تدوین مدل معادلات ساختاری پیش بینی کیفیت زندگی بازنشستگان سازمان تامین اجتماعی استان ایلام
الموضوعات :مجید بازی 1 , سید سعید آقایی 2 , طهمورث شیری 3
1 - دانشجوی دکتری گروه جامعه‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) saeidaghaei1396@gmail.com
3 - دانشیار گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: کیفیت زندگی, معادلات ساختاری, تأمین اجتماعی, بازنشستگان,
ملخص المقالة :
مطالعه و تحلیل کیفیت زندگی یکی از مهمترین حوزه‌های مطالعات اجتماعی در کشورهای مختلف است و مطالعات گسترده‌ای در بخش‌های مختلف جوامع انجام شده است. بر همین اساس این پژوهش به دنبال تدوین مدل معادلات ساختاری پیش بینی کیفیت زندگی بازنشستگان تأمین اجتماعی استان ایلام است. روش تحقیق از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری شامل تمام بازنشستگان استان ایلام بود که به کمک فرمول کوکران 374 نفر به عنوان نمونه با روش نمونه گیری سهمیه ای انتخاب و به کمک پرسشنامه، اطلاعات آماری از آنها جمع‌آوری شد. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه همه مؤلفه‌های استخراجی بر کیفیت زندگی بازنشستگان معنادار بوده است و در بخش مدلسازی معادله ساختاری همه اثرها با ضرایب قابل قبولی معنادار شده‌اند. اثر بسترهای اثرگذار (آشفتگی هویت‌شغلی با هویت‌بازنشستگی، تحلیل استقلال و شایستگی و کاهش معنای زندگی) بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان با ضریب 49/0 بیشترین اثر را داشته و پس از آن شرایط علی اثر گذار با مؤلفه‌های (نابسامانی مالی، سلامت پایین و سیاست‌های دولتی ضعیف) بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان با ضریب 35/0 اثر مستقیم و معنی‌داری داشته و استراتژی‌های؛ عدم صیانت از حقوق بازنشستگان، تأمین مالی ضعیف، ضعف صندوق‌های بازنشستگی و برنامه غذایی نامنظم روی هم رفته توانسته‌اند با ضریب 30/0 بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان تأثیر داشته باشند. همزمان نیز اثر پیامدها و شرایط مداخله‌گر نیز با ضرایب 16/0 و 13/0 توانسته‌اند اثر معنی‌داری بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان داشته باشند.
اسمعیلی، رقیه؛ اسماعیلی، مهرداد. (۱۳۹۷). کیفیت زندگی سالمندان: مطالعه فراترکیب، پژوهش در دین و سلامت، دوره ۴(۲): ۱۰۵- ۱۱۶.
جعفری‌ثانی، فاطمه؛ برخورداری‌شریف‌آباد، معصومه؛ سالاری، محمدمهدی. (1400). بررسی کیفیت زندگی مراقبین (خانواده) بیماران تحت همودیالیز. مجله پرستاری و مامایی، ۱۹ (۱۱):۹۲۹-۹۲۰.
حکیمی‌نیا، بهزاد؛ پورافکاری، نصرالله؛ غفاری، داریوش. (1396). عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی با تأکید بر هوش اجتماعی و سلامت اجتماعی (مطالعة موردی: شهر کرمانشاه). جامعه شناسی کاربردی، 28(2): 163-178.
خوش فر، غلامرضا؛ خواجه شکوهی، غلامرضا؛ کرمی، شهاب و بارگاهی، رضا. (1392). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در نواحی شهری مطالعه موردی: نواحی شهری گرگان. فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال3، شماره9.
دشتی‌خویدکی، محمدحسن؛ کمالی‌زارچ، محمود؛ محمدی‌احمدابادی، ناصر؛ حسینی، حیدر. (1399). مقایسه کیفیت زندگی در بین کارگران فعال و غیرفعال. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، ۲۸ (۸):۲۹۶۰-۲۹۷۰.
ربانی خوراسگانی، علی؛ کیانپور، مسعود. (1386). «مدل پیشنهادی برای سنجش کیفیت زندگی : مطالعه اصفهان»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ش4: 67-108.
رشیدی، معصومه؛ عبادی، عباس؛ فتحی‌آشتیانی، علی؛ نوبهار، منیر؛ حاجی‌امینی، زهرا. (1395). مقایسه کیفیت زندگی بازنشستگان در کارکنان درمانی و اداری یکی از مراکز آموزشی و درمانی تهران. فصلنامه مدیریت ارتقای سلامت. ۱۳۹۵; ۶ (۱) :۱-۷.
سلیم زاده، حمیده؛ افتخار، حسن؛ ابوالقاسم پور، رضا و مقیم بیگی، عباس. (1386). اشتغال مجدد بازنشستگان و شاخص های کیفیت زندگی رفاه اجتماعی، دوره7، شماره 26، صص 287- 298.
فرزانه، سیف الله و علیزاده، سمیه. (1392). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت اجتماعی سالمندان شهر بابل. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی و فرهنگی، دوره2، شماره1، صص 183- 202.
کریمیان‌آبدر، بتول؛ کریمی‌افشار، عشرت. (1400). بررسی رابطه بین تاب‌آوری با کیفیت زندگی و امید به زندگی مادران کودکان ناشنوا. مجله پرستاری و مامایی، ۱۹ (۱۱):۸۹۶-۸۸۸.
کسانی، عزیز؛ منتی، رستم؛ منتی، والیه؛ شجاع، محسن و میر بلوچ زهی، علی. (1393). بررسی عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی و ارتباط آن با کیفیت زندگی در سالمندان شهر ایلام. مجله علوم پزشکی صدرا، دوره2، شماره3، صص 235- 244.
کشاورز، حسین؛ اسکندری، ناهید؛ قنبریان، الهه؛ انیسی، جعفر؛ راهنجات، امیرمحسن. (1396). نقش متغیرهای جمعیت شناختی و سلامت روان در کیفیت زندگی بازنشستگان نیروهای مسلح. پرستار و پزشک در رزم. ۱۳۹۶; ۵ (۱۷) :۴۶-۵۴.
