تبیین ارزش های زیست محیطی «در پرتو مطالعه مؤلفه های زیبایی شناسی شهری ناظر به قواعد فقه شهری»

الموضوعات :

راحله فدوی ¹ , مهدی محمدزاده ² , علی محمدیان ³

1 - دانشجوی دکترای هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
2 - استاد، گروه هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
3 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران

تاريخ الإرسال : 04 الإثنين , صفر, 1442 تاريخ التأكيد : 29 الإثنين , ربيع الثاني, 1442 تاريخ الإصدار : 25 الثلاثاء , محرم, 1444

الکلمات المفتاحية: طراحی شهری, زیبایی‌شناسی, زیبایی‌شناسی زیست محیطی زیبایی شناسی شهری, قواعد فقه شهری,

ملخص المقالة :

منظر شهری و زیباسازی آن یکی از عوامل مهم در ایجاد تصویر ذهنی مثبت و ارتقای تجربه زیباشناختی شهروندان هر جامعه محسوب می شود. درهم آمیختن فنون طراحی منظر با ارزش های زیست محیطی و اکولوژیک، از جدیدترین تدابیر و راهکارهای نیل به توسعه پایدار در عصر حاضر است. جستار حاضر با هدف شناسایی میزان دغدغه و توجه تعالیم اسلامی در رویارویی با مفاهیم یادشده، با الگویابی از مؤلفه ها و رویکردهای مطرح در زیبایی شناسی شهری به تشریح قواعد فقه شهری پرداخته و گستره کارایی آن را مورد ارزیابی و تبیین زیبایی شناسانه قرار داده است. روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و با مراجعه به منابع کتابخانه ای سامان یافته و با توجه به ماهیت میان رشته ای موضوع به تطبیق و ترکیب نظریات مطرح در دو حوزه زیبایی شناسی و فقه شهری پرداخته است. لازم به ذکر است که مقصود از فقه شهری، سلسله آموزه های شرعی و قواعد فقهی ناظر به آداب و بایسته های شهرنشینی می باشد که حسب تتبع جستار حاضر از دل میراث مکتوب فقهی قابل شناسایی، استخراج و تطبیق با موضوع مزبور است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که با بهره گیری از قواعد موجود در میراث مکتوب فقهی از قبیل قاعده سلطنت، اتلاف، تسبیب و لاضرر، و در آمیختن آن ها با روش ها و رهیافت های زیبایی شناسانه، می توان به کارآمدی و اثرگذاری بیشتر این موازین در مدیریت مکان و منظر شهری نائل آمد. همچنین یافته های تحقیق بیانگر آن است که دغدغه توجه به محیط زیست و رویارویی انسان با فضای شهری از جمله مباحثی است که مورد توجه فقها قرار گرفته است. در این راستا بحث حفظ حریم و امنیت اخلاقی و روانی شهروندان از جمله امتیازات فقه شهری است که باید مورد عنایت بوده و در مدیریت شهری مبنای عمل قرار گیرد..

المصادر:

احسایى، ابن ابى جمهور (1405). عوالی اللئالی العزیزیة. قم: دار سید الشهداء للنشر.

احمری، حسین (1392). مطالعه تطبیقی خسارت عدم النفع در فقه امامیه و قوانین ایران و کنوانسیون 1980 وین. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 32.

اراکی، محسن (1397). سلسله جلسات درس خارج "فقه شهری". منتشر شده در سایت شبکه وسائل به نشانی: http://Vasael.ir

اردبیلى، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

اشکوری، سید علی (1384). نقش دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 2.

بجنوردى، سید حسن بن آقا بزرگ موسوى (1419). القواعد الفقهیة. قم: نشر الهادی.

بروجردى، آقا حسین طباطبایى (1412). قاعدة لا ضرر و الاجتهاد و التقلید (الحاشیة على الکفایة). قم: مؤسسه انصاریان.

 پورتئوس، جی. داگلاس (1389). زیبایی شناسی محیط زیست: نظریه­ها، سیاست­ها و برنامه­ریزی. ت، محمدرضا مثنوی، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.

تبریزى، جعفرى، محمد تقى ( 1419). رسائل فقهى. تهران: مؤسسة منشورات کرامت.

تبریزى، جعفرى، محمد تقى (1418). منابع فقه. تهران: موسسه نشر کرامت.

حبیبی، امین (1396). رویکردهای نوین در پژوهش زیبایی شناسی منظر. باغ نظر، 1، 49، 72-65.

حسینی فاطمه سادات و دیگران (1394). بررسی فقهی و حقوقی جبران ضرر معنوی در قذف. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 41.

خمینى، سید روح اللّه (1425). تحریر الوسیله. ت، اسلامى، على، قم: دفتر انتشارات اسلامى.

