تعارض و دلیل‌آوری معکوس شدن بار اثبات دلیل در پولشویی با اصول و قواعد فقهی
الموضوعات :
ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی
1
(دانشیار، گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.)
مهدیه معالی
2
(دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق جزا، دانشگاه شهید مطهری واحد خواهران مشهد، مشهد، ایران.)
تاريخ الإرسال : 07 الإثنين , رجب, 1441
تاريخ التأكيد : 15 الخميس , جمادى الثانية, 1442
تاريخ الإصدار : 25 الثلاثاء , محرم, 1444
الکلمات المفتاحية:
تعارض,
پولشویی,
بار اثبات دلیل,
ظن متأخم,
معکوس شدن,
ملخص المقالة :
پول شویی به معنای مشروع قلمداد کردن منشأ پول کثیف، از جمله جرایم جدیدی است که به سبب ویژگی های خاص آن و تعارض ظاهری با برخی مبانی و مستندات فقهی، با حساسیت بیشتری مورد تأیید قانون گذار قرار گرفته است. همچنین مستندات فقهی آن به خوبی روشن نشده و در نگاه نخست، این گونه به نظر می آید که با برخی اصول و قواعد فقهی تعارض دارد. از جمله این تعارضات، فرآیند بار اثبات دلیل است. در دعاوی کیفری اصولاً بار اثبات بر عهده دادستان است و بر این اساس، وی مکلف است عناصر تشکیل دهندۀ جرم مورد ادعا را به اثبات برساند. ولی این جریان در جرم پول شویی معکوس شده و بار اثبات مشروعیت پول به دست آمده بر عهده متهم گذاشته شده است. بنابراین، ظاهراً روند تعقیب، دادرسی، و اثبات جرم با برخی از قواعد اصولی مانند قاعده البینه علی المدّعی، قاعده ید، اصل برائت و اصل صحّت متعارض است. در این خصوص متن اصلاحیه قانون مبارزه با پول شویی مصوب 97 مفید این است که قانون گذار خود به این نکته توجه داشته و در تبصره 1 و 3 ماده 2 این قانون، منظور از علم را همان می داند که در قانون مجازات اسلامی برای علم قاضی تعریف شده است. بنابراین، اگر مراد از ظن نزدیک به علم در این قانون علم قاضی باشد، با تکیه بر مستندات حجیّت علم قاضی، جرم به راحتی قابل اثبات است و مسئلۀ معکوس شدن بار اثبات منتفی است و اگر این اشکال وارد شود که قوّت حجیّت ظن نزدیک به علم، به درجه علم قاضی نمی رسد، در این صورت با موضوعیت داشتن ظن و از سویی ناقص بودن حجیّت آن، تعارض یاد شده ایجاد می شود که باید رفع شود. پژوهش پیش رو با رویکرد فقهی و اصولی و با روش توصیفی- تحلیلی به بیان و حل تعارضات یاد شده پرداخته و نهایتاً عدم تعارض این قواعد نتیجه گرفته شده است.
المصادر:
آخوند خراسانی، محمد کاظم. (بیتا). کفایه الأصول. قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
آشوری، محمد. (1381). آئین دادرسی کیفری. تهران: سمت.
آشوری، محمد. (1376). عدالت کیفری- مجموعه مقالات. تهران: میزان.
اردبیلى، سید عبد الکریم. (1423ق). فقه القضاء. قم: موسسه النشر.
انصاری، مرتضی. (۱۴۱۶ق). فرائد الاصول. قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
بهبهانی موسوی، سید علی. ( بی تا ). سایت حقوقی هدی، اصل لزوم و صحت عقود در فقه و قانون مدنی، http://hodalawblogfa.com/post-8.aspx
بجنوردی، سید محمد بن حسن. (1401ق). قواعد فقهیه. تهران: نشر موسسه عروج.
بحرانى، یوسف بن احمد. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
بروجردى، سید حسین. (1429ق). منابع فقه شیعه، ترجمۀ حسینیان قمی، مهدی صبوری. تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
بهرهمند، مهدی؛ توکلی، احمدرضا؛ مهدوی، محمدهادی. (1398). تقدم علم قاضی در مقام تعارض با سایر ادله اثبات دعوی با رویکردی بر مبانی فقهی و اخلاقی. پژوهشهای اخلاقی، ۹(۳): 1۲۸-1۰۹.
