مطالعه تطبیقی رابطه تمکین با نفقه در فقه فریقین

الموضوعات :

عبدالرسول احمدیان ¹

1 - استادیار فقه و اصول، دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام، قم، ایران

تاريخ الإرسال : 03 الإثنين , ذو القعدة, 1439 تاريخ التأكيد : 03 الإثنين , ذو القعدة, 1439 تاريخ الإصدار : 08 الجمعة , شوال, 1439

الکلمات المفتاحية: نفقه, تمکین, نشوز, فقه فریقین, حقوق زوجین,

ملخص المقالة :

تمکین زوجه به معنای انجام وظایف زناشویی است. در مقابل، شوهر نیز وظایفی بر عهده دارد که یکی از آنها پرداخت نفقه، مطابق عرف و قانون می‌باشد. برای اثبات وجوب و حدود تمکین و وجوب نفقه می توان از آیات و روایات زیادی استفاده کرد. مسأله اصلی این نوشتار چگونگی ارتباط بین تمکین با نفقه و بیان مبانی آن در فقه فریقین است. فقهای امامیه درباره موجبات الزام به انفاق سه دیدگاه دارند. مشهور فقها، تمکین را همانند عوض یا شبه عوض در برابر نفقه قرار داده اند. گروهی معتقدند عقد، سبب وجوب انفاق است و فقط نشوز باعث سقوط نفقه خواهد شد. برخی نیز نفقه را در مقابل حق ریاست شوهر بر خانواده می دانند. در میان فقهای عامه دو نظر وجود دارد. مشهور معتقدند زن ناشزه استحقاق نفقه ندارد. در مقابل فقهای فرقه ظاهریه و حکم بن عتیبه، زن ناشزه را مستحق نفقه می دانند. اختلاف مبانی یادشده دارای آثار حقوقی متفاوتی است. مثلاً در صورت اختلاف در پرداخت نفقه با توجه به مبنای یاد شده مدعی و یا مدعی علیه متفاوت خواهد بود. بدین گونه چگونگی ارتباط بین تمکین با نفقه و مبانی آن در فقه فریقین مورد بررسی قرار گرفت.

المصادر:

1. قرآن کریم، (1378)، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، انتشارات صبانگار، تهران.


2. ابن ادریس، محمد بن احمد،  (1410)، السرائر الحاوی لتحریرالفتاوی (و المستطرفات)، بی­نا، قم، چاپ دوم.


3. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمّد بن علی، (1415)، المقنع، مؤسسه امام هادی (علیه السلام).


4. ابن براج طرابلسی، عبد العزیز، (1406)، المهذب، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


5. ابن حزم اندلسی، ابی محمد علی بن احمد بن سعید، (بی‌تا)، المحلی بالآثار، انتشار دارالفکر، مصر.


6. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، (1385)، دعائم الإسلام، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام)، قم.


7. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، (1363) ، تحف العقول، بی­نا، قم، چاپ دوم.


8. ابن قدامه، عبدالله، (1403)، المغنی مع الشرح الکبیر للإمام موفق الدین، انتشارات دار الکتاب العربی- دار الریان للتراث.


9. احمد ابراهیم، (1349)، نظام النفقات فی شریعة الاسلام، دارالفکر، قاهره.


10. اراکی، محمدعلی، (1377)، کتاب النکاح، نورنگار، قم.


11. اصفهانی، فاضل هندی، محمد بن حسن، (1416)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


12. بابرتی، اکمل الدین محمد بن محمود، (بی‌تا)، عنایه علی الهدایه، دار تراث عربی، بیروت.


13. بحرانی، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم،  (1405)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، 25 جلد، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


14. حائری، سیدعلی بن محمد طباطبایی، (1418)، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- الحدیثة)، مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)، قم.


15. حر عاملی، محمد بن الحسن، (1414)، وسایل‌الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسة آل البیت، قم.


16. حلّی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر، (1420)، تحریرالأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیه (ط - الحدیثة، 6 جلد، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، قم.


17. حلّی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر، (1381)، خلاصه الاقـوال، مطبعـه حیدریه، نجف.


18. حلّی (فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله سیوری، (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، 4 جلد انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی ره، قم.


19. حلّی (محقق)، نجم الدین جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، 4 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، قم.


20. خویی، سید ابو القاسم موسوی، (1410)، منهاج الصالحین، نشر مدینه العلم، قم.


21. دردیر، شیخ أحمد، (بی‌تا)، الشرح الصغیر علی أقرب المسالک، مطبوع مع حاشیة الصاوی، چاپ دار المعارف.