مالک، معصومه، حسنخانی، هادی، درویش پور کاخکی، علی، اصغری جعفرآبادی، محمد، منصوری آرانی، محمدرضا، محمدنژاد سارا.(1395). کیفیت زندگی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی، اجتماعی، اقتصادی و سلامتی بازنشستگان شهر تبریز. نشریه پژوهش پرستاری ایران ۱۳۹۵; ۱۱ (۱) :۴۱-۳۴
معتمدی, عبدالله؛ اعظمی، یوسف؛ رستمی، مسعود و جلاوند، محمد. (1399). کیفیت زندگی در بازنشستگی: نقش ویژگی‌های شخصیتی، راهبردهای مقابله‌ای و نگرش مذهبی. فصلنامه روانشناسی پیری، دوره 6، شماره3، صص 205- 217.
موسوی، مرضیه و مصطفایی، اقدس. (1390). تحلیل کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته شهر تهران (با تاکید بر حمایتهای اجتماعی رسمی‌و غیررسمی)، فصلنامه برنامه ریزی و رفاه اجتماعی، دوره 2، شماره7، صص 137- 164.
Berninger, A., Webber, M. P., Weakley, J., Gustave, J., Zeig-Owens, R., Lee, R., ... & Prezant, D. J. (2010). Quality of life in relation to upper and lower respiratory conditions among retired 9/11-exposed firefighters with pulmonary disability. Quality of Life Research, 19, 1467-1476.
Fumincelli, L., Mazzo, A., Martins, J. C. A., & Mendes, I. A. C. (2019). Quality of life and ethics: A concept analysis. Nursing Ethics, 26(1), 61–70. https://doi.org/10.1177/0969733016689815
Gerasimoula, K., Lefkothea, L., Maria, L., Victoria, A., Paraskevi, T., & Maria, P. (2015). Quality of life in hemodialysis patients. Materia socio-medica, 27(5), 305.
Holopainen, A., Siltanen, H., Pohjanvuori, A., Mäkisalo-Ropponen, M., & Okkonen, E. (2019). Factors Associated with the Quality of Life of People with Dementia and with Quality of Life-Improving Interventions: Scoping Review. Dementia, 18(4), 1507–1537. https://doi.org/10.1177/1471301217716725
Jiménez-Aguilera, B; Baillet-Esquivel, L.E; Ávalos-Pérez, F; Campos- Aragón, L. (2016). Dependencia funcional y percepción de apoyo familiar en el adulto mayor, Atención Familiar, 23 (4) (2016), pp. 129-133
Moradi, F., Tourani, S., Ziapour, A., Abbas, J., hematti, M., Moghadam, E. J., Aghili, A., & Soroush, A. (2020). Emotional Intelligence and Quality of Life in Elderly Diabetic Patients. International Quarterly of Community Health Education. https://doi.org/10.1177/0272684X20965811
Santana-Berlanga, N.R; Porcel-Gálvez, A. M; Botello-Hermosa, A; Barrientos-Trigo, S. (2020). Instruments to measure quality of life in institutionalised older adults: Systematic review, Geriatric Nursing, https://doi.org/10.1016/j.gerinurse.2020.01.018.
Sun, R; Karaca, Z; Wong, HS. (2018). Trends in Hospital Emergency Department Visits by Age and Payer, 2006-2015. HCUP Statistical Brief 238. Agency for Healthcare Research and Quality, Rockville, MD. Retrieved from; www.hcup-us.ahrq.gov/reports/statbriefs/sb238-Emergency-Department-Age-Payer-2006-2015.pdf.
World Health Organization, WHO Interim report. (2015). People-centred and integrated health services: an overview of the evidence (WHO/HIS/SDS/2015.7). Retrieved from: http://www.who.int/servicedeliverysafety/areas/people-centred-care/evidence-overview/en/
_||_5. Farzaneh, S; & Alizadeh, S. (2012). Investigating the social factors affecting the social health of the elderly in Babol city. Social and Cultural Development Studies Quarterly, Volume 2, Number 1, pp. 183-202.
6. Fumincelli, L., Mazzo, A., Martins, J. C. A., & Mendes, I. A. C. (2019). Quality of life and ethics: A concept analysis. Nursing Ethics, 26(1), 61–70. https://doi.org/10.1177/0969733016689815
7. Gerasimoula, K., Lefkothea, L., Maria, L., Victoria, A., Paraskevi, T., & Maria, P. (2015). Quality of life in hemodialysis patients. Materia socio-medica, 27(5), 305.
8. Ghaffari, Gh; Karimi, A; & Nozari, H. (2011). The process of studying the quality of life in Iran. Social Studies and Research in Iran, 1(3): 107-134.
9. Hakiminia, B; Porafkari, N; & Ghaffari, D. (2016). Factors affecting the quality of life with an emphasis on social intelligence and social health (case study: Kermanshah city). Applied Sociology, 28(2): 163-178.
10. Holopainen, A., Siltanen, H., Pohjanvuori, A., Mäkisalo-Ropponen, M., & Okkonen, E. (2019). Factors Associated with the Quality of Life of People with Dementia and with Quality of Life-Improving Interventions: Scoping Review. Dementia, 18(4), 1507–1537. https://doi.org/10.1177/1471301217716725
11. Jafari Sani, F; Sharifabad, M; & Salari, M. (2021). Investigating the quality of life of caregivers (family) of patients undergoing hemodialysis. Journal of Nursing and Midwifery, 19 (11):929-920.
12. Jiménez-Aguilera, B; Baillet-Esquivel, L.E; Ávalos-Pérez, F; Campos- Aragón, L. (2016). Dependencia funcional y percepción de apoyo familiar en el adulto mayor, Atención Familiar, 23 (4) (2016), pp. 129-133
13. Karimian Abder, B; & Karimifshar, E. (2021). Examining the relationship between resilience, quality of life and life expectancy of mothers of deaf children. Journal of Nursing and Midwifery, 19 (11):896-888.
