روش شناسایی مصداق بنای عقلا

الموضوعات :

سجاد شهباز قهفرخی ¹

1 - استادیار، گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد ایران.

تاريخ الإرسال : 29 الأحد , صفر, 1444 تاريخ التأكيد : 28 الأحد , رجب, 1444 تاريخ الإصدار : 08 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445

الکلمات المفتاحية: بنای عقلا, حکم شرعی, مصداق ‌شناسی, اصول کلی حقوقی, قوانین یکنواخت,

ملخص المقالة :

بنای عقلا، رفتار یا ذهنیتی عام است که در شرایط و اوضاع و احوال یکسان توسط عقلای عالم صرف‌نظر از آیین و مسلک فکری ایشان، مورد عمل قرار گرفته است. مفهومی که در دو سده اخیر در بین دانشمندان علم اصول فقه جایگاه ویژه‌ایی یافته و در مورد حجیت و اقسام آن گفتگوها فراوان است. در بین فقهای طراز اول اختلاف‌نظرهایی در مورد شناسایی مصداق بنای عقلا مشاهده می‌شود. شناخت مصادیق این مفهوم را باید سهل ممتنع دانست. این مقاله در پی این است که روش‌هایی که ممکن است به عنوان روش شناسایی مصداق بنای عقلا مطرح شوند را معرفی و ارزیابی نماید. روش‌های مختلفی همچون رجوع به قوانین کشورهای دیگر، رجوع به قوانین نمونه و یکنواخت، اصول کلی حقوق و نظر نمایندگان مجلس در این مقاله مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. رد یا تایید کامل هر یک از این روش‌ها اشتباه بوده و می‌توان از برآیند تمامی این روش‌ها به عنوان راهکاری برای شناسایی مصادیق بنای عقلا استفاده نمود.

المصادر:

1. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1427). کفایة الأصول (با تعلیقه زارعى سبزوارى)، قم: موسسه النشر الاسلامی.


2. آشتیانی، محمدحسن بن جعفر (1403). بحر الفوائد فی شرح الفرائد، قم: کتابخانه حضـرت آیـت اللـه العظمـی مرعشـی نجفی (ره).


3. اصفهانى، محمد حسین (1374). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة (طبع قدیم)، قم: انتشارات سیدالشهداء.


4. امین‌فرد، محمد و سمیه آقایی (1399). بررسی روش شناختی چگونگی کشف سیره عقلا، مجله پژوهش‌های عالی فقه و اصول، ص 23-20


5. امامی خوانساری، محمد (بی‌تا). الحاشیه الثانیه علی المکاسب، بی‌جا: بی‌نا.


6. انتظاری، سیدمهدی و سکوتی، حسین ستار (1394). «جایگاه و ارزش بنای عقلا در فقه امامیه»، مجله فقه اهل بیت، شماره 83، صص47-26.


7. انصاری، شیخ مرتضی (1415). المکاسب، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.


8. ببی، ارل (1387). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه رضا فاضل، تهران: سمت.


9. بجنوردى، سید حسن بن آقا بزرگ موسوى (1419). القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی.


10. بروجردی، حسین (1415). نهایة الاصول، مقرر: حسین علی منتظری، تهران: نشر تفکر.


11. بولانژه، ژان (1376). اصول کلی حقوق و حقوق موضوعه، ترجمه دکتر علیرضا محمدزاده وادقانی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 36، صص 100-73.


12. تبریزى، موسى بن جعفر (1369). أوثق الوسائل فی شرح الرسائل (طبع قدیم)، قم: کتبی نجفی.


13. تبریزى، جواد بن على (1425). القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید (دروس فی مسائل علم الأصول)، قم: دار الصدیقة الشهیدة سلام‌الله‌علیها.


14. پاکباز، سیامک (1401). شرح قانون مدنی فرانسه اصلاحات 2016، با دیباچه سید حسین صفایی، تهران: بنیاد حقوقی میزان.


15. حائری‌یزدی (بی‌تا). درر الفوائد، قم: چاپخانه مهر.


16. حسینی سیستانی، سیدعلی (1414). قاعده لاضرر و لاضرار، قم: نشر مهر.


