بررسی فقهی حقوقی راهکارهای محروم‌کردن ورثه از ترکه
الموضوعات :محمد مهدی الشریف 1 , وحید صادقی 2 , سید مجید صادقی 3
1 - دانشیار گروه حقوق، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 - دانش آموخته حقوق خصوصی دانشگاه تهران، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: صلح, ارث, شرط ضمن عقد, وصیت,
ملخص المقالة :
ارث یکی از مهم‌ترین اسباب انتقال اموال به ورثه است. هرچند انتقال به‌واسطه ارث، قهری و غیرارادی است اما گاه مورث به دلایلی انتقال مال خود به یک یا چند وارث را خوش نمی‌دارد. قانون‌گذار ایران به‌تبع فقه، وصیت به محرومیت از ارث را نامعتبر شمرده است. اما آیا راه مشروعی برای محروم کردن وارث از ماترک وجود ندارد؟ ما در این نوشتار در راهکارهای رایج و میزان اعتبار آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. استفاده از عقد صلح و شرط ضمن عقد لازم از قالب‌های رایج برای این هدف هستند که برخی صور آن‌ها معتبر و در برخی فروض با مانع روبرو است. در بین راهکارهای رایج، تعهد به انتقال سهم‌الارث پس از مرگ مورث در قالب صلح یا شرط ضمن عقد از راهکارهای کارآمد و معتبر به‌حساب می‌آیند. وصیت به محرومیت از ارث نیز با شرایطی می‌تواند به‌منزله وصیت ماترک برای دیگر ورثه تلقی شده و منجر به محرومیت وارث از ثلث شود. در مجموع می‌توان گفت راهکاری که بدون تراضی با وارث بتوان او را به‌طور کامل از ارث محروم نمود وجود ندارد
1. ابن ادریس حلی، محمد (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
2. اصفهانی، محمدحسین (1418). حاشیه المکاسب. قم: انوار الهدی.
3. امامی،سید حسن (بی تا). حقوق مدنی. قم:انتشارات اسلامیه.
4. انصاری،مرتضی (1432). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
5. آخوند خراسانی (1406). حاشیه مکاسب. تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
6. بروجردی عبده،محمد (1380). حقوق مدنی. تهران: انتشارات مجد
7. جنوردی،سید حسن (1419). القواعد الفقهیه. ج4 و3. قم: نشر الهادی.
8. بهجت،محمد تقی (1428). استفتائات. ج4. قم: دفتر حضرت آیت الله بهجت.
9. تبریزی،جواد (1426). منهاج الصالحین. ج2. قم: مجمع الامام المهدی(عج).
10. جعفری لنگرودی،محمد جعفر (1350). وصیت. تهران: ابن سینا
11. حسینی عاملی،محمدجواد (بیتا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. بیروت: دار الاحیا التراث العربی
12. حکیم،سیدمحسن (1410). منهاج الصالحین.ج2. بیروت: دار التعارف للمطبوعات
13. خمینی، سید روح‌الله (1421). البیع. ج 5. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام.
14. خمینی،سید روح الله (بیتا). تحریر الوسیله. ج1، 2. قم: موسسه مطبوعات دار العلم.
15. خوئی، سید ابوالقاسم (بیتا). مصباح الفقاهه. ج7، بیجا.
16. خوئی،سید ابوالقاسم (1418). موسوعه الامام الخوئی.ج33. قم: موسسه آثار الامام الخوئی ره.
17. خوئی،سید ابوالقاسم (1410). منهاج الصالحین.ج2. قم: مدینه العلم.
18. روحانی، سید صادق (بیتا). منهاج الصالحین. بی جا
19. سبحانی،جعفر (1414). المختار فی الاحکام الخیار. قم: موسسه امام صادق.
20. سکوتی نسیمی،رضاٍ؛ علوی،سیدمحمدتقی؛ رشیدی احمدآبادی،محمدرضا،(1395).بررسی تاثیر اراده مورث در قواعد حاکم بر ارث. مطالعات فقه و حقوق اسلامی،سال8، شماره 14.
21. سیستانی،سید علی حسینی (1417). منهاج الصالحین. قم: دفتر آیت الله سیستانی
22. شهید اول (1410). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه. بیروت: دار التراث-دار الاسلامیه.
23. شهید اول (1417). الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة. ج3. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
24. شهید ثانی، زین‌الدین (1413). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. ج3،6. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
25. شهید ثانی (1432). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه.ج2.قم:مجمع الفکر الاسلامی.
