ارزیابی سرواپیدمیولوژیک فراوانی واریته‌های سرمی باکتری لپتوسپیرا اینتروگانس در جمعیت سگ‌های بلاصاحب قزوین با استفاده از آزمون آگلوتیناسیون میکروسکوپی

الموضوعات :

محسن ایمان‌‌دار ¹ , امیر جوادی ² , غلامرضا عبداله پور ³ , کامران میرزائی ⁴ , پریسا رحیمی سیاهکل محله ⁵ , علیرضا قنبری ⁶ , مصطفی میرزاعلیمحمدی ⁷ , اسحاق طاهرخانی ⁸ , جواد صادقی علویجه ⁹

1 - دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، متخصص میکروب‌شناسی دامپزشکی، رئیس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی اداره کل دامپزشکی استان قزوین، قزوین، ایران.
2 - دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، متخصص بیماری‌های داخلی دام‌های بزرگ، معاونت سلامت اداره کل دامپزشکی استان قزوین، قزوین، ایران.
3 - استاد گروه بیماری‌های داخلی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
4 - گروه آموزشی مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله از دام و فرآورده‌های دامی، سازمان دامپزشکی، تهران، ایران.
5 - دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، بورد تخصصی بهداشت و بیماری‌های پرندگان، رئیس اداره تشخیص و درمان اداره کل دامپزشکی استان قزوین، قزوین، ایران.
6 - دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، سرپرست کادر بهداشتی کشتارگاه صنعتی دام قزوین دشت¬ بره، قزوین، ایران
7 - دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی¬، ارومیه، ایران.
8 - دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، کارشناس مبارزه با بیماری‌های دامی، اداره کل دامپزشکی استان قزوین، قزوین، ایران.
9 - کارشناس کلینیکال پاتولوژی، گروه کلینیکال پاتولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 24 السبت , جمادى الثانية, 1445 تاريخ التأكيد : 20 الثلاثاء , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 19 الثلاثاء , شعبان, 1446

الکلمات المفتاحية: لپتوسپیروزیس, سگ, سرواپیدمیولوژی, آزمون آگلوتیناسیون میکروسکوپی, قزوین.,

ملخص المقالة :

لپتوسپیروزیس بیماری عفونی و زئونوز با انتشار جهانی است و عامل آن که سروواری از باکتری لپتوسپیرا اینتروگانس  می­باشد، در اثر تماس با ادرار حیوانات آلوده انتقال می‌یابد. سگ، به عنوان یکی از مخازن مهم باکتری مذکور، باعث ایجاد آلودگی در انسان و دام‌های اهلی می‌شود. هدف از انجام مطالعه حاضر، ارزیابی‌ سرواپیدمیولوژیک واریته‌های سرمی لپتوسپیرا اینتروگانس با استفاده از آزمون آگلوتیناسیون میکروسکوپی (Microscopic Agglutination Test; MAT) در سگ‌های بلاصاحب قزوین بود. بدین منظور تعداد 74 نمونه سرم جهت تشخیص آنتی‌بادی‌های ضد ­باکتری مذکور بررسی شدند که ۱۵ نمونه با یک یا دو سرووار واکنش مثبت نشان دادند. نتایج نشان داد که سگ‌های آلوده بیشتر تیترهای سرمی 1:100 (1/47 درصد) و 1:1600 (65/17 درصد) دارند. بیشترین آلودگی با سرووارهای کنیکولا با 6/70 درصد و هارجو 76/11 درصد و سرووارهای گریپوتیفوزا، پومونا و ایکتروهموراژیه در جایگاه‌های بعدی بودند. در بین نمونه‌های مثبت، تعداد 3 نمونه به سگ‌های ماده و ۱۲ نمونه به سگ‌های نر تعلق داشت و نتیجه آزمون مربع کای نشان داد که ارتباط معنی‌داری بین جنسیت و آلودگی سرمی مذکور وجود دارد (05/0p<). همچنین ۸ نمونه به گروه‌های سنی بالای ۳ سال و ۷ نمونه به گروه‌های سنی کمتر از ۳ سال تعلق داشتند که ارتباط معنی‌داری بین گروه‌های سنی و مشاهده نتیجه مثبت وجود نداشت (05/0p>). حضور آلودگی سرمی در بین جمعیت سگ‌های بلاصاحب قزوین می‌تواند منجر به شیوع بالای عفونت بالینی در سگ‌های دارای سرپرست و حیوانات وحشی و اهلی، به ویژه گله‌های گوسفند شود که با توجه به زئونوز بودن بیماری ممکن است بهداشت عمومی را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

نص كامل:



آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی                                                                                                          دوره 18، شماره 4، پیاپی 72، زمستان 1403، صفحات: 306-293

 

 

"مقاله پژوهشی"                                                                                            DOI: 10.71499/jvcp.2024.3111444

ارزیابی سرواپیدمیولوژیک فراوانی واریته‌های سرمی باکتری لپتوسپیرا اینتروگانس در جمعیت سگ‌های بلاصاحب قزوین با استفاده از آزمون آگلوتیناسیون میکروسکوپی 

 

محسن ایمان‌دار1*­، امیر جوادی2­، غلامرضا عبداله‌پور3­، کامران میرزائی4­، پریسا رحیمی سیاهکل­محله5­، علیرضا قنبری6­، مصطفی میرزاعلیمحمدی7­، اسحاق طاهرخانی8­، جواد صادقی علویجه9

 

1- دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، متخصص میکروب‌شناسی دامپزشکی، رئیس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی اداره کل دامپزشکی استان قزوین، قزوین، ایران.

2- دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، متخصص بیماری‌های داخلی دام‌های بزرگ، معاونت سلامت اداره کل دامپزشکی استان قزوین، قزوین، ایران.

3- استاد گروه بیماری‌های داخلی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4- گروه آموزشی مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله از دام و فرآورده‌های دامی، سازمان دامپزشکی، تهران، ایران.

5- دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، بورد تخصصی بهداشت و بیماری‌های پرندگان، رئیس اداره تشخیص و درمان اداره کل دامپزشکی استان قزوین، قزوین، ایران.

6- دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، سرپرست کادر بهداشتی کشتارگاه صنعتی دام قزوین دشت­ بره، قزوین، ایران.

7- دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی­، ارومیه، ایران.

8- دکترای حرفه‌ای دامپزشکی، کارشناس مبارزه با بیماری‌های دامی، اداره کل دامپزشکی استان قزوین، قزوین، ایران.