پاکجو، افشین؛ آقامحمدی، منصور. (1390). آشنایی با اصول استرداد دارایی های ناشی از فساد. تهران: رسانه تخصصی.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1357). دایرۀ المعارف حقوق مدنی و تجارت- جلد1، حقوق تعهدات عقد و ایقاعات. تهران: بنیاد راستا.
حائری، سید کاظم (1381)، القضاء فی الفقه الإسلامی، مجمع الفکر الاسلامی، قم.
خزائی، منوچهر (1377)، فرآیند کیفری، تهران، کتابخانه گنج دانش.
خلخالى، سید محمد مهدی (1427ق)، فقه الشیعة-کتاب الإجارة، تهران، منیر.
دیانی، عبدالرسول (1389)، ادلّه اثبات دعوا در امور مدنی و کیفری، تهران، میزان.
رفاعی، عبدالجبار (1421ق)، محاضرات فی أصول الفقه شرح الحلقة الثانیة، قم، مؤسسۀ دارالکتاب الاسلامی.
زراعت، عباس (1391)، حقوق کیفری اقتصادی، تهران، جنگل- جاودانه.
ساکی، محمدرضا (1394)، آشنایی با جرم پولشویی، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضائیه.
سبحانی، جعفر (1418ق)، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
شاملو، باقر (1383)، اصل برائت کیفری در نظام های نوین دادرسی در مجموعه علوم جنایی، تهران، سمت.
شکری، رضا؛ سیروس، قادر (1382)، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، تهران، مهاجر.
شمس ناتری، محمد ابراهیم (1383) اصل برائت و موارد عدول از آن در حقوق کیفری (در مجموعه علوم جنایی)، تهران، سمت.
شمس ناتری، محمد ابراهیم (1380)، سیاست کیفری ایران در قبال جرایم سازمان یافته با رویکرد به حقوق جزای بینالملل، رساله دکتری حقوق جزا و جرمشناسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
شمس، عبداللّه (1391)، ادلّۀ اثبات دعوا، تهران، دراک.
شهید اول، محمد بن مکى (1400ق)، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشى مفید.
شهید ثانی، زین الدین بن على (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
صاحب جواهر، محمد حسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
صالحی مازندرانی، اسماعیل (1382)، شرح کفایه الاصول، قم، صالحان.
صدر، سید محمد (1420ق)، ما وراء الفقه، بیروت، دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
صفدری، اکبر (1393)، پولشویی و ضد پولشویی در شرکت های تجاری و مؤسسات غیر تجاری، تهران، ثنای دانش.
طباطبائی قمی، تقی (1371)، آراؤنا فی اصول الفقه، قم، محلاتی.
طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم (1409ق)، العروة الوثقى، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
علیشاهی قلعهجوقی، ابوالفضل، بختیاری، ابوالحسن، تسلیخ، محسن (1395)، «مبانی حجیت ظن متاخم به علم و سازوکارهای تشخیص آن»، جستارهای فقهی و حقوقی، شماره 5، صص91-118.
فاضل لنکرانى، محمد (1383)، جامع المسائل، قم، امیر قلم.
فهیمی، عزیز اللّه (1388)، مبانی و قلمرو اصل صحت در معاملات، قم، دانشگاه قم.
کاتوزیان، ناصر (1394)، حقوق مدنی- قواعد عمومی قراردادها، تهران، گنج دانش.
گرایلی، محمدباقر (1389)، پولشویی از منظر فقه و حقوق موضوعه، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی.
گلپایگانى، سید محمد رضا (1405ق)، کتاب الشهادات، قم، جناب مقرر کتاب.
گلدوزیان، ایرج (1386)، ادلّۀ اثبات دعوا، تهران، میزان.
گیلانى، ابوالقاسم بن محمد حسن (1413ق)، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، تهران، مؤسسه کیهان.
