امکان سنجی حبس محارب در زمان تبعید از منظر فقه و حقوق

الموضوعات :

محمد مهدی برغی ¹ , حمیدرضا استکی اورگانی ²

1 - دانشیار، گروه حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.
2 - کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، گروه حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

تاريخ الإرسال : 06 السبت , ذو الحجة, 1444 تاريخ الإصدار : 23 الإثنين , شوال, 1446

الکلمات المفتاحية: محاربه, فقه, تبعید, حبس, حکم حکومتی,

ملخص المقالة :

محاربه یکی از جرایم حدی پیش­بینی شده در قانون مجازات اسلامی است. در مواردی که قاضی مجازات نفی بلد را برای مرتکب جرم محاربه تعیین نماید، قانون­گذار این اختیار را داده است که به منظور جلوگیری از معاشرت و رفت و آمد مرتکب با دیگران، در مرحله­ی اجرای حکم نسبت به حبس مرتکب در تبعید اقدام شود. پرسشی که مطرح می­شود آن است که این مجوز بر کدام مبنای شرعی استوار است؟ پژوهش حاضر با روش تحلیل متن و با بهره­گیری از مطالعات کتابخانه­ای و اسنادی، در صدد پاسخ به این مسأله است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد عبارت (ینفوا من الارض) در آیه­ی 33 سوره مائده که مبنای شرعی مجازات مرتکب محاربه می­باشد، به معنای تبعید محارب از شهری که در آن مرتکب جرم شده به شهری دیگر است. این معنا از مسلمات فقه شیعه است و از زمره موضوعاتی است که از پشتوانه­ی روایات صحیح و اجماع فقها برخوردار است. با این وجود در مواردی که امکان جلوگیری از مراوده و معاشرت محکوم به تبعید وجود ندارد، می­توان به منظور حفظ نظم و امنیت جامعه و بر مبنای حکم حکومتی، مجازات تبعید را به حبس در تبعید تبدیل نمود.

المصادر:

