افتراقات مذاهب اسلامی حول مانعیت قتل برای ارث بری قاتل در‌مواجهه با خلاء های قانونی
الموضوعات :
فاطمه قدرتی
1
(استادیار گروه الهیات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران)
سید مهدی جوکار
2
(استادیار گروه الهیات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران)
محمدعلی آوند
3
(دانش‌آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه یاسوج)
تاريخ الإرسال : 02 السبت , جمادى الأولى, 1441
تاريخ التأكيد : 13 الإثنين , جمادى الأولى, 1442
تاريخ الإصدار : 17 الإثنين , ربيع الثاني, 1443
الکلمات المفتاحية:
ترکه,
قاتل,
معاونت درقتل,
مشارکت درقتل,
قتل حاجب,
ملخص المقالة :
قانون مدنی ایران و مذاهب اسلامی در‌اصل محرومیت قاتل از ترکه مقتول اتفاق نظردارند لکن درذیل آن جزئیات و فروعات متعددی مطرح کرده که حاکی از وجود اختلافات زیاد دراین زمینه است و همین امر باعث شده تا ازحیث عملی نتایج متفاوتی در‌آرای فقهی و رویه قضایی دادگاه ها ایجاد شود. مثلاً امروزه دادگاه محرومیت را درانواع قتل اجرا می‌‌کند حال آنکه میان مذاهب و حتی فقهای یک مذهب اختلافات دامنه داری وجود دارد، همچنین وضعیت ارث‌بری هنگام معاونت درقتل، حدود محرومیت ازترکه زمانی که قصدجنایی مفقود است، اثر قتل حاجب و نیز شروط لازم جهت محرومیت و حدود محرومیت درانواع قتل ازدیگر ابهامات فقهی و قضایی می‌باشد.
دراین پژوهش دیدگاه‌ها در‌هر بحث به‌تفکیک ارائه و ضمن نقد و تحلیل آنها تفاوت نظرات استخراج‌شده است. در‌رابطه با برخی موضوعات همچون معاونت قاتل، کشتن حاجب، قتل بدون قصد جنایی، آثار فقهی یا مسکوت است و یا دیدگاه‌ها به‌نحو مختصر آمده که به‌تبع آن، خلأهای قانونی، باب اجتهادی واستنباطی دادگاه‌ها را بازخواهد کرد که متعاقباً دراین پژوهش پیشنهاداتی درموارد پیش‌گفته ارائه شده‌است.
المصادر:
ابن براج، عبدالعزیز (1406). المهذب. قم: المطبعة جامعة المدرسین.
ابن‌رشد القرطبی، محمد (1409). بدایة المجتهد ونهایة المقتصد. بیروت: دار المعرفة.
ابن‌عابدین، محمدأمین (1412). رد المحتار على الدر‌المختار. بیروت: دارالفکر.
ابن قدامه، عبدالله بن أحمد (1388). المغنی. قاهره: مکتبة القاهرة.
ابن قدامه، عبد اللّه (1414). الکافی فی فقه الامام احـمد، بـیروت: انتشارات دار الکتب العلمیه.
ابن مرتضی، احمدبن یحیی (1368). البحر الزخارالجامع لمذاهب علماء الامصار. مصر: مکتبه‌الخانجی.
ابن منظور، محمد بن مکرّم (1405). لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
ابن‌نجیم، زین العابدین ابراهیم (1996). الاشباه و النظائرعلی مذهب ابی‌حنفیه النعمان. قاهره: موسسه الجلسی و شرکاء.
اصبعی، مالک بن انس (1370). الموطأ، [بی‌جا]: انتشارات دار احیاء الکتب العربیه.
امامی، حسن (۱۳۷۹). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه.
اندلسی، ابن حزم (1408). المحلّی بالآثار، بیروت: انتشارات دار الکتب العلمیه.
بهوتی حنبلی، منصور (1418). کشاف القناع. لبنان: نشرعالم الکتب.
جرجانی، الشریف (1373). شرح سراجیه، مصر: نشر مصطفی البابی.
جعفری لنـگرودی، مـحمد جـعفر (1363). ترمینولوژی حقوق. تهران: انـتشارات گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1384). ارث. جلد اول، انتشارات گنج دانش، چاپ پنجم.
حرّ عاملی، محمد بن الحـسن (بـی‌تا). وسـایل. بیروت: نشر دار احیاء.
