عنصر زمان و مکان و نقش آن در تحول اجتهاد بر احکام جزائی اسلام
الموضوعات :محمود درویش ترابی 1 , کیومرث کلانتری درونکلا 2
1 - دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران و عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور
2 - دانشیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
الکلمات المفتاحية: زمان, تحول, اجتهاد, مکان,
ملخص المقالة :
اجتهاد فرایندی برای فهم دین و کشف و استنباط احکام شرعی است. پس از قرن ششم معنا و مبنای اجتهاد در تاریخ شریعت اسلامی تغییر یافت و مصطلح جدیدی پدید شد که بر اساس آن ممکن بود شیعه و سنّی را اهل اجتهاد نامید. در میان اهل تسنن قدیمی ترین نص درباره کاربرد اجتهاد با این معنای جدید ظاهراً کتاب ارزشمند المستصفی من علم الاصول از امام محمد غزالی است که اولین بار عقل را از ابزارها و حتی منابع اجتهاد نامید آنهم در میان عالمان مذهبی که بقول خودشان در عصر انسداد یا انحصار اجتهاد بسر می بردند. در میان شیعه مصطلح جدید اجتهاد را می توان در عبارت محقق حلّی در آغاز باب تاسع از کتاب معارج الاصول دانست که در بیان حقیقت اجتهاد مطالبی را مطرح می نماید. اجتهاد در عرف فقها کوشش در استخراج احکام شرعی است، به عبارت دیگر استخراج احکام از ادّله شرع، اجتهاد است. زیرا احکام شرعی گاهاً از ظواهر نص بدست نمی آید، بلکه شناخت آنها مبتنی بر قواعد نظری و نیازمند اقامه دلیل است، چه آن دلیل قیاس باشد یا غیر آن. امروزه با توجه به مسائل مستحدثه و حوادث واقعه و بقول دیگر مقتضیات زمان و مکان، اجتهاد فراتر از قیاس و سایر منابع سنتی، در مواردی که نیاز به تغییرات جدی وجود دارد، علی الخصوص احکام جزائی، باید بر محور عقلانیت دینی، شرعی و عرف عقلا مطرح گردد.
آمدی، علی بن محمد، (1999)، الاحکام فی اصول الاحکام، دار إحیاء الکتب العربیه، بیروت.
2. ابن خطیب، محمد بن عبدالله، (2003)، الاحاطه فی أخبار غرناطه، دار الکتب العلمیه، بیروت.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1999)، لسان العرب ، دارصادر، بیروت.
4. ابی عبد الله محمد بن ابی بکر، شمس الدین (ابن قیم الجوزیه)، (2001)، اعلام الموقعین عن رب العالمین، دارالمسلمین، بیروت.
5. ابوالحسن، محمد بن الحسین بن موسی (سید رضی)، (1365)، نهج‌البلاغه، انتشارات الاسلامیه، قم.
6. افندی، سید محمدامین (ابن عابدین)، (1998)، مجموعه رسائل ابن عابدین، دارالمسلمین، بیروت.
7. اقبال لاهوری، محمد، ترجمه احمد آرام، (1395)، احیاء فکر دینی، شرکت سهامی انتشار، تهران.
8. الحصاص أبو بکر، أحمد بن علی الرازی، (1998)، احکام القرآن، دار إحیاء الکتب العربیه، بیروت.
9. الشاطبی، إبراهیم بن موسی، (2008)، الموافقات، دار ابن عفان، بیروت.
10. الشافعی، محمد ادریس، (2000)، الام، دار إحیاء الکتب العربیه، بیروت.
11. الشوکانی الیمنی، محمد بن علی بن محمد بن عبدالله، (1993)، فتح القدیر، دار ابن کثیر، دمشق.
12. امین، محمد (بن عمر)، (1992)، نشرالعرف فی بناء بعض الاحکام علی العرف، مؤسسه الاعلی المطبوعات، بیروت.
13. انصاری، مرتضی، (1991)، فرائدالاصول، جلد اول، مؤسسه الاعلی المطبوعات، بیروت.
14. انصاری، مرتضی، (1368)، مکاسب، مؤسسه دارالاسلام، قم.
15. بخاری، محمد، (2001)، صحیح البخاری، دار ابن عفان، بیروت.
