تحلیل فقهی حقوقی آثار اضطرار در مسؤولیت غیرقراردادی ( مطالعه تطبیقی)

الموضوعات :

یاسر عبدی ¹

1 - مدرس دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران و دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 12 الأحد , رمضان, 1439 تاريخ التأكيد : 12 الأحد , رمضان, 1439 تاريخ الإصدار : 07 الثلاثاء , رمضان, 1439

الکلمات المفتاحية: خطر, تقصیر, اضطرار, مسؤولیت غیر قراردادی, قاعده احسان,

ملخص المقالة :

تحقق برخی عناوین، توجیه کننده و مشروع کننده فعل زیان بار و به تعبیری رافع تقصیر است. یکی از این عناوین، اضطرار در مسؤولیت مدنی غیرقراردادی است. بر خلاف مسؤولیت مدنی قراردادی که در ماده 206 ق.م به آن اشاره گردیده و فاقد اثر شناخته شده است، ذکر صریحی از اضطرار در احکام قانونی در مورد الزامات خارج از قرارداد به میان نیامده است. بدون تردید اضطرار، وصف تقصیر را از فعل زیان بار زدوده و اقدامی را که در وضعیت عادى، نامشروع و حرام است، مشروع و مباح می سازد. ولی اینکه آیا ارتکاب فعل زیان بار در مواقع اضطرار، شخص را از مسؤولیت مدنى معاف می کند یا خیر، دو دیدگاه کلی مطرح است: دیدگاه نخست: اضطرار رافع مسؤولیت مدنى نیست و خسارات وارد به زیان دیده باید جبران شود. دیدگاه دوم: اضطرار رافع مسؤولیت مدنى است و عمل مضطر برای دفع ضرر بزرگ تر از خود یا دیگری است. این مقاله، دیدگاه نخست را مورد پذیرش قرار داده است.

المصادر:

فارسی

1-      امامى، سید حسن، (1389)، حقوق مدنى، جلد1، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ سی­ام.

2-      پارساپور، محمدباقر، (1382)، اضطرار و جایگاه آن در مسؤولیت مدنی، فصلنامه مفید، شماره 40، سال یازدهم.

3-      توسلی جهرمی، منوچهر، (1382)، تاثیر اضطرار در مسؤولیت مدنی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 60.

4-      جعفری لنگرودى، محمدجعفر، (1381)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ دوازدهم.

5-      جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1357)، دایره­المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران، بنیاد راستاد، جلد 1، چاپ اول.

6-       حکمت­نیا، محمود، (1386)، مسؤولیت مدنی در فقه امامیه، انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، چاپ اول.

7-      شهیدى، مهدى، (1380)، تشکیل ‏قراردادها و تعهدات، جلد 1، انتشارات مجد، تهران، چاپ ششم.

8-      صفایی، سید حسین؛ رحیمی، حبیب اله، (1389)، مسؤولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، انتشارات یاران، قم، چاپ اول.

9-      عدل، مصطفی، (1342)، حقوق مدنی، انتشارات امیر کبیر، چاپ هفتم.

10-   غفوریان، احمد، (1360)، نقش اضطرار در مسؤولیت مدنی، نشریه دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه، شماره 5.

11-   قبله­ای خویی، خلیل، (1380)، قواعد فقه: بخش جزا، سمت، تهران.

12-   کاتوزیان، ناصر، (1385)، حقوق مدنى، قواعد عمومی قراردادها، جلد‏1، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ هفتم.

13-   کاتوزیان، ناصر، (1371)، دوره مقدماتی حقوق مدنی: وقایع حقوقی، نشر یلدا، تهران.

14-   کاتوزیان، ناصر، (1369)، مسؤولیت مدنی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ دوم.

ب- عربی

15-   اسماعیل، محمدبکر، (1417)، القواعد الفقهیه، دارالمنار، چاپ اول.

16-   ابن منظور، محمدبن مکرم، (1408)، لسان العرب، جلد‏8 ، دار احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ اول.

17-   البوزنو، محمد صدقی بن احمد، (1423)، موسوعه القواعد الفقه، مؤسسه الرساله، بیروت، جلد 5، چاپ اول.

18-    اسماعیل، محمدبکر، (1417)، القواعد الفقهیه، دارالمنار، چاپ اول.

19-    انصارى، شیخ مرتضى، (1410)، المکاسب، جلد‏8 ، مؤسسه النور، بیروت، چاپ اول.

