیشه­ورزی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Pattern-making and Imitation of a Pattern الگوسازی و الگوپذیری	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Desirable upbringing based on Islamic model تربیت مطلوب بر اساس الگوی اسلامی	15	4	1	20	0.5	0.42	Confirmed
Experiential learning تجربه­اندوزی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Seeking advice and benefiting from others' experiences مشورت و بهره­گیری از تجربیات دیگران	20	-	-	20	1	0.42	Confirmed
Freedom of expression آزادی در ابراز نظرات	16	4	-	20	0.6	0.42	Confirmed
skill training مهارت­آموزی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Moral teachings آموزه­های مربوط به اخلاق	18	1	1	20	0.8	0.42	Confirmed
Innovative and effective teaching methods روش­های آموزش نو و کارآمد	18	1	1	20	0.8	0.42	Confirmed
Individual and group education آموزش انفرادی و گروهی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Creating a platform for open discussions زمینه­سازی برای بحث­های آزاد	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Collaborative Learning یادگيری مشارکتی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Self-assessment خودسنجی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Educational equality and elimination of discrimination تساوی و نفی تبعیض آموزشی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Refraining from traditional viewpoints in education پرهیز از دیدگاه­های سنتی به آموزش	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Innovation in teaching methods and techniques نوآوری در روش­ها و فنون آموزشی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Attention to educational prerequisites توجه به پیش نیازهای آموزشی	17	-	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Emphasis on intuitionism in teaching تکیه بر شهودگرایی در آموزش معارف	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Complementary educational capacities ظرفیت­های آموزشی مکمل	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Guidance of the educational process هدایت فرآیند آموزشی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Appropriate content محتوای مناسب	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Educational and training systems نظامات آموزش و تربیت	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Training program culture فرهنگ دوره آموزشی	15	4	1	20	0.5	0.42	Confirmed
Talent identification and nurturing talents استعدادیابی و پرورش استعدادها	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Factors and stakeholders in education عوامل و متصدیان آموزش	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Educational tools ابزار آموزش	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Educational time زمان آموزش	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Educational framework قالب آموزش	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Education field عرصه آموزش	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Learning space and environment فضا و محیط آموزش	15	3	2	20	0.5	0.42	Confirmed
Movement towards social norms حرکت به سمت قوانین اجتماعی	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Establishment of social justice برقراری عدالت اجتماعی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Group activities and social interactions فعاليت­های گروهی و تعاملات اجتماعی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Leadership based on social expediency رهبری مبتنی‌بر مصلحت‌ اجتماعی	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Cultivation of social spirit پرورش روح اجتماعی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Human's social identity  هویت اجتماعی انسان	15	3	2	20	0.5	0.42	Confirmed
Teaching social manners and ethics تعلیم آداب و اخلاق اجتماعی	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Cultivation of social aspects پرورش جنبه­های اجتماعی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Cultivation of moral aspects پرورش جنبه­های اخلاقی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Ethical teachings آموزه­های مربوط به اخلاق	20	-	-	20	1	0.42	Confirmed
Morality in religious teachings اخلاق در آموزه­های دینی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Religious and ethical education تربیت دینی و اخلاقی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Cultivation of physical aspects پرورش جنبه­های جسمی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Improvement of physical health ارتقای سلامت بدنی	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Physical training تربیت جسمانی	16	4	-	20	0.6	0.42	Confirmed
Training of human dignity and honor تربیت کرامت و عزت انسانی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Strengthening spiritual aspects تقویت جنبه­های معنوی	18	1	1	20	0.8	0.42	Confirmed
Spiritual growth رشد معنوی	18	1	1	20	0.8	0.42	Confirmed
Growth and stabilization of religious beliefs رشد و تثبیت باورهای دینی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Piety تقوا	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Distinguishing between advantages and disadvantages  تمییز مصالح و مفاسد	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Knowledge and insight معرفت و بصیرت	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Breeding Existence وجودپروری	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Tendency to piety  تقواگرایی	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Enjoining good and forbidding evil and worship امر به معروف و نهى از منکر و عبادت	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Chastity عفت و پاکدامنى	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Cultivating wisdom خردپروري	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Problem solving ability توانایی حل مسئله	15	3	2	20	0.5	0.42	Confirmed
Avoid prejudices پرهیز از تعصبات	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Finding completeness کمال یابی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
live simply ساده­زیست بودن	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Advice Learned عبرت­آموزی	20	-	-	20	1	0.42	Confirmed
Cultivating talent پرورش استعداد	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
Keeping privacy and politeness حریم­نگهداری و ادب­گزینی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Ask for criticism نقدطلبی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Learning a lesson in adding knowledge عبرت­آموزی در معرفت­افزایی	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Cultivating sincerity اخلاص­پروری	18	1	1	20	0.8	0.42	Confirmed
Cultivating prayers  ذکرپروری	18	1	1	20	0.8	0.42	Confirmed
Cultivating affection محبت­پروری	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
soul purification تزکیه نفس	15	5	-	20	0.5	0.42	Confirmed
Adjustment of the desires of the ego تعدیل تمایلات نفس	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed
To inform and punish or warn the human soul for imagining meanings آگاهى دادن و تنبیه یا هشدار به نفس آدمى براى تصور معانى	19	1	-	20	0.9	0.42	Confirmed
Avoiding sensual lusts and vices اجتناب از شهوات و رذایل نفسانی	18	2	-	20	0.8	0.42	Confirmed
Perfecting the intellectual power in overcoming the air of the ego به کمال رساندن قوه عقلانی در غلبه بر هوای نفس	17	3	-	20	0.7	0.42	Confirmed