16. حرانی، ابوعروبه حسین بن محمد بن ابو معشر، (1999)، المنتقی من کتاب الطبقات، دار ابن کثیر، دمشق.
17. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر، (1367)، النکه البدایعه فی تحریرالذریعه، مؤسسه دارالاسلامیه، قم.
18. حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر، (1365)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، مؤسسه دارالاسلامیه، قم.
19. خراسانی، محمدکاظم، (1368)، کفایه الاصول، مجمع فکر اسلامی، قم.
20. رشد، محمّدبن، (1996)، بدایة المجتهد و نهایه المقتصد، دار ابن کثیر، دمشق.
21. رشید رضا، محمد ، (1947)، تفسیر المنار، دار ابن کثیر، دمشق.
22. شریف جعفری، ابن حمزه ابویعلی محمدبن حمزه، (1366)، الوسیله الی نیل الفضیله، دارالعلم، قم.
23. شریف کاشانی، ملا حبیب الله، (1368)، منتقد المنافع فی شرح المختصر النافع، بوستان کتاب قم، قم.
24 شوکانی، محمدبن علی، (2001)، نیل الاوطار، دار الکتب العلمیه، بیروت.
25. شوکانی، محمدبن علی، (1996)، فتح القدیر، دار ابن کثیر، دمشق.
26. صانعی، یوسف، (1368)، منتخب الاحکام، میثم تمار، قم.
27. صلیبا، جمیل، (1366)، فرهنگ فلسفى، ترجمه منوچهر صانعى دره بیدى، انتشارات حکمت، تهران.
28. طباطبایی، محمدحسین، (1422)، نهایه الحکمه، نشر اسلامی، قم.
29. طبری، محمدبن جریر، (1369)، تفسیر طبری، مؤسسه دارالاسلامیه، قم.
30. طوسی، ابوجعفر محمد، (1387)، تَهذیب الأحکام، دار التفسیر، قم.
31. علیدوست، ابوالقاسم، (1394)، فقه و عرف، سازمان انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
32. علیدوست، ابوالقاسم، (1391)، فقه و عقل، سازمان انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
33. علیدوست، ابوالقاسم، (1391)، فقه و مصلحت، سازمان انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
34. فرهنگ نامه اصول فقه، (1389)، به کوشش جمعی از محققین، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
35. قمی، عباس، (1385)، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، دارالعلم، قم.
36. محمدبن حسن بن علی بن محمد بن حسین (حرّعاملی)، (1389)، وسائل الشیعه فی تحصیل مسائل الشریعه، بوستان کتاب قم، قم.
37. مقاتل بن سلیمان، ابوالحسن، (1380)، الاشباه و النظایر فی القرآن الکریم، دارالعلم، قم.
38. مالک بن أنس، ابوعبدالله، (1996)، الموطاء، مؤسسه الاعلی المطبوعات، بیروت.
39. محمد رشید، رضا، (2007)، یسر الاسلام و اصول التشریع العا‌م فی نهی‌الله و رسوله عن کثره السؤال، دارالنشر للجا‌معا‌ت، مصر.
40. محمدغزالی، ابوحامد، (1361)، المستصفی من علم الاصول، دارالعلم، قم.
41. محمصانی، صبحی رجب، (1946)، فلسفة التشریع فی الإسلام، دار العلم للملایین، بیروت.
42. مصباح یزدی، محمد تقی، (1394)، آموزش فلسفه، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره)، تهران.
43. مطهری، مرتضی، (1375)، ختم نبوت، بنیاد علمی فرهنگی استاد مطهری، تهران.
44. معتزلی، عبدالجبار، (1995)، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، مؤسسه الاعلی المطبوعات، بیروت.
45. معروف الدوالیبی، محمد، (1995)، المدخل الی علم اصول الفقه دوالیبی، دار الکتب العلمیه، بیروت.
46. مکارم شیرازی، ناصر، (1365)، الاستفتائات، انتشارات الاسلامیه، قم.
47. مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
48. موسوی خمینی، سید روح الله، (1365)، تحریرالوسیله، دارالعلم، قم.
49. موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1389)، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران.
50. موسوی سبزواری، عبد‌الاعلی، (1388)، مهذب‌الاحکام فی بیان حلال والحرام، دار التفسیر، قم.
