بررسی فقهی و حقوقی مفهوم و شرایط اضطرار و تأثیر آن در مسؤولیت مدنی

الموضوعات :

حمید ابهری ¹ (استاد گروه حقوق خصوصی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)
محمد فرزانگان ² (دانش‌آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه مازندران)
سمیه ظهوری ³ (دانش‌‌آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)

تاريخ الإرسال : 05 الأربعاء , جمادى الثانية, 1439 تاريخ التأكيد : 05 الأربعاء , جمادى الثانية, 1439 تاريخ الإصدار : 04 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1439

الکلمات المفتاحية: خسارت, اضطرار, مسؤولیت مدنی,

ملخص المقالة :

اضطرار مجموعه اوضاع و احوالی است که سبب می شود شخص برای اجتناب از خطری فعلی یا قریب الوقوع به دیگری خسارت وارد آورد و در این اضرار ناچار است برای این که شخصی مضطر شناخته شود شرایطی تحقق یابد و در صورت وقوع این شرایط اضطراری، در مورد مسؤولیت یا عدم مسؤولیت مضطر در زمان حاکمیت تبصره ماده 55 قانون مجازات اسلامی سابق، بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. با حذف تبصره مذکور در قانون جدید مجازات اسلامی، این سؤال مطرح می شود که آیا همچنان اضطرار از جمله علل رافع مسؤولیت مدنی است؟ در این تحقیق مفهوم، شرایط، آثار و مصادیق اضطرار در مسؤولیت مدنی، مورد بررسی قرار خواهد گرفت

المصادر:

- توسلی جهرمی، منوچهر، (1382)، تأثیر اضطرار در مسؤولیت مدنی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 60، صفحات61-79.

2- صفایی، سیدحسین، رحیمی، حبیب­الله، (1389)، مسؤولیت مدنی الزامات خارج از قرارداد، سمت، تهران، چاپ اول.

3-کاتوزیان، ناصر، (1387)، الزام­های خارج از قرارداد مسؤولیت مدنی، جلد 1،انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ هشتم.

4-کاتوزیان، ناصر، (1385)، دوره مقدماتی حقوق مدنی وقایع حقوقی، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ دهم.

5- گلدوزیان، ایرج، (1383)، بایسته­های حقوق جزای عمومی، نشر میزان، تهران، چاپ نهم.

6- محقق داماد، سید مصطفی، (1385)، قواعد فقه بخش جزایی، جلد4، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ ششم.

7-معین، محمد، (1385)، فرهنگ فارسی، انتشارات راه رشد، تهران، چاپ سوم.

8-آملی، میرزا هاشم، (1406)،المعالم الماثوره، جلد4، مولف الکتاب، قم، چاپ اول.

9-اسدی حلی(علامه حلی)،حسن بن یوسف بن مطهر، (1410)، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، جلد2، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مقدسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

10- اسدی حلی(علامه حلی)،حسن بن یوسف بن مطهر، (1411)، تبصره المتعلمین فی احکام الدین، مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول.

11- اسدی حلی(علامه حلی)، حسن بن یوسف بن مطهر، (1420)، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، جلد2، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم، چاپ چهارم.

12- اسدی حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف بن مطهر، (1412)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، جلد2، مجمع البحوث اسلامیه، مشهد، چاپ اول.

13-اردبیلی، احمد بن محمد، (بی­تا)، زبده البیان فی احکام القرآن، المکتبه الجعفریه لاحیاء الآثار الجعفریه، تهران، چاپ اول.

14- اردبیلی، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح الارشاد الاذهان، جلد 5، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مقدسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

15- اصفهانی، سید ابوالحسن، (1422)، وسیله النجاه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، قم، چاپ اول.

16- اصفهانی(فاضل هندی)، محمد بن حسن، (1416)،کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، جلد7، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مقدسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

17- اصفهانی(فاضل هندی)، محمد بن حسن، (1416)،کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، جلد 9، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مقدسین حوزه علمیه قم، قم.

18- تسخیری، محمدعلی، (1431)، القواعد الاصولیه و الفقهیه علی مذهب الامامیه، جلد 2، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی معاونت فرهنگی، تهران، چاپ دوم.

19- جمعی از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودی، سید محمود، (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام،  جلد 3، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم.

20- جمعی از مؤلفان، (بی­تا)، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، جلد 9، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.

21- حسینی سیستانی، سیدعلی، (1417)، منهاج الصالحین، جلد3، دفتر حضرت آیه­الله سیستانی، قم، چاپ پنجم.

22- حسینی مراغه­ای، میرعبدالفتاح، (1418)، العناوین، جلد2، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ  اول.

23- خوانساری، سید احمد بن یوسف، (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، جلد3، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

24- طباطبایی حکیم، سیدمحسن، (1416)، مستمسک العروه الوثقی، جلد 13، مؤسسه دار التفسیر، قم، چاپ اول.

25- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، (1421)،حاشیه المکاسب، جلد1، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

26- عاملی(شهید ثانی)، زین­الدین بن علی، (1413)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، جلد12، مؤسسه المعارف الاسلامیه، قم، چاپ اول.

27- عاملی(شهید اول)، محمد بن مکی، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، جلد3، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مقدسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

28- عراقی،آقا ضیاالدین علی، (1414)، شرح تبصره المتعلمین، جلد 5، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مقدسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

29-کاشانی، ملامحسن، (1416)، مفاتیح الشرائع، جلد2، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.