20-   انصاری، شیخ مرتضی، (1418)، المکاسب،  مؤسسه الهادی، الطبعه الاولی.

21-    الجعبى العاملى، زین الدین (شهید ثانی)، (1414)، مسالک الافهام، جلد‏12، مؤسسه المعارف الاسلامیه، قم، چاپ اول.

22-   الحسینی العاملی، سید محمد جواد، (بی­تا)، مفتاح الکرامه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، جلد 5.

23-   الحسینی المراغى، سید میر عبدالفتاح، (1413)، العناوین، جلد‏2، مؤسسه النشر الاسلامى، قم، چاپ اول.

24-   حر عاملی، محمدبن حسن، (1414)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل بیت الاحیا التراث، قم، الطبعه الثانیه.

25-   الحلى، جعفربن سید (محقق حلی)، (1409)، شرایع الاسلام، جلد‏6و8، دارالزهراء، بیروت، چاپ اول.

26-   الحنفی الحموى، احمدبن محمد، (1405)، غمز عیون البصایر، جلد‏1، دارالکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول.

27-   خمینى موسوی، روح­اله، (1365)، تحریر الوسیله، در 2 مجلد جلد2، مؤسسه انتشارات اسلامی، قم.

28-    خوئى، سیدابوالقاسم، (1396)، مبانى تکمله المنهاج، قم.

29-   رشتی، میرزا حبیب اللّه، (1322) الغصب، به کوشش شیخ احمد شیرازی، چاپ سنگی.

30-    الزرکشی الشافعى، بدرالدین محمد، (1405)، المنثور فی القواعد، جلد2، شرکت دارالکویت، کویت، چاپ اول.

31-    الطوسى، محمدبن الحسن (شیخ الطائفه)، (1378)، المبسوط، جلد‏6 و7 ، المکتبه المرتضویه، تهران، چاپ سوم.

32-   الطباطبایی الیزدى، سید محمد کاظم، (1423)، حاشیه کتاب المکاسب، جلد2، دارالمصطفی لاحیاء التراث، قم، چاپ اول.

33-   فیض کاشانى، ملامحسن، (1401)، مفاتیح الشرایع، جلد‏3، مجمع الذخایر الاسلامیه، قم، چاپ اول.

34-   قلعه چی، محمد رواس، (1421)، الموسوعه الفقهیه (المیسره)، جلد 3، دارالنفایس، کویت، چاپ اول.

35-   العاملى، زین الدین بن على(شهید ثانى)، (1410)، الروضه البهیه فى شرح اللمعه الدمشقیه، جلد هفتم، داوری، قم.

36-   کامل، عمر عبداللّه، (1420)، الرخصه الشرعیه،  دارابن حزم، مکه المکرمه، چاپ اول.

37-   المجلس الاعلی للشؤون الاسلامیه، (1410)، موسوعه الفقه الاسلامی، جلد 14، قاهره، چاپ اول.

38-   محمصانی، صبحی رجب، (1980)، فلسفه التشریع فی الاسلام، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ پنجم.

39-   مرقس، سلیمان، (1992)، الوافی فی شرح القانون المدنی، جلد 1،  مصر، چاپ پنجم.

40-   مرواید، علی اصغر،(1421) المصادر الفقهیه، ج 35، دارالتراث، بیروت، چاپ اول.

41-    مکارم شیرازى، ناصر، (1416)، القواعد الفقهیه، جلد 2،  مدرسة الامام امیرالمؤمنین(ع)، قم، چاپ چهارم.

42-   المقری الفیومی، احمدبن محمد، (1347)، مصباح المنیر، جلد 2.

43-   نجفى، شیخ محمد حسن، (1367)، جواهر الکلام، دوره 43 جلدى، دار احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ هفتم.

44-   النمله، عبدالکریم بن علی، (1420)، الرخص الشرعیه (واثباتها بالقیاس)، مکتبه الرشد، ریاض، چاپ دوم.

45-   یزدى، سیدمحمدکاظم، (1378)، حاشیه المکاسب، چاپ سنگى، قم.

 

ج- انگلیسی

46- Barrows, J. F. & .Mulgan, A. & Mc Gregor, V., Margaret, A. Chambers, S.(1991) The law of torts (New Zealand), Ed. By Todd, Stephen M.D, The Book Company Limited.

47- Baker, C.d. (1672). Tort. London: Sweet & Maxwell.

48- Calamari, J. (1974). The law of contract , third edition.

49- Deakin, S.F, Markesinis, B.S (1994). Tort law. Oxford: Claredon.