حسینی عاملی، محمد جواد بن محمد (1226). مفتاح کرامه. بیروت: انتشارات دارا‌لاحیا التراث العربی.
حلّى، یحیى بن سعید (1405)، الجامع للشرائع. قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
خویی، سید ابو القاسم (بی‌تا). منهاج الصالحین. قم: چاپ مهر.
خوانساری، سید احمد(بی تا). جامع المدارک. قـم: نشر اسلامی.
سرخسی، محمد بن أحمد (1398). المبسوط. 30 جلد، بیروت: دار المعرفة.
شهید اول، مکی عاملی، محمد (بی‌تا). الدروس الشرعیه. تهران: انتشارات صادقی.
شهید ثانی، جبلی عاملی، زین الدین (1388). روضه البهیه فی شرح لمعه الدمشقیه. بیروت: درالعلم الاسلامیه.
سـید مـرتضی، علی بن الحسین (1415). الانتصار. قم: انتشارات مؤسسهء النشر الاسلامی.
شافعی، احمدبن ادریس (1403). الام. بیروت: دارالفکر.
شربینی خطیب، محمد (1377). مغنی المحتاج فی شرح المنهاج. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
شوکانی، محمدعلی (1357). نیل الأوطار من أسرار منتقی‌الأخبار. مصر: مطبعةالعثمانی.
شیخ الاسلام، محمد (1380). راهنمای مذهب شافعی. 2جلد، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران
صدوق، محمد (1415). المقنع. قم: مؤسسه الامام الهادى علیه السلام.
صدوق، محمد (١٤١٣) ، من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انـتشارات اسـلامی.
طباطبایی، علی (1404). ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلایل. قم: انتشارات‌مؤسسهء ال البیت(ع).
طوسی، محمد بن الحسن (1417). الخلاف فی الفقه. قم: انتشارات مؤسسهء النشر الاسلامی.
طوسی،ابن جعفر محمد بن الحسن (1365). تهذیب الحکام. تهران:دار الکتب الاسـلامیه.
طاهر زاده، احمد علی (1379 ). موانع ارث در‌قانون مدنی ایران و مطالعه تطبیقی با دیگر فرق اسلامی. پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع).
عـدل، مـصطفی (١٣٧٣). حقوق مدنی. قزوین: انتشارات بحرالعلوم.
علامه حلی، حسن (1374). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: موسسة النشر الاسلامی.
عمر، عبد اللّه (1436). احکام المواریث فـی الشـریعه الاسلامیه. مـصر: اسکندریه، دار المعارف.
عمید، موسی (بی‌تا). ارث در‌حقوق مدنی ایران. تهران: انتشارات پیروز.
غفوری نژاد محمود، نورفیروزجاه ام کلثوم (1388). بررسی فقهی مانعیت قتل از ارث در مذاهب خمسه. فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، ش19، صص167-145.
قاسم‌زاده، مرتضی؛ ره‌پیک، حسن؛ کیایی، عبدالله (1384). تفسیر قانون مدنی. تهران: انتشارات سمت.
قنوجی بخاری، حمد صدیق حسن خان (1413). للروضة الندیة شرح الدرر البهیة. الریاض: مکتبة الکوثر.
کاتوزیان، ناصر (1380 الف)، شفعه ـ وصیت ـ ارث. تهران: انتشارات دادگستر.
کاتوزیان، ناصر (1380ب)، قانون مدنی در‌نظم حقوقی کنونی. تهران: انتشارات دادگستر.
کاشف الغطاء، محمدحسین (بی‌تا). تحریر المجلة. 2جلد، تهران و قم، مکتبة النجاح و مکتبة الفیروزآبادی.
کلینی، ابی جعفر، محمد بن یعقوب بن اسحاق (بی تا). الفروع الکافی. تهران: انتشارات اسلامیه.
مفید، محمد بن نعمان (1410). المقنعه. بیروت: موسسه دار الشیعه.
محقق حـلی، نجم الدین (1410). شرایع الاسلام. بـیروت: مـوسسه فـقه الشیعه.
محمصانی، صبحی‌رجب (1980). فلسفة التشریع فی الاسلام. بیروت: دارالعلم للملایین.
مغنیة، محمدجواد (1383). الفقه علی مذاهب الخمسه. قم: دارالحسنین علیهماالسلام
موسوی خمینی، سید روح اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیله. قم: انتشارات دار الکتب العلمیه.