17. حسینی‌روحانی، سیدمحمد (1413). منتقی الاصول، قم: دفتر آیه الله سید محمد حسینی روحانی.


18. حکیم، سید محسن طباطبایى (بی‌تا). نهج الفقاهة‌‌، قم: انتشارات 22 بهمن‌.


19. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1343). ترمینولوژی علم حقوق، تهران: نشر کتابخانه گنج دانش.


20. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1376). دانشنامه حقوقی، تهران: انتشارات امیر کبیر.


21. جنیدی، لعیا (1390). نظریه حقوق فراملی بازرگانی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره 41، شماره 1، صص 148-127.


22. شیرازی، سیدرضا (۱۳۹۶). آنالیز ابزار اصولی «بنای عقلا» به روش بررسی مولفه‌ واژه‌های آن و تحلیل کاربردها و ارتکازات، مجله فقه و اصول، شماره ۱۰۹؛ صص ۳۱_۴۷.

1. شعاریان، ابراهیم و ترابی، ابراهیم (1391). اصول حقوق قراردادهای اروپا و حقوق ایران، تبریز: انتشارات فروزش.


2. شعاریان، ابراهیم (1393). مطالعه تطبیقی تعدیل وجه التزام، مقاله تقدیمی به دکتر سید حسین صفایی مندرج در مجموعه مقالات حقوق مدنی تطبیقی، تهران: نشر سمت با همکاری موسسه حقوق تطبیقی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.

25. صالح پور، جهانگیر (1378). امام خمینی، فقیه دوران گذار- از فقه جواهری تا فقه المصلحه-؛ مجله کیان، شماره 46؛ صص 26 تا 37.


26. صدر، سیدمحمدباقر (۱۴۰۸). مباحث الاصول، تقریرات حسینی حائری، کاظم، قم: مطبعه مرکز للنشر_مکتب الاعلام الاسلامی.


27. صدر، محمدباقر (1417). بحوث فی علم الاصول مع تقریرات حسن عبدالساتر، بیروت: دار الاسلامیه.


28. صدر، رضا (1420). الاجتهاد و التقلید، قم: بی‌نا.


29. طباطبایى، محمدحسین (بی‌تا). حاشیة الکفایة، قم: بنیاد علمی فرهنگی علامه طباطبایی.


30. طباطبایى حائرى، سید على بن محمد‌(1418). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- الحدیثة)، مصحح: محمد بهره‌مند- محسن قدیرى- کریم انصارى- على مروارید، قم: ‌مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.


31. ضیایی‌فر، سعید (1398). قاعده اولیه حجیت سیره‌های عقلایی جدید در غیر عبادات، مجله جستارهای فقهی اصولی، شماره 17، 27-7.


32. عالمی، شهاب‌الدین (1398). تاملی در باب روش تحقیق میدانی در پژوهش کیفی، مجله دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شماره 11، 114-106.


33. عراقی، ضیاءالدین (1417). نهایه الافکار، قم: دفتر انتشارات اسلامی


34. علیدوست، ابوالقاسم (1384). فقه و عرف، تهران: سـازمان انتشـارات پژوهشـگاه فرهنـگ و اندیشـه اسـلامی.


35. فیض، علیرضا (1373). مبادی فقه و اصول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


36. فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى (بی‌تا). مفاتیح الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى (ره).


37. کاتوزیان، ناصر (1382). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.


38. گروت، لیندا و وانگ، دیوید (1390). مجموعه مقالات روش‌های مطالعه کیفی در پژوهش‌های اجتماعی، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.


39. عمید، حسن (۱۳۵۷). فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.


40. محبی، ابوالفضل (1393). تحلیل اقتصادی ضمانت اجراهای مدنی نقض تعهدات پولی، مجله حقوقی دادگستری، شماره 87، صص 144-113.


41. معین، محمد (۱۳۷۱). فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.


42. مکارم‌شیرازی، ناصر (1428). العروة الوثقی مع تعلیقات آیت الله العظمی مکارم الشیرازی و عدة من الفقهاء العظام، انتشارات مدرسه امام علی‌بن‌ابی‌طالب.


43. مکارم‌شیرازى، ناصر (1425). أنوار الفقاهة - کتاب النکاح، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن‌أبی‌طالب علیه‌السلام.