9- کارشناس کلینیکال پاتولوژی، گروه کلینیکال پاتولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

*نویسنده مسئول مکاتبات: [e-mail]

(تاریخ دریافت: 16/10/1402 تاریخ پذیرش: 8/3/1403)

 

 

چکیده

لپتوسپیروزیس بیماری عفونی و زئونوز با انتشار جهانی است و عامل آن که سروواری از باکتری لپتوسپیرا اینتروگانس  می­باشد، در اثر تماس با ادرار حیوانات آلوده انتقال می‌یابد. سگ، به عنوان یکی از مخازن مهم باکتری مذکور، باعث ایجاد آلودگی در انسان و دام‌های اهلی می‌شود. هدف از انجام مطالعه حاضر، ارزیابی‌ سرواپیدمیولوژیک واریته‌های سرمی لپتوسپیرا اینتروگانس با استفاده از آزمون آگلوتیناسیون میکروسکوپی (Microscopic Agglutination Test; MAT) در سگ‌های بلاصاحب قزوین بود. بدین منظور تعداد 74 نمونه سرم جهت تشخیص آنتی‌بادی‌های ضد ­باکتری مذکور بررسی شدند که ۱۵ نمونه با یک یا دو سرووار واکنش مثبت نشان دادند. نتایج نشان داد که سگ‌های آلوده بیشتر تیترهای سرمی 1:100 (1/47 درصد) و 1:1600 (65/17 درصد) دارند. بیشترین آلودگی با سرووارهای کنیکولا با 6/70 درصد و هارجو 76/11 درصد و سرووارهای گریپوتیفوزا، پومونا و ایکتروهموراژیه در جایگاه‌های بعدی بودند. در بین نمونه‌های مثبت، تعداد 3 نمونه به سگ‌های ماده و ۱۲ نمونه به سگ‌های نر تعلق داشت و نتیجه آزمون مربع کای نشان داد که ارتباط معنی‌داری بین جنسیت و آلودگی سرمی مذکور وجود دارد (05/0p<). همچنین ۸ نمونه به گروه‌های سنی بالای ۳ سال و ۷ نمونه به گروه‌های سنی کمتر از ۳ سال تعلق داشتند که ارتباط معنی‌داری بین گروه‌های سنی و مشاهده نتیجه مثبت وجود نداشت (05/0p>). حضور آلودگی سرمی در بین جمعیت سگ‌های بلاصاحب قزوین می‌تواند منجر به شیوع بالای عفونت بالینی در سگ‌های دارای سرپرست و حیوانات وحشی و اهلی، به ویژه گله‌های گوسفند شود که با توجه به زئونوز بودن بیماری ممکن است بهداشت عمومی را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

 

 

کلید­واژه‌ها: لپتوسپیروزیس، سگ، سرواپیدمیولوژی، آزمون آگلوتیناسیون میکروسکوپی، قزوین.

 

مقدمه 

لپتوسپیروز­یس یا تب شالیزار یک بیماری عفونی و زئونوز با انتشار جهانی است که در اثر عفونت ناشی از سرووار‌های بیماری‌زای نوعی باکتری اسپیروکتی متعلق به جنس لپتوسپیرا، در پستانداران وحشی، اهلی و انسان بروز می‌کند (Grippi et al., 2023). البته عامل بیماری لپتوسپیروز­یس دارای طیف میزبانی وسیع بوده و علاوه بر پستانداران، از خزندگان، پرندگان، دوزیستان و ماهی‌ها نیز جدا شده­است (McCallum et al., 2019). 

بیماری مذکور در مناطق گرمسیری و آب و هوای گرم و مرطوب و نیز در نواحی دشتی کنار رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و برکه‌ها شیوع بیشتری دارد­ و به عنوان یکی از بیماری‌های قابل اخطار سازمان جهانی بهداشت دام محسوب می‌گردد (Grippi et al., 2023 Knific et al., 2019;). عفونت­های لپتوسپیرایی در مناطق مختلف ایران هم باعث بروز بیماری و ضررهای اقتصادی فراوانی شده­است (Firouzi and Vand Yousefi, 2000 ;­Jafari et al., 1997)، البته استان‌های شمالی کشور به واسطه رطوبت بالا و بارش‌های فراوان، شرایط مساعدتری برای وقوع بیماری لپتوسپیروز­یس دارند (Mansour-Ghanaei et al., 2005). وقوع بیماری در آفریقای جنوبی در سگ و گاو، در نیوزیلند در گاو، در کلمبیا در سگ و در پاناما در خوک و حیوانات وحشی گزارش شده­است (Bettelheim and Fogg., 2002). برخی از حیوانات مذکور به عنوان مخزن بیماری لپتوسپیروز­یس عمل می‌کنند که جوندگان و حیوانات وحشی از این نظر در درجه اول اهمیت قرار دارند (Kikuti et al., 2012). البته برخی از حیوانات اهلی مثل سگ، گاو و خوک هم به عنوان مخزن در انتشار عفونت­های لپتوسپیرائی دخیل‌اند و با توجه به این­که سگ‌ می‌تواند به عنوان مخزن برای یک یا چند سروتیپ لپتوسپیرا عمل کند، لذا به عنوان عامل اصلی انتقال عفونت مذکور به انسان شناخته می‌شود (Grippi et al., 2023).

تاکنون سرووارهای متعددی­ در جنس لپتوسپیرا شناخته شده و براین اساس، بیش از ۲۵۰ سرووار بیماری‌زای شناسایی شده­، در ۱۵ سروگروه مختلف طبقه‌بندی شده­اند (Grippi et al., 2023). در این بین­، سرووارهای کنیکولاو ایکتروهموراژیهء گونه لپتوسپیرا اینتروگانس به عنوان شایع‌ترین و شناخته شده‌ترین سرووارهای آلوده­کننده سگ، از سراسر دنیا گزارش شده­اند (Ramirez et al., 2017)؛ هر چند که آنتی‌بادی‌های اختصاصی زیادی مربوط به سایر سرووارها مثل اتومنالیس، براتیسلاوا، گریپوتیفوزا، هارجو، پومونا و زانونی هم در سرم سگ‌های مبتلا به عفونت­های لپتوسپیرائی یافت شده­است (Chou et al., 2014). از لحاظ تئوری، هر جایی که خطر تماس مستقیم یا غیرمستقیم با ادرار حیوانات آلوده وجود داشته باشد، هر پستاندار مستعدی مبتلا به لپتوسپیروز خواهد شد، از این رو ادرار خونی که در بعضی از سگ‌ها دیده می‌شود، می‌تواند راهی در جهت پخش عفونت باشد؛ هر چند موارد زیادی از ابتلاء سگ‌های به ظاهر سالم نیز گزارش شده­است (Tajbakhsh, 1997). سگ‌ها ممکن است در هر سنی مبتلا شوند ولی هیچ­گونه استعداد نژادی در این خصوص مطرح نیست (Quinn et al., 2002). 

