مفهوم عمل غیرمجاز در نظام حقوقی ایران با نگاه تطبیقی به فقه و حقوق رومی
الموضوعات : Private law
1 - استادیار گروه حقوق، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
الکلمات المفتاحية: غیرمجاز, خطا, تقصیر, تعدی, تفریط,
ملخص المقالة :
در حقوق رومی نخستین بار عمل غیرمجاز (خطا) بر پایه نقض تکلیف زیان زننده در اثر ارتکاب فهرستی از اعمال غیرقانونی ممنوعه یا نقض استانداردهای کلی رفتاری پدیدار شد. .در نظام فقهی عملی که نتیجه یا پیامد آن نقض یا تجاوز به حق(حق الله یا حق الناس) باشد،حسب مورد موجب عقوبت یا ضمان خواهد بود. نقض حق الناس در فقه اصولا در اثر ارتکاب اعمال غیرمجاز محقق می شود. عمل غیر مجاز در نظام فقهی با تقصیر معنای مشترکی دارد و تحت دو عنوان تعدی(فَعَل ما لایجوز فِعله )و تفریط(تَرَک ما لایجوز ترکه) صورت بندی شده است و بر خلاف حقوق رومی متکی بر نقض حق زیان دیده است نه نقض تکلیف زیان زننده. در حقوق ایران تضادی بنیادین در این زمینه حاکم است چرا که مفهوم و مصادیق عمل غیرمجاز و تقصیر در قانون مدنی و مجازات اسلامی ملهم از نظام فقهی بر پایه نقض حق است بر خلاف مفهوم تقصیر در قانون مسئولیت مدنی که متاثر از حقوق رومی بر اساس نقض تکلیف، استوار است.عمل غیرمجاز در نظام حقوقی ایران می تواند شامل سه دسته از اعمال غیرقانونی، غیر ماذون و نامتعارف باشد.
1-بابایی.ایرج و کشاورز اسماعیل(1397).مفهوم خطا و نقش آن در ساختار طبقه بندی مسئولیت مدنی. مجله دیدگاههای حقوق قضایی
2-بابایی.ایرج.(1394)مسئولیت مدنی والزامات خارج از قرارداد.نشر میزان.تهران
3-حسینی عاملی.جواد( ۱۴۱۹ه.ق )مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. دفتر انتشارات اسلامی.قم
4-ژوردن.پاتریس(1394). اصول مسئولیت مدنی. ترجمه مجید ادیب.تهران. نشرمیزان
5-شاطبی.(1422ه.ق).الموافقات فی اصول الشریعه.جلد دوم.دارالکتب العلمیه. بیروت
6-شهيد الأول(بیتا )-القواعد والفوائد -مکتبة المفید-قم- -جلد اول
7- شهید ثانی(1413 ه.ق ).مسالک الافهام فی تنقیح شرایع الاسلام-.جلد،5،15،.موسسه المعارف الاسلامیه.قم
8-شیخ انصاری (1369ش ). مکاسب .کتاب البیع-.ترجمه: سیدمحمدجواد تهرانی .ج7. نشر حاذق.قم
9-شیخ طوسی -محمد بن حسن طوسی(۱۳۸۷ه.ش، ). المبسوط فی فقهالامامیة. ج2-المکتبةالمرتضویة. تهران
10-شیروانی.علی( 1378 )ساختار کلی اخلاق اسلامی.قبسات .شماره 13. قم
11-صفایی.سیدحسین.(1396)مسئولیت مدنی والزامات خارج از قرارداد.انتشارات سمت.تهران
12- کاتوزیان.ناصر(1392).مسئولیت مدنی.انتشارات دانشگاه تهران. تهران
13-کشاورز.اسماعیل(1398).ساختار مسئولیت مدنی.انتشارات مجد. تهران
14-کشاورز ، اسماعیل(1403)، مطالعه تطبیقی سبب موثر در فقه حقوق،مجله پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، شماره 77،صص180-203
15-کلی.جان(1383).تاریخ مختصرتئوری حقوقی در غرب.ترجمه راسخ.محمد.تهران.نشر طرح نو
16-مرعشی نجفی(1403 ه.ق ).منشورات.قم
17-محقق اصفهانی(1419ه.ق ).حاشیه مکاسب.نشر ذوی القربی.قم
18-محقق داماد. سیدمصطفی(1388).قواعد فقه.ج1. مرکز نشر علوم اسلامی. تهران
19- موسوی خمینی-سید روح الله(1368ه.ش)-تحریرالوسیله- ج1-موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی-تهران
20-موسوی بجنوردی-سید حسن- 1377 ه.ش –القواعد الفقهیه-ج2-نشر الهادی-قم
21-مراغه ای-میر فتاح(1417 ه.ق)-العناوین الفقهیه-موسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین-قم
22-نجفی-سید محمدحسین(1413ه ق ). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام-.ج،27،42،43، .دار احیاء التراث العربی.بیروت
23-وهبه الزحیلی(1409ه.ق).الفقه الاسلامی و ادلته.ج5.دارالفکر.دمشق
24-یزدانیان.علیرضا( 1386).قواعد عمومی مسئولیت مدنی .جلد اول.نشر میزان.
25-قاسم زاده.سیدمرتضی(1387).مبانی مسئولیت مدنی.نشر میزان
