تأملی فقهی در مشروعیت مالیات بر هبه

الموضوعات :

عبدالله باقری ¹ , سید محمدصادق احمدی ² , غلامحسین مسعود ³

1 - دانشجو
2 - عضو هیئت علمی و استادیار گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
3 - عضو هیئت علمی و استادیار کروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

تاريخ الإرسال : 17 الإثنين , شعبان, 1440 تاريخ التأكيد : 12 الإثنين , ربيع الثاني, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: مالیات, مالیات غیرثابت, هبه,

ملخص المقالة :

یکی از مباحث مهمی که در فقه و حقوق مطرح است و از جهات بسیار می توان آن را مورد بررسی قرار داد بحث مالکیت خصوصی اشخاص است؛ یکی از مسائلی که در این حیطه مطرح می شود مالیات هایی است که به دارایی ها و درآمد اشخاص تعلق می گیرد؛ از جمله مالیات بر هبه که به موجب قانون مالیات های مستقیم اشخاص مکلّف به پرداخت آن می باشند؛ نوشتار حاضر در پژوهشی توصیفی-تحلیلی، به بررسی مشروعیت اخذ این مالیات و حدود و قیود آن بر اساس مبانی فقهی پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می دهد با توجه به مبانی و ادلّه ی فقهی ذکر شده در باب مشروعیت و حدود مالیات بر هبه، قوانین موضوعه ی مربوطه از جهاتی همچون میزان مقرر درخصوص نرخ مالیات و نیز عدم ذکر موردی که موضوع هبه از ضروریات زندگی موهوب له می باشد به عنوان یکی از مصادیق معافیت های مالیات بر هبه، نیازمند بازنگری می باشند.

المصادر:

     قرآن کریم

     قانون مالیات مستقیم

1. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


2. ابن براج، قاضى، عبد العزیز، (1406)، المهذب (لابن البراج)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.  


3. ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین، (1403)، الکافی فی الفقه، کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین علیه السلام، اصفهان.


4. احمدی، علی محمد و وفایی یگانه، رضا، (1391)، « بررسی میزان مالیات های اسلامی در سبد هزینه ای خانوارها و میزان اثرپذیری آن از رشد اقتصادی با استفاده از ماتریس حسابداری اجتماعی»، پژوهشنامه مالیات، شماره 16.


5. بحرانی، هاشم، (1416)، البرهان فی تفسیر القرآن، بنیاد بعثت، تهران.  


6. جعفرى، محمد تقى، (بی­تا)، منابع فقه.


7. حر عاملى، ، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعة، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.


8. حسن­زاده، محبوبه، خوئینی، غفور، (1395)، «لایحه اصلاح قانون مستثنیات دین و شمول آن بر مستمری مددجویان کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی»، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شماره 45.


9. حلی، مقداد بن عبد اللّه سیورى، (1425)، کنز العرفان فی فقه القرآن، انتشارات مرتضوى، قم.


10. خمینى، سید روح اللّه موسوى، (1423)، ولایت فقیه (امام خمینى)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، تهران.


11. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، (1371)، مبانی اقتصاد اسلامی، سمت، تهران.


12. زرگوش نسب، عبدالجبار، علی محمدی، طاهر، غیبی، معصومه، (1393)، بررسی مبانی فقهی مالیات­های غیرثابت، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 38.


13. سعدى، ابو جیب، (1408)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دار الفکر، دمشق.


14. سلاّر، حمزة بن عبد العزیز، (1404)، المراسم العلویه و الأحکام النبویه، منشورات الحرمین، قم.


15. شریف مرتضى، على بن حسین موسوى، (1415)، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


16. شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، (1413)، المقنعة (للشیخ المفید)، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید - رحمة الله علیه، قم.


17. شیرازى، سید محمد حسینى، (1413)، الفقه، القواعد الفقهیة، مؤسسه امام رضا علیه السلام، بیروت.


18. صدر، محمد باقر، (1417)، اقتصادنا، دفتر تبلیغات اسلامى - شعبه خراسان، قم.


19. طباطبایی، محمدحسین، (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


20. طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصرخسرو، تهران.