بررسی اپیدمیولوژیک بیماری لپتوسپیروز­یس بسیار پیچیده می­باشد، چرا که گردش باکتری لپتوسپیرا در یک منطقه، نیاز به شرایط با ثبات در آن منطقه دارد (Goldstein, 2010)، همچنین طیف بیماریزایی ناشی از سرووارهای باکتری مذکور، می‌تواند بسیار متنوع و از یک عفونت تحت بالینی ملایم تا یک سندرم شدید بالینی با درگیری همزمان چند ارگان در بدن و حتی مرگ و میر متغیر باشد (Chou et al., 2014; Miotto et al., 2018). در سگ‌ها، 3 شکل از بیماری لپتوسپیروز­یس دیده می‌شود که شامل فرم حاد توأم با نارسایی کلیوی و کبدی که شایع‌ترین علامت آن ادرار خونی است (Minke et al., 2009) و در سگ‌های جوان متداول می‌باشد (Tajbakhsh, 1997)، فرم تحت حاد همراه با زردی که شایع‌تر بوده و معمولاً در حیوانات با آلودگی مزمن رخ می‌دهد و با توجه به ­این­که در طی آن، حضور باکتری در ادرار بدون بروز علائم بالینی رخ می­دهد (WHO., 2003)، لذا حیوانات مبتلا به فرم مذکور برای سال‌ها به عنوان ناقل بیماری عمل می‌کنند. شکل سوم هم فرم اورمی (تیفوس سگ یا تب کنیکولا) است که شامل دهیدراتاسیون، استفراغ و زخم‌های دهانی می‌باشد (Miotto et al., 2018). البته در طی دوره کمون ۴ الی ۱۲ روزه بیماری لپتوسپیروز­یس نیز ممکن است علائم غیراختصاصی همچون تب، افسردگی، بی‌اشتهایی و درد عمومی بروز نماید. همچنین در مواردی مننژیت، التهاب سیستم بافت لایه میانی چشم یا Uveitis و سقط جنین هم گزارش شده­است (Alonso et al., 2001). از طرف دیگر، لپتوسپیروز­یس به عنوان یک بیماری شغلی در دامپزشکان، پرورش دهندگان یا صاحبان سگ‌ها، چوپانان، گله‌داران، کشاورزان، شالیکاران و کارگران کشتارگاه‌های دام مشاهده می‌شود (Tajbakhsh., 1997). کاهش خطر انتقال بیماری به انسان بستگی به تشخیص به موقع بیماری و میزان انتشار عفونت در سگ‌ها دارد؛ لذا تشخیص سگ‌های آلوده، به عنوان یک قدم اساسی در جهت کنترل بهداشت عمومی مطرح می‌باشد. سگ‌های بلاصاحب با توجه به سبک زندگی و عدم اجرای برنامه‌های واکسیناسیون در مقایسه با سگ‌های صاحب‌دار و اهلی، بیشتر در معرض خطر آلودگی به این عفونت قرار دارند (Miotto et al., 2018). علی­رغم این­که روش‌های آزمایشگاهی متعددی جهت تشخیص حضور لپتوسپیراها وجود دارد، اما در حال حاضر با توجه به غیرقابل اعتماد بودن تشخیص میکروسکوپیک باکتری لپتوسپیرا به دلیل نازک بودن آن و نیز شرایط رشد آهسته باکتری فوق و وقت‌گیر بودن فرآیند کشت آن در آزمایشگاه­، استفاده از روش‌های سرمی و مولکولی جهت تعیین میزان آلودگی لپتوسپیرائی توصیه شده‌است (Murray et al., 2015). امروزه آزمون آگلوتیناسیون میکروسکوپی (Microscopic Agglutination Test; MAT)، به طور گسترده‌ای برای تشخیص سرمی بیماری لپتوسپیروز­یس مورد استفاده قرار گرفته و حتی به عنوان روش استاندارد طلایی تشخیص سرمی بیماری مذکور مطرح می‌باشد، به طوری که علاوه بر شناسایی سرووار آلوده­­کننده حیوان، میزان تیتر آنتی‌بادی‌های ضد لپتوسپیرا نیز به کمک روش فوق، در سرم قابل سنجش می‌باشد (Fahimipour et al., 2021; Grippi et al., 2023). البته روش‌های نوین مولکولی از قبیل PCR نیز به جهت سرعت بالا در شناسایی عامل باکتریایی، توان تشخیص مرحله عفونت را دارا می‌باشند (Khaki., 2016).

 افزایش بی‌رویه تعداد سگ‌های بلاصاحب در سالیان اخیر و نبود اطلاعات و شواهد کافی در خصوص شیوع آلودگی لپتوسپیرایی در سگ‌های استان قزوین و با توجه به این‌که پژوهش پیش­رو، نخستین بررسی عفونت لپتوسپیرایی در سگ‌های بلاصاحب ساکن در منطقه قزوین می­باشد، لذا مطالعه حاضر با هدف تجزیه و تحلیل سرواپیدمیولوژیکی عفونت لپتوسپیرایی در سگ‌های بلاصاحب استان قزوین با استفاده از روش MAT انجام گردید.

 

مواد و روش‌ها

- نحوه نمونه‌گیری: در این مطالعه مقطعی (cross-sectional) که در فاصله اسفند ماه سال ۱۴۰۰ لغایت شهریور ماه سال ۱۴۰۱ به طول انجامید، تعداد ۷۴ نمونه خون به صورت تصادفی از بین جمعیت سگ‌های بلاصاحب استان قزوین (سگ‌هایی که فاقد سابقه واکسیناسیون و هر گونه علائم بالینی بودند) جمع‌آوری گردید. لازم به ذکر است که با عنایت به عدم اطلاع دقیق از جمعیت سگ‌های مورد نظر، با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه در مطالعات مقطعی (رابطه زیر) و با فرض وجود 25 درصد آلودگی لپتوسپیرائی در جمعیت مذکور براساس مطالعات قبلی و نیز احتساب 95 درصد سطح اطمینان و 10 درصد دقت مطالعه، می­بایست حداقل از تعداد 74 قلاده سگ بلاصاحب، نمونه‌ خون اخذ می‌شد:

 

سگ‌های مذکور از هر دو جنس نر و ماده بوده و در محدوده سنی ۱ الی 11 سال قرار داشتند. عمل خونگیری از ورید سافن سگ­های مورد نظر و با استفاده از لوله ونوجکت خلاء‌دار (Clot activation 10 ml‌ ساخت ایران، شرکت فرزانه آرمان) انجام شد. بدین منظور مقدار 7-5 میلی‌لیتر خون از هر سگ گرفته شد تا در آزمایشگاه از آن 3-1 میلی‌لیتر سرم تهیه شود. لذا ابتدا لوله‌های حاوی نمونه­های خون به مدت 2 ساعت در دمای محیط قرار داده می­شدند تا لخته خونی به صورت کامل تشکیل گردد و سپس به یخچال ۴ درجه سلسیوس منتقل می­گردید. صبح روز بعد لوله‌ها از یخچال خارج می­شد و با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ (Heraeus مدل LaboFuge200 ساخت کشور آلمان) به مدت ۱۰ دقیقه با سرعت ۳۰۰۰ دور در دقیقه سانتریفیوژ گردیده و سپس سرم‌های حاصله، جداگانه به داخل میکروتیوب­های دیگری منتقل می­گردیدند. لازم به ذکر است که در این مرحله، میکروتیوب‌های مذکور کدگذاری می­شدند تا مشخصات سگ‌های نمونه‌برداری شده تا پایان قابل ردیابی باشند. همچنین میکروتیوب‌های کدگذاری شده به فریزر منفی ۲۰ درجه سلسیوس منتقل می­شدند تا زمان انجام آزمایش، در شرایط انجماد حفظ شوند. 