 

بحث و نتیجه­گیری

با توجه به اهمیت مسئله پژوهش و همچنین مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق، ضرورت طراحی الگوی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان تبریز احساس گردید. محقق در گام‌های اول ابتدایی تحقیق و با توجه به مطالعات اولیه خود در زمینه موضوع پژوهش، به این نکته رسید که محققان گذشته اجماع قابل‌توجهی در خصوص تعریف، انواع و ابعاد مختلف تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی ندارند. بررسی‌ها نشان می‌داد که از دید برخی از صاحب‌نظران، دلیل اصلی تحقق نیافتن چنین اجماعی، عدم توجه مناسب به ماهیت چندوجهی بودن تعلیم و تربیت بود. تعلیم و تربیت عقلانی، یک مفهوم نسبتاً جدید و گسترده در زمینه‌ی علوم اجتماعی و روانشناسی است. بنابراین اتخاذ روش‌های ترکیبی که می‌توانست حاصل تحقیقات گذشته را به‌صورت نظام‌مند دربیاورد و به پژوهشگران در دست یافتن به الگوهای منظم یاری رساند، ضروری به نظر رسید. بر این اساس رویکرد نسبتاً جدید فراترکیب، هنوز به‌طور گسترده در این حوزه استفاده‌نشده و می‌توانست ابزار ارزشمندی برای تسهیل در رویه ساخت تئوری از طریق ترکیب نظام‌مند باشد، با نظر همکاران برای طراحی و ارایه مدل مفهومی پژوهش انتخاب گردید.

به‌منظور متناسب‌سازی و بومی‌سازی مدل استخراجی از روش فراترکیب، محقق مقولات (ابعاد)، مفاهیم (مؤلفه‌ها) و کدهای (شاخص‌ها) استخراجی را طی پرسشنامه‌ای (پرسشنامه شماره یک) در اختیار خبرگان دانشگاهی و مدیران سازمان زندان که حایز شرایط خبرگان تحقیق بودند، قرار داد، تا روایی محتوایی مدل را ارزیابی نماید. بعد از تأیید مدل اولیه تحقیق توسط شاخص‌های مرتبط با ضریب نسبی روایی محتوا (CVR)، در گام بعدی محقق به تنظیم سؤالاتی برای اندازه‌گیری کدهای تحقیق اقدام نمود. برای هر کد یک سؤال تنظیم گردید. پرسشنامه شماره دو به‌منظور مرتبط بودن سؤالات تنظیمی با کدهای استخراجی در اختیار خبرگان بود قرار گرفت. بعد از تأیید سؤالات پرسشنامه توسط شاخص‌های مرتبط با شاخص روایی محتوا (CVI)، الگوی نهایی تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی مورد تأیید جامعه خبرگان نیز قرار گرفت.

