ارزیابی مؤلفه‌های ارزشی معماری مسکن مطلوب بر اساس نظام معرفتی اسلام (نمونه موردی: خانه‌های معاصر ارومیه)
الموضوعات :ابراهیم ثمین شریفی میاوقی 1 , معصومه یعقوبی سنقرچی 2 , مسعود حق‌لسان 3
1 - پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
2 - استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
3 - استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد ایلخچی، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلخچی، ایران
الکلمات المفتاحية: ارزشیابی, مسکن مطلوب, آموزه‌های قرآن, نظام معرفتی اسلام, مؤلفه‌های معماری,
ملخص المقالة :
با توجه به نیازِ به مسکن در دهه های اخیر به عنوان یکی از ابتدایی ترین و اساسی ترین نیازهای انسان و از طرفی در راستای سیاست های کلان کشور و با توجه به اهمیت خانه در دین مبین اسلام؛ بدین روی، تأکید بر اصول طراحی معماری مسکن طبق نظام معرفتی اسلام یک امر مهم و ضروری برای دستیابی به کیفیت مطلوب سکونت به نظر می رسد. از این‌رو، هدف از پژوهش حاضر، دستیابی به اصول طراحی معماری مسکن مطلوب در راستای مؤلفه های ارزشی لازمان و لامکان اسلامی می‌باشد. بنابراین این پژوهش با روش تحقیق ترکیبی و در دو گام اصلی صورت خواهد گرفت. در گام اول با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و با جمع آوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به کمک منابع درجه اول دینی (قرآن مجید)، به استخراج مفاهیم دینی و سپس تخصصی کردن مفاهیم، مطابق با مبانی نظری پژوهش خواهد پرداخت. در گام دوم به ارزشیابی و اولویت بندی شاخص های ارائه شده در مدل تحلیلی از نظر خبرگان و ارزشیابی همان شاخص ها در نمونه های موردی با تکنیک سلسله مراتب فازی (AHP) خواهد پرداخت. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که الگوهای معماری منتج شده از مفاهیم و آموزه های قرآنی را می توان در دو حیطه مؤلفه های معماری عملکردی و کالبدی در مسکن اسلامی طبقه بندی کرد. که از نظر خبرگان، زیرمؤلفه "مکان یابی" و "هندسه" با وزن‌های 217/0 و 275/0 به ترتیب در مؤلفه عملکردی و کالبدی دارای بیشترین ضریب اهمیت می باشند.
احمدی دیسفانی، یدالله و علی آبادی، محمد (۱۳۹۰). کنکاشی در باب شکل شهر سنتی از منظر اندیشه اسلامی، فصلنامه باغ نظر، ۱۹ (۸): ۱۷-۳۰.
اردلان، نادر و بختیار، لاله (1391). حس وحدت: نقش سنت در معماری ایرانی، تهران: موسسه علم معمار رویال.
اسکندری، مریم؛ بلیلان اصل، لیدا و ستارزاده، داریوش (1398). معناشناسی مکان در بازخوانی هویت در فضای ورودی مسکن بر اساس رویکرد پدیدارشناسی، فصلنامه مطالعات ملی، شماره1، صص 105-125.
آصفی، مازیار و ایمانی، الناز (1395). بازتعریف الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی-اسلامی معاصر با ارزیابی کیفی خانه‌های سنتی، فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، شماره 11، صص 56-75.
انصاری، مجتبی؛ اخوت، هانیه السادات و ملایی، معصومه (1387). بررسی تاثیر عقاید مذهب شیعه بر ارتباطات فضایی مساجد شیعی، فصلنامه شیعه شناسی، سال 6، شماره 23، 145-174.
پاکزاد، جهانشاه (1386). مقالاتی در باب مفاهیم معماری و طراحی شهری، تهران: انتشارات شهیدی.