مسجد سرایی، حمید، (1392). بازپژوهی ادلّه مانعیت قتل خطائی از ارث. فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره 5، ش9، صص160-137.
نراقی، ملا احمد (١٤١٥). مستند الشیعه فـی احـکام الشـریعه. 19 جلد، قم: مؤسسۀ آل البیت.
نجفی، محمدحسن (1398). جواهر الکلام فی‌شرح شرایع الاسلام. 39 جلد، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نووی، یحیى بن‌شرف (1997م) المجموع شرح المهذب. 23 جلد، بیروت: دار الفکر.
_||_
Ibn Barraj, Abdul Aziz (1985). Al-Mohazzab. Qom: Jame’at-ol-Moddarresin Publication.
Ibn Rushd al-Qurtabi, Muhammad (1988). Bedayat Al-Mojtahed wa Nahayat Al-Moghtased. Beirut: Dar Al-Ma'rifah.
Ibn Abedin, Muhammad Amin (1991). Rad Al-Muhtar Alal-Durra Al-Mukhtar. Beirut: Dar al-Fikr.
Ibn Qadameh, Abdullah bin Ahmad (1968). Al-Moghni. Cairo: Maktab Al-Qaherah.
Ibn Qadameh, Abdullah (1993). Al-Kafi fi Fiqh Al-Imam Ahmad, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Elmiyeh Publications.
Ibn Morteza, Ahmad Ibn Yahya (1949). Al-bahr Al-Zakhar Al-jame’ Le-Mazaheb Olama’ Al-Amsar. Egypt: Maktab Al-Khanji.
Ibn Manzur, Muhammad ibn Mokarram (1984). Lesan Al-Arab, Qom: Adab Al-Howzah Publication.
Ibn Najim, Zayn Al-Abidin Ibrahim (1996). Al-Ashbah va Al-naza’er ala Mazhab Abi Hanifeh Alna’man. Cairo: Al-Jelsi and Partners Institute.
Asba'i, Malik ibn Anas (1951). Al-Muta’. Dar-Al-Ehya Kotob Arabiah Publication.
Emami, Hassan (2000). Civil Rights. Tehran: Islamieh Publication.
Andalusi, Ibn Hazm (1408). Al-Mahalli Be-l Asar, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Elmiyeh Publication.
Behouti Hanbali, Mansour (1418). Kashaf Ol-Qana. Lebanon: Alam Al-Kotob Publication.
Jorjani, Al-Sharif (1954). Sharh-e Sirajieh, Egypt: Mustafa Al-Babi Publication.
Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (1944) . Legal Terminology. Tehran: Ganj-e-Danesh Publication.
Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (1964). inheritance. Volume one, Ganj-e-Danesh Publication, Fifth edition.
Horr Ameli, Muhammad ibn al-Hasan. Vasayel. Beirut: Dar Ehya Publication.
Hosseini Ameli, Mohammad Jawad bin Muhammad (1811). Miftah Keramah. Beirut: Daraa Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi Publication.
Helli, Yahya bin Saeed (1984), Aljame’ Le-Sharaye’. Qom: Sayyid Al-Shuhada Al-Elmiya Institute.
Khoei, Sayyid Abu Al-Qasim. Minhaj Al-Saleheen. Qom: Mehr Publication.
Khansari, Sayyid Ahmad. Jame’ Al-Madarek. Qom: Islami Publication.
Sarakhsi, Muhammad ibn Ahmad (1978). Al-Mabsut. 30 Volumes, Beirut: Dar Al-Ma'rifah.
Al-Shahid Al-Aval, Maki Ameli, Muhammad. Al-Dorus Al-Shar’iah. Tehran: Sadeghi Publications.
Al-Shahid Al-Thani, Al-Juba'i al'Amili, Zayn Al-Din, (1968). Al-Bahieh fi Sharh Lo’me Al-Dameshqieh. Beirut: Dar Al-Elm Al-Islamieh.
Sayyid Murtadha, Ali ibn Al-Husayn (1994). Al-Entesar. Qom: Islamic Publication Institute.
Shafi'i, Ahmad ibn Idris (1983). Al-Omm. Beirut: Dar Al-Fikr.
Sherbini Khatib, Mohammad (1957). Moghni Al-Mohtaj fi Sharh Al-Menhaj. Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.
Shokani, Mohammad Ali (1938). Neil Al-Otar men Asrar Mantiq Al-Akhbar. Egypt: Ottoman Publication.