- نحوه انجام آزمایش آگلوتیناسیون میکروسکوپیک (MAT): چند ساعت قبل از شروع آزمایش­MAT­، سرم‌های تهیه شده در مرحله قبل از فریزر خارج گردیده و در دمای آزمایشگاه به تدریج ذوب شدند. در ادامه برای تهیه رقت‌های سریالی 1:50 و بالاتر از سرم­ها (تا رقت 1:3200)­، از محلول رقیق کننده  EMJH baseیا Ellinghausen-McCullough-Johnson-Harris (محیط کشت غنی‌کننده پایه جداسازی لپتوسپیراها ساخت شرکت Difco:‌حاوی ترکیبات دی‌سدیم فسفات 1 گرم، مونوپتاسیم فسفات 3/0 گرم، سدیم کلراید 1 گرم، آمونیوم کلراید 25/0 گرم و تیامین 5/0 گرم) استفاده گردید. لازم به یادآوری است با توجه به اینکه در آزمایش MAT مقدار هم حجم سرم رقیق شده آنتی‌ژن بر روی لام اضافه می‌شود، لذا رقت نهایی نمونه سرمی دو برابر می‌شود. بنابراین حداقل رقتی که در بررسی حاضر مثبت تلقی شد، رقت1:100 بود. همچنین با توجه به نتایج مطالعات سرولوژیک که قبلاً انجام گرفته و نیز به منظور صرفه‌جویی در مصرف محیط کشت پایه و نیز تسریع در انجام آزمایش، از ۵ نوع سرووار لپتوسپیرای شایع در ایران شامل سرووارهای گریپوتیفوزا، کنیکولا، هارجو پومونا و ایکتروهموراژیهء گونه لپتوسپیرا اینتروگانس­، به عنوان آنتی­ژن استفاده شد. ضمناً در بررسی حاضر،MAT  انجام گرفته، بر اساس دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت مربوط به سال ۲۰۲۱ با کمی تغییرات بود (WHO, 2021).­ اساس آزمایش MAT، بررسی میزان آگلوتیناسیون بین آنتی‌ژن مورد نظر و آنتی‌بادی­های موجود در رقت‌های سریالی هر نمونه سرمی بود؛ بدین صورت که میزان آگلوتیناسیون در هر نمونه از یک مثبت تا ۴ مثبت درجه‌بندی می­شد. البته نمونه‌هایی که آگلوتیناسیون آنها در حد یک مثبت بودند، منفی تلقی شدند و تنها نمونه‌های ۴ مثبت و 3 مثبت به عنوان موارد مثبت و نمونه‌های 2 مثبت تحت عنوان مشکوک ارزیابی شدند. همچنین برای تعیین تیتر نهایی آنتی‌بادی در نمونه‌های 3 و 4 مثبت، آزمایش MAT بر روی رقت‌های 1:100 الی 1:3200 آن­ها اجرا گردید. در نهایت هم بالاترین رقتی که در آن حداقل میزان آگلوتیناسیون 3 مثبت مشاهده شد، به عنوان تیتر نهایی آنتی­بادی­های ضد سرووار مورد نظر در گونه لپتوسپیرا اینتروگانس­،  در هر یک از نمونه‌های سرمی، تعیین گردید.

شایان ذکر است با توجه به خطر انتقال بیماری به انسان و نیز جلوگیری از آلودگی محیط کشت، تمامی مراحل کارهای عملی فوق در شرایط بهداشتی و در داخل هود میکروبیولوژی که جزء تجهیزات آزمایشگاه تحقیقاتی لپتوسپیروز بیمارستان آموزشی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران بود، انجام گردید و میزان آگلوتیناسیون در مورد نمونه­های سرمی هم با  استفاده از میکروسکوپ زمینه تاریک (Dark field Mic. Olympus BX50) ارزیابی ‌شد. 

- تحلیل ٱماری داده‌ها: نتایج به دست آمده در تحقیق حاضر با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS ver27 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و جهت بررسی اختلافات آماری معنی‌دار بین نسبت موارد مثبت جدا شده در گروه‌های مختلف از نظر جنسیت و گروه‌های سنی کمتر و بیشتر از سه سال، از آزمون مربع کای (Chi-square) استفاده گردید.

 

یافته‌ها

      در طی مطالعه حاضر، در کل تعداد ۷۴ نمونه سرم خون مورد آزمایش MAT قرار گرفتند که تعداد ۳۱ نمونه (9/41 درصد) مربوط به سگ­های ماده و ۴۳ نمونه (1/58 درصد) هم مربوط به سگ­های نر بود (نمودار 1).  

 

 

 

 

 

 

نمودار 1- توزیع فراوانی سگ‌های مورد مطالعه از نظر جنسیت      

 

 

همچنین تعداد ۳۵ نمونه (3/47 درصد) مربوط به سگ­های با محدوده سنی بالای ۳ سال و ۳۹ نمونه (7/52 درصد) هم مربوط به سگ­های با سن کمتر از 3 سال بود (نمودار 2).

 

 

 

نمودار 2- توزیع فراوانی سگ‌های مورد مطالعه از نظر سن

 

 

بر اساس نتایج آزمایشگاهیMAT  در تحقیق حاضر، تعداد ۵۹ مورد (7/79 درصد) از نمونه‌های مورد آزمایش، فاقد واکنش مثبت سرمی بوده و ۱۵ مورد (3/20 درصد) از نمونه‌های مذکور، دارای واکنش مثبت سرمی بر علیه حداقل یکی از 5 سرووار مورد نظر از گونه لپتوسپیرا اینتروگانس­، بودند (نمودار 3).

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 3- توزیع فراوانی سگ‌های مورد مطالعه از نظر نتایج منفی و مثبت در آزمایش آگلوتیناسیون میکروسکوپی

      

 

همچنین از نظر میزان فراوانی سرمی سرووارهای مورد نظر در تحقیق حاضر، بیشترین آلودگی مربوط به سرووار کنیکولا با 6/70 درصد موارد سرمی مثبت بود (12 مورد). سرووار هارجو هم با فراوانی 76/11 درصد در رتبه دوم (2 مورد) و سرووارهای گریپوتیفوزا، ایکتروهموراژیه و پومونا هر کدام با فراوانی 88/5 درصد (یک مورد)، از نظر میزان فراوانی سرمی در جایگاه‌های بعدی قرار گرفتند. 

از طرف دیگر نظر بر این که در طی مطالعه حاضر، تیترهای سریالی 1:100 تا 1:3200 مورد استفاده قرار گرفته­اند، نتایج حاصله از آزمون MAT همچنین نشان داد که در سگ‌های آلوده تیترهای سرمی 1:100 به تعداد 8 مورد (1/47 درصد)، 1:200 به تعداد 2 مورد (76/11 درصد)، 1:400 به تعداد یک (88/5 درصد)، 1:800 به تعداد 2 مورد معادل­ ­76/11 درصد­، تیتر 1:1600 به تعداد 3 مورد (65/17 درصد) و 1:3200 با یک مورد معادل 88/5 درصد از نمونه‌های مثبت سرمی را شامل بودند (جدول1).