50- Fleming, J. (1971). The law of torts (4^th Ed).  Australia: The Law Book Company Limited.

51- Jones, M. A. (1991). Textbook on torts. London: Blackstone Press Limited.

52- Markesinis, B.S & Deakin, S.F. (1994). Tort law. Oxford: Claredon.

53- Mohr, J.C.B. & Tubingen, A. (1973). Torts in international encyclopedia of comparative law. London: Boston.

54- Prosser, W. L. (1997). The law of torts (In United States). West Publlshing Company.

55- Salmond, A. & Huston, M. (1981). The law of torts. London: Sweet & Maxwell.

56- Scott, D.M. (1981). Level of English law. London: Buttherworths.

57- Street, H. (1976). The law of torts. London: Butterworths.

58- Winfielld, J. (1975). The law of torts. London: Sweet and Maxwell Co.

59- Winfield, P.H. (1950). The law of torts. London: Sweet & Maxwell.

ج- فرانسه                                                                                     

60- Carbonnier, J. (1998). Droit civil, t.4, Les obligations, 21 éd, paris, pres universittaires de France.

61- Flour, J. (1998). Droit civil, Les obligations, t.2.Le fait juridiqu, 7éd, paris.

62- Henri, L., Mazeaud, L. (1977). de droit civil. Tome deuxieme,premiervolume, 6éd, obligations, Armanc Colin.

63- Viney, A. (1998). Traité de droit civil. Geneviève,Jourdian, Patrice, Les conditions de la responsabilité, 2éd , L.G.D.J, paris.

1. Al-Hussein, A. (1993). Al-Anavin (1^st  ed). Qom: Islamic Emission Institute.


2. Anasari, M. (1989). Al-Makaseb ( 1^st  ed). Beirut: Nour Institute.


3. Ansari, M. (1997). Al-Makaseb (1^st ed). Beirut: Al-Hadi Institute.


4. Barrows, J. &. Mulgan, M. &. Mc. G. (1991). The law of torts (2^nd ed).New Zealand: The Book Company Limited.


5. Calamari, J. (1974). The law of contract (3^rd ed). London.


6. C.D.Baker.(1672). Tort. London: Sweet & Maxwell,


7. Deakin,  S.F. (1994).Tort law (3^rd ed). Oxford: Claredon  Press.


8. Fleming, G.(1971).The law of torts ( 4^th  Ed). Australia: The Law Book Company Limited.


9. Imami, H. (2010).Civil rights (1^st ed). Tehran: Islamiyah Publication.


10. International  Encyclopedia Of  Comparative Law.(1973). Boston: The Hague.


11. Ismail, M. (1996). Al-Qavaed Al-Fiqahi (^1st  ed). Beirut: Dar Al-Manar.


12. Jafari, L. (1978). Encyclopedia of civil and commercial law (1^st ed.). Tehran: Ravad Foundation.


13. Jafari, L. (2002).Terminology of law. Tehran: Library of Ganj Danesh.


14. Jones, M. (1991).Textbook of torts (3^rd ed.). London: Blackstone Press Limited.


15. Justice, M. (1963). Civil rights (7^th ed.).Tehran: Amir Kabir Publication.


16. Katouzin, N. (1992).Preliminary civil rights course (2^nd ed.).Tehran:Yalda Publishing.


17. Katouzin, N. (1990).Civil liability (2^nd  ed.). Tehran: Tehran University Press.


18. Khomeini Mousavi, R. (1986). Tahrir Al-vasileh (2^nd ed.). Qom: Islamic Literature Institute.


19. Markesinis, B. (1994). Tort law (3^rded). Oxford: Claredon  Press.


20. Mohr. J.(1973). Torts in international encyclopedia of comparative law. London: Manshourat Publication.


21. Parsapour, M. (2003).Emergency and its place in civil responsibility. Quarterly Journal, No. 40.


22. Prosser, W. (1997). The law of torts (4^th ed.). United States: West Publishing Company.


23. Qibla Khoei,  Kh. (2001).The rules of jurisprudence (1^st ed.). Tehran: Tehran Publication.


24. Salmond,  H. (1981).The law of torts. London: Sweet & Maxwell.


25. Scott, D. (1981). Level of English law (4^thed). London: Buttherworths.


26. Street, H. (1976).The law of torts (6^th  ed.). London: Butterworths.


27. Shahidi, M. (2001).Contracts and commitments (6^th ed.). Tehran: Majd Publication.


28. Tavassoli, M. (2003). Impact of emergency on civil responsibility. Journal of Law and Political Science, 25(1), 95-1112.