پوردهقان، حافظه؛ شاهچراغی، آزاده و مختاباد امرئی، سیدمصطفی (1398). سنجش و تحلیل قواعد نظری مسکن مطلوب با تکیه بر آرای مردم، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 165، صص81-96.
پیرنیا، محمد کریم (۱۳۷۴). آشنایی با معماری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه علم و صنعت.
جعفری، محمد تقی (1369). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
حجت، عیسی و ملکی، مهدی (1391). هم گرایی سه گونه بنیادین هندسی و پیدایش هندسه مسجد ایرانی، نشریه هنرهای زیبا، دوره 17، شماره 4، صص 5-16.
خوارزمی، مهسا و افهمی، رضا، (۱۳۸۹). هندسه کاربردی در تزئینات آثار معماری ایران قبل از اسلام. کتاب ماه علم و فنون.
زبردست، اسفندیار (۱۳۸۰). کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، هنرهای زیبا، (۱۰)، 13-۲۱.
زندیه، عطیه (۱۳۸۶). دین و باور دینی در اندیشه ویتگنشتاین، تهران: نشر نگاه معاصر .
زیاری، کرامت الله و قاسمی قاسموند، عزت الله (1395). ارزیابی شاخص‌های کمی و کیفی مسکن با رویکرد توسعه پایدار، پژوهش های جغرافیایی برنامه ریزی شهری، دوره 4، شماره 2، ص 197-221.
سامه، رضا (1392). معماری و کیفیت زندگی انسان، تهران: رساله دکتری معماری پردیس هنرهای زیبا.
صادق عمل نیک، مرتضی (1386). چشم انداز، هیئت فکری و طرح و برنامه دکترین مهدویت، مجموعه مقالات سومین همایش بین المللی دکترین مهدویت، قم: پژوهشکده مهدویت.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۶۳). تفسیر المیزان، تهران: انتشارات محمدی.
عاملی شیخ حر (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعه . قم : آل البیت.
عاملی، ابراهیم (1363). تفسیر اختصاصی عاملی، مشهد: انتشارات باستان.
عبداللّه بن محمد انصاری (1361). منازل السایرین، ج۱، ص۷۱، متن عربی با مقایسه به متنِ علل المقامات و صد میدان، ترجمة دری منازل السایرین و علل المقامات و شرح کتاب از روی آثار پیرهرات از روان فرهادی، تهران.
عمید، حسن (1381). فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیر کبیر.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1405ق). کتاب العین، ذیل «هذب»، چاپ مودی مخزومی و ابراهیم سامرائی.
قدسی پور، سید حسن (1379). مباحثی در تصمیم گیری چند معیاره؛ فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
قرآن کریم.
کبیر، یحیی (1387). جهان بینی و معارف تطبیقی، قم: مؤسسة بوستان کتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
گیدیون، زیگفرید (1392). فضا، زمان و معماری، ترجمه منوچهر مزینی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لوکوربوزیه (۱۳۵۴). چگونه به شهرسازی بیندیشیم، ترجمه محمد تقی کارستی، امیرکبیر، تهران.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمه اطهار، ج ۷۳ و ۷۶. ناشر اسلامیه .
محمدیان منصور، صاحب (۱۳۸۶). سلسله مراتب محرمیت در مساجد ایرانی. هنرهای زیبا،(۲۹) ۵۹- ۶۸.
مرتضی، هشام (۱۳۸۷). اصول سنتی ساخت و ساز در اسلام، ترجمه ی ابوالفضل مشکینی، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری.
مطهری، رضا (۱۳۸۷). مسألة شناخت، تهران: انتشارات صدرا.
معین، محمد (1386). فرهنگ معین، تهران: انتشارات امیر کبیر.
نصر، طاهره (1394). جایگاه پارادایم معماری مسکن در سیمای امروز شهر ایرانی-اسلامی، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره 22. صص 67-78.
نقره کار، عبدالحمید؛ حمزه نژاد ، مهدی و رنجبر کرمانی ، على محمد (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی، تهران، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی.