همان‌طور که در روش تجزیه و تحلیل نشان داده شد، مدل پژوهش حاضر متشکل از 5 بعد، 16 مؤلفه و 98 شاخص است که می‌تواند الگوی تعلیم و تربیت عقلانی را در سازمان زندان­های تبریز نمایش دهد. براساس نتایج به‌دست‌آمده از روش فراترکیب و نظرسنجی خبرگان می‌توان گفت که هر پنج بعد: 1. تعلیم و تربیت قدرت تدبیر 2. یادگیری بر مبنای آموزه­های اسلامی 3. بهره­مندی از آموزش­های پویا4. برنامه­ریزی فرآیندهای آموزشی  5. تعلیم و تربیت مؤلفه­های دینی انسانی در تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی در زندان تبریز در سازمان­های دولتی ایران نقش به سزایی دارند. به این منظور و در راستای نتایج حاصل از اجرای این پژوهش پیشنهادهای زیر ارایه می‌گردد:

1. مقوله تعلیم و تربیت قدرت تدبیر، شامل مؤلفه­های عقل­پروری اسلامی، تفکرپروری اسلامی، اندیشه­پروری اسلامی می­باشد. در واقع وجود قدرت تعقل و تفکر و اندیشیدن در افراد و پرورش آن­ها موجب تحقق بعدی از تعلیم و تربیت عقلانی می­گردد که قدرت تدبیر نام نهاده شده است. زمانی که افراد (در سازمان زندان) بتوانند روحیه نقد و ارزیابى و عاقبت­اندیشی را در خود تقویت کنند و در کنار آن مهارت­های لازم برای تعقل صحیح را بیاموزند، این امر می­تواند به خوبی تحقق بخشد. از این­رو پیشنهاد می­شود روی مهارت­هایی از جمله: تفکر انتقادی، پذیرش نظرات مختلف، مهارت در حل مسائل، پذیرش مسئولیت و ادراک متقابل و...  با برگزاری دوره­های آموزشی یا جلسات هم­اندیشی همه­جانبه، جلسات حل مسایل روز سازمان زندان تقویت گردد. نتایج تحقیق همسو و همراستا با تحقیقات عشوری (1391)، ایرانمنش (1396)، رضایی و همکاران (1397)، صفری و همکاران (1399)، رضایی و همکاران (1397)، آقائی و شرفی (1399)، رشیدی و همکاران (1396)، علوی­زاده شیرازی (1400)، امیرپور و همکاران (1390) می­باشد که از مقولات شناسایی شده در این بخش پشتیبانی می­کند. این پیشنهادها ارائه می­گردد؛ برنامه­های توسعه جهت توسعه افراد در حوزه قدرت تفکر، تعقل و اندیشیدن توسط زندان تبریز با برگزاری کارگاه­های آموزشی در نظر گرفته شود.

2. یادگیری بر مبنای آموزه­های اسلامی، شامل مؤلفه­های  الگوپروری اسلامی و تجربه­پروری اسلامی می­باشد که منجر به یادگیری آسان­تر افراد خواهد شد. ذهن انسان به گونه­ای است که در فرآیند یادگیری اگر بتوان الگویی را به آن نشان داد یا تجربه­ای واقعی از بهبود یک موضوعی را از فردی که آن قضیه را تجربه کرده است به افراد نشان داد، می­تواند پروسه یادگیری را آسان­تر نماید. از این­رو پیشنهاد می­گردد در فرآیند تعلیم و تربیت فراگیران حتماً از نمونه­ها و تجربه­های موفق و نشان دادن الگو استفاده گردد تا برای ذهن، این تغییر و یادگیری باورپذیرتر گردد. از این­رو برگزاری جلسات انتقال تجارت زیسته افراد در زمینه­های خاص در سازمان زندان می­تواند مؤثر واقع گردد. در این راستا تحقیقات متعددی همسو با نتایج این پژوهش است به‌طوری‌که عشوری (1391)،  جان نثاری و واعظی (1396)، امیرپور و همکاران (1390) در تحقیقات خود به مؤلفه­های شناسایی شده در این بخش از پژوهش اشاره کرده است و وجود آن­ها را در امر تعلیم و تربیت ضروری می­دانند.