 

 

جدول 1- میزان فراونی سرووارهای گونه لپتوسپیرا اینتروگانس بر اساس تیترهای موارد سرمی مثبت حاصله در آزمایش آگلوتیناسیون میکروسکوپی

فراوانی براساس تیتر سرمی  سرووار مورد نظر	1:100	1:200	1:400	1:800	1:1600	1:3200	تعداد کلی  سرووار (درصد)
کنیکولا	3	2	1	2	3	1	12 (6/70)
گریپوتیفوزا	1	-	-	-	-	-	1 (88/5)
پومونا	1	-	-	-	-	-	1 (88/5)
ایکتروهموراژیه	1	-	-	-	-	-	1 (88/5)
هارجو	2	-	-	-	-	-	2 (76/11)
تعداد موارد مثبت (درصد)	8 (1/47)	2 (76/11)	1 (88/5)	2 (76/11)	3 (65/17)	1 (88/5)	17 (100)

 

توزیع فراوانی نتایج آزمون آزمایشگاهی در جنس‌های مختلف جمعیت سگ‌های مورد مطالعه هم در نمودار 4 نمایش داده شده است. همانطور که در نمودار مشخص است، در تحقیق حاضر فراوانی موارد مثبت مشاهده شده در سگ‌های نر 9/27 درصد بوده که بیشتر از سگ‌های ماده (7/9 درصد) می‌باشد. نتیجه آزمون مربع کای هم نشان داد که ارتباط معنی‌دار آماری بین جنسیت و نتایج مثبت سرمی مشاهده شده در آزمون MAT وجود دارد (05/0p<).

 

 

نمودار 4- توزیع فراوانی نتایج منفی و مثبت در آزمایش آگلوتیناسیون میکروسکوپی براساس جنسیت سگ­های مورد مطالعه

      

 

همچنین توزیع موارد مثبت و منفی در گروه‌های سنی مختلف در جمعیت سگ‌های مورد مطالعه در نمودار 5 ارائه شده است. همانطور که در نمودار مشخص است، در این مطالعه فراوانی موارد مثبت مشاهده شده در سگ‌های با سن بیشتر از 3 سال  9/22 درصد بود که تا حدودی بیشتر از سگ‌های جوان‌تر از 3 سال (9/17 درصد) می‌باشد؛ اما نتیجه آزمون مربع کای نشان داد که ارتباط معنی‌دار آماری بین گروه‌های سنی مذکور و نتایج مثبت سرمی مشاهده شده در آزمون MAT وجود ندارد (05/0p>).

 

 

 

نمودار 5- توزیع فراوانی نتایج منفی و مثبت در آزمایش آگلوتیناسیون میکروسکوپی براساس گروه‌ سنی سگ­های مورد مطالعه

 

بحث و نتیجه‌گیری

نتایج به دست آمده از آزمون MAT در مطالعه حاضر نشان داد که فراوانی آلودگی سرمی در نمونه‌های اخذ شده از سگ‌های بلاصاحب استان قزوین به میزان 3/20 درصد می‌باشد که در مقایسه با نرخ آلودگی­های گزارش شده در این خصوص در مطالعات پیشین، متفاوت می­باشد: 

نتایج به دست آمده در برخی از مطالعات با یافته­های مطالعه حاضر، همخوانی ندارد؛ به طوری که در مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۳ میزان 6/41 درصد از سگ‌های مورد بررسی دارای واکنش مثبت در برابر آنتی‌ژن‌های لپتوسپیرا اینتروگانس بودند. شایان ذکر است که در مطالعه مذکور، تعداد 24 قلاده سگ نگهبان در سطح گله‌های گاوهای شیری اطراف مشهد تحت آزمایش MAT قرار گرفتند و تعداد 10 قلاده از آن­ها، سرم مثبت گزارش گردیدند (Talebkhan Garossi et al., 2003). در یک بررسی دیگر هم در اهواز که در سال ۲۰۰۸ توسط آویژه و همکاران انجام گرفته، از تعداد ۱۴۹ قلاده سگ تحت بررسی، تعداد ۸ نمونه سرمی مربوطه (4/5 درصد) بر علیه حداقل یکی از سروتیپ‌های لپتوسپیرا واکنش نشان دادند. در پژوهش مذکور که با هدف مقایسه میزان شیوع عفونت لپتوسپیرائی در سگ‌های مناطق شهری و روستایی انجام گرفته بود، نرخ شیوع در سگ‌های شهری بسیار پایین و در مقابل در سگ‌های روستایی و بلاصاحب با وضعیت بهداشتی ضعیف، بالا گزارش گردیده­است (Avizeh et al., 2008). در یک بررسی دیگر در مکزیک در سال ۲۰۱۳ از تعداد ۹۲ قلاده سگ نگهداری شده در سطح پناهگاه‌ها، جهت تشخیص آنتی‌بادی‌های ضد­لپتوسپیرا، 8 نمونه سرمی معادل 6/8 درصد نمونه­­ها در آزمایش MAT دارای واکنش مثبت بودند (Cruz-Romero et al., 2013). آرزمانی و همکاران نیز در سال ۲۰۲۱ در منطقه بجنورد، شیوع بالای سرمی لپتوسپیرا در سگ‌های بلاصاحب آن منطقه با استفاده از روش MAT را با میزان آلودگی ۷۱ درصد گزارش نموده­اند (Arzamani et al., 2021). همچنین در مطالعه‌ای در تایوان در سال ۲۰۱۴، میزان آلودگی سرمی با سویه‌های لپتوسپیرا در جمعیت سگ‌های بلاصاحب با استفاده از روش ­PCR، 72/39 درصد گزارش شده­است (Chou et al., 2014). به نظر می‌رسد تفاوت‌های موجود در جمعیت مورد مطالعه، تعداد و نحوه انتخاب نمونه‌ها و نوع آزمایشات مورد استفاده، از دلایل احتمالی مربوط به تفاوت‌های مشاهده شده در نتایج حاصله از تحقیقات ذکر شده در بالا نسبت به یافته­های تحقیق حاضر باشند. البته از طرف دیگر هم نتایج حاصله در تحقیق حاضر، با نتایج بسیاری از مطالعات انجام گرفته در داخل و خارج از کشور همخوانی دارد، به طوری که در مطالعه فهیمی‌پور و همکاران در سال ۲۰۲۱ در استان البرز، میزان شیوع آلودگی لپتوسپیرائی در سگ‌های بلاصاحب، 84/21 درصد برآورد گردیده­است (Fahimipour et al., 2021). همچنین در مطالعه‌ای در کشور بوسنی و هرزگوین در سال ۲۰۱۹ که تعداد ۳۰۰ نمونه سرم خون اخذشده از 3 گروه سگ‌های خانگی، بلاصاحب و نگهبان گله با استفاده از ۱۲ سرووار لپتوسپیرا اینتروگانس با روش MATمورد آزمایش قرار گرفتند، 6/21 درصد از­ سگ‌های بلاصاحب، سرم مثبت شدند (Knific et al., 2019). همچنین سرم مثبت بودن در روش­MAT­، در برخی از کشورهای دنیا هم به این شرح می‌باشد؛ شیلی 9/25 درصد (Lelu et al., 2015)، برزیل 4/21 درصد (Seva et al., 2020) و تایلند 9/10 درصد (Pamipuntu and Suwannarong., 2016). مقایسه مطالعات مختلف صورت گرفته در این حوزه و وجود دامنه وسیع عفونت نشان می‌دهد که میزان آلودگی سرمی، گردش و حضور باکتری در یک منطقه نیاز به شرایط با ثبات در آن منطقه دارد و بدیهی است وجود عوامل متغیر در مناطق مختلف منجر به دستیابی به نتایج با میزان رخداد آلودگی متفاوت در آن مناطق خواهد گردید (Goldstein, 2010). 