44. مفید، محمد بن محمد (1413). مختصر التذکرة بأصول الفقه، قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.


45. موسوی‌خمینی، روح‌الله (1410). البیع، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.


46. موسوی‌خویى، سید ابو القاسم (1418). المستند فی شرح العروة الوثقى؛ الإجارة، تحت اشراف جناب آقاى لطفى، قم: بی‌نا.


47. موسوی‌خویی، سید ابوالقاسم (1368). مصباح الفقاهه، قم: انتشارات وجدانی.


48. منتظرى‌نجف‌آبادى، حسین‌على (1409). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم: نشر تفکر.


49. میننی، اس.ار (1395). روش شناسی تحقیق در حقوق، ترجمه ناظمی، نازآفرین، تهران: نشر میزان.


50. نایینی، محمدحسن غروى (1406). فوائد الاصول مع تقریرات شیخ محمدعلی کاظمی خراسانی، قم: موسسه انتشارات اسلامی.


51. نائینى، محمد حسین غروى (1373). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران: المکتبة المحمدیة.


52. نراقی، احمدبن محمدمهدی (1417). عوائدالایام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام‌، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.


53. نعمان، محمود (1975). موجز المدخل للقانون: النظریه العامه للقانون و النظریه العامه للحق، بیروت: دار النهضه العربیه.


54. نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن (1404). جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الإسلام، به تحقیق: قوچانی، عباس و آخوندی، علی؛ بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.


55. ویرالی، میشل (1364). تفکری بر تئوری حقوق فراملی، ترجمه ناصر صبح‌خیز، مجله حقوقی بین‌المللی، شماره 3، صص 107-88.


56. J. (1988). Anson's Law of Contract, 27 th, London, Oxford University Press.


57. Hyland, R. (1994). Pacta sunt servanda: a meditation, Virginia Journal of International Law(34:2) 405–433.


58. Lando, O, Beale, H,   Prüm, A,  Zimmerman, R,  Kluwe, E.C (2019). Principles of European Contract Law: Parts 1 and 2. P. 17.19


59. Treitel, G. H (2015). law of contract, Fourteen Edition, Sweet & Maxwell Ltd, UK.


60. https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=X-10&chapter=10&clang=_en

https://rc.majlis.ir/fa/law/show/95767

1. Akhond Khorasani, Mohammad Kazem (1427). Kefaya al-Osul. (with a suspension Zarei Sabzevari). Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.


2. Ashtiani, Mohammad Hasan bin Ja'far (1403). Bahr al-Fava'ed fi Sharh al-Fara'ed. Qom: Mar'ashi Najafi library.


3. Isfahani, Mohammad Hossein (1374). Nehaya al-Deraya fi Sharh al-Kefaya. Qom: Sayyed al-Shohada Institute.


4. Amin Fard, Mohammad; Aqaei, Somayeh (1399). Methodological studding of discovery of wise people's method. Fiqh and Usul Excellent Research Journal. 21-47.


5. Emami Khonsari, Mohammad (n.d). Al-Hashia al-Thania ala al-Makaseb. (n.p).


6. Entezari, Seyyed Mehdi; Sokooti, Hossein Satar (1394). The position and value of wise people's method in Imami jurisprudence. Journal of Ahl al-Bayt jurisprudence. (83), 26-47.


7. Ansari, Sheykh Morteza (1415). Al-Makaseb. Qom: World congress of commemoration Sheikh Azam Ansari.


8. Babbie, Earl (1387). The Practice of Social Research. Translated by Reza Fazel. Tehran: Samt.


9. Bojnoordi, Seyyed Hasan bin Aqa Bozorg Musavi (1419). Al-Qava'ed al-Fiqhia. Qom: Al-Hadi publication.


10. Boroojerdi, Hossein (1415). Nehaya al-Osul. Narrated by Hossein Ali Montazeri. Tehran: Tafakor publication.


11. Boulanger, Jean (1376). General Principles of Law and Statuary Law. Translated by Alireza Mohammadzadeh Vadaqani. Journal of Law and Political Science. (36), 73-100.