خوانسارى، موسى بن محمد نجفى (1373). رسالة فی قاعدة نفی الضرر. تهران: المکتبة المحمدیة.

دزفولى، مرتضى بن محمد امین انصارى (1414). رسائل فقهیة (للشیخ الأنصاری). قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.

سبزوارى، محمد باقر بن محمد مؤمن (1423). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

شاهرودى، محمد ابراهیم جناتى (1374). ادوار فقه و کیفیت بیان آن. تهران: موسسه کیهان

شماعی علی، جهانی رحمان (1390). بررسی اثرات توسعه عمودی شهر بر هویت محله ای (مطالعه موردی، منطقه 7 تهران). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره 2، شماره 6، 82-73.

• شیرازى، ناصر مکارم (1427). استفتائات جدید. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.


• شیرازى، ناصر مکارم (1427)، دائرة المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.


• صدر، شهید، سید محمد باقر (1420). قاعدة لاضرر و لاضرار. قم: دارالصادقین للطباعة و النشر.


• طاهرى، حبیب الله (1418). حقوق مدنى. قم: دفتر انتشارات اسلامى.


• طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن (1407). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى.


• طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن (1407). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.


• قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابویه (1413). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.


• کاشانى، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضى (1418). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى ره.


• کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب (1407). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.


• کریمی مشاور، مهرداد (1392). رویکردها و روش­ها در زیبایی­شناسی شهری. باغ نظر، دوره 10، شماره 24، ص 56-47.


• کریمیان،حسن (1389). نمادهای فرهنگی در مناظر شهری: بیان معنا، حس هویت، آرامش روحی. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 74، ص 132-119.


• گابستر، پل.اچ. جوآن آی، ناسائور، دنیل و گری فرای (1389). منظر اشتراکی؛ نسبت زیبایی­شناسی با اکولوژی. ت، پدیده عادلوند و رضا قشقایی. مجله منظر، شماره13، ص 41-36.


• گلکار، کورش (1379). مؤلفه­های سازنده کیفیت شهری صفه. شماره 32، ص 65-38.


• گلکار، کورش (1387). محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. علوم محیطی، شماره4، ص 114-95.


• گلکار، کورش (1389). از تولد تا بلوغ شهری. صفه، شماره 36، ص 23-9.


• گوهری، عباس (1390). مسؤولیت مطلق تخریب محیط‌ زیست از دیدگاه فقهی. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 24.


• گیدنز، آنتونی؛ با همکاری کارن بردسال (1386). جامعه شناسی. ت، حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.


• مبلغی، احمد (1396). کرسی نقد " قواعد فقهی شهرسازی اسلامی". منتشر شده در سایت شبکه وسائل به نشانی: http://Vasael.ir


• مصطفوى، سید محمد کاظم (1421). مائة قاعدة فقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى.


• مطهرى، شهید مرتضى (1376). فقه و حقوق (مجموعه آثار). قم: صدرا.


• مومنی، عابدین و دیگران (1396). قاعده جاودانگی احکام و تحول زمان. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 48.


• نجف‌آبادى، حسین على منتظرى (1409). مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم: مؤسسه کیهان.


• نجیب اوغلو، گل­رو (1379). هندسه و تزیین در معماری اسلامی. ت، مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: روزنه.


• هاشمی شاهرودى، سیدمحمود و دیگران ( 1426). فرهنگ فقه مطابق. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى.


• هُلُد، رناتا (1378). در جستجوی تعریف هنر معماری در دورۀ اسلامی. ترجمه فرزین فردانش، فصلنامه رواق، شماره۴ ، ص ۲۵-۳۴.


• محقق داماد (1406). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.

• Ahmari, Hossein, 2012. Comparative study of non-profit damages in Imamiyyah jurisprudence and Iranian laws and the 1980 Vienna Convention, Journal of Islamic law and jurisprudence researches. No 32.


• Araki, Mohsen. (2018). The series of "Urban Jurisprudence" lessons, published on the Veasel Network website at http://Vasael.ir


• Ardebili, A. (1983). Majmae alfayidat w alburhan fi sharah 'iirshad al'adhhan. Qom: Islamic spreadsheet, which has been accredited by a university of teachers, held by Qom.


• Bojnurdi, H. (1999). Alqawaeid alfaqhiati. Qom:Publication of the Alhadi.


• Borujerdi, A. (1992). Qaeidat la darar w alaijtihad w altaqlid (alhashiat ealaa alkifay). Qom: Ansarian Foundation.


• Dezfule, M. (1994). Rasayil Feqhy (of Sheikh Ansari). Qom: World Congress in honor of Sheikh Azam Ansari.