14. Kasani, A; Menti, R; Menti, V; Shoja, M; & Mir Baloch Zahi, A. (2013). Investigating factors affecting social capital and its relationship with quality of life in the elderly of Ilam city. Sadra Journal of Medical Sciences, Volume 2, Number 3, pp. 235-244.
15. Keshavarz, H; Eskandari, N; Qanbarian, E; Anisi, J; & Rahanjat, A. (2016). The role of demographic variables and mental health in the quality of life of armed forces retirees. Nurse and doctor in battle. 1396; 5 (17): 46-54.
16. Khoshfar, Gh; Khajeh Shokohi, G; Kerami, Sh; & Bargahi, R. (2012). Investigating the relationship between social capital and quality of life in urban areas, a case study: urban areas of Gorgan. Quarterly Journal of Geographical Survey of Space, Year 3, Number 9.
17. Malek, M, Hasankhani, H, Darvishpour Kakhki, A, Asghari Jafarabadi, M, Mansoori Arani, M; & Mohammad Nejad, S. (2015). Quality of life and its relationship with personal, social, economic and health characteristics of retirees in Tabriz city. Iran Nursing Research Journal 2015; 11 (1): 34-41
18. Markides, Kyriakos S., Quality of Life. Borgatta, Edgar F. & Rhonola J. V. Montgomery(eds), (2000). Encyclopedia of Sociology. Vol. 4, McMillan Reference, U.S.A.
19. Moradi, F., Tourani, S., Ziapour, A., Abbas, J., hematti, M., Moghadam, E. J., Aghili, A., & Soroush, A. (2020). Emotional Intelligence and Quality of Life in Elderly Diabetic Patients. International Quarterly of Community Health Education. https://doi.org/10.1177/0272684X20965811
20. Motamedi, A; Azami, Y; Rostami, M; & Jalavand, M. (2019). Quality of life in retirement: the role of personality traits, coping strategies and religious attitude. Aging Psychology Quarterly, Volume 6, Number 3, pp. 205-217.
21. Mousavi, M; & Mustafaei, A. (2011). Analysis of the quality of life of the retired elderly in Tehran (with emphasis on formal and informal social support), Planning and Social Welfare Quarterly, Volume 2, Number 7, pp. 164-137.
22. Navabakhsh, M. (2011). The quality of urban life and some social factors affecting it in Kermanshah city, Urban Studies Quarterly, second year, third issue, summer 2013: 65-82.
23. Rabbani Khorasgani, A; & Kianpour, M. (2007). "A proposed model for measuring the quality of life: Isfahan study", Journal of Faculty of Literature and Human Sciences, Vol. 4: 108-67.
24. Rahimi, M. (2007). Investigating the relationship between family communication patterns and the quality of life of Shiraz secondary school students, Shiraz University master's thesis.
25. Rashidi, M; Ebadi, A; Fathi Ashtiani, A; Nobahar, M; & Haji Amini, Z. (2015). Comparison of the quality of life of retirees in the medical and administrative staff of one of the educational and medical centers in Tehran. Health Promotion Management Quarterly. 1395; 6 (1): 1-7.
26. Salimzadeh, H; ftekhar, H; Abulqasempour, R; & Moghim Beigi, Abbas. (2007). Re-employment of retirees and social welfare quality of life indicators, Volume 7, Number 26, pp. 287-298.
27. Santana-Berlanga, N.R; Porcel-Gálvez, A. M; Botello-Hermosa, A; Barrientos-Trigo, S. (2020). Instruments to measure quality of life in institutionalised older adults: Systematic review, Geriatric Nursing, https://doi.org/10.1016/j.gerinurse.2020.01.018.
28. Sun, R; Karaca, Z; Wong, HS. (2018). Trends in Hospital Emergency Department Visits by Age and Payer, 2006-2015. HCUP Statistical Brief 238. Agency for Healthcare Research and Quality, Rockville, MD. Retrieved from; www.hcup-us.ahrq.gov/reports/statbriefs/sb238-Emergency-Department-Age-Payer-2006-2015.pdf.
29. Veenhoven, Ruut. (2007). Quality of Life Research, In 21th century Sociology: A Reference Handbook, Brynt, C.D. and Peck, D.L. (eds). Volume 2, chapter 7
30. World Health Organization, WHO Interim report. (2015). People-centred and integrated health services: an overview of the evidence (WHO/HIS/SDS/2015.7). Retrieved from: http://www.who.int/servicedeliverysafety/areas/people-centred-care/evidence-overview/en/
تدوین مدل معادلات ساختاری پیش بینی کیفیت زندگی بازنشستگان سازمان تامین اجتماعی استان ایلام
مطالعه و تحلیل کیفیت زندگی یکی از مهمترین حوزه‌های مطالعات اجتماعی در کشورهای مختلف است و مطالعات گسترده‌ای در بخش‌های مختلف جوامع انجام شده است. بر همین اساس این پژوهش به دنبال تدوین مدل معادلات ساختاری پیش بینی کیفیت زندگی بازنشستگان تأمین اجتماعی استان ایلام است. روش تحقیق از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری شامل تمام بازنشستگان استان ایلام بود که به کمک فرمول کوکران 374 نفر به عنوان نمونه با روش نمونه گیری سهمیه ای انتخاب و به کمک پرسشنامه، اطلاعات آماری از آنها جمع‌آوری شد. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه همه مؤلفه‌های استخراجی بر کیفیت زندگی بازنشستگان معنادار بوده است و در بخش مدلسازی معادله ساختاری همه اثرها با ضرایب قابل قبولی معنادار شده‌اند. اثر بسترهای اثرگذار (آشفتگی هویت‌شغلی با هویت‌بازنشستگی، تحلیل استقلال و شایستگی و کاهش معنای زندگی) بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان با ضریب 49/0 بیشترین اثر را داشته و پس از آن شرایط علی اثر گذار با مؤلفه‌های (نابسامانی مالی، سلامت پایین و سیاست‌های دولتی ضعیف) بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان با ضریب 35/0 اثر مستقیم و معنی‌داری داشته و استراتژی‌های؛ عدم صیانت از حقوق بازنشستگان، تأمین مالی ضعیف، ضعف صندوق‌های بازنشستگی و برنامه غذایی نامنظم روی هم رفته توانسته‌اند با ضریب 30/0 بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان تأثیر داشته باشند. همزمان نیز اثر پیامدها و شرایط مداخله‌گر نیز با ضرایب 16/0 و 13/0 توانسته‌اند اثر معنی‌داری بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان داشته باشند.