3. مقوله بهره­مندی از آموزش­های پویا، شامل روش­های آموزشی، آموزش نوین عدالت­محور می­باشد. در بیشتر مواقع دیده شده است که آموزش­ها بی­نتیجه هستند یا اثربخشی کمی دارند و یکی از دلایل ظهور این امر عدم توجه به روش­های آموزشی و عدم استفاده از متدهای نوین آموزش می­باشد و موضوع دیگر در این بین تساوی و نفی تبعیض آموزشی می­باشد که منجر به اثربخشی آموزش خواهد شد. از این­رو پیشنهاد می­گردد: الف) از روش­های آموزشی ترکیبی که در آن هم مباحث نظری و پایه آموزشی داده شود و هم مثال­هایی کاربردی و عملیاتی مطابق با وضعیت حال حاضر سازمان زندان ارائه گردد. ب) از ابزارها و متدهای جدید آموزش بهره گرفته شود (از جمله؛ آموزش حضوری، آموزش غیرحضوری آنلاین، آموزش مجازی غیرحضوری آفلاین و ...). تحقیقات چندی در این زمینه انجام شده است که نتایج آن­ها همسو و همراستا با یافته­های تحقیق می­باشند که عبارتند از؛ ترکاشوند و همکاران (1399)، عشوری (1391)، ساجدی دام ظله (1391)، مرتضوی و همکاران (1399).

4. مقوله برنامه­ریزی فرآیندهای آموزشی، شامل مؤلفه­های برنامه­ریزی اجرای آموزشی، برنامه­ریزی نرم­افزاری آموزش و برنامه­ریزی سخت­افزاری آموزش می­باشند. در امر آموزش یا به عبارتی تعلیم و تربیت، توجه به برخی ابعاد زیربنایی بسیار مهم می­باشند از جمله محتوا و متن موضوع آموزش و امکانات فیزیکی آموزشی و افرادی که در آموزش دخیل هستند. در صورت وجود یک برنامۀ زمان­بندی و طرح درس بروز و مکتوب شده و استفاده از امکانات کمک آموزشی مناسب می­توان انتظار داشت مقوله برنامه­ریزی فرآیندهای آموزشی به نحو احسن اجرا گردد. در این راستا تحقیقات چندی انجام شده است که برخی از آن­ها عبارتند از: عشوری (1391)، ترکاشوند و همکاران (1399)، علائی و همکاران (1400) که نتایج تحقیق حاضر همسو و همراستا با نتایج این تحقیقات می­باشد.

5. مقوله تعلیم و تربیت مؤلفه­های دینی انسانی، شامل مؤلفه­های تربیت اجتماعی، تربیت اخلاقی، تربیت جسمی، تربیت معنوی و اعتقادی، تربیت خصوصیات نیکوی انسانی و نفس­پروری اسلامی می­باشد. در صورتی که بتوان برای هر یک از مؤلفه­ها برنامه بهبود و توسعه فردی برای هر یک از فراگیران تنظیم کرد و تعلیم و تربیت آن­ها را بر اساس این برنامه توسعه فردی اجرا کرد شاهد پرورش ابعادی از وجود افراد خواهیم شد که مفهوم تعلیم و تربیت عقلانی به معنای واقعی اجرا گردیده است. بنابراین پیشنهاد می­گردد برنامه­های آموزشی بر اساس این مقولات در سازمان زندان برنامه­ریزی و اجرا گردد. در این راستا برخی از تحقیقات، صفری و همکاران (1399)، مرتضوی و همکاران (1399)، ساجدی دام ظله (1391)، ساجدی دام ظله (1391)، ترکاشوند و همکاران (1399)، محمدشفیعی و نجارپوریان (1401)، صفری و همکاران (1399)، علوی­زاده شیرازی (1400)، رضایی و همکاران (1397)، علائی و همکاران (1400)، جان نثاری و واعظی (1396)، سرخ آبادي و كرامتي (1396)، ماهروبختیاری و همکاران (1397)، فتاحی پور (1399) وجود دارد که نتایج تحقیق همسو با آن­ها می­باشد و تأکید کنندۀ اهمیت این امر در مسیر تعلیم و تربیت عقلانی بر اساس آموزه­های اسلامی می­باشد.