29. Traité de droit civil. (1998). Viney, Geneviève,Jourdian,Patrice, Les conditions de la responsabilité( 2éd ). L.G.D.J, paris.


30. Winfielld, J. (1975). The law of torts. London: Sweet and Maxwell Co.


31. Winfiel, P. (1950). The law of torts. London: Sweet & Maxwell.


32. Yazdi,  M. (1999). Al-Mekasb. Qom: Lithography.


33. Carbonnier, J. (1998). Droit civil. Paris: Presuniversittaires de France.


34. Flour,  J. (no date). Droit civil, Les obligation. Paris.


35. Henri, L.(1977). de droit civil. Armanc Colin.

 

 

 

 

 

1. Al-Hussein, A. (1993). Al-Anavin (1^st  ed). Qom: Islamic Emission Institute.


2. Anasari, M. (1989). Al-Makaseb ( 1^st  ed). Beirut: Nour Institute.


3. Ansari, M. (1997). Al-Makaseb (1^st ed). Beirut: Al-Hadi Institute.


4. Barrows, J. &. Mulgan, M. &. Mc. G. (1991). The law of torts (2^nd ed).New Zealand: The Book Company Limited.


5. Calamari, J. (1974). The law of contract (3^rd ed). London.


6. C.D.Baker.(1672). Tort. London: Sweet & Maxwell,


7. Deakin,  S.F. (1994).Tort law (3^rd ed). Oxford: Claredon  Press.


8. Fleming, G.(1971).The law of torts ( 4^th  Ed). Australia: The Law Book Company Limited.


9. Imami, H. (2010).Civil rights (1^st ed). Tehran: Islamiyah Publication.


10. International  Encyclopedia Of  Comparative Law.(1973). Boston: The Hague.


11. Ismail, M. (1996). Al-Qavaed Al-Fiqahi (^1st  ed). Beirut: Dar Al-Manar.


12. Jafari, L. (1978). Encyclopedia of civil and commercial law (1^st ed.). Tehran: Ravad Foundation.


13. Jafari, L. (2002).Terminology of law. Tehran: Library of Ganj Danesh.


14. Jones, M. (1991).Textbook of torts (3^rd ed.). London: Blackstone Press Limited.


15. Justice, M. (1963). Civil rights (7^th ed.).Tehran: Amir Kabir Publication.


16. Katouzin, N. (1992).Preliminary civil rights course (2^nd ed.).Tehran:Yalda Publishing.


17. Katouzin, N. (1990).Civil liability (2^nd  ed.). Tehran: Tehran University Press.


18. Khomeini Mousavi, R. (1986). Tahrir Al-vasileh (2^nd ed.). Qom: Islamic Literature Institute.


19. Markesinis, B. (1994). Tort law (3^rded). Oxford: Claredon  Press.


20. Mohr. J.(1973). Torts in international encyclopedia of comparative law. London: Manshourat Publication.


21. Parsapour, M. (2003).Emergency and its place in civil responsibility. Quarterly Journal, No. 40.


22. Prosser, W. (1997). The law of torts (4^th ed.). United States: West Publishing Company.


23. Qibla Khoei,  Kh. (2001).The rules of jurisprudence (1^st ed.). Tehran: Tehran Publication.


24. Salmond,  H. (1981).The law of torts. London: Sweet & Maxwell.


25. Scott, D. (1981). Level of English law (4^thed). London: Buttherworths.


26. Street, H. (1976).The law of torts (6^th  ed.). London: Butterworths.


27. Shahidi, M. (2001).Contracts and commitments (6^th ed.). Tehran: Majd Publication.


28. Tavassoli, M. (2003). Impact of emergency on civil responsibility. Journal of Law and Political Science, 25(1), 95-1112.


29. Traité de droit civil. (1998). Viney, Geneviève,Jourdian,Patrice, Les conditions de la responsabilité( 2éd ). L.G.D.J, paris.


30. Winfielld, J. (1975). The law of torts. London: Sweet and Maxwell Co.


31. Winfiel, P. (1950). The law of torts. London: Sweet & Maxwell.


32. Yazdi,  M. (1999). Al-Mekasb. Qom: Lithography.


33. Carbonnier, J. (1998). Droit civil. Paris: Presuniversittaires de France.


34. Flour,  J. (no date). Droit civil, Les obligation. Paris.


35. Henri, L.(1977). de droit civil. Armanc Colin.