تأثیر اذن بزه دیده بر مسئولیت کیفری بزهکار در فقه اسلامی و حقوق ایران

الموضوعات :

ابوالفضل الیاسی نیا ¹ , طیبه عارف نیا ²

1 - دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرری، ایران
2 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرری، ایران

تاريخ الإرسال : 23 السبت , ذو الحجة, 1440 تاريخ التأكيد : 25 الأربعاء , شعبان, 1442 تاريخ الإصدار : 21 الأحد , شوال, 1443

الکلمات المفتاحية: اذن بزه‌دیده, حکم تکلیفی و وضعی, اسقاط مَا لَم یَجِب, آراء فقهای اسلامی,

ملخص المقالة :

اذن و رضایت بزه دیده در وقوع بزه، نمی تواند خصیصه های خاص یک عمل مجرمانه را بزداید و به عنوان یک علت توجیه کننده ی جرم مطرح شود، زیرا این امر با اصول کلی حاکم بر قوانینِ جزا در تعارض بوده، و از طرفی غرض از وضع قوانین، حفظ نظم و رعایت مصالح و منافع عمومی جامعه است، لذا رضایت مجنیٌ علیه در خصوص ارتکاب بزه، نمی تواند نفوذ حقوقی خود را داشته باشد، تا دلیل بر اباحه ی عمل و مانع از اجرای مجازات بشمار آید. اما در مواردی خاص، مقنّن عدم رضایت بزه دیده را از عناصر اساسی تکوین جرائم محسوب نموده است، به نحوی که تحقق آن مستلزم عدم رضایت بزه دیده در وقوع فعل ارتکابی علیه خویش است، بنابراین اذن بزه دیده، مانع از ثبوت مسئولیت کیفری آن می گردد. در این نوشتار سعی بر آن است تا اهمیت و تأثیر رضایت بزه دیده، در مسئولیت کیفری در جرائم از منظر قوانین ایران و آراء فقهای اسلامی مورد تحلیل، ارزیابی و نقد قرارگیرد..

المصادر:

القرآن الکریم

ابن­رشد، ابوالولید محمدبن احمد، (1425ق)، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، انتشارات دارالحدیث، قاهره

ابن قُدامه، عبداله بن قدامه، (1419ق)، المُغنی، دارالکتب العربی، بیروت

ــــــــ، ــــــــــــــ، (1989م)، المُقنَعفی فقه امام احمدبن حنبل، مطبعة مجلة المنار الاسلامیة، القاهره

 اردبیلى مقدس، احمدبن محمد، (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه­ی قم، قم، چاپ اول

 اردبیلی، محمدعلی، (1395)، حقوق جزای عمومی، انتشارات نشر میزان، تهران، چاپ چهل و هشتم

باهری، محمد، (1381)، حقوق جزای عمومی، انتشارات رهام، تهران، چاپ اول

بجنوردی، سید محمد، (1379)، قواعد فقهیه، نشر پژوهشکده­ی امام خمینی(ره)، تهران، چاپ سوم

جزیرى، عبد الرحمن ـ غروى، سید محمد ـ یاسر مازح، (1419ق)، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام، انتشارات دار الثقلین، بیروت، چاپ اول

جزیری، عبدالرحمن، (2003م)، الفقه علی المذاهب الأربعة، انتشارات دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ دوم

جعفری­لنگرودی، محمدجعفر، (1395)، ترمینولوژی حقوق، انتشارات گنج دانش، تهران، چاپ بیست و نهم

ــــــــــــــ، ـــــــــــ، (1382)، فرهنگ عناصر شناسی حقوق مدنی ـ حقوق جزا، انتشارات گنج دانش، تهران

حاجی تبار فیروزجاحی، حسن؛ فلاح، امین (1396)، حکم اکراه به قتل و مستندات آن در فقه امامیه و حقوق ایران، فصلنامه­ی پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، دوره 13، شماره 48، ص72

حائرى، سیدعلى­بن محمدطباطبایى، (1418ق)، ریاض المسائل، مؤسسه­ی آل­البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول

حلّى، جمال الدین احمدبن­محمداسدى، (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه­ی مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول

حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1410ق)، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ اول

ـــــــــ ، ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، مؤسسه­ی امام صادق علیه السلام، قم، چاپ اول

حلی، محقق، نجم­الدین­جعفربن­حسن، (1425ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه­ی دارالقاری، بیروت، چاپ یازدهم