 

محدودیت­های تحقیق: برخی محدودیت­هایی در طول روند انجام حاضر وجود داشت که به    آن­ها اشاره می­گردد: الف) در تحقیق حاضر به منظور طراحی مدل از روش فراترکیب استفاده شده است. ب) محدوده انجام تحقیق حاضر زندان تبریز می­باشد.

پیشنهادها برای محققان آتی: برخی پیشنهادها برای محققان آتی عنوان می­گردد: الف) درتحقیق حاضر از روش فراترکیب استفاده شده است که پیشهاد می­گردد محققان آتی از روش­های دیگر تحقیقات کیفی استفاده کنند ب) با توجه به اینکه محدوده انجام تحقیق زندان تبریز است، پیشنهاد می­شود محققان آتی در زندان­های دیگر نیز این تحقیق را انجام داده و نتایج را مورد مقایسه قرار دهند.

 

تعارض منافع

نویسندگان هیچگونه تعارض منافعی ندارند.

 

 

References   

Afzali Ghadi, M., & keshavarz, S. (2021). Training Principles of Rational Reasoning on the Basis of Qur’anic Teachings. Scientific Journal of Islamic Education, 29(51), 5-31, 20.1001.1.22516972.1400.29.51.1.3 [In Persian].

Agha Safari, Ali and Rezaei, Mohammad Mahdi and Amiri, Mohammad, (2019), Analysis of the methods of intellectual education of Hazrat Yusuf (PBUH) from the perspective of the Qur'an, Studies of the Qur'an and Sciences, No. 8, pp. 52-90, qh.journals.miu.ac.ir/article_5810.html [In Persian].

Agha Safari, Ali, (2014), the model of rational education in hadiths, bi-quarterly journal of hadith studies, number 1(1-2), 65-88. mhp.journals.miu. ac.ir/article_4980.html [In Persian].

Aghaei, Z., & Sharafi, M. R. (2020). Rational Training on the Basis of Anthropological and Epistemological Views of Allameh Tabatabaei. Scientific Journal of Islamic Education, 28(46), 77-102, 20.1001.1.22516972.1399.28.46.4.9 [In Persian].

Alaei, M., Beheshti, S., & Salhshouri, A. (2021). A Study of the Epistemological Principles of Ghazālī and Mullā Sadrā and Their Implications to Rational Training. Research in Islamic Education and Training, 1(2), 113-150.doi:10.22034/riet.2021.8094.1011 [In Persian]

Alavizadeh Shirazi, Saba, (1400), Islamic education from the perspective of Imam Ali (AS), scientific quarterly of new approaches in Islamic studies, number 7, autumn, pp. 213-243 [In Persian].

Alawiyah Amini, Sofi, (2023). Pendidikan Islam Perspektif Muzayyin Arifin dan Relevansinya Terhadap Pendidikan Islam Kontemporer. Madania, 13(1):17-17. doi:10.24014/jiik. v13i1.21133

Ashouri, M., & Khoshnamvand, M. (2022). The Analysis of the Basics of the Goals, Principles and Methods of Rational Education Based on Shahid Motahari’s Perspective) For the Formal Education System ((For formal education system). Scientific Journal of Islamic Education, 30(56), 317-348 [In Persian].

Aslani, Yaser and Beheshti, Saeed, (2013), Explanation of the model of rational education based on the thought of Imam Khomeini "Ra", Research in Islamic Education Issues, number 20, autumn, pp. 45-62, iej.ihu.ac.ir/article_200854.html [In Persian].

Baratali, M., Saffari, F., Mirshahjafari, S., & Golestani, S. (2020). Deriving the Objectives, Principles and Principles of Justice in the Teaching Methods Based on Islamic Teachings. Journal of Research in Educational Systems, 14(Special Issue), 27-36 jiera.ir/article_109736.html [In Persian].

Catalano, A. (2013). Patterns of Graduate Students’information Seeking Behavior: A Meta-Synthesis of The Literature. Journal of Documentation, 69(2): 243-274, doi:10.1108/00220411311300066.