21. طبرسى، على بن حسن، (1385)، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف.


22. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


23. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، (1410)، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، دار التراث - الدار الإسلامیة، بیروت.


24. عظیم­زاده، فائزه، محمدی، اکرم، (1391)، « نقش عرف در تفسیر حقوق غیر مالی زوجین»، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره 29.


25. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1420)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة)، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم.


26. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1413)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


27. فخرالدین رازی، ابوعبدالله، (1420)، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت.


28. کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی (ط - الإسلامیة)، دار الکتب الإسلامیة، تهران.


29. لنگرودی، محمد جعفر، (1368)، ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، تهران.


30. مافی، همایون، حسینی، کمال، (1390)، «مبانی فقهی مستثنیات دین»، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال هفتم، شماره 24.


31. مامقانی، عبدالله، (1349)، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی، نجف.


32. مجلسی، محمدباقر، (1403)، بحار الانوار، مؤسسه الوفاء.


33. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، (1389)، فرهنگ­نامه اصول فقه، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم.


34. محقق حلّى، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1418)، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، مؤسسة المطبوعات الدینیة، قم.


35. محقق حلّى، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1407)، المعتبر فی شرح المختصر، مؤسسه سید الشهداء علیه السلام، قم.


36. محقق حلّى، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم.


37. محقق داماد، مصطفى، (1406)، قواعد فقه (محقق داماد)، مرکز نشر علوم اسلامى، تهران.


38. مصطفوى، حسن، (1402)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، تهران.


39. مقدری امیری، عباس، عسکری، حکمت­الله، (1394)، «تعدیل قرارداد در فقه امامیه و حقوق ایران»، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 41.


40. مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران.


41. منتظرى ، حسین على، (1409)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدوله الإسلامیه، نشر تفکر، قم.


42. نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.


43. نجومى، سید مرتضى حسینى، (بی­تا)، الرسائل الفقهیه (للنجومی)، قم.


44. هومن، محمد، (1356)، فرهنگ لغت و اصطلاحات اقتصاد اسلامی، وزارت برنامه و بودجه، تهران.

The Holy Quran

The Direct Taxation Law

Abolsalah, T. N. (1403). Alkafi Fi Al-Fiqh. Isfahan: Emam Amiralmo’menin Public Library.

Ahmadi , A., & Vafaeeyegane, R. (2013). Investigation into Islamic Taxes Payment Amounts in Household Expenditures and its Interaction with Economic Growth by Using Social Accounting Matrix. Tax Journal, 16.

Al-Hurr al-Amili, M. Ḥ. (1409). Wasael ush-Shia. Qom: Alulbayt Institute.

Allamah al-Ḥillī, H. (1413). Qawāʾid al-Aḥkām fi Ma’refat al-Halal va al-Haram. Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.

Allamah al-Ḥillī, H. (1420). Tahrir al-Ahkam asharei’ah Ala Mazhab al-Emamiah. Qom: Imam Sadiq Institute.

Amili, M. (1410). Al-lom’a al-Dameshqiah Fi Fiqh al-Emamiah. Beirut: Darol-torath, Al-Darol-Eslamiah.

Azimzadeh, F., & Mohammadi, A. (2012). The Role of common law in the interpretation of non-financial rights of couples. Journal of Islamic Law & Jurisprudence Research, 8(29).

Bahrani, H. (1416). Al-Burhan Fi Tafsir al-Quran. Tehran: Be’sat Foundation.

Fakhruddin Razi, A. (1420). Mafatih al-Gheib. Beirut: Dar al-Ehiya al-Torath al-Arabi.

Hasanzadeh, M., & Khoueini, Q. (2016). The bill of civil law reform in religious exceptions and its inclusion on Imam Khomeini Committee Clients' Pension and Welfare Organization.  Journal of Islamic Law & Jurisprudence Research, 12(45).  

Hilli, M. A. (1425). Kanz –ol-Erfan Fi Fiqh-ol-Quran. Qom: Mortazavi Publicaitons.

Houman, M. (1977). Dictionary and glossary of Islamic terms. Tehran: Ministry of Planning and Budget.

Ibn-e-Boraj, Q. (1406). Al-Muhazzab (le-Ibn-e-Boraj). Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.