12. Tabrizi, Musa bin Ja'far (1369). Awthaq al-Wasa'el fi Sharh al-Rasa'el. Qom: Kotobi Najafi.


13. Tabrizi, Javad bin Ali (1425). Al-Qava'ed al-Fiqhia va al-Ijtehad va al-Taqlid (Doroos fi Masa'el Elm al-Osul). Qom: Dar al-Sediqa al-Shahida(Peace be upon her).


14. Pakbaz, Siamak (1401). Commentaire of the French Civil Code, 2016 reforms. with preface by Seyyed Hossein Safai. Tehran: Mizan Legal Foundation.


15. Ha'eri Yazdi (n.d). Dorar al-Fava'ed. Qom: Mehr Publication.


16. Hosseini Sistani, Seyyed Ali (1414). Qa'ede La Zarar va La Zerar. Qom: Mehr Publication.


17. Hosseini Rohani, Seyyed Moahammad (1413). Montafa al-Osul. Qom: Office of Ayatollah Seyyed Mohammad Hosseini Rouhani.


18. Hakim, Seyyed Mohsen Tabatabaei (n.d). Nahj al-Fiqaha. Qom: 22 Bahman Publications.


19. Ja'fari Langroodi, Mohammad Ja'far (1343). Terminology of Law science. Tehran: Publication of Ganj Danesh Library.


20. Ja'fari Langroodi, Mohammad Ja'far (1376). Legal Encyclopaedia. Tehran: Amir Kabir Publications.


21. Joneydi, La'ya (1390). Theory of Lex Mercatoria. Private Law Studies Quarterly. 41(1), 127-148.


22. Shirazi, Seyyed Reza (1396). Analysis of Principled Instruments of “Intellectuals’ Stipulation” with the Method of “Examining the Components of Its Words and Analysis of Functions and Conjectures”. Journal of Fiqh and Usul. (109), 31-47.


23. Sho'arian, Ibrahim; Torabi, Ibrahim (1391). Principles of European contract law and Iranian law. Tabriz: Foroozesh Publications.


24. Sho'arian, Ibrahim (1393). A comparative study of liability adjustment. An article dedicated to Dr. Seyed Hossein Safaei included in the collection of articles on comparative civil law, Tehran: Samt. Publishing in collaboration with the Institute of Comparative Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran.


25. Salehpoor, Jahangir (1378). Imam Khomeini: jurist of the transitional period; From jurisprudence of Jawahery to jurisprudence of al-Maslaha. Journal Kian. (46), 26-37.


26. Sadr, Seyyed Mohammad Baqer (1408). Mabaheth al-Usul. Narrated by Kazem Hosseini Ha'eri. Qom: Matba'a Markaz li-lnashr – Maktab al-I'lam al-Islami.


27. Sadr, Mohammad Baqer (1417). Bohooth fi Elm al-Usul. Narrated by Hasan Abd al-Satar. Beyrut: Dar al-Islamia.


28. Sadr, Reza (1420). Al-Ijtehad va al-Taqlid. (n.p).


29. Tabatabaei, Seyyed Mohammad Hossein (n.d). Hashia al-Kefaya. Qom: Allameh Tabatabai scientific and cultural foundation.


30. Tabatabaei Ha'eri, Seyyed Ali bin Mohammad (1418). Riaz al-Masa'el fi Tahqiq al-Ahkam bi l-Dala'el. Proofreader: Mohammad Bahremand, Mohsen Qadiri, Karim Ansari, Ali Morvarid. Qom: Ahl al-Bayt Institute peace be upon them.


31. Ziyaeifar, Sa'id (1398). The Primary Rule of the Novel Intellectual Conducts Authority in Non-servitude Issues. Journal of Justarha-ye Fiqhi va Usuli. (17), 7-27.


32. Alemi, Shahab al-Din (1398). A reflection on the field research method in qualitative research. Journal of new achievements in humanities studies. (11). 106-114.


33. Iraqi, Zia' al-Din (1417). Nehaya al-Afkar. Qom: Islamic Publications Office.


34. Alidoost, Abu al-Qasem (1384). Jurisprudence and custom. Tehran: Islamic Culture and Thought Research Institute Publications Organization.