Crowe, M., & Sheppard, L. 2011. A Review Of Critical Appraisal Tools Show They Lac Rigor: Alternative Tool Structure Is Proposed. Journal Of Clinical Epidemiology, 64, 79-89, doi:10.1016/j.jclinepi.2010.02.008.

Dehghan Sorkhabadi, M., & Keramati, E. (2017). Educational methods in Razavi conduct of life and its implications for the rational train in University of Farhangiyan. Journal of Razavi Culture, 5(17), 35-58, 20.1001.1.23452560.1396.5.17.2.8 [In Persian].

Esgandari, K., Jazani, N., Memarzadeh Tehran, G., Mousakhani, M., & Mohtashami, A. (2019). Designing an Optimal Model for Human Resource Brand in Iranian’ Estate Organizations (in Line with Human Resource Productivity). The Journal of Productivity Management, 12(4(47)), 109-148, 20.1001.1.27169979.1397.12.4.5. [In Persian].

Esgandari, K., Jazani, N., Memarzadeh, G., Mousakhani, M., & Mohtashami, A. (2019). Designing a Model of Human Resource Brand in Iran's Governmental Organizations by the Meta-Synthesis Method. Career and Organizational Counseling,11(41),159-194. doi:10.29252/jcoc.11.4.159 [In Persian]

Eshouri, Maryam, (2017), a review of intellectual education from the perspective of Shahid Motahari, master's thesis in the field of history and philosophy of education, Isfahan University, 1-11.  [In Persian].

F, Kalbasi. (2022). The Role of Rationalism and Thoughtfulness in Educating the Moral Society Using Imam Ali Hadiths. Journal of Cultural and Religious Studies, 2(2):53-61. doi:10.32996/ijcrs.2022.2.2.6

Fatahipour, Mehdi, (2019), comparing the intellectual and spiritual education of man from the perspective of the Holy Quran and sociologists, especially Max Weber, Master's thesis, Payam Noor University, Ahvaz branch [In Persian].

Glynn, L. 2006. A Critical Appraisal Tool for Library and Information Research. Library Hi Tech 24(3): 387-399. doi:10.1108/07378830610692154.

Heydari, Ali Juma, (2018), the role of education and training in Islamic lifestyle, Noor-e-Almustafa specialized bi-quarterly, No. 6, Spring and Summer, pp. 1-27, http://noa.journals.miu.ac.ir/article_3579. html? lang=fa [In Persian]. 

Iranmanesh, Fatemeh, (2016), the foundations of Saadi's epistemology and its implications in intellectual education, dissertation for receiving a doctorate degree, Shahid Bahonar University, Kerman [In Persian].

Jamshidi Kohsari, Mahbube and Najafi, Mohammad and Jamshidi Kohsari, Mohsen, (2012), emphasis on rational education; A fundamental step in religious education, the scientific base of Raskhun [In Persian].

Jannsary, H., & Vaezi, S. H. (2018). Review and explanation the Role of Rationality in Educating and Upbringing from the Viewpoint of Qur'n. Research in Curriculum Planning,14(55),147-159,jsr-e.isfahan.iau. ir/article_539027.html, [In Persian].

Karami Shahriar, E., & Beheshti, S. (2021). Development of a Model of Education and Training of Islamic Police Based on the Movement of Human Essence in the Transcendent Wisdom of Sadr al-Muta'allehin. Pazhoohesh VA andisheh, 17(55), 101-143. Doi: 10.22034/init.2021.95764 [In Persian].

Kesuma, Guntur C. "Pemberdayaan Pendidikan Islam Dalam Upaya Mengantisipasi Kehidupan Masyarakat Modern." Al-Tadzkiyyah, Vol. 8, No. 1, 2017.

Mahro Bakhtiari, Hojjatullah and Rashidi, Mohammad Mahdi and Ali Mohammadi, Masoumeh, (2018), Components and indicators of Islamic education according to the Holy Qur'an, Marfat Monthly, No. 254, pp. 23-32 [In Persian].

Majdodin, T., Mirdamadi, S. M., & Sarmadi, M. R. (2023). Designing a model for students' moral growth in the framework of the philosophy of Islamic education. Scientific Journal of Islamic Education, 31(60), 175-196 [In Persian].