نقی زاده، محمد (۱۳۷۹). رابطه هویت سنت معماری ایران با مدرنیسم و نوگرایی، مجله علمی پژوهشی هنرهای زیبا، شماره ۷، صص 79-91.
نقی زاده، محمد (۱۳۸۴). جایگاه طبیعت و محیط زیست در فرهنگ و شهرهای ایرانی، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
نهج البلاغه (1388). گردآوری: سیدرضی، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه قم.
نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی (۱۳۸۷). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، جلد ۳. قم: مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
وثیق، بهزاد؛ پشوتنی زاده، آزاده؛ بمانیان، محمدرضا (۱۳۸۸). مکان و مسکن از منظر اسلام، دوفصلنامه پژوهش های میان رشته ای قرآن کریم، شماره ۱۱، ص ۹۳-۱۰۲.
Ansari, A. E. M., (1983). Others Homes, Vol. 1, p. 7, Arabic Text Comparing the Text of Causes of the Authorities and the Hundred Squares, Dari's Translation of the Al-Sayerin's and the Causes of the Authorities, and Description of the Book from Pirherat's Works by Ravan Farhadi, Tehran. [In Persian].
Ahmadi Disfani, Y., Aliabadi, M., (2012). Traditional city structures from perspective of Islamic notions, Bagh Nazar Journal, 19(8), pp 17-30. [In Persian].
al-Shaykh al-Hurr, (1989). Wasa'il al-Shi'a, Qom: Al-Albit. [In Persian].
Ameli, E., (1985). Exclusive Interpretation of Ameli, Mashhad: Ancient Publications. [In Persian].
Amid, H., (2003). Amid Persian Culture, Tehran: Amir Kabir Publications. [In Persian].
Andrews, T. (2003). Nature-Speak: Signs, Omens and Messages in Nature, Dragonhawk Publishing - U.S.A.
Ansari, M., Okhovat, H. A., Malayi, M., (2008). The Impact of Shia Beliefs on the Spatial Relations of Shia Mosques 6 (23), pp 145-174. [In Persian].
Ardalan, N., Bakhtiar, L., (2012). Sense of Unity: The Role of Tradition in Iranian Architecture, Tehran: Royal Institute of Architecture Science. [In Persian].
Asefi, M., Imani, E., (2016). Redefining Design Patterns of Contemporary Iranian-Islamic Desirable Housing by Qualitative Evaluation of Traditional Houses, Journal of Islamic Architectural Research, No. 11, pp 56-75. [In Persian].
Eskandari, M., Balilan Asl, L., Sattarzadeh, D., (2019). Semantics of place in Identifying Entry Spaces of Houses Based on Phenomenological Approach, National Studies Journal, No. 1, pp 105-125. [In Persian].
Farahidi, Kh., (1363). Al-Ain Book, under "Hazaba", by Modi Makhzoumi and Ebrahim Samarai. [In Persian].
Ghodsi Poor, S. H., (2000), Multi Criteria Decision Making; A Hierarchical Analysis Process, Amirkabir University of Technology. [In Persian].
Gideon, S.و (2013). Space, Time and Architecture, Translated by Manouchehr Mozayyeni, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian].
Habitat. (2003). "The Habitat Agenda Goals and Principles, Commitments and the Global Plan of Action", UN-HABITAT website (accessed Sep, 2010): http://www.unhabitat.org/download/docs/1176 6455 The Habitat Agenda.pdf
Hojjat, I., Maleki, M., (2012). The convergence of the three basic geometric types and appearance of geometry in Iranian Mosque, Journal of Fine Arts, 17(4), pp 5-16. [In Persian].
Jafari, M. T., (1990). Art and Beauty from the Islamic Perspective, Tehran: Office of Religious Studies in Art. [In Persian].
Kabir, Y., (2008). Comparative Worldview and Knowledge, Qom: Book Garden Institute. [In Persian].