1- قرآن کریم
2- ابن بابویه، محمد بن علی بن حسین بن موسی (1413). من لایحضره الفقیه. ج4، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
3- ابن زهره، حمزه بن على حسينى (1417). غنية النزوع إلى علمي الأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق علیه‌السلام.
4- ابن عابدين، محمدامین بن عمر بن عبدالعزیز عابدين الدمشقي الحنفی (1412). رد المحتار على الدر المختار. ج5، بیروت: دارالفکر.
5- ابو مالک، کمال ابن السید سالم (2003). صحيح فقه السنه وأدلته و توضیح مذاهب الأئمة. مع تعليقات فقهية معاصرة فضيلة الشيخ عبدالعزیز بن باز و فضيلة الشيخ محمد بن صالح العثيمين، ج4، قاهره: المكتبة التوفيقية.
6- آلوسى، محمود ابن عبدالله (1415). روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني. ج3، بیروت: دارالکتب العلمية، منشورات محمدعلی بيضون.
7- بصرى، احمد بن عبدالرضا (1422). فائق المقال فى الحديث و الرجال. قم: مؤسسه علمى فرهنگى دارالحدیث.
8- بيضاوى، عبدالله بن عمر (1418). انوار التنزيل و اسرار التأويل (تفسير البيضاوى). ج2، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
9- پژوهشکده استخراج و مطالعات رویه قضایی (1394). مجموعه آرای قضایی شعب دیوان عالی کشور (کیفری) بهار 1392. تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
10- تبريزى، جواد (1429). الموسوعة الرجالية. ج7، قم: دار الصديقة الشهيدة (سلام الله عليها).
11- ثعلبى، احمد بن محمد (1422). الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبی. ج4، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
12- جصاص، احمد بن على (1405). احكام القرآن (جصاص). ج4، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
13- حر عاملى، محمد بن حسن (1427). الرجال. قم: مؤسسه علمى فرهنگى دارالحدیث.
14- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشيعة. ج28، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
15- حلبى، ابو الصلاح تقى الدين بن نجم‌الدین (1403). الكافي في الفقه. اصفهان: كتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
16- حلى، حسن بن يوسف‏ (1402). رجال العلامة الحلي‏. مصحح محمدصادق بحرالعلوم، قم: الشریف الرضی.
17- حلّى، مقداد بن عبد اللّه سيورى (بی¬تا). كنز العرفان في فقه القرآن. ترجمه عبد الرحيم عقيقى‌ بخشایشی، ج2، قم: پاساژ قدس.
18- حلّى، نجم‌الدین جعفر بن حسن (14012). نكت النهاية. ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
19- حلّى، يحيى بن سعيد (1405). الجامع للشرائع. قم: مؤسسه سيد الشهداء العلمية.
20- خمينى، روح‏الله (1389). صحيفه امام. ج20، تهران: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى (س).
21- خويى، ابوالقاسم (1413). معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة. ج11، [بى¬جا] - [بى¬نا].
22- دره، محمد على طه (1430). تفسير القرآن الكريم و اعرابه و بيانه. ج3، بیروت: دار ابن كثير.
23- رازى، ابوالفتوح حسين بن على (1408). روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن. ج6، مشهد: آستان قدس رضوى، بنياد پژوهشهاى اسلامى.
24- زرکلی، خیرالدین بن محمود بن محمد (1980). الأعلام: قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربين و المستشرقين. ج7، بیروت: دار العلم للملايين.
25- سید سابق (1397). فقه السنه. ج2، بیروت: دارالکتاب العربی.
26- شاکر اشتیجه، محمد حسین؛ روستایی صدرآبادی، حمید (1400). کاوشی در شیوه¬ی اجرای مجازات¬های محارب و همسان¬سازی چگونگی انتخاب مجازات ترتیبی با تخییری. مجله پژوهش¬های فقهی، دوره 17، شماره 3، صص 771-800.
27- شهيد ثانى، زین‌الدین بن على عاملی (1413). مسالك الأفهام إلى تنقيح شرایع الإسلام. ج15، قم: مؤسسه المعارف الإسلامية.
28- صافی گلپایگانی، لطف اله (1394). آیین قضاوت در اسلام. قم: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی.
29- صدر، محمدباقر (1385). اقتصادنا. محقق مکتبه الاعلام الاسلامی، قم: موسسه بوستان کتاب.
30- صدر، محمدباقر (1418). دروس في علم الأصول. ج1، قم: انتشارات اسلامی.
31- طباطبايى، محمدحسين (1374). ترجمه تفسير الميزان. ترجمه محمدباقر موسوی، ج5، قم: جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
32- طبرانى، سليمان بن احمد (2008). التفسير الكبير (تفسير القرآن العظيم). ج2، اردن: دارالکتاب الثقافی.
33- طبرسى، فضل بن حسن (بی¬تا). ترجمه تفسير مجمع‌البیان. ترجمه محمد مفتح و دیگران، ج7، تهران: فراهانی.
34- طبرى، محمد بن جرير (1412). جامع‌البیان فى تفسير القرآن (تفسير الطبرى). ج6، بیروت: دارالمعرفة.
35- طبسی، نجم¬الدین (1387). حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
36- طنطاوى، محمد سيد (1997). التفسير الوسيط للقرآن الكريم. ج3، قاهره: نهضة مصر.
37- طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1390). الإستبصار فيما اختلف من الأخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
38- طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (1407). الخلاف. ج5، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
39- طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1387). المبسوط في فقه الإمامية. ج8، تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية.
40- طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1400). النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت: دارالکتاب العربی.
41- علایی¬نوین، فروزان؛ آل¬رسول، سوسن (1393). بازپژوهی رویکردهای فقهی در مباحث کنترل جمعیت و تنظیم خانواده. فصلنامه پژوهش¬های فقه و حقوق اسلامی، سال 11، شماره 38، صص 156-135.
42- عياشى، محمد بن مسعود (1380). تفسیرالعیاشی. محقق و مصحح هاشم رسولی محلاتی، ج1، تهران: المطبعة العلمية.
43- فرح¬زادی، علی اکبر؛ رحمتی، محمد، ثابت سروستانی، محمد امین (1391). بررسی جرم محاربه از منظر فقه امامیه و مذاهب اربعه. مجله حقوق جزا و سیاست جنایی، سال 1، شماره 2، صص 93-112.
44- قرطبى، محمد بن احمد (1364). الجامع لأحكام القرآن. ج6، تهران: ناصرخسرو.
45- كشى، محمد بن عمر (بی¬تا). اختيار معرفة الرجال‏. مصحح محمدباقر بن محمد میرداماد، خلاصه‌کننده محمد بن حسن طوسی، محقق مهدی رجایی، قم: موسسة آل‌البیت (علیهم‌السلام) لإحياء التراث.
46- كلينى، ابوجعفر محمد بن يعقوب (1407). الكافي (ط - الإسلامية). ج7، تهران: دار الكتب الإسلامية.
47- مامقانى، عبدالله (بی¬تا). تنقيح المقال في علم الرجال(رحلي). ج1، [بى¬جا] - [بى¬نا].
48- مامقانى، عبدالله (1431). تنقيح المقال في علم الرجال (ط الحديثة). ج5، قم: موسسة آل‌البیت (علیهم‌السلام) لإحياء التراث.
49- مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى (1420). الوجيزة في الرجال. تهران: همايش بزرگداشت علامه مجلسى، دبيرخانه، بخش انتشارات.
50- مرتضى، بسام (1426). زبدة المقال من معجم الرجال. ج1، بیروت: دار المحجة البيضاء.
51- مرعى، حسين عبدالله (1417). منتهى المقال في الدراية و الرجال. بیروت: موسسة العروة الوثقى.
52- معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه (1389). مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری. ج3، تهران: جنگل.
53- مکارم شیرازی، ناصر (1427). دائرة المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام.
54- منتظری، حسينعلى (بی¬تا). رساله استفتاءات. ج3، قم: بی¬نا.
55- موسوى سبزوارى، عبدالاعلى (1409). مواهب الرحمن في تفسير القرآن (سبزوارى). ج11، بی¬جا: دفتر سماحه آيت الله العظمى السبزوارى.
56- میرزایی، محمد؛ رضوان¬طلب، محمدرضا (1402). ضابطه¬مندی اجرای قاعده درأ در سیاست جنایی اسلام. فصلنامه پژوهش¬های فقه و حقوق اسلامی، دوره 19، شماره 73، ص 266-245.
57- نجاشى، احمد بن على‏ (1365). رجال النجاشي‏. محقق موسی شبیری زنجانی، قم: جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسه النشر الإسلامی.
58- نجفى، محمدحسن (1404). جواهر الكلام في شرح شرایع الإسلام. ج41، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
59- نمازى شاهرودى، على (1414). مستدركات علم رجال الحديث. ج5، تهران: فرزند مولف.