Marzooghi, R., & Safari, Y. (2008). Foundations and methods of intellectual education from Islamic texts perspective. Journal of Islamic Education, 3(5), 115-134, https://islamicedu.rihu.ac.ir/article_77.html?lang=fa [In Persian].

Mohammad Shafiee, A., & najjarpoorian, A. (2022). Reasonable life and dimensions of rational education from the point of view of Mohammad Taghi Jafari. Pouyesh in Humanities Education, 8(29), 221-236 [In Persian].

Mohammad Shafiei, Abdul Saeed and Najarpourian, Ali, (2022), Reasonable life and aspects of rational education from the perspective of Allameh Mohammad Taqi Jafari (RA), Research in Persian Language and Literature Education, 8(29), 221-236, journals.cfu.ac.ir/article_2525.html, [In Persian].

Mohammadi, M., Hakkak, M., Nazarpoori, A. H., & Mousavi, S. N. (2018). Identifying the Components of the Islamic Educational Model of Institutional Administrators in Iran. Scientific Journal of Islamic Management, 26(2), 133-155, 20.1001.1.22516980.1397.26.2.4.7, [In Persian].

Mohseni, Mohammad Asef, (2013), review and critique of the positive approaches to the philosophy of Islamic education in the Islamic Republic of Iran, Islam and Educational Research, Fall and Winter, No. 2, pp. 29-56, eslampajoheshha.nashriyat.ir/node/100 [In Persian]. 

Mortazavi, S. E., Pourasghari, M., & Ansari Moghaddam, M. (2020). An Appraisal of the Dimensions of Soft Training in the Islamic Teachings. Scientific Journal of Islamic Education, 28(47), 183-202, jms.ihu.ac.ir/article_205540.html?lang=en, [In Persian].

Mubarok, Ruma. "Strategi Pendidikan Islam Dalam Meningkatkan Kualitas Sumber Daya Manusia." El-Hikmah: Jurnal Kependidikan Dan Keagamaan, 1(1), 1-20.

Muhsinin, Muhsinin., Muhammad, Mugni, Assapari. (2023). Developing Islamic-Based Instructional Materials for Teaching Reading at Islamic Higher Education. VELES (Voices of English Language Education Society), 7(1):179-192. doi: 10.29408/veles. v7i1.11043

Nouroozi, R. A., & Barati, M. (2020). Explaining the stages of intellectual training based on the levels of the soul from Mulla Sadra's point of view. Scientific Journal of Islamic Education, 28(48), journals.ihu.ac.ir/article_205705.html [In Persian].

Nurudin, Nurudin. "Merumuskan Strategi Pembelajaran Nilai (Keagamaan) Dalam Pendidikan Islam." Edukasi, Vol. 5, No. 1, Mar. 2007, doi:10.32729/Edukasi.V5i1.275.

Rahmat, Ryadhush, Shalihin., Suyadi, Suyadi., Desfa, Yusmaliana., Diyan, Faturahman. (2021). Rational Brain Transmutation into Intuitive Brain Based on Neuroscience in Islamic Education. doi:10.4108/EAI.14-9-2020.2305691.

Rashidi S, Keshavarz S, Beheshti S, Salehi A. (2017). Presentation of a Theoretical Model of Intellectual Education for the Formal and Public Education System Based on the Epistemological Foundations of the Holy Qur’an. Qaiie. 2(2), 7-36. doi:10.29252/qaiie.2.2.7 [In Persian].

Rashidi S, Keshavarz S, Beheshti S, Salehi A. (2017). Presentation of a Theoretical Model of Intellectual Education for the Formal and Public Education System Based on the Epistemological Foundations of the Holy Qur’an. Qaiie. 2(2), 7-36. doi:10.29252/qaiie.2.2.7 [In Persian].

Raudhatuz, Zahrah. (2022). Memberdayakan epistemologi pendidikan islam. Edu-Riligia, 5(2) doi:10.47006/er. v5i2.12913

Rezaei, M. J., Nowroozi, R. A., & Sepahi, M. (2018). Functions of Rational Training from the Viewpoints of Ayatollah Javadi Amoli. Scientific Journal of Islamic Education, 26(38), 29-53, 20.1001.1.22516972.1397.26.38.2.7 [In Persian].