35. Feyz, Alireza (1373). Principles of Fiqh and Usul. Tehran: Tehran University Publications.


36. Feyz Kashani, Mohammad Mohsen bin Shah Morteza (n.d). Mafatih al-Sharae'. Qom: Mar'ashi Library.


37. Katoozian, Naser (1382). Introduction to the science of law and the study of Iran's legal system. Tehran: The publishing company.


38. Groat, Linda; Wang, David (1390). A collection of articles on qualitative study methods in social research. Tehran: Strategic Research Center of Expediency Council.


39. 'Amid, Hasan (1357), Persian Dictionary. Tehran: Amir Kabir Publications.


40. Mohebi, Abulfazl (1393). Economic Analysis of Civil Performances Guarantee for Monetary Obligation Breach. The Judiciary Law Journal. (87), 113-144.


41. Mo'in, Mohammad (1371). Persian dictionary. Tehran: Amir Kabir Publications.


42. Makarem Shirazi, Naser (1428). Al-'Orva al-Vothqa. (With comments by Grand Ayatollah Makarem Shirazi and several great jurists). Qom: Publications of Imam Ali Bin Abi Talib School.


43. Makarem Shirazi, Naser (1425). Anvar al-Fiqaha – Ketab al-Nekah. Qom: Publications of Imam Ali Bin Abi Talib School.


44. Mofid, Mohammad bin Mohammad (1413). Mokhtasar al-Tazkera be l-Usul al-Fiqh. Qom: International Congress for the Millennium of Sheikh Mofid.


45. Musavi Khomeini, Ruhollah (1410). Al-Bey'. Qom: Isma'ilian Press Institute.


46. Musavi Khooei, Seyyed Abu al-Qasem (1418). Al-Mostanad fi Sharh al-'Orva al-Vothqa al-Ijara. Under the leadership of Mr. Lotfi, Qom: (n.p).


47. Musavi Khooei, Seyyed Abu al-Qasem (1368). Mesbah al-Fiqaha. Qom: Vedjani Publications.


48. Montazeri Najafabadi, Hossein Ali (1409). Derasat fi Velaya al-Faqih va Fiqh al-Dola al-Islamia. Qom: Tafakor publication.


49. Myneni, S.R (1395). Legal Research methodology. Translated by Nazafarin Nazemi. Tehran: Mizan Publication.


50. Na'ini, Mohammad Hossein Gharavi (1406), Fava'ed al-Usul. With the narrations of Sheikh Mohammad Ali Kazemi Khorasani. Qom: Islamic Publishing Institute.


51. Na'ini, Mohammad Hossein Gharavi (1373). Monya al-Taleb fi Hashia al-Makaseb. Tehran: Al-Maktaba Muhammadiya.


52. Naraqi, Ahmad ibn Mohammad Mahdi (1417). 'Ava'ed al-Ayam fi Bayan Ghava'ed al-Ahkam va Mohemmat Masa'el al-Halal va al-Haram. Qom: Publications of the Islamic Propaganda Office of Qom Seminary.


53. No'man, Mahmood (1975). Mujaz almadkhal li-lqanun: al-Nazaria al-'ama li-lqanun va al-Nazaria al-'Ama li-lhaq. Beirut: Dar al-Nahza al-Arabiya.


54. Najafi (Sahib Javaher), Mohammad Hasan (1404). Javaher al-Kalam fi Sharh Shara'e al-Islam. With research: Abbas Quchani and Ali Akhundi, Beirut: Dar Ihya al-Torath al-Arabi.


55. Vivali, Michelle (1364). A thought on the theory of Transnational Law. Translated by Naser Sobhkhiz. International Law Review An Academic Journal. (3), 88-107.


56. Beatson. J. (1988). Anson's Law of Contract, 27 th, London, Oxford University Press.


57. Hyland, R. (1994). Pacta sunt servanda: a meditation, Virginia Journal of International Law(34:2) 405–433.


58. Lando, O, Beale, H,   Prüm, A,  Zimmerman, R,  Kluwe, E.C (2019). Principles of European Contract Law: Parts 1 and 2. P. 17.19


59. Treitel, G. H (2015). law of contract, Fourteen Edition, Sweet & Maxwell Ltd, UK.

60.https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=X-10&chapter=10&clang=_en

61. https://rc.majlis.ir/fa/law/show/95767