Kharazmi, M., Afhami, R., (2010). Applied geometry in decorating Iranian pre-Islamic architectural works. Book of the month of science and technology. [In Persian].
Koleyni, M. B. Y., (1986). Al-Kafi, Tehran: Dar al-Kotob al-Islamiyah. [In Persian].
Le Corbusier, (1975). How to Think About Urbanization, translated by Mohammad Taghi Karasti, Amir Kabir, Tehran. [In Persian].
Majlesi, M.B., Bahar al-Anwar al-Jama'a Leder News of Imams, Vol. 73&76, Islamic publisher. [In Persian].
Moein, M., (2007). Farhang Moein, Tehran: Amirkabir Publications. [In Persian].
Mohammadian Mansour, S., (2007). The hierarchy of privacy in Iranian mosques. Fine Arts Journal, (29), pp 59-68. [In Persian].
Morteza, H., (2008). Traditional Principles of Construction in Islam, Translated by Abolfazl Meshkini,
Motahhari, R., (2008). The Question of Knowledge, Tehran: Sadra Publications. [In Persian].
Naghizadeh, M., (2010). Relationship of the Identity of Iranian Architecture Tradition with Modernism, Journal of Fine Arts, Vol. 7, pp 79-91. [In Persian].
Naghizadeh, M., (2005). The Position of Nature and Environment in Iranian Culture and Cities, Islamic Azad University Press, Science and Research Branch, Tehran. [In Persian].
Nahj al-Balagheh (2009). Collected by: Seyyed Razi, Center for Cultural Studies and Research of Qom Seminary. [In Persian].
Nasr, T., (2015). The Architectural Position of Housing in Today's View of the Iranian-Islamic City, Iranian Islamic City Journal, No. 22. pp 67-78. [In Persian].
Noghrekar, A. H., Hamzenezhad, M., Ranjbar Kermani, A. M., (2008). An Introduction to Islamic Identity in Architecture and Urban Development, Tehran, Ministry of Housing and Urban Development Publications. [In Persian].
Noori Tabarsi, H. B. M. T., (2008). Mustadrak al-wasa'il and Mostanbet Al-Masael, Vol 3, Qom: Al-Albit Institute (AS). [In Persian].
Pakzad, J., (2007). Articles on the concepts of architecture and urban design, Tehran: Shahidi Publication. [In Persian].
Pirnia, M. K., (1995). Introduction to Islamic Architecture of Iran, Tehran: University of Science and Technology. [In Persian].
Poordehghan, H., Shahcheraghi, A., Mokhtabad Amraee, S. M., (2019). Evaluation and Analysis of Theoretical Rules of Optimal Housing Based on People's View, Journal of Housing and Rural Environment, No. 165, pp 81-96. [In Persian].
Richardson, W. M. (1996), Religion & Science, New York: Routledge.
Saaty, T. L. (1980). The Analytical Hierarchy Process, Planning, Priority, Resource Allocation, USA, PRWS Publication.
Sadegh Amal Nik, M., (2007). Vision, Thought, and Design of Mahdism Doctrine, Proceedings of the Third International Conference on Mahdism Doctrine, Qom: Institute of Mahdism. [In Persian].
Same, R., (2013). Architecture and the Quality of Human Life, Tehran: Doctoral dissertation on architecture at Fine Arts Campus. [In Persian].
Tabatabaee, S. M. H., (1984). Tafsir al-Mizan, Tehran: Mohammadi Publications. [In Persian].
The Holy Quran.
Urban and Architectural Studies and Research Center Publications. [In Persian].
Vasigh, B., Pashootani zadeh, A., Bemanian, M. R., (2009). Place and Housing from the Perspective of Islam, Interdisciplinary Research Journal, No. 11, pp: 93-102. [In Persian].
Zandiye, A., (2007). Religion and Belief in Wittgenstein's Thought, Tehran: The Contemporary Look Publication. [In Persian].