Shaykh Al-Islam, Muhammad (2002). Guide to the Shafi'i Religion. 2 volumes, Tehran: University of Tehran Publication.
Saduq, Muhammad (1994). Al-Moqne’. Qom: Imam Al-Hadi (PBUH) Institute.
Saduq, Muhammad (1992), Man La Yahzar Al-Faqih. Qom: Islamic Publications Office.
Tabatabai, Ali (1404). Riyadh Al-Masa’el Fi Bayan Al-Ahkam Bel-Dalil. Qom: Aal Al-Bait Publications.
Tusi, Muhammad ibn Al-Hassan (1996). Controversy in jurisprudence. Qom: Islamic Publication Institute.
Tusi, Ibn Ja'far Muhammad ibn Al-Hasan (1946). Tahdhib Al-Hokkam. Tehran: Dar Al-Ketab Al-Islamieh.
Taherzadeh, Ahmad Ali (2000). Barriers to Inheritance in Iranian Civil Law and a Comparative Study with Other Islamic Sects. Master Thesis, Imam Sadegh (PBUH) University.
Adl, Mustafa (1992). Civil Rights. Qazvin: Bahr Al-Ulum Publication.
Allama Hali, Hassan (1955). Mokhtalaf Alshi’a fi Ahkam Al-Shari’a. Qom: Islamic Publishing Institute.
Omar, Abdullah (2015). Ahkam Al-Mavarith fi Al-Shari’a Al-Islamiah. Egypt: Alexandria, Dar Al-Ma'arif.
Amid, Musa. Inheritance in Iranian Civil Law. Tehran: Pirooz Publications.
Ghafouri Nejad Mahmoud, Norfiroozjah Umm Kulthoum (2009). Jurisprudential study of the barrier of murder for inheritance in the five sects. Quarterly Journal of Jurisprudence and History of Civilization, Vol. 19, pp. 145-167.
Qasemzadeh, Morteza; Rahpeik, Hassan; Kiai, Abdullah (2005). Interpretation of civil law. Tehran: Samt Publications.
Qanuji Bukhari, Hamd Siddiq Hassan Khan (1992).Lel-Rowzat Al-Nadiiah Sharh Al-Dorar Al-Bahiah. Riyadh: Maktab Al-Kawthar.
Katozian, Nasser (2001a), Preemption - Will - Inheritance. Tehran: Justice Publications.
Katozian, Nasser (2001b), Civil Law in the Current Legal System. Tehran: Dadgostar Publication.
Kashif Al-Ghatta, Muhammad Hussein. Tahrir Al-majallah. 2 volumes, Tehran and Qom, Al-Maktabat Al-Najah and Al-Maktabat Al-Firoozabadi.
Kulaini, Abi Ja'far, Muhammad ibn Ya'qub ibn Ishaq. Al-Foru’ Al-Kafi. Tehran: Islamieh Publication.
Mufid, Muhammad ibn Nu'man (1989). Al-Moqne’a. Beirut: Dar Al-Shi’e Institute.
Mohaqeq Hali, Najmuddin (1989). Sharaye’ Al-Islam. Beirut: Fiqh Al-Shi’e Institute.
Mahmasani, Sobhi Rajab (1980). Falsafat Al-Tashri’ fi Al-Islam. Beirut: Dar Al-Elm Lel-Mollayin.
Mughniyeh, Mohammad Javad (1963). Alfiqh Ala Mazahib Al-Khamseh. Qom: Dar Al-Hassaneen (PBUT)
Mousavi Khomeini, Sayyid Ruhollah (Bita). Tahrir Alvasilal. Qom: Dar Al-Kitab Al-Elmiyeh Publication.
Masjed Sarayi, Hamid, (2013). Re-examining the evidence to the barrier of erroneous murder for inheritance. Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, Volume 5, Issue 9, pp. 137-160.
Naraqi, Mullah Ahmad (1994). Mustanad Al-Shi’a fi Ahkam Al-Shari’a. 19 Volumes, Qom: Aal Al-Bayt Institute.
Najafi, Mohammad Hassan (1978). Jawahir Al-Kalam fi Sharh-e Sharaye’ Al-Islam. 39 Volumes, Tehran: Dar Al-Kotob Al-Islamieh.
Novi, Yahya Bensharaf (1997) Al-Majmoo Sharh-e Al-Mohazzab. 23 Volumes, Beirut: Dar Al-Fikr.