واژه‌های کلیدی: کیفیت زندگی، بازنشستگان، تأمین اجتماعی، معادلات ساختاری.
مقدمه
کیفیت زندگی1 از جمله مسایل مهمی‌است که ابتدا با گسترش همه‌جانبه فناوری و فرایند صنعتی شدن در کشورهای غربی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفت. کیفیت زندگی یکی از مهمترین حوزه‌های مطالعاتی در علوم اجتماعی است. این مهم به‌دلیل اهمیت روزافزون مطالعات کیفیت زندگی در سیاست‌های اجتماعی و نقش آن، ابزاری کارآمد برای مدیریت و برنامه‌ریزی رفاه است (حکیمی‌نیا و همکاران، 1396: 163). گسترش روزافزون فرایند صنعتی شدن که خود را با تولید انبوه کالاها و خدمات متنوع در بعد کمی‌نشان می‌دهد مشکلات زیادی برای بشر مدرن به وجود آورده است. به همین دلیل توجه بسیاری از دانشمندان و صاحبنظران به مفهوم کیفیت زندگی معطوف شد تا از این طریق تلاش‌هایی در راستای ارتقای شرایط زندگی و بهبود بخشیدن به بعد کیفی زندگی بشر صورت گیرد (ربانی خوراسگانی، 1386: 68).
کیفیت زندگی در اقشار مختلف شکل‌های مختلفی به خود می‌گیرد و حتی تعریف آن در جوامع مختلف نیز متفاوت است. بر اساس مطالعات موجود کیفیت زندگی در بین بازنشستگان که عموماً در سن سالمندی قرار دارند؛ مفهومی‌پیچیده و ذهنی است که دارای شش بُعد اصلی عوامل فردی درونی، عوامل فردی بیرونی، سلامتی، تجارب خانوادگی، تعاملات اجتماعی و عوامل محیطی است (اسمعیلی و اسماعیلی، ۱۳۹۷: 105). بر اساس تعاریف کیفیت زندگی به عنوان درک یک فرد از موقعیت خود در زندگی در زمینه فرهنگ و سیستم‌های ارزشی که در آن زندگی می‌کنند و در رابطه با اهداف، انتظارات، استانداردها و نگرانی‌های خود تعریف می‌شود و وضعیت سلامتی سالمندان یکی از ابعاد کیفیت زندگی است (سانتا-برلانگا2 و همکاران، 2020: 4). طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، بین سال‌های 2000 تا 2050، جمعیت جهانی بالای 60 سال از 605 میلیون نفر به 2 میلیارد نفر خواهد رسید (سازمان بهداشت جهانی3، 2015) و توجه به مساله کیفیت زندگی آنان از مهمترین مسایل است.
در ایران نیز بهبود شرایط بهداشتی و کیفیت زندگی، افزایش امید به زندگی را به همراه داشته (مرتضوی و همکاران، 1386) و نرخ آن در سرشماری 1390 به 5/71 سال برای مردان و 74 سال برای زنان رسیده است. افزون بر اين، کاهش زادوولد نیز سبب شده است تا سهم سالمندان در جمعیت و به عبارت دیگر سالخوردگی جمعیت افزایش یابد. در 5 سال گذشته در مراکز نگهداری سالمندان و بازنشستگان تعداد مراجعه کنندگان به دلیل کاهش کیفیت زندگی به شدت افزایش یافته است (سانتا-برلانگا4 و همکاران، 2020: 3). از مشخصه اصلی جمعیت بازنشستگی وابستگی است (جیمنز-آگیولرا5 و همکاران، 2016: 130) و از دست دادن استقلال و عملکرد وابسته در بزرگسالان مسن بالای 60 سال ضرورت مراقبت‌های چندگانه برای آنها را ایجاب کرده است (سان6 و همکاران، 2016: 2). از آنجایی که بخش مهمی‌از کیفیت زندگی و حتی سبک زندگی افراد در جامعه ایرانی شدیداً متاثر از میزان درآمد آنهاست، بنابراین بسیاری از کارکنان در کشور در زمان بازنشستگی با کاهش نسبتاً شدید دریافتی درآمدی مواجه می‌شوند و در دوران بازنشستگی نیز با مسایل مالی زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.
بدون شک کیفیت زندگی دوران بازنشستگی با دوران شغلی کارکنان بسیار متفاوت خواهد بود. همچنین بازنشستگی با کاهش توانایی‌های فیزیکی، درآمد، کم شدن موقعیت‌هایی اجتماعی و احساس تنهایی همراه است، این عوامل کیفیت زندگی بازنشستگان را تحت تأثیر قرار می‌دهند (رشیدی و همکاران، 1395: 1). از طرف دیگر بازنشستگی دارای پیامدهای زیادی است و سالمندی و از کار افتادگی یکی از آنهاست. بازنشستگی و سالمندی اغلب پدیده‌های به هم مرتبطی هستند که در یک تقارن زمانی با یکدیگر پدید می‌آیند و یکی از چالش‌های مهم دوره بازنشستگی بحث کیفیت زندگی است (کشاورز و همکاران، 1396: 46). مطالعات اجتماعی صورت گرفته در مورد بازنشستگان نشان می‌دهد نارضایتی از وضعیت اقتصادی و معیشتی خانوار، یکی از مهمترین دغدغه‌های این گروه است.