خمینی(امام)، روح­ اله الموسوی، (1383)، تحریر الوسیلة، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ بیست و یکم

ـــــــــ ، ــــــــــــــ، (1404ق)، زبدة الأحکام، سازمان تبلیغات اسلامى، تهران، چاپ اول

خوانسارى، سید احمدبن­یوسف، (1405ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، مؤسسه­ی اسماعیلیان، قم، چاپ دوم

خوئی، سید ابوالقاسم موسوی، (1410ق)، تکملة منهاج الصالحین، انتشارات چاپخانه­ی مهر، قم، چاپ بیست و هشتم

ــــ، ــــــــــــــــــــــ، (1422ق)، مبانی تکملة المنهاج، انتشارات مؤسسه­ی احیاء آثار الامام خوئی، قم، چاپ اول

ساداتی، محمدمهدی، (1395)، شرایط اعمال قاعده­ی درأ در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 8 ، شماره­ی 14

سَلار، حمزة بن عبدالعزیز، (1404ق)، المراسم العلویة و الأحکام النبویة، منشورات الحرمین، قم، چاپ اول

سیوطی،جلال­الدین­عبدالرحمن، (1403ق)، الأشباه و النظائر فی قواعد و فروع فقه الشافعیة، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول

شافعی، محمدبن ادریس، (1940م)، الأمّ، انتشارات دارالشعب، قاهره

شامبیاتی، هوشنگ، (1375)، حقوق جزای عمومی، شرکت انتشارات مجد و زوبین، تهران، چاپ اول

ـــــــ، ــــــــ، (1375)، جرایم علیه اشخاص صدمات جسمانی، نشر میزان، تهران، چاپ دوم

صادقی، محمدهادی، (1380)، حقوق جزای اختصاصی، انتشارات میزان، تهران

صانعی، پرویز، (1383)، حقوق جزای عمومی، انتشارات گنج دانش، تهران

طوسی، ابی جعفر محمدبن الحسن ، (1420ق)، الخلاف، مؤسسه­ی نشر اسلامی، قم ، چاپ دوم

عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، (1400ق)، القواعد و الفوائد، انتشارات کتابفروشى مفید، قم، چاپ اول

عاملی، شهیدثانی، زین­الدین­بن­علی، (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، انتشارات احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم

ــــ ،ــــــــــ ، ــــــــــــــ ­، (1419ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الاسلامی، قم، چاپ اول

عاملى، سیدجواد بن محمد حسینى، (1419ق)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه­ی مدرسین حوزه­ی علمیه قم، قم، چاپ اول

عطوی، مصطفی، (2001م)، الاجهاض بین الشرع و القانون و الطب، انتشارات مکتبة صادر، بیروت

عوده، عبدالقادر، (بی­تا)، التشریع الجنایی الاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، مؤسسة الرسالة، بیروت

قائم مقامی، عبدالمجید، (1374)، حقوق تعهدات، سازمان چاپ کیهان، تهران

کاتوزیان، ناصر، (1379)، حقوق مدنی0 اعمال حقوقی- قرارداد - ایقاع، دوره­ی مقدماتی، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ هشتم

ـــــــ، ـــــ، (1375)، مسئولیت مدنی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران

کاسانی، علاءالدین­أبوبکربن­مسعودبن­أحمد، (1406ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ دوم

گلدوزیان، ایرج، (1386)، حقوق جزای عمومی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ سیزدهم

ـــــــ ، ـــ ، (1390)، حقوق جزای اختصاصی، جرائم علیه تمامیت جسمانی، شخصیت معنوی، اموال و مالکیت، امنیت و آسایش عمومی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ سیزدهم

لنکرانی، محمدفاضل، (1421ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة (کتاب القصاص)، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، قم

مجلسی، محمد باقر، (1403ق)، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، بیروت

مجلسی، محمدتقی، (1429ق)، روضة­ المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، دارالکتاب اسلامی، قم، چاپ اول

محقق داماد، سید مصطفی، (1394)، قواعد فقه بخش مدنی، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ چهل و ششم

مکارم شیرازی، ناصر،(1422ق)، بحوث الفقهیة هامة، انتشارات نسل جوان، قم

میرمحمدصادقی، حسین، (1395)، جرائم علیه اشخاص، نشرمیزان، تهران، چاپ چهل و پنجم

ـــــــــــــ ، ـــــ ، (1394)، جرائم علیه اموال و مالکیت، نشرمیزان، تهران، چاپ چهل و پنجم

نجفی­کاشف الغطاء، محمدحسین، (1359ق)، تحریر المجلة، المکتبة المرتضویه، نجف اشرف، چاپ اول

نووی، ابی­ذکریا مُحیّ­الدین­بن­شرف، (بی­تا)، المجموع فی شرح المهذب، انتشارات دارالفکر، بیروت

وحید خراسانی، حسین، (1428)، منهاج الصالحین، انتشارات مدرسه­ی امام باقر علیه السلام، قم، چاپ پنجم.