Ibn-e-Edris, M. M. A. (1410). Al Saraer Al Haavi Le-Tahrir Al-Fatavi. Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.

Ja’fari, M. (no date). The Resources of Fiqh.

Khomeini, R. (1423). Velayat-e Faqih. Tehran: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.

Kulayni, M. (1407). Al-Kafi. Tehran: Darol-Kotob al-Islamiah.

Langerudi, M. (1989). Terminology of law. Tehran: Ganj-e-Danesh Publications.

Mafi, H., & Hosseini, K. (2017). Judicial bases of debt exceptions. Journal of Islamic Law & Jurisprudence Research, 7(24).

Majlesi, M. (1403). Bihar al-Anwar. Al-Vafa Institute.

Makarem Shirazi, N. (1995). Tafsir Nemooneh. Tehran: Dar-ol Kotob al-Islamiah.

Mamaghani, A. (1403). Tanghih-ol-Maghal fi Elm-ol-Rejaal. Najaf: lithography.

Moghadari Amiri, A., & Askari, H. (2015). Contract شdjustment in the Imamieh jurisprudence and laws of Iran. Journal of Islamic Law & Jurisprudence Research, 11(41).  

Mohaghegh Damad, M. (1406). The principles of Fiqh. Tehran: Center for Promoting Islamic Sciences.

Montazeri, H. A. (1409).  Dirasāt Fī Wilāyah Al-Faqīh va Fiqh al-Dowlat al-Islamiah. Qom: Nashr-e-Tafkkor Publications.

Mostafavi, H. (1402). Al-Tahghigh fi Kalamat al-Quran al-Karim. Tehran: Markaz-ol Ketab le-Tarjoma va al-Nashr.

Muhaqqiq al-Hilli, N. J. (1407). Al-Mu'tabar fi sharh mukhtasar. Qom: Sayyedo-Shohada Institute.

Muhaqqiq al-Hilli, N. J. (1408). Sharye’ al-Islam fi Masail al-Halal va al-Haram. Qom: Ismaeilian Institute.

Muhaqqiq al-Hilli, N. J. (1418). Al-Mukhtasar al-Nafi’fi Fiqh al-Emamiah. Qom: al-Matbu’at al-Dinyyah Institute.

Najafi, M.H. (1404). Jawahir al-kalam fi sharh shara’i‘ al-islam. Beirut: Dar Ehya al-Torath al-Arabi.

Nojumi, M. (no date). Al-Rasael al-Fiqhiah. Qom:.

Office of Hawzah and University Cooperation. (1992). Fundamentals of Islamic Economy. Tehran: SAMT.

Sa’di, A. (1408). Al-Ghamous Al-Fiqhi Loghatan va Estelahan. Damascus: Dar-ol-Fikr.

Sadr, M.B. (1417). Iqtisaduna. Qom: Islamic Propagation Office-Khorasan Branch.

Sallar, H. (1404). Al-Marasem Al-Alaviah va Al-Ahkam Al-Nabaviah. Qom: Manshurat al-Haramain.

Sharif Mortaza, A. (1415). Al-Entesar Fi Enferadat Al-Emamiah, Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.

Shaykh al-Mufid, M. (1413). Al-Muqni'ah. Qom: the International Congress on Shaykh Al-Mufid’s Millennium.

Shirazi, M. (1413).  Al-Fiqh, Al-Ghavaed Al-Fiqhiah. Beirut: Imam Reza Institute.

Tabarsi, A. (1385).  Meshkat al-Anwar fi-Ghorar al-Akhbar. Najaf.

Tabarsi, F. (1993).  Majma ‘al-Bayan fi-Tafsir al-Qur'an. Tehran: Naser Khosrow Publications.

Tabatabai, M. (1417). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an. Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.

The Center for Islamic Information and Documents. (2010). Dictionary of the principles of fiqh. Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.

Tusi, A.J.M. (1407). Al-Khilaf. Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.

 Zargoshnasab, A., Alimohammadi, T., & Gheybi, M. (2015). An investigation of jurisprudence principals of unfixed taxes. Journal of Islamic Law & Jurisprudence Research, 11(38).