تأملی در عدم سقوط حد بواسطه توبه زانی پس از قیام بینه (نقدی بر ماده‌ی 114 قانون مجازات اسلامی)

الموضوعات :

محتبی حسین نژاد ¹

1 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، مؤسسه آموزش عالی پارسا، بابلسر، ایران

تاريخ الإرسال : 12 الأحد , رمضان, 1439 تاريخ التأكيد : 12 الأحد , رمضان, 1439 تاريخ الإصدار : 07 الثلاثاء , رمضان, 1439

الکلمات المفتاحية: توبه, حد, شهرت, زانی, بینه, تحف العقول,

ملخص المقالة :

فقها در حکم توبه زانی پس از قیام بینه اختلاف نظر دارند.، مشهور آنها حکم مسأله را عدم سقوط حد دانستند، در حالی که تعداد اندکی که در رأس آنها شیخ صدوق و شیخ مفید قرار گرفته اند، معتقد به سقوط حد در این مورد می باشند. قانون مجازات اسلامی نیز در ضمن ماده 114 از نظریه مشهور پیروی کرده است. نگارندگان پس از بررسی تفصیلی این مسأله در نهایت به این نتیجه می رسند که اگرچه در حکم به عدم سقوط حد، شهرت تحقق یافته است، منتها با توجه به اینکه مدرک این شهرت بنابر ادعای خود قائلین به قول اول، دلائلی همچون اصل استصحاب، اطلاق ادلّه حدود و ... است، نفس این شهرت همچون اجماع مدرکی ارزش استنادی ندارد و مهم بررسی مدرک این شهرت است. پس از بررسی مستندات روشن می شود که هیچ یک از مستندات قول اول و همچنین هیچ یک از مستندات قول دوم نیز غیر از روایت تحف العقول صحیح نمی باشند. اما در مورد روایت تحف العقول باید گفت که دلالت آن بر قول دوم تام بوده و سندش نیز با تحقیق در آن مشکلی ندارد. لذا در نهایت می توان صحت قول دوم را استنتاج نمود.

المصادر:

قرآن کریم.

2- آخوند خراسانى، ملا محمد، (1409)، کفایه الأصول، مؤسسه آل­البیت، قم.

3- ابن شعبه حرانى، حسن بن على، (بی­تا)، تحف العقول، جامعه مدرسین، قم.

4- ابن زهره، حمزه بن على حسینى، (1417)، غنیه النزوع، مؤسسه امام صادق(ع)، قم.

5- امین، سید محسن، (1403)، اعیان الشیعه، دارالتعارف، بیروت.

6- تبریزی، جواد بن علی (1417)، أسس الحدود و التعزیرات، دفتر آیت­الله تبریزی، قم.

7- تبریزی، جواد بن علی، (بی­تا)،  درس خارج فقه الحدود و التعزیرات، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

8- تستری، محمد تقی، (بی­تا)، قاموس الرجال، بی­جا، بی­نا.

9- حسینی شیرازی، سید محمد، (بی­تا)، کتاب الحدود و التعزیرات، بی­نا: بی­جا.

10- حر عاملى، محمد بن حسن، (بی­تا)،  أمل الآمل، بی­نا: بی­جا.

11- حر عاملى، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، موسسه آل ‌البیت(ع).

12- حکیم، سید محمد سعید طباطبایى، (1427)، مسائل معاصره فی فقه القضاء، دار الهلال، نجف.

13- حلبى، ابو الصلاح تقى الدین بن نجم الدین، (1403)، الکافی فی الفقه، کتابخانه امام امیرالمؤمنین(ع)، اصفهان.

14- حلّى، علامه حلی، حسن بن یوسف، (1410)، إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

15- حلّى، علامه حلی، حسن بن یوسف، (1411)، تبصره المتعلمین، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران.

16- حلّى، علامه، حسن بن یوسف، (1381)، خلاصة الأقوال، منشورات المطبعه الحیدریه، نجف.