ولیدی، محمد صالح، (1380)، حقوق جزای اختصاصی (جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی و حقوق و تکالیف خانوادگی)، مؤسسه­ی انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ اول

The Holy Quran

Ameli Javad ibn mohammad hosaini, (1990), Meftah Al-Kerama fi Sharhe Ghavaed Al-Allama, Islamic Publication, Qom.

Ameli (shaheed avval), Mohammad makki, (1980), Al-Ghavaed va Al-Favaed, Mofid Publication, Qom

Ameli (shaheed sani), Zain Aldin ibn ali, (1990), Al-Rawzah Al-Bahiyah fi Sharah Al-Lomaah Al-Demashqaiyah, Dar Al-Ehya Al-Toras-Al-Arabi, Beirut

ـــــــــــــ (ـــــــــــــــــــــــــــ), ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1999), Masalek Al-afham ela Tamgheeh sharae Al- eslam, Almaaref Al-eslami Publication, Qom

Ardebili, Ahmad (1983), Majma Al-faeda va Al- borhan fi sharh ershad Al- azhan, Islamic Publication, Qom

Ardebili, Mohammad ali (2016), General Criminal Law, Mizan Publication, Tehran

Atvi, Mostafa, (2001), Al- ejhaz bain Al- Share va Al- teb, Maktabate sader Publication, Beirut

Baheri. Mohammad (2002), General Criminal Law, Roham Publication,Tehran

Bojnoordi, Mohammad, (2002), Ghavaed Feghhiye, Imam Khomeini Institute Publication, TehranGhaemmaghami, Abdolmajid, (1994), Obligations rights, Keyhan Print Organization, Tehran

Goldouzian, Iraj (2011), Special Criminal Law, Offences Against, Persons, Property, Security of  The State and Public Tranquility, Tehran University Publication, Tehran

ــــــــــــــــــ., ـــــــــ (2007), General Criminal Law, Tehran University Publication, Tehran

Haeri, Ali Ibn Mohammad Tbatabai, (1998), Riaz Al- Masael, Al- Albayt (pbuh) , Publication, Qom

Hajitabar firooz jahi, H; Fallah, A, (2018) Duress to Murder and its Documentations in Imamieh Jurisprudence & law of Iran, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law,13,47,72

Helli, Hasan ibn yusof, (1990), Ershad Al-azhan ela ahkam Al- eiman, Islamic Publication, Qom

ـــــــ., ــــــــــــــــــــــــــــــــ, (2000), Tahri Al-ahkam Al-shriah ala mazhabe Al-emamiyeh, Imam sadegh  (pbuh)Publication, Qom

Helli, jamal Al- din, (1987), Al-Mohazzab Al- bare fi sharhe Al- mokhtasar Al- nafe, Islamic Publication, Qom

Helli, Najm Al-Din Jafar Ibn Hasasn (2005), Sh’aria al-Islam fi Masael Al- haram va Al -halal, Dar al-Ghari Institute, Beirut

Ibn ghodameh, Abdollah ibn Ahmad (1984), Almoghni, Dar al-Alkotob Arabi, Beirut

ـــــــــــــــــــــــــــ, ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1989), Almoghna fi Fegh emam ahmad ibn hanbal, Al-menar Al- eslamia, Ghahere

Ibn Roshd, Abolvalid, (2005), Bedayat Al-Mojtahed va Nahayat Al- Moghtased, Dar Al-Hadice Publication, Ghahere

Jozayri, Abdolrahman-Gharavi, Mohammad- Yser Mazoh, (1999), Al- Fegh Al-mazhab Al-arbae va mazhab Ahl Al-bayt (pbuh), Dar Alsaghalain Publicatio, Beirut

Jozayri, Abdolrahman, (2003), Al- Fegh Al-mazhab Al-arbae, Dar Al-kootob Al- elmiye Publicatio, Beirut

Jafari Langroodi,Mohammad Jafar (2016), Law Terminology, Ganje Danesh Bookstore, Tehran