26. شهیدی،مهدی (1386). آثار قراردادها و تعهدات.تهران: مجد.
27. شهیدی،مهدی (1387). شروط ضمن عقد. تهران: مجد.
28. صانعی، یوسف (1388). استفتائات قضایی حقوق مدنی. ج2. قم: انتشارات پرتو خورشید.
29. صفایی، سید حسین(1384). دوره مقدماتی حقوق مدنی.قواعد عمومی قراردادها. جلد 2، تهران: نشر میزان.
30. طاهری،حبیب الله (1418). حقوق مدنی.ج2 و 5. قم:دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
31. طباطبایی قمی،سید تقی (1426). مبانی منهاج الصالحین. ج 9. قم: منشورات قلم الشرق
32. طوسی، ابوجعفر (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. ج2. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
33. عالم زاده،محمد (1391). زمان تاثیر اجازه ورثه نسبت به وصیت مازاد بر ثلث ترکه در فقه امامیه و حقوق ایران. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی.سال هشتم. شماره بیست و نهم. ص67-78
34. عاملی ، حسن (1409). وسائل الشیعه. ج19. قم:انتشارات ال بیت علیهم السلام.
35. علامه حلی، حسن (1413). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام.ج2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
36. علامه حلی، حسن (1414). تذکره الفقها(ط-الحدیثه). ج10. قم: موسسة آل البیت علیه السلام.
37. فاضللنکرانی،محمد (1379). جامع المسائل. ج2 . قم: امیر کلام.
38. فیاض،محمد اسحاق (بیتا). منهاج الصالحین. بیجا.
39. کاتوزیان،ناصر (1388). اموال و مالکیت. تهران:نشر میزان
40. کاتوزیان،ناصر (1391). قواعد عمومی قراردادها،آثار قرارداد.ج3. تهران:شرکت سهامی انتشار.
41. کاتوزیان، ناصر (1369). وصیت در حقوق مدنی ایران. تهران: کانون وکلای دادگستری مرکز
42. محقق حلی (1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم:موسسه اسماعیلیان.
43. محقق داماد، سید مصطفی (1387). وصیت تحلیل فقهی و حقوقی. تهران:مرکز نشر علوم اسلامی.
44. محقق داماد،سید مصطفی (1390). نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی. تهران:مرکز نشر علوم اسلامی.
45. محقق داماد،سید مصطفی (1389). قواعد فقه 2 . تهران:سمت.
46. مکارم،ناصر (1424). کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
47. مفید، محمد (1413). المقنعه. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید رحمه الله.
48. منتظری،حینعلی (بیتا). رساله استفتائات. ج3. قم: بیجا.
49. میرزای قمی،ابولقاسم (1413). جامع الشتات فی اجوبه السوالات. ج4. تهران: موسسه کیهان.
50. نائینی، محمدحسین (1373). منیة الطالب فی حاشیه المکاسب. ج 2. تهران: مکتب المحمدیه.
51. نجفی، محمدحسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
52. وحید خراسانی،حسین (1428). منهاج الصالحین. قم: مدرسه امام باقر علیه السلام.
53. یزدی،محمد کاظم (1432). العروه الوثقی. قم: موسسه النشر الاسلامی.
54. یزدی، محمدکاظم (1421). حاشیه المکاسب. قم: موسسه اسماعیلیان.
_||_Akhund Khorasani, A. (1986). Hashie Almakaseb. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Alemzadeh, M. (2013). The effective time for heir's permission in the testamentary disposition. The Estate, 8(29), 31-41.
Allameh Helli, H. (1992). The rules of the rules in the knowledge of the lawful and the forbidden. Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom.
Allameh Helli, H. (1993). Note on jurisprudence. Qom: Al-Bayt Institute, peace be upon him.
Ameli, H. (1988). Shiite means. Qom: Al-Bayt Publications.
Ansari, M. (2011). Almakaseb. Qom: Islamic Thought Association.
Behjat, M. (2007). Esteftaat. Qom: The office of Hazrat Ayatollah Behjat.
Bojnourdi, S. (1998). Alghavaed alfeghie. Qom: Al-Hadi Publishing.
Boroujerdi Abdo, M. (2002). Civil rights. Tehran: Majd Publications
Fayyaz, M. (Bita). Minhaj Al-Saleheen. No palce.