17- حلّى، علامه، حسن بن یوسف، (1413)، قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

18- حلّى، علامه، حسن بن یوسف، (بی­تا)، مختلف الشیعه، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

19- حلّى، علامه، حسن بن یوسف، (1412)، منتهى المطلب، مجمع البحوث الإسلامیه، مشهد.

20- حلّی، محقق اول، نجم‌الدین جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الاسلام، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

21- حلّی، محقق اول، نجم‌الدین جعفر بن حسن، (1418)، المختصر النافع، مؤسسه المطبوعات الدینیه، قم.

22- حلّی، محقق اول، نجم‌الدین جعفر بن حسن، (1407)، المعتبر، قم: مؤسسه سید الشهداء(ع).

23- خوانسارى، سید احمد بن یوسف، (1405)، جامع المدارک، قم: مؤسسه اسماعیلیان.

24- سبحانی، جعفر (بی­تا)، موسوعه طبقات الفقهاء، مؤسسه امام صادق(ع)، قم.

25- شبیری زنجانی، سید موسی، (1391)، درس خارج صوم و اعتکاف، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

26- شبیری زنجانی، سید موسی، (1409)، کتاب نکاح،: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، قم.

27- طباطبایی، سید علی بن محمد، (1418)، ریاض المسائل، مؤسسه آل ‌البیت(ع)، قم.

28- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (1390)، الاستبصار، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

29- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (1414)، الأمالی، دار الثقافه، قم.

30- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (1407)، تهذیب الاحکام، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

31- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (1427)، الرجال، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

32- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (1417)،  العدّه فی اصول الفقه، چاپخانه ستاره، قم.

33-  طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (بی­تا)، الفهرست، المکتبه الرضویه، نجف.

34- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1400)، النهایه، دارالکتب العربی، قم.

35- عاملى، ابو جعفرمحمد بن حسن (1419)، استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، مؤسسه آل البیت(ع)، قم.

36- عاملى، شهید اول، محمد بن مکى (1410)، اللمعه، دار التراث، بیروت.

37- عاملى، شهیدثانی، زین الدین بن على (1410)، الروضه البهیه، کتابفروشى داورى، قم.

38- عاملى، شهیدثانی، زین الدین بن على (1413)، مسالک الافهام، مؤسسه المعارف الاسلامی، قم.

39- عراقى، ضیاءالدین ( 1363)، تحریر الأصول، مهر، قم.

40- علوی عاملى، میر سید احمد (بی­تا)، مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

41- فاضل لنکرانى، محمد فاضل (1422)، تفصیل الشریعه- الحدود، مرکز فقهى ائمه اطهار(ع)، قم.

42- فاضل لنکرانى، محمد جواد، (بی­تا)، درس خارج مکاسب محرمه، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

43- فاضل هندی، محمد بن حسن، (1416)، کشف اللثام، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

44- فیروزآبادی، مرتضی، (1400)، عنایه الاصول، انتشارات فیروز آبادی، قم.

45- فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى،  (بی­تا)، مفاتیح الشرائع، کتابخانه آیه الله مرعشى، قم.

46- قمّى، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، (1376)، الأمالی، کتابچى، تهران.

47- قمّى، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، (1413ق). کتاب من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

48- قمّى، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، (1415)، المقنع، مؤسسه امام هادى(ع)، قم.

49- کاشف الغطاء، موسى،  (بی­تا)، منیه الراغب فی شرح بلغه الطالب، مؤسسه کاشف الغطاء، قم.

50- کشّى، ابو عمرو محمد بن عمر،  (1490)، الرجال، دانشگاه مشهد، مشهد.

51- کلینى، ابو جعفرمحمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

52- مبلغی، احمد، (1379)، تحریرى نو از نظریه شهرت در اصول متلقّات‌، مجله فقه اهل بیت (ع)، ش23،  صص 149-154.