ـــــــــــــــــــــــــــ, ــــــــــــــــــــــــــــ, (2016), Dictionary of Recognition the Elements of Civil Rights - Criminal Law, Ganje Danesh Bookstore, Tehran

Kasani, Alaoddin (1986), Badae Al-Sanae fi Tartib Al- Sharaee, Dar Al- Kotob Al- Elmieh, Beirut

katoziyan, Naser (2000), Civil Law. Civil rights, legal acts, contracts and indictments, Foundation cours, Publishing Joint Stock Company, Tehran

ــــــــــــــــــــ, ــــــــــــ (1996), Civil liability, Tehran University Publication, Tehran

Khonsari, Ahmab ibn yusof, (1985), Jame Al- madarek fi sharhe Al-mokhtasar Al-nafe,EsmaeelianPublication, Qom

Khoyi, Seyyed Abolghasem (2002), Mabani Takmalah Al-Menhaj, Asar Al-Khoyi Institute, Qom

.ــــــــــــ, ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1990), Takmalah Al-Menhaj,  EhyaAsar Al- emam Khoyi Institute, Qom

Khomeini Imam, Rouhollah, (1993), Tahrir-Al-Vasileh, Islamic Publication Institute, Qom

.ـــــــــــــــــــــــــــــ, ــــــــــــــــــــ, (1984), Zobdah Al-Ahkam, Publishing organization of Islamic propagation, Tehran,

Lankarani, Mohammad fazel movahhedi (2001), Tafseel Al- sharia fi sharh tahrir Al- vasilah (ketab Al- ghesas), Aemmah Athar Fiqh Center, QomMajlesi, Mohammad bagher, (1983), Behar Al-anvar, Al-vafa Publication,BeirutMajlesi, Mohammad taghi, (2008), Ruzat Al-mottaghin fi sharhe man la yahzarohil fagheeh, TehranMakarem shirazi, Naser, (2002), Bohous Al-feghhiyah hammah,Nasle javan Publication, Qom

Mir Mohammad Sadeghi, Hosain (2015), Offences Against Property, Mizan Legal Foundation, Tehran

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ, ــــــــــــــ (2016), Offences Against Persons, Mizan Legal Foundation, Tehran

Mohaghegh Damad,Seyed Mostafa (2015),Rulse of  Jurrisprudence in Civil Division, Center of  Publication Islamic Sciences, Tehran

Najafi Kashef Alghet, Mohammad hosain, Tahrir Al- majalleh, Mortazaviyeh Publication, Najaf

Novi, Abi zakriya mohiyodin ibn sharaf, (No Date), Al- Majmoo fi sharh Al-mihazzab, Dar Al-fekr Publication, Beirut

Ovdeh, Abdolghader, (No Date), Al-tashrih Al-jenai Al-eslami mogharenan belghanin Al-vazi, Alresala Publication, Beirut

Sadati, Mohammad Mahdi, (2016), Conditions ofuse dare in the Shiite jurisprudence and the Islamic Penal Code, Journal of Jurisprudence and Islamic Law, Issue 14

Sadeghi, Mohammad hadi, (2001), Special Criminal Law, Mizan Publication, Tehran

Sallar, Hamza ibn abdolaziz, (1984), Al-Marasem Al-alaviye va Al-ahkam Al-nabaviye, Alharamain Publication, Qom

Sanei, Parviz, (2004), General Criminal Law, Ganje danesh, Publication, Tehran

Shafei, Mohammad ibn edris, (1940), Al-om, Dar Al-shab Publication, Ghahere

Shambayati, Houshang, (1996), General Criminal Law,  Amjad and Zubin Publication, Tehran

.ــــــــــــــــــــــــ, ــــــــــــــــــ, (1996), Offences Against Persons -Physical Injuries,  Mizan Publication, Tehran

Soyooti, Jalalloddin Abdolraahman Ibn Abibakr (1983), Al-Ashbah Va Al-Nazayir fI Al-Ghawaeid Va Al- Furue Fegh Al-Shafeieye, Dar Al-Kotob Al-Elmieh Publication, BeirutTousi, Aboujafar Mohammad Ibn Hasan, (2000), Al- Khelaf, Nashr Eslami Publication, QomVahid Khorasani, Hosain, (2008), Menhaj Al-salehin, Emam bagher (pbuh) Publication, QomValidi, Mohammad Saleh, (2001), Special Criminal Law, Dad Institute, Tehran