گیلانى، ابوالقاسم بن محمد حسن (1385)، إیضاح الکفایه، قم، نوح.
مؤمن قمّى، محمد (1422ق)، مبانی تحریر الوسیلة - القضاء و الشهادات، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
مؤمن قمّى، محمد (1382)، اثبات و دلیل اثبات، تهران، میزان.
محقق داماد، سید مصطفی (1406ق)، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى،.
محقق سبزواری، محمد باقر (1423ق)، کفایة الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
محمدی، علی (1387)، شرح اصول الفقه، قم، دارالفکر.
مختاری، رحیم (1393)، ارزیابی قضایی ادله اثبات دعوا، تهران، مجد.
مدنی، سید جلالالدّین (1385)، ادلّه اثبات دعوا، تهران، پایدار.
مکارم شیرازى، ناصر (1424ق)، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
نورزاد، مجتبی (1389)، جرایم اقتصادی در حقوق کیفری ایران، تهران، جنگل- جاودانه.
واعظ حسینی، سید محمد (1417ق)، مصباح الأصول- تقریر بحث آیة الله العظمى السید أبو القاسم الخوئی، قم، مکتبه الداوری.
_||_
Akhond khorasani, Mohammad kazem, (n.d.), kefayat-Al- osul, Qom, Alol- Albayt institute.
Ashori, Mohammad, (2002), Code of Criminal Procedure, Tehran, Samt.
Ashori, Mohammad, (1997), Criminal Justice, Collection of articles, Tehran, Mizan.
Ardebili, Abdol- Al- Karim, (2002), Figh Al- Ghazaa, Qom, َAl- nashr Institute.
Ansari, Mortaza, (1995) – Faraed Al- Usoul, Qom, Islamic publication institute.
Behbahani, Ali, Hoda legal site, The principle of necessity and validity of contracts in jurisprudence and civil law, http://hodalawblogfa.com/post-8.aspx
Bojnordi, Mohammad Ibn – Al – Hasan, (1980), Ghavaed Al- Fighia, Tehran, Oruoj Publication.
Bahrani, Yosoof. (1984). Hadaiq al-nazerah fi ahkam al-itrah al-tahirah,Qom, Islamic publication institute.
Borujerdi, Hossein, (2008), Sources of Shia jurisprudence, Translation by Mahhdi Hosseinian, and Mahdi Saboori, Tehran, Farhang Sabz publication.
Bahremand, Mahdi, Tavakkoli, Ahmad reza, Mahdavi, Mohammad Hadi, (2019), The conflict between the judge's knowledge and other evidence of legal proof with an approach to the jurisprudential and ethical principles, ninth year, Number 3, p 109- 128.
Pakjoo, Afshin, Aghamohammadi, Mansoor, (2011), Acquaintance with the principles of assets recovery, Tehran, Resaneh.
Jafari Langroodi, Mohammad Jafar, (1978),Encyclopedia of civil law and business, Tehran,
Haeri, Kazem, (2002), Al- Ghaza Fi Figh Al –Islami, Qom, Majmaa Al – Fekr Al –Islami.
Khazaei, Manoochehr, (1998), Criminal process, Tehran ,Ganj Danesh.
Khalkhali, Mohammad Mahdi, (2006), Figh Al- Shia, Tehran, Monir.
Dayyani, Abd Al- Rasool, (2010), Evidence of Proving the Claim in civil and criminal law, Tehran, Mizan.
Abd Al- Jabbar, (2000), Mohazerat Fi Osou Al- Figh, Qom, Dar Al- Ketab Al- Islami Institute.
Zeraat, Abbas, (2012), Economic Criminal Law, Tehran, Jangal- Javdaneh.
Saki, Mohammad reza, (2015), Getting to know with money laundering investigation, Tehran, Judiciary Publishing Center.
Sobhani, Jafar, (1997), Nezal Al- Ghaza va Al- Shahadah fi Al- Sharia Al- Islamia Al- Gharrae, Qom, Imam Sadegh Institute.
Shamloo, Bagher, (), The principle of criminal acquittal in modern judicial systems in the collection of criminal sciences, Tehran, Samt.