ناکافی بودن حقوق بازنشستگی برای پوشش هزینه‌های یک بازنشسته از جمله موضوعاتی است که به اشکال مختلف در تحقیقات نشان داده شده است و از عوامل بازگشت مجدد بازنشستگان به بازار کار محسوب می‌شود. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس (۱۳۹۵)، حقوق بازنشستگی در ایران به طور متوسط تنها ۴۸ درصد از هزینه‌های خانوار را تأمین می‌کند. به سبب ویژگی‌های روابط خانوادگی در ایران، دوران بازنشستگی برخلاف تصور آرمانی که آن را دوره استراحت و لذت بردن از زندگی معرفی می‌کند، دورانی است که با بزرگ شدن فرزندان، مخارج و هزینه‌های خانواده که شامل هزینه‌های تحصیلات دانشگاهی، ازدواج و درمان بیماری‌های خود و همسر است، افزایش یافته و کاهش درآمد ناشی از بازنشستگی به بحران مالی منجر می‌شود؛ در دوران سالمندی تغیراتی در ابعاد مختلف سلامتی افراد از جمله ضعف جسمی‌وروانی وانواع بیماری‌ها به وجود می‌آید که با توجه به این تغییرات سالمند مستعد آسیب و کاهش کیفیت زندگی شده و نیازمند توجه، رعایت وهمچنین برخورداری از الگوی مراقبتی ویژه می‌گردد. بطور کلی افزایش سن و به دنبال اختلاتی که درسیستم‌های مختلف بدن صورت می‌گیرد و بخصوص به علت محدودیت های حرکتی که بوجود می‌آید وابستگی فرد به دیگران در انجام کارهای روزمره اش افزایش می‌یابد که این عوامل می‌توانند بر احساس خوب بودن یا همان کیفیت زندگی تأثیر زیادی داشته باشند. بنابراین شناخت کیفیت زندگی سالمندان بویژه در شهری مانند ایلام که با داشتن آماری نسبتاً بالای بازنشستگی در سال‌های اخیر می‌تواند مسئله‌ای اساسی باشد، چرا که تجارب نشان می‌دهد که بازنشستگان از وضعیت و کیفیت زندگی مناسبی برخوردار نیستند و با واکاوی کیفی در تجربه زیسته آنان می‌توان مؤلفه‌های سازنده کیفیت زندگی آنها تحلیل کرد. از طرف دیگر بستر فرهنگی شهر ایلام برخلاف سایر شهرهای صنعتی و توسعه یافته و برخوردار کشور دارای تفاوت ساختاری و ماهوی است. در این شهر افراد بازنشسته متاثر جو حاکم بر آنها معمولاً با فرا رسیدن بازنشستگی تمایل و امکانی برای فعالیت اقتصادی مجدد ندارند و اگر پس از بازنشستگی اقدامی‌برای شغل مجدد کنند، عموماً با برچسب‌های مانند طمعکار و حریص روبه‌رو می‌شوند. به دلیل سطح پایین اشتغال دولتی در شهر ایلام، آن بخش از کارکنان که دارای بیمه دولتی تأمین اجتماعی بوده‌اند و اکنون به سن بازنشستگی رسیده‌اند، تا قبل از بازنشستگی افرادی دارای طبقه اجتماعی بالا دیده می‌شده‌اند و اکنون در دوران بازنشستگی نمی‌توانند به انجام هر شغلی مبادرت کنند و این مساله به خاطر کوچک بودن شهر و شناخت نسبی افراد از همدیگر بسیار جدی‌تر است. بر همین اساس به نظر می‌رسد الگوی فکری بازنشستگان و سالمندان این شهر به مراتب متفاوت‌تر از سایر شهرهای کشور باشد. هر چند باید گفت در راستای تبیین کیفیت زندگی شهروندان به ویژه سالمندان نظریات متعددی وجود دارند، که به آسانی نمی‌توان این نظریات را برای جامعه بومی‌کشور به کار بست. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف تدوین مدل معادلات ساختاری پیش بینی کیفیت زندگی بازنشستگان تامین اجتماعی شهر ایلام انجام گرفت.
پیشینه پژوهش
جدول1. خلاصه پیشینه پژوهش
نویسنده/نویسندگان (سال) | عنوان پژوهش | نتایج |
جعفری‌ثانی و همکاران (1400) | «بررسی کیفیت زندگی مراقبین (خانواده) بیماران تحت همودیالیز» | کیفیت زندگی پایین بیماران |
کریمیان‌آبدر و کریمی‌افشار (1400) | «بررسی رابطه بین تاب‌آوری با کیفیت زندگی و امید به زندگی مادران کودکان ناشنوا» | رابطه بین کیفیت زندگی با امید به زندگی |
دشتی‌خویدکی و همکاران (1399) | «مقایسه کیفیت زندگی در بین کارگران فعال و غیرفعال» | رابطه فعالیت بدنی و ورزش با کیفیت زندگی |
معتمدی و همکاران (1399) | «کیفیت زندگی در بازنشستگی: نقش ویژگی‌های شخصیتی، راهبردهای مقابله‌ای و نگرش مذهبی» | تأثیر ویژگی‌های شخصیتی، راهبردهای مقابله‌ای و نگرش مذهبی بر کیفیت زندگی |
مالک و همکاران (1395) | «کیفیت زندگی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی، اجتماعی، اقتصادی و سلامتی بازنشستگان شهر تبریز» | رابطه کیفیت زندگی سالمندان با متغیرهای دموگرافیک |
رشیدی و همکاران (1396) | «بررسی ارتباط بین عوامل جمعیت شناختی و کیفیت زندگی و سلامت در پرستاران بازنشسته» | تأثیر بیماری و استرس بر کیفیت زندگی |
کسانی (1393) | «بررسی عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی و ارتباط آن با کیفیت زندگی در سالمندان شهر ایلام» | تأثیر حمایت عاطفی بر کیفیت زندگی سالمندان |
خوش فر وهمکاران (1392) | «بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در نواحی شهری مطالعه موردی: نواحی شهری گرگان» | تأثیر سرمایه اجتماعی بر شاخص های کیفیت زندگی |
فرزانه و علیزاده (1391) | «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت اجتماعی سالمندان شهر بابل» | تأثیر حمایت اجتماعی خانواده بر سلامت اجتماعی |