22. سبزواری (محقق)، محمد باقر بن محمد مؤمن، (1423)، کفایةالأحکام، 2 جلد، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


23. سجستانی، ابوداود سلیمان بن الأشعث الأزدی، (بی‌تا)، سنن ابی‌داود، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید،  احیا تراث عربی، بیروت.


24. شبیری زنجانی، سیدموسی، ( 1419)، کتاب نکاح، 25 جلد، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، قم.


25. شربینی، محمد الخطیب، (1377)، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الالفاظ، طبعه الحلبی و الولاده.


26. شریف، علی، (1376)، نفقه و تمکین در حقوق خانواده، نشر بشارت، تهران.


27. طباطبایی حکیم، سید محسن، (بی‌تا)، مستمسک العروه الوثقی، دار احیاء التراث العربی، بیروت.


28. طباطبایی، سیّد محمّد حسین، (1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر تبلیغات اسلامی قم، قم.


29. طوسی (شیخ)، ابی جعفر محمد بن حسن، 1387(1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة، 8 جلد، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران.


30. عاملی (شهیدثانی)، زین الدین بن علی، (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه،10 جلد، کتابفروشی داوری، قم.


31. عاملی (شهیدثانی)، زین الدین بن علی،  (1413)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الإسلامیه، قم.


32. عنسی یمانی، احمد بن قاسم، (بی‌تا)، التاج المذهب لاحکام المذهب شرح متن الازهار فی فقه الائمه الاطهار، مکتبه الیمن الکبری.


33. فخر المحققین، (1389)، ایضاح الفوائد فی شرح القواعد، چاپخانه علمی، قم.


34. قمی (محقق)، میرزا ابوالقاسم، (1413) ، جامع الشتات فی أجوبه السؤالات (للمیرزاالقمی)، تصحیح و اهتمام مرتضی رضوی، مؤسسه کیهان، تهران.


35. کاتوزیان، ناصر، (1371)، حقوق و خانواده، شرکت انتشار، تهران.


36. کاسانی، علاء الدین ابوالبکر بن مسعود، (بی‌تا)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، مطبعه دارالکتب العلمیه، بیروت.


37. کرکی (محقق ثانی)، شیخ علی ابن الحسین، (1411)، جامع المقاصد، مؤسسه آل البیت الاحیاء التراث، بیروت.


38. کلینی، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران.


39. ماوردی، ابی الحسن علی ابن محمد بن حبیب، (1414)، الحاوی الکبیر، انتشارات المکتبت التجاریه دارالفکر.


40. مجلسی، محمد باقر، (1403) ، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت.


41. محقق داماد، سید مصطفی، (1368)، حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، نشرعلوم اسلامی.


42. محمدی، مرتضی، (1383)، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره 25، تهران.


43. مرداوی، علاءالدین أبی الحسن آل، (بی‌تا)، الإنصاف فی معرفه الراجح من الخلاف، انتشارات دار إحیاء التراث العربی، بیروت.


44. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری، 1413(1413)، المقنعه، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید - رحمة الله علیه، قم.


45. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، (1366)، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیّه، تهران.


46. موسوی اصفهانی، سید ابوالحسن، (بی‌تا)، وسیله النجاه، تعلیق سید علی بهبهانی، مکتبه الصدر، تهران.


47. نجفی، (صاحب جواهر)، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.


48. نووی، ابی الحسین مسلم بن الحجاج ، (1418)، صحیح مسلم، دار المنار، بیروت.

 

 