• Eshkevari, A. (2014). The role of two elements of time and place in ijtihad, Journal of Islamic law and jurisprudence researches


• Gabster,P. Joan I. Nassauer, Terry, C. and Gary, F. (2007). The Shared landscape: what does aesthetic have to do with ecology?. Translated by : Adelvand, Padideh, Qashqaei, Reza. Manzar Journal. (13). 36-41.


• Giddens, Anthony. (2007). Translated by: Chavoushian, Hassan. Ney Publishing.


• Gohari, A. (2019). Absolute responsibility for environmental destruction from a jurisprudential point of view, Journal of Islamic law and jurisprudence researches. (24).


• Golkar, K. (2008). Conceptual Evolution of Urban Visual Environment; From Cosmetic Approach Through to Sustainable Approach. Environmental Sciences.5(4)., 95-114.


• Golkar, K. (200.). The Components of Urban Design Quality. Journal of Soffeh. 32,38-56.


• Golkar, K. (2003). Urban Design from Birth through to Maturity. Journal of Soffeh. 36, 8-23.


• Habibi, A. (2017). New approaches to the landscape Aesthetics research. Bagh- e Nazar Journal, 14 (49), 65-72.


• Hashemi Shahroudi, M. (2006). The culture of jurisprudence according to the religion of the Ahl al-Bayt (as). Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopedia Institute.


• Holod, Renata. (1999). In Search of the Definition of Architectural Art in the Islamic Period, translated by Farzin Fardanesh, Rawaq Quarterly, 4, 25-34.


• Hosseini, F and others, (2014). Jurisprudential and legal review of compensation for spiritual loss in Qazf, Journal of Islamic law and jurisprudence researches.


• Ihsai, M. (1985). Ewaly alliyalii aleazizi. Qom: dar sydialshuhada' lilnashr.


• Karimi Moshaver, M. (2013). Approaches and Methods in Urban Aesthetics. Bagh- e Nazar Journal. 10(24), 56-47.


• Karimian, H. (2010). Cultural symbols in urban landscapes: expression of meaning, sense of identity, peace of mind. Human Geographical Research. (74), 119-132.


• Kashani, F. (1998). Al-Mafiyat al-Shar'ee. Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library Publications.


• Khansari, M. (1954). Risalat fi qaeidat nafy aldarar. Tehran: The Muhammadiyah Library.


• Khomeini, R. (2005). Tahrir alwasilh. Qom: Islamic Publication.


• Kolini, M. (1987). Al-Kafi.Tehran: Islamic Library.


• Moballeqi, A. (2017). Critical Chair of "Jurisprudential Rules of Islamic Urbanism". published on the website of Wasael Network at: http://Vasael.ir.


• Momeni, A. (2016). The rule of immortality of rulings and the evolution of time, Journal of Islamic law and jurisprudence  researches, (48).


• Mostafawy, M. (2001). Miayat Qaeidat Fiqahiata, Qom: Islamic Publication.


• Mutahari, M. (1997). Jurisprudence and Rights (Collection of Antiquities). Qom: Sadra.


• Najafabadi, H. (1989). Islamic jurisprudence government buildings. Kayhan Foundation.


• Najib Oglu, G. (2000). Geometry and Decoration in Islamic Architecture. T: Mehrdad Qayyumi Bidehndi. Tehran: Rozaneh.


• Porteos, J ; Douglas. (2010). Environmental Aesthetics: Theories, Policies and Planning, T: Mohammad Reza Masnavi. Mashhad: Mashhad University Jihad.


• Qomi, Saduq, M. (1993). Min la yahduruh alfaqih.Qom: Islamic Publication.


• Sabzwari, M. (2003). Kifayat al'ahkam. Qom: Islamic Publication.


• Sadr, Shahid, M. (2000). Qaeidat ladrr w ladrar .Qom: Dar al-Sadiqin.


• Shahroudi, M. (1995). The periods of jurisprudence and the quality of its expression. Tehran: Kayhan Institute.


• Shama'i, A. Jahani, R. (2011). Investigating the Effects of Vertical Development of the City on Neighborhood Identity (Case Study, District 7 of Tehran). Studies of the Islamic City of Iran. 2 (6) , 73-82.


• Shirazi, N. (2007). Aistifta'at jaded. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib School Publications.


• Shirazi, N. (2007). Contemporary Jurisprudence Encyclopedia. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib School Publications.


• Taheri, H. (1998). Civil Law. Qom: Islamic Publication..


• Tossi, M. (1987). Qom: Islamic Publication.


• Tossi, M. (1987). Tahdhib al'ahkam. Tehran: Islamic Books House.


• Tabrizi, Jafari, M. (1998). Sources of Jurisprudence. Tehran: Keramat Publishing Institute.


• Tabrizi, Jafari, M. (1999). Jurisprudential Treatises. Tehran: Keramat


• 
  

  Yazdi, M. (1986). Jurisprudence Rules. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center