Ryadhush, Rahmat, Shalihin., Suyadi, Suyadi., Desfa, Yusmaliana., Diyan, Faturahman. (2021). Rational Brain Transmutation into Intuitive Brain Based on Neuroscience in Islamic Education. doi:10.4108/EAI.14-9-2020.2305691

Sadiq, Tahir, (2019), The Role of Islamic Studies in Education (An Analytical Study in Perception of Educational Goals), American Scientific Research Journal for Engineering, Technology, And Sciences (Asrjets), Volume 52, No 1, Pp 37-48, doi: 10.2139/ssrn.2939061.

Sandelowski, M. and Barros, J. (2007). Handbook for Synthesizing Qualitative
Research. Springer publishing company Inc, 1-311.

Shams, Ali, (1387), Iran's Prison System, Tehran, Rah Tarbiat Publications "affiliated with the Education and Research Office of the Prisons Organization", "Prison Organization Scientific-Applied Training Center (Tehran)", first edition [In Persian].

Shokri Nusrat Abad, Tasvem and Khedavi, Asadullah, (2019), Getting to know the features and characteristics of Islamic education and training and using them to educate primary school children, Research and Studies of Islamic Sciences, No. 1, August, pp. 1- 20, joisas.ir/fa/showart-f7f9ca4d311d2a6861ca284babe71616, [In Persian].

Sorasarafil, M., Ahmadi, S. M. M., & Moradkhani, A. (2022). Analytical Study of the Educational Method Based on Encouragement from the Perspective of the Religious Teachings of Islam: A Model for the Educational System of Agents in Islamic Society. Journal of Research in Educational Systems, 16(57), 74-90, 20.1001.1. 23831324.1401.16.57.6.5 [In Persian].

Taheriyeh, Mujahid, (2019), explaining the range of application of TOEFL in education from the perspective of Islamic teachings, Master's Thesis, Al-Mustafa (AS) agency in Khorasan [In Persian].

Turkashund, Nasreen and Ghafari, Khalil and Faqihi, Alireza and Natghi, Faezeh, (2019), Designing the optimal model of rational education in the curriculum of religion and life, Islam and Educational Research, No. 2, pp. 57-74, eslampajoheshha.nashriyat.ir/node/236 [In Persian].

Zariei, Leila, (2017), methods of education and training in the Islamic lifestyle, master's thesis in the field of Quranic sciences, University of Quranic Sciences and Education,

 

(131)

 

 

---

[1] . Associate Professor, Department of Philosophy and Islamic Theology, Payam Noor University, Tehran, Iran

* Corresponding Author: [e-mail]

[2] . Assistant Professor, Department of Public Administration, Payam Noor University, Tehran, Iran,

Tehran, Iran [e-mail]

[3] . PhD Candidate, Department of Business Administration, Payam Noor University, Tehran, Iran

[4] . دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران،(نویسنده مسؤول) [e-mail]

[5] . استادیار گروه مدیریت دولتی، دانشگاه پیام­نور، تهران، ایران، [e-mail] 

[6] .دانشجوی دکتری گروه مدیریت بازرگانی، دانشگاه پیام­نور،تهران، ایران، [e-mail]

[7] . Raudhatuz

[8] . Alawiyah Amini

[9] . Ryadhush

[10] . Kalbasi

[11] . Muhsinin & Mugni Assapari

[12] . Ryadhush Shalihin

[13] . Sadiq

[14] . Kesuma

[15] . Mubarok

[16] . Nurudin

[17] . Meta-Synthesis

[18] . Sandelowski & Barros

[19] . What

[20] . Who

[21] . Science Direct, Emerald, Taylor & Francis, IEEE, Springer

[22] . When

[23] . How

[24] . Glynn

[25] . Crowe & Sheppard

[26] . Catalano

[27] . Glynn Critical Appraisal Tool

[28] . Substantial

[29] . Face Validity

[30] . Content Validity

[31] . Construct Validity

[32] . Content Validity Raito (CVR)

[33] . Content Validity Index (CVI)