30- گیلانی (میرزای قمی)، ابوالقاسم بن محمد حسن، (1427)، رسائل میرزای قمی، جلد 2، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول.

31- محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 3، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

32- مشکینی، میرزاعلی، (1428)، مصطلحات الفقه، قم.

33- مکارم شیرازی، ناصر، (1424)،کتاب النکاح، جلد1، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، چاپ اول.

34- موحدی لنکرانی، محمد فاضل، (1421)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله-قصاص، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، قم، چاپ اول.

35- موسوی خمینی، سید روح الله، (1385)، تحریر الوسیله، جلد2، مؤسسه انتشارات دار العلم، قم، چاپ هفتم.

36- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، (1418)، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، جلد1، تحت اشراف جناب آقای لطفی، قم، چاپ دوم.

37- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، (1412)، مصباح الاصول،  جلد2، نشر داوری، قم، چاپ دوم.

38- موسوی عاملی، محمد بن علی، (1411)، مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، جلد1، بیروت، چاپ اول.

39- نجفی، محمدحسن، (1404)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد27، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.

40-نجفی، محمد حسن، (1404)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ،جلد36، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.

1. Ameli, M. (1995). Aldorus Alshariyeh Fi Feghhe Alemamiyeh, Qom: Islamic Publication Office.


2. Ameli, Z. (1991). Masalek Alafham Ela Tanghih Alsharayeh Aleslam. Qom: Insititue of Almaaref Oleslami.


3. Amoli, M. (1984). Almaalem Almasurh. Tehran : Moallf Alketab Publication.


4. Ardebili, A. (No date). Zobdat Albayan. Tehran: Almaktabat Aljafarih.


5. Ardebili, A. (1981). Majma Alfaedh. Qom: Islamic Publication Office.


6. Asadi Helli, H. (1988). Ershad Alazhan. Qom: Islamic Publication Office.


7. Asadi Helli, H. (1989). Tabserat Almoteallmin. Tehran.


8. Asadi Helli, H. (1990). Montahi Almatlab. Mashhad.


9. Asadi Helli, H. (1998). Tahrir Alahkam. Qom: Islamic Publication Office.


10. Eraghi, A. (1992). Sharhe Tabsarat Almotealemin. Qom: Islamic Publication Office.


11. Esfehani, M. (1994). Kashf Allesam. Qom.


12. Esfehani, M. (1994). Kashf Allesam. Qom.


13. Esfehani, S. (2000). Vasilat Alnejat. Qom.


14. Gilani, A. (2005). Rasael Mirzaye Qomi. Qom: Islamic Propaganda Office.


15. Golduziyan, I. (2004). Consise of criminal general law. Tehran: Mizan Publication.


16. Hashemi Shahrudi, S. (2004). Dictionary of Jurisprudence. Qom.


17. Hoseyni Maraghehii, M. (1996).  Anavin. Qom: Islamic Publication Institute.


18. Hoseyni Sistani, S. (1995 ). Menhaj Alsalehin. Qom: Ayatollah Sistani Institute.


19. Kashani, M. (1994). Mafatih Alsharayeh.Qom: Ayat Ollah Marashiye Najafi Library.


20. Katuziyan, N. (2008). Civil liability. Tehran: Tehran Press.


21. Katuziyan, N. (2006). Civil liability. Tehran: Offset Publication.


22. Khansari, S. (1983). Jame Almadarek Fi Sharhe Mokhtaser Alnafeh. Qom: Esmailian Institute.


23. Khoii, S. (1900). Mesbah Alosul. Qom: Davari Publication.


24. Makarem Shirazi, N. (2002). Ketab Alnekah. Qom: Elmiyeh Publication


25. Moein, M. (2005). Persian dictionary. Tehran: Rahe Roshd Publication.


26. Mohaghegh damad, S. (2005). The rules of Islamic jurisprudence. Tehran: Islamic Science Publication.


27. Mohagheghe Helli, N. (1986). Sharaye Aleslam Fi Masael Alhalal Va Alharam. Qom: Esmailian Institute.


28. Mosavi Ameli, M. (1899). Madarek Alahkam Fi Sharhe Ebadate Sharayeh Aleslam. Beirut.


29. Mousavi Khoei, S. (1996). Altanghih Fi Sharhe Alorvat Alvosgha. Qom: Lotfi Publication.


30. Mosavi Khomeini, S. (2006). Tahrir Alvasileh. Qom: Darol Elm Institute.


31. Movahedi, M. (1999). Tafsil Alsharieh Fi Sharhe Tahrir Alvasileh- Alghesas. Qom: Aemeh Athar Institute.


32. Najafi, M. (1982). Javaher Alkalam Alahkam Fi Sharhe Sharayeh Aleslam. Beirut: Dar Alehya Toras Arabi.


33. Najafi, M. (1982). Javaher Alkalam Alahkam Fi Sharhe Sharayeh Aleslam. Beirut: Dar Alehya Toras Arabi.


34. Safaee, S. & Rahimi, H. (2010). Civil liability (Extra-contractual obligation). Tehran: Samt Publication.


35. Tabatabaei, S. (1994). Mostamsek Alorvat Alvosgha. Qom: Darol Tafsir Publication.


36. Tabatabaei, S. (1999). Hashiye Almakaseb. Qom: Esmailian Institute.


37. Taskhiri, M. (2009). Alghavaed Alosuli Alfeghhi. Tehran: Tehran Publication.


38. Tavassoli, M. (2003). The effect of necessity in civil liability, Journal of Law and Political science, Vol 60.