51. نائینی، محمدحسین، (1383)، تنبیه‌الامه و تنزیه‌الملة، بوستان کتاب قم، قم.
52. نجفی، محمدحسن، (1362)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، مؤسسه دارالاسلامیه، قم.
53. نرم‌افزار آیه‌های انقلاب، دانشنامه جامع امام و رهبری.
_||_
Afandi, M. A. (1998). Collection of messages of Ibn Abidin. Beirut: House of Muslims.
Aegbal lahori, M. (2017). My life and religious thought. Tehran: Public Joint Stock Company.
Alhesas, A. A. (1998). The provisions of Qur'an. Beirut: Arabic Books Revival House.
Alidousti, A. (2013). Jurisprudence and expedient. Tehran: Organization of Publications of Institute of Islamic Culture and Thought.
Alidousti, A. (2013). Jurisprudence and wisdom. Tehran: Organization of Publications of Institute of Islamic Culture and Thought.
Alidousti, A. (2016). Jurisprudence and custom. Tehran: Organization of Publications of Institute of Islamic Culture and Thought.
Alshafeei, M. A. (2000). Mother. Beirut: Arabic Books Revival House.
Alshatebi, A. M. (2008). Approvals. Beirut: Man's son's House.
Amadi, A. M. (1999). Judgments in judgments. Beirut: Arabic Books Revival House.
Amin, M. (1992). Publishing the custom in building some judgments on custom. Beirut: Media Advertising.
Ansari, M. (1990). Gains. Qom: Islamic Propagation.
Bokhari, M. (2001). Healthy steam. Beirut: Man's son's House.
Harrani, A. H. (1999). Selected from the textbook. Damascus: Boy House.
Helli, H. M. (1987). Rules of judgment in knowledge of halal and haraam. Qom: Islamic Propagation.
Helli, H. M. (1989). The first shake in the liberation of the river. Qom: Islamic Propagation.
Hur Ameli, M. H. (2011). Shiite methods in the collection of Shari'a issues. Qom: Boostan Book of Qom.
Ibn Khatib, M. A. (2003). News in Granada. Beirut: Scientific Books House.
Ibn Manzour, M. M. (1999). Arabes Tong. Beirut: Exported Home.
Ibn Qayyem, J. (2001). Inform the signers of the lord of the worlds. Beirut: House of Muslims.
Khorasani, M. K. (1990). Sufficient assets. Qom: Islamic Complex.
Magatel, S. A. (2002). The similarities and analogies in the Qur'an. Qom: Science House.
Mahmasani, S. R. (1946). Philosophy of the Enlightenment. Beirut: House of Science.
Makarem Shirazi, N. (1987). Polls. Qom: Islamic Propagation.
Makarem Shirazi, N. (1996). Commentary sample. Tehran: Islamic Library.
Malek, A. (1996). The facility. Beirut: Media Advertising.
Marof, M. (1995). Introduction to the fundamentals of Jurisprudence. Beirut: Scientific Books House.
Mesbahe Yazdi, M. T. (2016). Teaching philosophy. Tehran: Imam Khomeini Institute of Education and Research.
Mohamad Rashid, R. (2007). The fundamentals of general legislation in Islam. Egypt: University Publishing House.
Mohammad Gazali, A. (1983). Almustasfi Men Elm Osouol. Qom: Science House.
Motahari, M. (1997). The end of prophecy. Tehran: Professor Motahari Foundation for Cultural Science.
Mousavi Khomini, S. R. (1987). Editorial. Qom: Science House.
Mousavi Sabzewari, A. (2010). Mahzabal Ahakam va halal and haram. Qom: Interpretation
Naeini, M. H. (2005). Caution and boredom. Qom: Boostan Ketab.
Rashid Reza, M. (1947). Tafsirol Manar. Damascus: Islamic House.
Roshd, M. (1996). The beginning of diligence and the end of the frugality. Damascus: Islamic House.
Saneei, Y. (1990). Referee team. Qom: Meysam Publication.
Seliba, J. (1988). Philosophical culture. Tehran: Hekmat Publication.
Tabari, M. J. (1989). Tabari's commentary. Qom: Islamic House Institute.
Tabatabaei, M. H. (2001). End of judgment. Qom: Islamic publishing.
Tousi, A. M. (2009). The provisions are relaxed. Qom: Interpretation House.