از طرف دیگر در مطالعه حاضر بر اساس نتایج آزمون MAT مشخص گردید که بیشترین آلودگی در بین نمونه‌های مثبت، به سرووار اختصاصی سگ یعنی کنیکولا با  فراوانی 6/70 درصد تعلق داشت و سرووارهای هارجو، گریپوتیفوزا، ایکتروهموراژیه و پومونا به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار گرفتند. نتایج بیشتر مطالعات انجام گرفته قبلی نیز با یافته‌های تحقیق حاضر همخوانی دارند. در این راستا، در مطالعه انجام شده توسط کیکوتی و همکاران در سال 2012 و کروز - رومرو در سال 2013 در مکزیک هم، شایع‌ترین سرووار شناسایی شده، کنیکولا بوده­است (Kikuti et al., 2012; Cruz-Romero et al., 2013). فهیمی‌پور و همکاران در سال ۲۰۲۱ در استان البرز نیز توانستند سرووار کنیکولا را به عنوان سروتیپ غالب در سگ‌های سرم مثبت شناسایی نمایند. قابل ذکر اینکه در مطالعه نامبردگان هم سرووار پومونا کمترین میزان آلودگی را دارا بود که این یافته نیز با نتایج مطالعه حاضر کاملا همخوانی دارد (Fahimipour et al., 2021). همچنین در مطالعه‌ای که در سال 2023 در جنوب ایتالیا انجام گرفته، سرووارهای غالب به ترتیب کنیکولا، براتیسلاوا و ایکتروهموراژیه گزارش شده­اند (Grippi et al., 2023). این در حالی است که در برخی مطالعات، سایر سرووارها به عنوان شایع‌ترین سویه غالب مطرح می‌باشند، به طوری که در مطالعه طالب‌خان گروسی و همکاران در مشهد در سال ۲۰۰۳، سرووارهای آلوده کننده در سگ‌ها به ترتیب ایکتروهموراژیه و کنیکولا بودند (Talebkhan Garossi et al., 2003). همچنین در سال 2008، سرووارهای هارجو، بالوم، ایکتروهموراژیه و گریپوتیفوزا، به عنوان سرووارهای غالب در سگ‌های منطقه اهواز گزارش شده­اند و نکته جالب اینکه سرووار کنیکولا در سگ‌های منطقه مذکور، غالب نبوده­است (Avizeh et al., 2008). در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ در بوسنی و هرزگوین توسط کنیفیک و همکاران هم انجام شده، بالاترین میزان نتایج سرمی مثبت متعلق به سرووار پومونا بوده و سرووارهای کنیکولا و ایکتروهموراژیه در رده‌های بعدی قرار داشتند (Knific et al., 2019). در مطالعه آرزمانی و همکاران در سال ۲۰۲۱ در منطقه بجنورد نیز سروتیپ غالب، گریپوتیفوزا گزارش شده­است (Arzamani et al., 2021). مقایسه مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد عفونت ناشی از لپتوسپیراها توسط سروتیپ‌های بومی آن منطقه که به عوامل محیطی و اکولوژیکی وابسته هستند، ایجاد می‌گردد (Maleki et al., 2021). از سوی دیگر، سگ‌ها می‌توانند در گسترش سویه‌های لپتوسپیرای بیماری‌زا در محیط نقش ایفا کنند (Maleki et al., 2021). 

همچنین یافته­های پژوهش حاضر نشان داد که تیترهای مثبت حاصله در آزمون­MAT ، در محدوده 1:100 تا 1:3200 قرار دارند و بیشترین نمونه‌های مثبت دارای تیتر 1:100 بودند (جدول 1) که این یافته با نتایج مطالعات مشابه انجام گرفته در ایران­، همخوانی دارد (Fahimipour et al., 2021 Zeynali et al., 2003;). در مطالعه انجام گرفته در سال ۲۰۱۹ در بوسنی و هرزگوین هم، بیشترین مقدار­ پاسخ مثبت در رقت 1:100 و به میزان 3/39 درصد به دست آمده که با نتایج مطالعه حاضر مشابهت دارد (Knific et al., 2019). البته لازم به ذکر است که بر اساس استانداردهای معرفی‌شده توسط گروه مشاورین عالی سازمان بهداشت جهانی در زمینه لپتوسپیروز (WH0/LERG)، یکی از معیارهای تشخیص قطعی لپتوسپیروزیس مشاهده تیتر 1:400 و بالاتر می‌باشد (Abdollahpour, 2015) و همانگونه که در جدول 1 تحقیق حاضر گزارش شده، نتایج مطالعه ما نشان می‌دهد که 8 مورد از سگ‌های تحت مطالعه دارای تیتر 1:400 و بالاتر بودند که این امر نشان دهنده عفونت فعال در آن­ها بوده­است و این یافته بدان معنی است که به احتمال زیاد، 8 قلاده سگ مذکور، علی­رغم این­که در زمان اخذ نمونه ظاهراً سالم به­نظر رسیده­اند، اما در حال دفع باکتری از ادرار بوده‌اند. از طرف دیگر در سیسیل ایتالیا نیز آزمایش سرم یک قلاده سگ با روش MAT که به طور بالینی علائم بیماری را تظاهر می‌نمود، نتایج مثبت برای سرووار کنیکولا را در رقت 1:400 نشان داده­است (Chetta et al., 2014). همچنین در مطالعه فهیمی‌پور و همکاران در استان البرز، عمده تیترهای سرمی در سگ‌های دارای سرم مثبت، رقت‌های1:200 و 1:400 گزارش گردیده­است (Fahimipour et al., 2021). در بررسی آرزمانی و همکاران در سال ۲۰۲۱ نیز تعداد 2 نمونه از نمونه‌های مثبت، با تیتر 1:1600 برای سرووار گریپوتیفوزا واکنش مثبت نشان داده­اند (Arzamani et al., 2021). در این خصوص قابل ذکر است، همانگونه که قبلاً نیز اشاره شده، در طی مطالعه حاضر، تمام نمونه‌هایی که رقت 1:50 آن­ها در حد 3 مثبت و 4 مثبت بود، آزمایش MAT نهائی نمونه­های مذکور با استفاده از رقت‌های 1:100 تا 1:3200 انجام گردیده­است، در حالی­که در اروپا، تیترهای بالاتر یعنی از 1:400 تا 1:800 جهت شناسایی سروورهای مسئول ایجاد عفونت‌های بالینی لپتوسپیرائی در روشMAT  در نظر گرفته می‌شوند. 