1.     Al-Muhaqeq Al-Karaki, S.A. (1991). Jami al-Maqasid. Beirut: Dar Ehya Torath Ahl Al-Bayt.

2.     Ameli, Z.I.A. (1991). Rawdal Bahiyat fi Sharh Elm Demashqiah. Qom: Davari Bookstore.

3.     Araki, M. (1998). Kitab Al-Nikah. Qom: Noornegar. 

4.     Baberti, A.M. (no date). Anaya Ala Al-hidayah. Beirut: Dar Ahy'a alTrath alArabi.

5.     Bahrani, H. (1983).Hadaegh Al- Nazereh. Qom: Islamic Publications Office.

6.     Dardir, A. (no date). Al-Sharh Al-Saghir Ala Aqrab Al-Masalik. Hashiyat Al-Sawi. Beirut: Maaref Publication.

7.     Fakhr Al-Muḥaqqiqīn, M. (1969). Iza Al-Faedeh. Beirut: Elmi Publication.

8.     Haeri, M. (1995). Riyad Al-Masail fī taḥqīq Al-Aḥkām Bi-al-dalā'il. Qom: Al-Bayt Institute. (AS).

9.     Heli, H. (1999). Tahrir Al-ahkam al-shariyah ala madhhab al-Imamiyah.(frst ed). Qom: Imam Sadeq Institute.

10. Heli, N.J.H. (1987). Shareul Islam. Qom:  Ismailian Publishing.

11. Helli, N.J.H. (2002). Khulasat Al-aqwal Fi Ma'rifah Ahwaal Al-rijal. Najaf: Alhaidariya Printing Press Publication.

12. Horr Ameli, M. (1988). Vasayel Al-shia Ela Tahsil Masael Al-shariat. Qom: Al-Bayt Institute.

13. Ibn Baboyeh, M. (1995). Al-Moghane. Imam Al-Hadi Institute.

14. Ibn Hazm al-Andalusī, A.M. (no date). Almuhalla Al-Athar. Egypt: Dar-al-Fikr Publication.

15. Ibn Hyyoun, N. (2006). Da'aim-ul Islam. Qom:  Al-Bayt Institute.

16. Ibn Idriss, M. (1990). Al-Sara'ir Al-hawi Li-tahrir Al-Fatawi. Qom: Islamic Publication Office.

17. Ibn Qudāmah, A. (1983). Al-Mughni Maaash Sharh Al-Kabir. Beirut: Dar- Al-Kitab Al-arabiyah.

18. Ibn sho’be Harani, AH. (1983). Tuhful Ughul. (2^nd ed). Qom: Jamee Modaresin.

19. Ibnbraj Tarboulsi, A. (1986). Al-Mohadab. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Seminary.

20. Ibrahim, A. (1931). Nizam Al-Nafaqat Fi Shirayat Al- Islam. Cairo: Darol Fikr.

21. Isfahani Fazel Hendi, M. (1996). Kashfol Letham va Al-Ibham an Qawaedol Ahkam. Qom: Islamic Publications Office.

22. Kaesani , A. ( no date). Bada'i Al-sana'i Fi Tartib Al-Shara'i. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyah.

23. Katouzian, N. (1992). Law and family. Tehran: Inteshar Publication.

24. Khoei, M. (1990). Minhaj Al-Salehin. Qom: Madineh Al-Ilm Publishing.

25. Kulayni, A.J. (1987). Al-Kafi. Tehran: Darol Kutub Al-Islamiyah Publishing.

26. Majlisi, M.B. (1983). Biḥāral Anwār. Beirut: Al-Wafa institute.

27. Makarem Shirazi, N. (no date). Tafsir Nemooneh. Tehran: Darol Kutub Al-Islamiyah Publishing.

28. Mardawi, A.( no date). Al-Insaf Fi Ma'rifat Al-Rajih min Al-khilaf. Beirut: Dar Ihya' Turath Ahl al-Bayt.

29. Maverdi, A.M. (1994). Al -Havi A-Kabir. Cairo: Al Maktabah al Tijariyah Dar al-Fikr.

30. Mohammadi, M. (2004).Women strategic studies.  Tehran: Quarterly Journal.

31. Mousavi Isfahani, S.A.( no date). Wasila Al-Naja. Tehran: Maktabat Al-Sadr.

32. Najafi, M.I.B. (1984). Jawaher Alkalam ( 7^th ed). Beirut: Dar Ahy'a alTrath alArabi.

33. Qomi, M.A. ( 1993). Jame' Al-shatat fi Ojuba Al-Sowalat. Tehran: Keyhan Institution.

34. Sabzevari, M.M. (2002). Kifayahul Ahkam. Qom: Islamic Publication Office.

35. Shahid al Thani, Z.A. (1993). Masālik Al-Afhām Elá Tanqīḥ sharā Al-Islām. Qom: Maarife-Islami Publishing.

36. Sharbini, M.KH. (1958). Mughni Al-Muhtaj Ela Ma'rifat Ma'ani Al-Minhaj. Cairo: Dar Al–Fikr Publication.

37. Sharif, A. (1997). Alimony and obedience in family law. Tehran: Besharat Press.

38. Shobairi Zanjani,S.M. (1999). Kitabul Nikah. Qom: Rai Pardaz Publishing House.

39. Sijistani, A.D. (no date). Sunan Abu Dāwūd. Beirut: Dar Ihya Torath Al-Arabi.

40. Tabatabai, S.M. (no date). Mustamsak Al-'urwa Al-wuthqa. Beirut: Dar Ihya Torath Al-Arabi.

41. Tabatabai, S.M.H. (1984). Al-Mizan fi Tafsir Al-Qur'an. Qom: Islamic Propagation.

42. Tousi, A.M.(1967). Al-Mabsut (3^rd  ed). Tehran: Maktab Al-Mortazaviya Ehya Athar Al-Jafarieh.

43. Yamani Ansi, A.Q. (no date). Al-Taj Al-mudhhab Li-ahkam Al-madhhab. Beirut:Dar al-Hikmah Al-Yamaniyyah.