موسوی و مصطفایی (1390) | «تحلیل کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته شهر تهران (با تاکید بر حمایتهای اجتماعی رسمی‌و غیررسمی)» | تأثیر حمایتهای اجتماعی بر کیفیت زندگی |
سلیم زاده و همکاران (1386) | «اشتغال مجدد بازنشستگان وشاخص های کیفیت زندگی در استان تهران» | تأثیر درآمد و اشتغال، مسکن، آموزش و پرورش و سایر شرایط زندگی بر کیفیت زندگی |
عباسی اسفجیر و همکاران (1385) | «وضعیت سلامت روانی سالمندان و مقایسه با سایر افراد با رویکرد به سرمایه های اجتماعی» | سلامت روانی سالمندان متاهل و کیفیت زندگی بالاتر |
مرادی7 و همکاران (2020)
| هوش هیجانی و کیفیت زندگی در بیماران دیابتی سالمند» به روش کمی‌افراد مسن در مراکز بهداشتی درمانی | جنبه‌های مختلف جسمی‌و روحی افراد در پیشگیری و توسعه بیماری های مختلف مانند دیابت و بهبود کیفیت زندگی تأثیر دارد. |
هولوپائینن8 و همکاران (2019) | عوامل مرتبط با کیفیت زندگی افراد مبتلا به زوال عقل و مداخلات بهبود کیفیت زندگی | مقوله زوال عقل در سالمندی شدیداً کیفیت زندگی را تحت تأثیر قراد داده است. |
فومینچلی9 و همکاران (2019)
| کیفیت زندگی و اخلاق
| میزان دانش اخلاقی در هر رشته حرفه‌ای، امکان پرورش نگرش همبستگی و تمایل به بهبود مراقبت‌های بهداشتی را فراهم می‌آورد. |
گراسیمولا10 و همکاران (2015) | کیفیت زندگی در بیماران همودیالیزی | کیفیت زندگی بیماران در سطح پایینی است |
برینگر11 و همکاران (2010) | کیفیت زندگی در رابطه با شرایط تنفسی فوقانی و تحتانی در میان آتش نشانان بازنشسته در معرض 11 سپتامبر با ناتوانی ریوی | با بازنشسته شدن کارکنان کیفیت زندگی آنها افت می‌کند |
در یک جمع‌بندی کلی باید گفت این پژوهش هم نسبت به پژوهش‌های داخلی و هم نسبت به پژوهش‌های خارجی دارای تفاوت‌های زیادی است و به نوعی پژوهشی خاص و منحصر به فرد تلقی می‌شود. زیرا با استفاده از روش‌های آماری مدلسازی معادلات ساختاری انجام شده است.
مبانی نظری
کیفیت زندگی12 تئوری توسعه یافته‌ای از دیدگاه توسعه انسانی آبراهام مازلو است، که شامل ارضای نیازهای بالاتری از جمله اجتماعی بودن، عزت نفس و نیازهای خود شکوفایی است که در بیشتر جوامع توسعه یافته وجود دارد و این در حالی است که جوامع کمتر توسعه یافته عمدتاً در پی دستیابی به نیازهای پایین‌تری مثل نیازهای زیستی و ایمنی هستند و این روندی است که کیفیت زندگی در دو نوع مختلف جوامع وجود دارد. کیفیت زندگی در بسیاری از جوامع بر اساس سطح رضایت از نیازهای سلسله مراتبی مازلو تعریف شده است و دستیابی به این نیازها دسترسی به کیفیت زندگی تعریف شده است. برخی آن را به عنوان قابلیت زیست‌پذیری یک ناحیه، برخی دیگر به عنوان سنجه ای برای رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی، رضایتمندی و ... تفسیر کرده اند (اپلی و منون13؛ 2008: 281؛ نوابخش، 1391: 68).
کیفیت زندگی در حقیقت یک حوزه تحقیقاتی بین رشته ای است. هر‌چند پژوهش درباره عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامتی و بهداشت در جامعه‌شناسی قدمتی طولانی دارد، ولی توجه ویژه به کیفیت زندگی در واقع به عنوان واکنشی نسبت به سوگیری مادی- اقتصادی به این زمینه، در دو سه دهه اخیر بیشتر شده است. در دهه 1960 مطالعات بر روی «شاخص‌های اجتماعی» زندگی صورت گرفت که بیشتر شامل شاخص‌های «عینی» مانند فقر، بیماری و خودکشی را شامل می‌شد، ولی از دهه 1970 شاخص‌های ذهنی که رضایت از ابعاد گوناگون زندگی می شد نیز مد نظر قرار گرفت (مارکایدز، 2000: 2299) یعنی می‌توان گفت که پس از آن‌که تحولات و پیشرفت‌های اقتصادی و پزشکی بعد از جنگ جهانی دوم ضمن بهبود شاخص‌های عینی و رفاهی زندگی نتوانست بسیاری از مشکلات زندگی مردم را حل کند، توجه از جنبه‌های عینی به جنبه‌های ذهنی و کیفی زندگی معطوف گشت و این تفکر پیش آمد که شاید کیفیت زندگی مهم‌تر از صرف افزایش طول عمر باشد (وینهاون، 2007: 55؛ رحمتی ، 1386: 59؛ نوابخش، 1391: 66). از اواخر دهه 1970 علاقه به مفهوم کیفیت زندگی به شکل معناداری افزایش یافت. از این تاریخ به بعد بحث های کیفیت زندگی بیشتر در سه حوزه پزشکی، روانشناسی و علوم اجتماعی متمرکز شد. بیشترین تمرکز تحقیقات انجام شده بر روی حوزه پزشکی است (غفاری و همکاران، 1391: 110-111). به طور کلی کیفیت زندگی مفهوم توسعه یافته‌ای از سه حوزه از پزشکی؛ اقتصاد و علوم اجتماعی است که با توسعه هر کدام در مورد زندگی این مفهوم روشن می‌شود و برای اندازه گیری آن نیاز به سنجش هر سه حوزه علمی است. کیفیت زندگی ممکن است به عنوان یک ساخت یا یک مفهوم چند بعدی و تحت تاثیر عوامل شخصی و محیطی و اثرات متقابل آنها با یکدیگر است. این مفهوم دارای اجزای مشابه برای همه مردم چه از لحاظ عینی و ذهنی است و با توسعه آن در جوامعه مختلف منوط به داشتن هدف در زندگی و احساس تعلق جوامع به همدیگر است.