از طرف دیگر در نتایج مطالعه حاضر نیز، تعداد موارد مثبت سرمی در سگ‌های نر بیشتر از سگ‌های ماده بوده­است (05/0p<)، که این یافته مشابه با نتایج مطالعه­ای قبلی می‌باشد که نشان از درصد بالای نمونه‌های سرم مثبت در جنس نر نسبت به جنس ماده می‌باشد (Ward et al., 2004). در مطالعه طالب خان و همکاران در مشهد نیز از تعداد ۲۰ قلاده سگ نر نگهبان 9 مورد (45 درصد) و از 4 قلاده سگ ماده فقط یک مورد (25 درصد) دارای آنتی‌بادی مثبت بر علیه باکتری لپتوسپیرا بودند (Talebkhan Garossi et al., 2003). هر چند که بررسی نتایج برخی مطالعات هم نشان می‌دهد که فراوانی آلودگی سرمی بین نرها و ماده‌ها یکسان بوده و اختلاف معنی‌داری بین جنسیت و آلودگی لپتوسپرائی وجود ندارد (Chou et al., 2014 Cruz-Romero et al., 2013;)؛ اما آنچه که در مورد یافته­های تحقیق حاضر در این خصوص منطقی به نظر به نظر می‌رسد این است که می‌توان به نوع کاربرد بیشتر سگ‌های نر به عنوان سگ‌های گله و نگهبان اشاره کرد که احتمالاً در مواجهه بیشتر با ناقلین آلوده خواهند بود و این امر را می‌توان به عنوان یکی از دلایل احتمالی آلودگی بیشتر در سگ‌های نر بیان نمود.

همچنین تجزیه و تحلیل آماری نتایج مطالعه حاضر نشان داد که ارتباط معنی‌داری بین گروه‌های سنی مختلف و نتایج مثبت سرمی وجود ندارد که این یافته با نتایج مطالعه‌ای در ایالات متحده آمریکا همخوانی دارد (Ward et al., 2004). البته این در حالی است که نتایج مطالعات انجام گرفته در مشهد و البرز نشان داد­ه، سگ‌های جوان (عمدتاً ۲ الی ۳ ساله) حساسیت بیشتری در برابر ابتلا به عفونت لپتوسپیرائی دارند (Talebkhan Garossi et al., 2003; Fahimipour et al., 2021). لذا نویسندگان مطالعه حاضر بر اساس مطالعات قبلی مذکور تصمیم گرفتند که یافته­های مثبت مشاهده شده در گروه‌های سنی بیشتر و کمتر از 3 سال را با هم مقایسه نمایند که نتایج این مقایسه نشان داد تفاوت معنی‌دار آماری بین نسبت موارد مثبت مشاهده شده در این دو گروه وجود ندارد.

نتیجه نهائی این که یافته­های حاصله از مطالعه حاضر نشان داد که سگ‌های بلاصاحب قزوین در معرض خطر ابتلا به لپتوسپیرا قرار دارند و حضور سطوح مختلف آنتی‌بادی‌های ضد لپتوسپیرا در سرم این سگ‌ها، می‌تواند منجر به شیوع عفونت‌های بالینی در آن­ها گردد. در این راستا به نظر می‌رسد که سگ‌ها فارغ از جنسیت، سن و نژاد در صورتی که فاقد ایمنیت بر علیه بیماری لپتوسپیروزیس باشند، می‌توانند به عنوان یک خطر بالقوه برای گسترش لپتوسپیرا مطرح باشند و به عنوان منبع عفونت به ویژه برای سرووار کنیکولا برای سایر حیوانات اهلی، وحشی و حتی انسان عمل کنند و از این طریق بهداشت عمومی را تحت تاثیر قرار دهند. همچنین با توجه به مشترک بودن بیماری لپتوسپیروز، باید مطالعات سرولوژیک مدونی در دستور کار قرار گیرد؛ لذا نیاز به مطالعات جامع‌تری است که درک بیشتری از اپیدمیولوژی بیماری در بین جمعیت سگ‌ها در مناطق مختلف را ارائه نماید، لذا پیشنهاد می‌گردد مطالعات اپیدمیولوژیک جامع به منظور تعیین عوامل خطر بروز این بیماری در مناطق مختلف کشور صورت پذیرد. همچنین مدیریت صحیح سگ‌های مبتلاء به فرم مزمن بیماری، باید برای کاهش آلودگی محیطی اجرا گردد؛ هر چند که شناسایی چنین سگ‌هایی همچنان چالش ‌برانگیز می‌باشد. با توجه با این که سگ‌ها به ویژه سگ‌های بلاصاحب منبع مهمی برای شیوع لپتوسپیروز در میان گونه خود و نیز سایر پستانداران می‌باشند، لذا پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی علاوه بر آزمایش MAT، از روش‌های دیگر مانند کشت باکتری به منظور جداسازی و شناسایی عامل بیماری و نیز از آزمایش PCR و دیگر روش‌های نوین مولکولی به منظور بررسی ژنتیکی سویه‌های شایع در منطقه استفاده گردد.

 

سپاسگزاری

نویسندگان مقاله مراتب تشکر و قدردانی خود را از سازمان مدیریت پسماند شهرداری قزوین اعلام می‌کنند.

 

تعارض منافع

نویسندگان اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تضاد منافع ندارند.

 

 

منابع

·       Abdollahpour, G. (2015). Leptospirosis, a disease that can be transmitted from animals to humans. 1st ed. Tehran University Press, (No.3720), pp: 6-30. [In Persian]

·       Alonso-Andicoberry, C., Garcia-Pena, F.J., Pereira-Bueno, J., Costas, E., and Ortega-Mora, L. M. (2001). Herd-level risk factors associated with Leptospira spp. Seroprevalence in dairy and beef in Spain. Preventive Veterinary Medicine. 52(2): 109-117.

·       Arzamani, K., Abdollahpour, G., Ghasemzadeh-Moghaddam, H.M., Alavinia, M., Neela, V., and Hashemi, S.A. (2021). High prevalence of Leptospirosis among stray dogs of Bojnurd County, Northeast of Iran. Zoonoses & infections in animals / International Journal of Infectious Diseases, 101(1): 529–546. [In Persian]

·       Avizeh, R., Ghorbanpoor, M., Hatami, S., and Abdollahpour, G. (2008). Seroepidemiology of canine Leptospirosis in Ahvaz, Iran. International Journal of Veterinary Research, 2(1): ­75-79. [In Persian]

·       Bettelheim, K.A. and Fogg, T.R. (2002). Serological studies on Leptospiral antibodies in dairy milkers in three region of South Island of New Zealand. Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Disease, 9(4): 355-364.

·       Chetta, M., Vicari, D., Agnello, S., Percipalle, M., Ferrantelli, V. and Vitale, M. (2014). Canin Leptospirosis cases and molecular screening for Leptospira interrogans infection. Pakistan Veterinary Journal, 34(2): 260-262.