Zebardast, E., (2001). Application of Analytical Hierarchy Process in Urban and Regional Planning, Fine Arts Journal, (10), pp 13-21. [In Persian].
Ziyari, K. A., Ghasemi Ghasemvand, E. A., (2016). Evaluation of Quantitative and Qualitative Indicators of Housing with Sustainable Development Approach, Urban Planning Geographical Research, 4(2), pp 197-221. [In Persian].
_||_Ansari, A. E. M., (1983). Others Homes, Vol. 1, p. 7, Arabic Text Comparing the Text of Causes of the Authorities and the Hundred Squares, Dari's Translation of the Al-Sayerin's and the Causes of the Authorities, and Description of the Book from Pirherat's Works by Ravan Farhadi, Tehran. [In Persian].
Ahmadi Disfani, Y., Aliabadi, M., (2012). Traditional city structures from perspective of Islamic notions, Bagh Nazar Journal, 19(8), pp 17-30. [In Persian].
al-Shaykh al-Hurr, (1989). Wasa'il al-Shi'a, Qom: Al-Albit. [In Persian].
Ameli, E., (1985). Exclusive Interpretation of Ameli, Mashhad: Ancient Publications. [In Persian].
Amid, H., (2003). Amid Persian Culture, Tehran: Amir Kabir Publications. [In Persian].
Andrews, T. (2003). Nature-Speak: Signs, Omens and Messages in Nature, Dragonhawk Publishing - U.S.A.
Ansari, M., Okhovat, H. A., Malayi, M., (2008). The Impact of Shia Beliefs on the Spatial Relations of Shia Mosques 6 (23), pp 145-174. [In Persian].
Ardalan, N., Bakhtiar, L., (2012). Sense of Unity: The Role of Tradition in Iranian Architecture, Tehran: Royal Institute of Architecture Science. [In Persian].
Asefi, M., Imani, E., (2016). Redefining Design Patterns of Contemporary Iranian-Islamic Desirable Housing by Qualitative Evaluation of Traditional Houses, Journal of Islamic Architectural Research, No. 11, pp 56-75. [In Persian].
Eskandari, M., Balilan Asl, L., Sattarzadeh, D., (2019). Semantics of place in Identifying Entry Spaces of Houses Based on Phenomenological Approach, National Studies Journal, No. 1, pp 105-125. [In Persian].
Farahidi, Kh., (1363). Al-Ain Book, under "Hazaba", by Modi Makhzoumi and Ebrahim Samarai. [In Persian].
Ghodsi Poor, S. H., (2000), Multi Criteria Decision Making; A Hierarchical Analysis Process, Amirkabir University of Technology. [In Persian].
Gideon, S.و (2013). Space, Time and Architecture, Translated by Manouchehr Mozayyeni, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian].
Habitat. (2003). "The Habitat Agenda Goals and Principles, Commitments and the Global Plan of Action", UN-HABITAT website (accessed Sep, 2010): http://www.unhabitat.org/download/docs/1176 6455 The Habitat Agenda.pdf
Hojjat, I., Maleki, M., (2012). The convergence of the three basic geometric types and appearance of geometry in Iranian Mosque, Journal of Fine Arts, 17(4), pp 5-16. [In Persian].
Jafari, M. T., (1990). Art and Beauty from the Islamic Perspective, Tehran: Office of Religious Studies in Art. [In Persian].
Kabir, Y., (2008). Comparative Worldview and Knowledge, Qom: Book Garden Institute. [In Persian].
Kharazmi, M., Afhami, R., (2010). Applied geometry in decorating Iranian pre-Islamic architectural works. Book of the month of science and technology. [In Persian].
Koleyni, M. B. Y., (1986). Al-Kafi, Tehran: Dar al-Kotob al-Islamiyah. [In Persian].
Le Corbusier, (1975). How to Think About Urbanization, translated by Mohammad Taghi Karasti, Amir Kabir, Tehran. [In Persian].