53- مجلسى دوم، محمد باقر بن محمد تقى، (1404)، مرآة العقول، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

54- مجلسى دوم، محمد باقر بن محمد تقى، (1406)، ملاذ الأخیار،  انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى، قم.

55- مرعشی، سید محمد حسن، (1427)، دیدگاه‌هاى نو در حقوق، نشر میزان، تهران.

56- مشکینى، على، (1374)، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، بی­نا، قم.

57- مفید، محمد بن محمدبن نعمان، (1413)، المقنعه، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم.

58- مقدس اردبیلى، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائدة و البرهان، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

59- مکارم شیرازی، ناصر، (1428)، انوار الأصول، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع)، قم.

60- مکارم شیرازی، ناصر، (1418)، أنوار الفقاهه - کتاب الحدود و التعزیرات، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب(ع)، قم.

61- منتظری، حسین على، (بی­تا)، کتاب الحدود، انتشارات دار الفکر، قم.

62- منتظری، حسین على، (1409)، دراسات فی ولایه الفقیه، نشر تفکر، قم.

63- منتظری، حسین على، (1409)، مبانى فقهى حکومت اسلامى، مترجم: صلواتی، مؤسسه کیهان، قم.

64- منتظری، حسین على، (1370)، مبانی و سبک استنباط آیه­الله بروجردی، مجله حوزه، شماره 43 و 44.

65- موسوی اردبیلى، سید عبد الکریم، (1427)،  فقه الحدود و التعزیرات، مؤسسه النشر لجامعه المفید(ره)، قم.

66- موسوی خوانساری، میرزا محمد باقر، (1390)، روضات الجنات، مؤسسه اسماعلیان، قم.

67- موسوی خویى، سید ابو القاسم، (1418)، التنقیح فی شرح العروه الوثقى، تحت اشراف جناب آقاى لطفى، قم.

68- موسوی خویى، سید ابو القاسم، (1422)، مبانی تکمله المنهاج، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی، قم.

69- موسوی خویى، سید ابو القاسم، (بی­تا)، مصباح الاصول، کتابفروشی داوری، قم.

70- موسوی خویى، سید ابو القاسم، (بی­تا)، معجم رجال الحدیث، بی جا: بی نا.

71- موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا، (1412)، الدرالمنضود، دارالقرآن الکریم، قم.

72- مومن، محمد (1425)، الولایه الإلهیه الإسلامیه أو الحکومه الإسلامیه، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

73- مومن، محمد (1422)، مبانی تحریر الوسیله-کتاب الحدود، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، تهران.

74- نائینى، محمد حسین (بی­تا)، فوائد الأصول، بی­جا: بی­نا.

75- نجاشى، احمد بن على (1407)، الرجال، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

76- نجفی، محمد حسن بن باقر (بی­تا)، جواهرالکلام، ‌داراحیاء التراث العربی، بیروت.

79- نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى  (1415)، مستند الشیعه، مؤسسه آل البیت(ع)، قم.

80- محدث نوری، میرزا حسین (1417)، خاتمه المستدرک، مؤسسه آل البیت(ع)، قم.

81- هاشمی شاهرودى، سید محمود (1419)، بایسته‌هاى فقه جزا، نشر میزان، تهران.

 

1.       Akhond Khorasani, M.M. (1989).  Kefayah Al-Osul. Qom: Al-Al-Bayt Institute.

1. Alavi Ameli, M.S. (no date). Minhajol Akhyar fi Sharh Istibsar. Qom: Esmailian publishing
   
   
   1. Ameli, Z.A.( 1990). Al- Raudhah Al- Bahiya. Qom: Davari Bookstore.
   
   
   2. Ameli, Z.A.( 1993). Masalik Al-Afham. Qom: Islamic Educational Institute.
   
   