·       Chou, C.H., YeH, T.M., Lu, Y.P., Shih, W.L., Chang, C.D. Chien, C.H., et al. (2014). Prevalence of Zoonotic Pathogens by Molecular detection in Stray Dogs in Central Taiwan. The Thai Journal of Veterinary Medicine, 44(3): 363-375.

·       Cruz-Romero, A., Romero-Salas, D., Ahuja Aguirre, C., Aguilar-Domínguez, M. and Bautista-Piña, Ch. (2013). Frequency of canine Leptospirosis in dog shelters in Veracruz, Mexico. African Journal of Microbiology Research, 7(16): 1518-1521.

·       Fahimipour, A., Khaki, P. and Moradi Bidhendi, S. (2021). Seroepidemiological Analysis of Leptospiral infection using MAT in Stray Dogs in Alborz, Iran. Archives of Razi Institute, 76(2): 391-396.

·       Firouzi, R. and Vand Yousefi, J. (2000). Serological investigation of Leptospirosis in cattle farms around Shiraz. Iranian Journal of Veterinary Research, 1(2): 118-123. [In Persian]

·       Goldstein, R.E. (2010). Canine Leptospirosis. Veterinary Clinics Northern America Small Animal Practice, 40(6): 1091-1101.

·       Grippi, F., Cannella, V., Macaluso, G., Blanda, V., Emmolo, G., Santangelo, F., et al. (2023). Serological and Molecular Evidence of Pathogenic Leptospira spp. in Stray Dogs and Cats of Sicily (South Italy), 2017–2021. Microorganisms, 11(2): 385-396.

·       Jafari, S.M., Vand Yousefi, J. and Azarvandi, A. (1997). Evaluation of clinically suspected Leptospirosis and identifying strains involved in bovine Leptospira in the uromia city. Pajouhesh va Sazandeghi, 10(1): 120-122. [In Persian]

·       Khaki, P. (2016). Clinical laboratory diagnosis of human leptospirosis. International Journal of Enteric Pathogens, 4(1): 1-7.

·       Kikuti, M., Langoni, H., Nobrega, D., Corrêa, A. and Ullmann, L. (2012). Occurrence and risk factors associated with canine Leptospirosis. The Journal of Venomous Animals and Toxins including Tropical Diseases, 18(1): 124-127.

·       Knific, R.L., Ćutuk, A., Gračner, G.G. and Dovč, A. (2019). Seroprevalence of Leptospirosis in various categories of dogs in Bosnia and Herzegovina. Veterinarski Arhiv, 89(5): 627-640.

·       Lelu, M., Muñoz-Zanzi, C., Higgins, B. and Galloway, R. (2015). Seroepidemiology of Leptospirosis in dogs from rural and slum communities of Los Rios Region, Chile. BMC Veterinary Research, 11(31): 1-8.

·       Maleki, S., Zakian, A. and Abdollahpour, G. (2021). Seroepidemiology of Leptospira interrogans infection in ruminants of Lorestan Province: A Cross-Sectional Study. Journal of Veterinary Research, 75(4): 486-497. [In Persian]

·       Mansour-Ghanaei, F., Sarshad, A., Fallah, M.S., Pourhabibi, A., Pourhabibi, K. and Yousefi-Mashhoor M. (2005). Leptospirosis in Guilan, a northern province of Iran: Assessment of the clinical presentation of 74 cases. Medical Science Monitor, 11(5): 219-223.

·       McCallum, K.E., Constantino‐Casas, F., Cullen, J.M., Warland, J.H., Swales, H. and Linghley, N. (2019). Hepatic Leptospiral infections in dogs without obvious renal involvement. Journal of Veterinary Internal Medicine, 33(1): 141-150.

·       Minke, J.M., Bey, R., Tronel, J.P., Latour, S., Colombet, G., Yvorel, J., et al. (2009). Onset and duration of protective immunity against clinical disease and renal carriage in dogs provided by a bi-valent inactivated Leptospirosis vaccine. Veterinary Microbiology, 137(1-2): 137-145.

·       Miotto, B.A., Guilloux, A.G.A., Tozzi, B.F., Moreno, L.Z., da Hora, A.S. and Dias, R.A. (2018). Prospective study of canine Leptospirosis in shelter and stray dog populations: Identification of chronic carriers and different Leptospira species infecting dogs. PLoS one, 13(7): 1-23. 

·       Murray, P.R., Rosenthal, K.S. and Pfaller, M.A. (2015). Medical microbiology. E-book, 8th ed. Elsevier Health Sciences. Chapter-32: Treponema, Borrelia and Leptospira, pp: 389-392.

·       Pumipuntu, N. and Suwannarong, K. (2016). Seroprevalence of Leptospira spp. in cattle and dogs in Mahasarakham province, Thailand. Journal of Health Research, 30(3): 223-226.

·       Quinn, P.J., Markey, B.K., Carter, M.E., Donnely, W.J. and Leonard, F.C. (2002). Veterrinary microbiology and microbial disease. 2nd ed., Blackwell Publishing, Oxford, pp: 175-184, 453-455, 484.

·       Ramírez, I., Enríquez Verdugo, I., Castro del Campo, N. and López Moreno, H.S. (2017). Prevalence and risk factors associated with serovars of Leptospira in dogs from Culiacan, Sinaloa. Veterinaria México OA, 4(2): 1-12.

·       Seva, P., Brandao, D., Godoy, N., Souza, O., Filho, A., Villegas, T., et al. (2020). Seroprevalence and incidence of Leptospira spp. in domestic dogs in the Southeast region of São Paulo State, Brazil. Brazilian Journal of Veterinary Research, 40(5): 399-407.

·       Tajbakhsh, H. (1997). General Bacteriology. 4th ed., Tehran University Press, Tehran. [In Persian]

·       Taleb­khan Garossi, M., Vand Yousefi, J., Familghadakchi, H. and Nowrouzian, I. (2003). Seroepidemiological investigation of leptospirosis in herd dogs around Mashhad. Journal of Veterinary Research, 58(2): 177-179. [In Persian]

·       Ward, M.P., Guptill, L.F., Prahl, A. and Ching, W.C. (2004). Serovar-specific prevalence and risk factors for Leptospirosis among dogs: 90 cases (1997–2002). Journal of Veterinary Medicine Associated, 224(12): 1958-1963.

·       World Organization of Animal Health. (2021). Leptospirosis- WOAH.  www.woah.org/fileadmin/Home/eng/Health_standards/tahm/3.01.12_LEPTO.

·       World Health Organization. (2003). Human leptospirosis - WHO. www.who.int/publications/i/item/human-leptospirosis-guidance-for-diagnosis-surveillance-and-control.

·       Zeynali, A., Rad, M., Vand Yousefi, J., Tabatabayi, A.H. and Bokaei, S. (2003). Serological findings of Leptospiral infection by microscopic agglutination test (MAT) in dogs of Tehran and suburbs. Iranian Journal of Veterinary Medicine, 58(2): 133-137. [In Persian]

 

 

 

 

293