Majlesi, M.B., Bahar al-Anwar al-Jama'a Leder News of Imams, Vol. 73&76, Islamic publisher. [In Persian].
Moein, M., (2007). Farhang Moein, Tehran: Amirkabir Publications. [In Persian].
Mohammadian Mansour, S., (2007). The hierarchy of privacy in Iranian mosques. Fine Arts Journal, (29), pp 59-68. [In Persian].
Morteza, H., (2008). Traditional Principles of Construction in Islam, Translated by Abolfazl Meshkini,
Motahhari, R., (2008). The Question of Knowledge, Tehran: Sadra Publications. [In Persian].
Naghizadeh, M., (2010). Relationship of the Identity of Iranian Architecture Tradition with Modernism, Journal of Fine Arts, Vol. 7, pp 79-91. [In Persian].
Naghizadeh, M., (2005). The Position of Nature and Environment in Iranian Culture and Cities, Islamic Azad University Press, Science and Research Branch, Tehran. [In Persian].
Nahj al-Balagheh (2009). Collected by: Seyyed Razi, Center for Cultural Studies and Research of Qom Seminary. [In Persian].
Nasr, T., (2015). The Architectural Position of Housing in Today's View of the Iranian-Islamic City, Iranian Islamic City Journal, No. 22. pp 67-78. [In Persian].
Noghrekar, A. H., Hamzenezhad, M., Ranjbar Kermani, A. M., (2008). An Introduction to Islamic Identity in Architecture and Urban Development, Tehran, Ministry of Housing and Urban Development Publications. [In Persian].
Noori Tabarsi, H. B. M. T., (2008). Mustadrak al-wasa'il and Mostanbet Al-Masael, Vol 3, Qom: Al-Albit Institute (AS). [In Persian].
Pakzad, J., (2007). Articles on the concepts of architecture and urban design, Tehran: Shahidi Publication. [In Persian].
Pirnia, M. K., (1995). Introduction to Islamic Architecture of Iran, Tehran: University of Science and Technology. [In Persian].
Poordehghan, H., Shahcheraghi, A., Mokhtabad Amraee, S. M., (2019). Evaluation and Analysis of Theoretical Rules of Optimal Housing Based on People's View, Journal of Housing and Rural Environment, No. 165, pp 81-96. [In Persian].
Richardson, W. M. (1996), Religion & Science, New York: Routledge.
Saaty, T. L. (1980). The Analytical Hierarchy Process, Planning, Priority, Resource Allocation, USA, PRWS Publication.
Sadegh Amal Nik, M., (2007). Vision, Thought, and Design of Mahdism Doctrine, Proceedings of the Third International Conference on Mahdism Doctrine, Qom: Institute of Mahdism. [In Persian].
Same, R., (2013). Architecture and the Quality of Human Life, Tehran: Doctoral dissertation on architecture at Fine Arts Campus. [In Persian].
Tabatabaee, S. M. H., (1984). Tafsir al-Mizan, Tehran: Mohammadi Publications. [In Persian].
The Holy Quran.
Urban and Architectural Studies and Research Center Publications. [In Persian].
Vasigh, B., Pashootani zadeh, A., Bemanian, M. R., (2009). Place and Housing from the Perspective of Islam, Interdisciplinary Research Journal, No. 11, pp: 93-102. [In Persian].
Zandiye, A., (2007). Religion and Belief in Wittgenstein's Thought, Tehran: The Contemporary Look Publication. [In Persian].
Zebardast, E., (2001). Application of Analytical Hierarchy Process in Urban and Regional Planning, Fine Arts Journal, (10), pp 13-21. [In Persian].
Ziyari, K. A., Ghasemi Ghasemvand, E. A., (2016). Evaluation of Quantitative and Qualitative Indicators of Housing with Sustainable Development Approach, Urban Planning Geographical Research, 4(2), pp 197-221. [In Persian].