Fazel Lankarani, M. (2001). Comprehensive issues. Qom: Amir Kalam.
Hakim, S (1989). Minhaj Al-Saleheen. Beirut: Press Office
Hosseini Ameli, M. (No date). Mesbaho alfeghaha. Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi
Ibn Idris Hali, M (1989). Al-Sarai Al-Hawi to write the fatwas .Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom.
Imami, S. (No date).Civil rights. Qom: Islamic Publication.
Isfahani, M. (1997). Hashie almakaseb. Qom: Anwar al-Huda.
Jafari Langroudi, M. (1350). Will. Tehran: Ibn Sina
Katozian, N. (1991). Will in Iranian civil law. Tehran: Central Office.
Katozian, N. (2010). Property. Tehran: Mizan Publishing
Katozian, N. (2013). General rules of contracts, effects of the contract. Tehran: Anteshar Company.
Khoei, S. (1989). Minhaj Al-Saleheen. Qom: City of Knowledge.
Khoei, S. (1997). Encyclopedia of Imam Al-Khoei. Qom: Imam Al-Khoei Works Institute.
Khoei, S. (No date). Misbah al-Fuqaha. No place.
Khomeini, S. (2000). Albye. Tehran: Institute for Organizing and Publishing Imam's Works.
Khomeini, S.R. (no date). Tahrir Alvasile. Qom: Dar Al-Alam Press Institute.
Makarem, N. (2003). Book of marriage. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib School Publications.
Mirzai Qomi, A. (1992). Comprehensive questions in the answers to the questions. Tehran: Kayhan Institute.
Mohaghegh Damad, S. (2010). General theory of conditions and obligations in Islamic Law. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center.
Mohaghegh Damad, S. (2011). Rules of jurisprudence. Tehran: Samat.
-Mohaghegh Damad, S. (2011). Will of jurisprudential and legal analysis. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center.
Mohaghegh Heli, A. (1988). Sharia of Islam in matters of halal and haram. Qom: Ismaili Institute.
Montazeri, H. (no date). Thesis of Referendums. Qom: Bija.
Mufid, M (1992). Almoghne. Qom: World Congress of Hazara Sheikh Mofid.
Naini, M. (1373). Moniato altaleb. Tehran: Mohammadiyya School.
Najafi, M. (1984). The jewel of speech in the explanation of Islamic law. Beirut: Dar Al-Hayya Al-Tarath Al-Arabiya.
Rouhani, S. (No date). Minhaj Al-Saleheen. No palce.
Safaei, S. (2006). Introductory course in civil law. General rules of contracts, Tehran: Mizan Publishing.
Sanei, Y (2009). Judicial referendums on civil rights. Qom: Parto Khorshid Publications.
Shahid avval, A. (1989). Lome dameshghie. Beirut: Dar Al-Tarath-Dar Al-Islamiya.
Shahid avval, A. (1996). Sharia courses in the jurisprudence of the Imams. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom.
Shahid Thani, Z. (1992). Questions of understanding until the revision of Islamic law. Qom: Islamic Enlightenment Institute.
Shahid Thani, Z. (2011). Alroza albahiie.
Shahidi, M. (1386). Effects of contracts and obligations. Tehran: Majd.
Shahidi, M. (2009). Terms of the contract. Tehran: Majd.
Sistani, S. (1996). Minhaj Al-Saleheen. Qom: Ayatollah Sistani's office.
Skouti Nasimi, R., Alavi, S., & Rashidi, M. (2016). Investigating the effect of hereditary will on the rules governing inheritance. Studies of Islamic jurisprudence and law, 8, 12-23.
Sobhani, J. (1993). Al-Mukhtar fel ahkam alkhiar. Qom: Imam Sadegh Institute.
Tabatabai Qomi, S. (2005). Fundamentals of the righteous Minhaj. Qom: East Pen Publishing
Tabrizi, J. (2005). Minhaj Al-Saleheen. Qom: Imam Al-Mahdi Assembly (AS).
Taheri, H. (1997). Civil law. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom.
Tousi, A. (1387). Enlarged in Imami jurisprudence. Tehran: Mortazavi Library for the Revival of Al-Jaafari Works.
Vahid Khorasani, H. (2007). Minhaj Al-Saleheen. Qom: Imam Baqir School.
Yazdi, M (2011). Al orvatol vosgha. Qom: Islamic Publishing Institute.
Yazdi, M. (2000). Hashie almakaseb. Qom: Ismaili Institute.