Shokri, Reza, Siroos, Ghader, (2003), Islamic Penal Code In the current legal system, Tehran, Mohajer.
Shams Nateri, Mohammad Ibrahim, (2004), the presumption innocence and cases of deviation from it in criminal law, Tehran, Samt.
Shams Nateri, Mohammad Ibrahim, (2001), Iran’s criminal policy against organized crimes with an approach to international criminal law, Doctoral thesis on criminal law and criminology, Tehran, Tarbiyat Modarres University.
Shams, Abdollah, (2012), evidence of legal proof, Tehran, Darak.
Shahid al-Awwal, Muhammad ibn Makki (n.d). Al-Qawaid Va al-Fawaid, Qom, Mofid Bookstore.
Shahid al-Thānī, Zain al-Din bin Ali (1992). Maslak al-Afham ila Tanqih Sharai al-Islam, Qom, Al- Maaref Al- Islamia, institute.
Saheb Jawaher, Mohammad Hasan, (1983). Jawāhir al-Kalām fi Sarh Sharai’al-Islam, Beirut, Dar al-Turath al-Arabi.
Salehi Mazandarani, Ismaeel, (2003), Qom, Sharh Kefayat Al- Osoul, Salehan,.
Sadr, Mohammad, (1999), Mavaraa Al- Figh, Beirut, Dar al- Azvae.
Safdari, Akbar, (2014), Money laundering and anti-money laundering in commercial companies and non-commercial institutions, Tehran, Sanay Danesh.
Tbatabaee qomi, Taghi, (1992), Araona Fi Al- Figh, Qom, Mahallati,
Tabatabaee Yazdi, (1988), Urwah al-wuthqa, Tehran, Al – Aalami Institute.
Alishahighalehjoughi, Abolfazl, Bakhtyari, Abol al-Hasan, Taslikh, Mohsen (2016) The Principles of the ‘Authority of Presumption to the Knowledge’ and the Mechanisms of its Diagnosis, Jostarha-Ye Fighi va Usuli, number 5, p. 91-118.
Fazel Lankarani, Mohammad (Jameol Masael, Qom, Amire Ghalam.
Fahimi, Azizo Allah, (2009), The basics and scope of the principle of authenticity in transactions, Qom, Qom University.
Katoozian, Naser, (2015), Civil Rights, Tehran, Ganj danesh.
Geraeli, Mohammad Bagher, (2010), Money laundering from the point of view of jurisprudence and law, Mashhad, Bonyad Pazhoheshhae Islami.
Golpayegani, Mohammad Reza, (1984), Ketab Al- Shahadat, Qom, Himself.
Goldooziyan, Iraj, (2007), Evidence of legal proof, Tehran, Mizan.
Gilani, AbolGhasem, (1992), Jameo Al- Shetat fi Ajvebato Al- Soalat, Tehran, Keyhan Institute.
Gilani, AbolGhasem, (2006), Qom, Nooh.
Moemen Qomi, Mohammad, (2001), Mabani Tahrir Al-Vaileh- Ghazae va Al- Shahadat, Tehran, Imam Khomeini Institute.
Moemen Qomi, Mohammad, (2003), Proof and Reason Of Proof, Tehran, Mizan.
Mohaghegh Damad. Mostafa (1985), Ghavaed Figh, Tehran, Markaz Nashr Olum Islami.
Mohaghegh Sabzevari, (2002), Kefayat Al-Ahkam, Qom, Daftar Entesharat Islami.
Mohammadi, Ali, (2008), Sharh Usoul Figh, Qom, Dar Al- Fekr.
Moghtari, Rahim, (2014), Judicial evaluation of evidence to prove the claim, Tehran, Majd.
Madani, Jalal Al- Din, (2006), Evidence of legal proof, Tehran, Paydar.
Makarem Shirazi, Naser, (2003), Ketab Al- Nekah, Qom, Imam Ali.
Noorzad, Mojtaba, (2010), Economic crimes in Iranian criminal law, Tehran, Gangal.
Vaez Hosseini, Mohammad, (1996), Mesbah Al- Usoul, Qom, Maktabat Al-Davari