2. Ameli,Z.I.A.(1992). Masalek Afham (1^st ed).Qom: Al-Maaref Islamic Organization.


3. Araqi, Z. (1984). Tahrir Usul. Qom: Mehr.


4. Fadilhendi, M.I.H.(1995). Kashfol Lesam. Qom: Islamic Publication Office.


5. FeizKashani, M.M (no date). Mafatihol Sharia. Qom: Ayatollah Marashi Library.
   
   
   1. Heli, A. (1987). Al-Motaba'r. Qom: Sayyed Al-Shuhada Religious Publication.
   
   
   2. Heli, A. (1988). Sharae  Al-Islam. Qom:  Esmailian Publishing.
   
   
   3. Heli, A. (1997). Al-Mukhtasar Al-Nafeh. Qom:  Esmaeilian Publishing.
   
   
   4. Heli, H.  (no date). Mokhtalef Al-Shia . Qom: Islamic Publication Office.
   
   
   5. Heli, H. (1992). Qavaed Al-Ahkam (1^st ed.). Qom: Islamic Publications Office.
   
   


6. Heli, H. (2002). Al-Kholaseh. ( ed). Najaf: Al-Heidaiyeh Publication.


7. Helli, A., & Yousef, H. (1991). Muntaha Al-Matlab. Mashhad: Majmah Al-Bohus Islamiyah.


8. Hur Ameli, M. (1988). Vasayel Al-Shia (1^st ed.). Qom: Al-Bayt Institute.


9. Kellini, A.J.M. ( 1987). Al-Kafi. Tehran: Darol Ketab Islamiya.


10. Keshi, A.M.I.O.(no date). Al-Rijal. Mashhad: Mashhad University.
    
    
    1. Khansari, S.Y. (1985). Jame Al-Madarek. Qom:  Esmailian Publishing
    
    


11. Montazeri, H. (1989). Islamic jurisprudential principles. Qom: Kayhan Institute.


12. Mousavi Ameli, M.I.A. (1990). Madarek al-Ahkam. Beirut : Institute of al-Bayt (AS).
    
    
    1. Mousavi Hairi, M.M. (no date). Nihayat Al-Vusul (1^st ed.). Najaf: Matbaul Adab.
    
    


13. Mousavi Khansari, M.M. (1970). Raudhat Al-Jinan. Qom:  Esmailian Publishing.
    
    
    1. Mousavi Khoei, S.A. (no date). Misbah al usul. Qom: Davari Bookstore.
    
    
    2. Naeini, M.H (1973). Favaed Al-Usul. Qom: Islamic Publication Office.
    
    
    3. Najafi, M.I. (no date). Javaher Alkalam ( 7^th ed). Beirut: Dar Ehya Torath Arabi.
    
    
    4. Najashi, A.A. (1986). Al-Rejal. Qom: Islamic Publication Office.
    
    