روش تحقیق
روش مطالعه حاضر شیوه گردآوری اطلاعات پیمایشی و از نظر ماهیت توصیفی به روش مدل یابی معادلات ساختاری انجام گرفت. جامعه آماری پژوهش تمامی بازنشستگان استان ایلام با 9 شهرستان و جمعیتی حدود 23400 نفر است که حدود 12000 نفر آنها در خود شهر ایلام هستند و بقیه در شهرستان‌های این استان هستند. این جامعه شامل همه بازنشستگان تأمین اجتماعی بر اساس آمار این سازمان در سال 1401 است. از آنجایی که در بخش کمی‌نمونه‌گیری روند مشخص‌تری به خود می‌گیرد، می‌توان با استفاده از فرمول حجم نمونه تعداد نمونه‌های مورد نیاز را برآورد کرد و بر همین اساس با توجه به فرمول محاسبه آنلاین14 حجم نمونه با فرمول کوکران حداقل تعداد نمونه برآورد شده (374) نفر برآورد شده که برای اطمینان بیشتر 380 پرسشنامه در بین پاسخگویان همه استان به روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای توزیع و جمع‌آوری شده و نهایتاً با توجه به نحوه تکمیل پرسشنامه‌ها تعداد376 پرسشنامه مبنای تحلیل کمی‌قرار گرفته‌اند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته است (برای سنجش هر متغیر 6 گویه و در مجموع 84 گویه برای سنجش همه متغیرهای تحقیق در قالب طیف 5 گزینه ای لیکرت از کاملا موافقم تا کاملا طراحی گردید). اعتبار پرسشنامه این پژوهش بوسیله اعتبار صوری و محتوایی توسط اساتید راهنما و مشاور و اندیشمندان این حوزه تأیید شده است. قابلیت اعتماد یا پایایی پرسشنامه نیز به کمک نرم‌افزار Spss انجام شده است و ضریب آلفای کرونباخ بالای 7/0 گویای این واقعیت است که پرسشنامه پژوهش به خوبی توانسته است متغیرهای پژوهش را تعریف و شاخص سازی کند. جدول زیر میزان آلفای کل پرسشنامه و تک تک متغیرها را نشان می‌دهد.
جدول2. نتايج آزمون آلفای کرونباخ برای متغیرهای پژوهش
متغیر | مقدار آلفا |
نابسامانی مالی | 832/0 |
سلامت پایین | 789/0 |
سیاست‌های دولتی ضعیف | 890/0 |
آشفتگی هویت شغلی با هویت بازنشستگی | 834/0 |
تحلیل استقلال و شایستگی | 267/0 |
کاهش معنای زندگی | 844/0 |
تغییر روال کار- زندگی | 819/0 |
دلهره و نگرانی | 849/0 |
عدم صیانت از حقوق بازنشستگان | 797/0 |
تأمین مالی ضعیف | 906/0 |
ضعف صندوق‌های بازنشستگی | 885/0 |
برنامه غذایی نامنظم | 754/0 |
پایان زندگی و تنهایی | 798/0 |
احساس پشیمانی شدید | 827/0 |
تحلیل داده ها در سطح توصيفي اين تحقيق از توزيع فراواني متغيرها و با استفاده از جداول تقاطعي متغيرهاي مورد بررسي، تصويري از توزيع جمعيت مورد مطالعه به دست آمد. به منظور مقايسه اثر متغيرهاي مستقل تحقيق بر وابسته، از ضریب همبستگی پیرسون با استفاده از نرم افزار آماری Spss استفاده شد. همچنین در اين پژوهش ضمن آزمون فرضيات، مدل معادله ساختاری تحقيق به کمک Amos Graphics نيز آزمون شد.
یافته های پژوهش
یافته‌های توصیفی نشان داد که به لحاظ جنسیتی حدود هشتاد درصد توزیع فراوانی مرد هستند و زنان در این صنف سهم کمتری دارند. به لحاظ سنی نیز گروه سنی 50 تا 59 ساله‌ها دارای بیشترین توزیع فراوانی هستند که این مقدار 0/42 درصد از کل فراوانی پاسخگویان را شامل می‌شود. وضعیت سابقه مدیریتی پاسخگویان نشان داده که بیشترین درصد فراوانی پاسخگویان 4/39 درصد پاسخگویان سابقه مدیریتی کمتر از 5 سال را تشکیل می‌دهد. 7/36 درصد سطح تحصیلات پاسخگویان در حد دیپلم بوده که بیشترین فراوانی را داراست و پایین‌ترین سطح تحصیلات پاسخگویان در مقاطع دکتری است. 250 نفر يعني معادل 5/66 درصد از کل نمونه 20 تا 30 سال خدمت داشته‌اند میانگین درآمد حدود چهار میلیون و دویست‌هزار تومان در ماه بوده است. بر این اساس می‌توان گفت وضعیت درآمد بازنشستگان در حد متوسط رو به پایین به نظر می‌رسد. در توصیف میانگین متغیر کیفیت زندگی بازنشستگان باید گفت که وضعیت کیفیت زندگی بازنشستگان مناسب نیست.
در اين بخش قبل از تحلیل استنباطی نیاز هست تا آزمون نرمالیتی داده‌ها گرفته شود و برای بررسی روابط ساختاری بین متغیرهای اصلی پژوهش از یک مدل معادله ساختاری بهره گرفته شده است.