14. Naraqi, M.A. (1994). Shiite documentaries. Qom: Aal Bayt Institute.


15. Sobhani, J. (no date). Encyclopedia of jurists' levels. Qom: Imam Sadiq Institute.


16. Tabatabaei, S.M. (1997). Riyad Al-Masail. Qom: Al-Bayt Institute

3.       Ameli, A.J.( 1998). Isteqsa I'tebar fi Sharh Al-Istebsar. Qom: Al- -Bayt Institute.

4.       Ameli, M.M.( 1990). Al-Lomah. Qom: Darol Torath Islami.

8.       Amin, S.M. (1983). Ayan Shia. Beirut: Dar Al -Taarof.

10.    Babawaih, S. (1992). Kitab Man La Yahduruhu Al-faqih. Qom: Islamic Publication Office

11.    Babawaih, S .(1994). Al-Moqnah. Qom: Imam Hadi Publication Office.

13.    FadilLankarani, M.(2001). Tafsilol Sharia Al- Hodud. Qom: Aeme Athar.

14.    FadilLankarani, M. (no date). Course outside the judicial sentences and punishments.

16.    Halabi, A.S. (1983). Al-Kafi fi Al-Fiqah. Isfahan: Imam Al-Momenin Library.

17.    Hashemi, S.M. (1998). The ought of criminal law. Tehran: Mizan Publication.

24.    Helli, A., & Yousef, H. (1990).  Irshad-ul Azhan. Qom: Islamic Publication Office.

26.    Helli, A., & Yousef, H. (1991). Tabsare Al-Motalemin . Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.

28.    Hosseini shirazi, S.M. (no date). Al-Hodudva Al-Tazirat. no location: no publication name.

29.    Kashif Al-Ghita, M. ( no date). Muniyah Raqib fi Sharh Balqatal Talib. Qom: Kashif Al-Qeta Publication Office.

33.    Majlesi, M.M. (1984). Moladh Al-Ekhyar. Qom: Grand Ayatollah Marashi Library.

34.    MakaremShirazi, N. (1997). Anvar Fiqahat, Kitab Al-Hududva Al-Ta'dhirat. Qom: Imam Ali Ibn Abi Taleb School.

35.    MakaremShirazi, N. (2007). Anwar Ulusool. Qom: Imam 'Ali ibn Abi Talib School.

36.    Marashi, S.M.H( 1998). New perspectives on law. Tehran: Mizan Publications.

37.    Moballeghi, A. (2001). New writing on the theory of fame in Usul Motalaqat.  Ahlul-Bayt Fiqhi Journal, 23, 149-154.

38.    Mofid, M. (1992). Al-Muqni'ah (1^st ed.).Qom: Millennium World Congress of Al-Sheikh Al-Mufid.

39.    Moghadas Ardebili, A.I. (1982). Majma Al-fa'idahwa Al-borhan (1^st ed.). Qom: Islamic Publication Office.

40.    Mohaddes Nouri, M.H. (1996). Khatam Al-Mostadrak. Qom: Al-Al-Bayt Institute.

41.    Momen, M. (1994).  Mabanitahrir Al-Vasilah: Kitab Al–Hudud. Qom: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.

42.    Montazeri, H. (1989). Dar  Esarat fi Vilayat Al-fiqh. Qom: Tafakor Publication.

44.    Montazeri, H. (1989). Principles and inferences of Grand Ayatollah Borujerdi. Journal of Hozeh, 43, 25-36.

48.    Mousavi Khoie, S.A. (1997). Al-Tanqih Fi Sharh Al-'Urwat Al-vosqa. Qom: Lotfi Publication.

49.    Mousavi Khoei, S.A. (2001). Mabani Takmilat Almunhaji. Qom: Imamal Khoie's Works Institute.

50.    Mousavi Khoei, S.A. (no date). Majma Al-Rejal Al-Hadith. no location: no publication.

56.    Shabirizanjani, S.M. (2013). Course outside the fasting and seclusion. Tehran: Raypardaz research Institute.

58.   Tabatabaei, S.M. (2006). Contemporary issues in jurisprudence of Al-Qaza. Najaf: Dar Al-Helal.

60. Tabrizi, J. A. ( no date). Course outside the judicial sentences and punishments.

61. Tabrizi, J. A. (1996). Asas Al-Hodud va Al-Tazirat. Qom: Ayatollah Tabrizi Office.

62. Tousi, A.M. (1986). Al-Estebsar. Qom: Islamic Publication Office.

63. Tousi, A.M. (1986). Tahdhib Al-Ahkam. Qom: Darul Ketab Islamiyah.

64. Tousi, A.M. (1993). Al-Amali. Qom: Dar Al- Saqefah.

65. Tousi, A.M. (2006). Al Edat fi Usul Fiqh. Qom: Darol Ketab Islamiyah.

66. Tousi, A.M.(1986). Al-Nihayah( ed). Beirut: Dar-Al Kotob Arabia.

67. Tousi, A.M.(2006). Al-Rijal ( ed). Qom: Islamic Publication Office.

68. Tostari, M. (no date). Qamoos Al-Rijal. no location: no publication.

69. Zohreh,  I., &  Hosseini, H. (1996). Ghaniya Al -Nazo. Qom: Imam Sadiq Institute.