جدول3. نتايج آزمون کولوموگروف اسميرنوف در فرض نرمال بودن توزيع جامعه آماری متغیرهای پژوهش
کولوموگراف – اسميرنوف | ||
متغیر | آماره | سطح معنی‌داری |
نابسامانی مالی | 261/0 | 211/0 |
سلامت پایین | 246/0 | 162/0 |
سیاست‌های دولتی ضعیف | 323/0 | 313/0 |
آشفتگی هویت شغلی با هویت بازنشستگی | 325/0 | 256/0 |
تحلیل استقلال و شایستگی | 267/0 | 247/0 |
کاهش معنای زندگی | 223/0 | 345/0 |
تغییر روال کار- زندگی | 244/0 | 285/0 |
دلهره و نگرانی | 273/0 | 208/0 |
عدم صیانت از حقوق بازنشستگان | 197/0 | 228/0 |
تأمین مالی ضعیف | 206/0 | 319/0 |
ضعف صندوق‌های بازنشستگی | 285/0 | 249/0 |
برنامه غذایی نامنظم | 254/0 | 281/0 |
پایان زندگی و تنهایی | 298/0 | 211/0 |
احساس پشیمانی شدید | 222/0 | 237/0 |
با این عمل خروجی شامل جدول فوق با عنوان آزمون نرمالیتی است که دو مقدار سطح معنی‌داری را برای هر کدام از متغیرها به طور مجزا نشان می‌دهد. با توجه به نتیجه حاصله از جدول فوق می‌توان گفت متغیرهای این پژوهش نرمال هستند و در استباط آماری از آزمون‌های نرمال استفاده می‌شود. البته لازم به ذکر است که در بحث مدلسازی معادله ساختاری شاخص‌های برازش نیز گویای نرمال بودن داده‌هاست.
جدول4. وضعیت توزيع فراواني گویه‌های متغیر کیفیت زندگی بازنشستگان
نام متغیر | تعداد گویه | حد پایین طیف | حد بالا طیف | حد متوسط طیف | میانگین کیفیت زندگی بازنشستگان |
کیفیت زندگی بازنشستگان | 6 | 6 | 30 | 18 | 33/11 |
جدول فوق نشان دهنده توزيع فراواني گويه‌هاي مربوط به متغیر کیفیت زندگی بازنشستگان در اجرا است. در این متغیر 6 گویه در قالب طیف لیکرت با پنج طبقه وجود دارد. نمرات هر گويه بين 1 تا 5 رده‌بندي شده است، كه نمره 1 نشان دهنده كمترين ميزان کیفیت زندگی بازنشستگان و نمره 5 بالاترين ميزان کیفیت زندگی بازنشستگان است. جمع نمرات 6 گويه، نمره ميزان کیفیت زندگی بازنشستگان را نشان مي‌دهد كه بالقوه مي‌تواند بين نمره 6 (حداقل نمره) و نمره 30 (حداكثر نمره) باشد. در صورتی که هر فرد برای همه گویه‌ها عبارت «متوسط» را علامت بزند، میانگین کل نمره او از این گویه 18 بدست خواهد آمد. همانطور كه از آمارهاي جدول پيداست در ارتباط با طیف کیفیت زندگی بازنشستگان ميانگين بدست آمده 33/11 از 18 است كه نشان دهنده گرايش نسبتاً پایین در ارتباط با اين متغیر است. البته جمع نمرات بدست آمده از اين 6 گويه میزان کیفیت زندگی بازنشستگان را در حد پایینی نشان مي‌دهد. هر چه این میانگین کل کمتر از عدد 18 باشد، بیانگر گرایش مخالف پاسخگویان با گویه‌هاست و نتایج این جدول گویای این واقعیت است. بنابراین این توصیف نشان می‌دهد که وضعیت کیفیت زندگی بازنشستگان مناسب نیست.
آزمون فرضیه ها
فرضیه اول؛ مؤلفه نابسامانی مالی با کیفیت زندگی نابسامان (آشفته و شکننده، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده) بازنشستگان استان ایلام رابطه دارد.
برای بررسی فرضیه ها از صریب همبستگی پیرسون استفاده شده است
مولفه | ضريب همبستگي | جامعه آماري | سطح معناداری |
نابسامانی مالی | **570/0=r | 376=N | 000/0=sig |
کیفیت زندگی بازنشستگان استان ایلام در سه وضعیت (آشفته و شکننده، بی ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده) شناسایی شده و در استنباط آماری هرجا از آن بحث شد، منظور کیفیتی از زندگی است که درآن بازنشستگان وضعیتی آشفته و شکننده، بی ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده را تجربه کرده‌اند.
با توجه به اعداد به دست آمده؛ یعنی سطح معناداری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**570/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مولفه نابسامانی مالی با کیفیت زندگی بازنشستگان دارد؛ يعني هر چه مولفه نابسامانی مالی قوی‌تر باشد، میزان کیفیت زندگی بازنشستگان از لحاظ آشفته و شکننده‌گی، بی ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده نیز بیشتر خواهد شد.
فرضیه های فرعی؛
جدول5. ضريب همبستگي پیرسون برای بررسی رابطه بین مؤلفه ها با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان
مولفه | ضريب همبستگي | جامعه آماري | سطح معناداری |
سلامت پایین | **873/0=r | 376=N | 000/0=sig |
سیاست های دولتی | **165/0=r | 376=N | 001/0=sig |
آشفتگی هویت شغلی | **294/0=r | 376=N | 000/0=sig |
استقلال و شایستگی | **306/0=r | 376=N | 000/0=sig |
کاهش معنای زندگی | **426/0=r | 376=N | 000/0=sig |
تغییر روال کار و زندگی | **302/0=r | 376=N | 000/0=sig |
دلهره و نگرانی | **420/0=r | 376=N | 000/0=sig |
عدم صیانت از حقوق بازنشستگان | **118/0=r | 376=N | 000/0=sig |
تامین مالی ضعیف | **227/0=r | 376=N | 000/0=sig |
ضعف صندوق های بازنشستگی | **162/0=r | 376=N | 000/0=sig |
برنامه غذایی نامنظم | **435/0=r | 376=N | 000/0=sig |
پایان زندگی و تتهایی | **202/0=r | 376=N | 000/0=sig |
احساس پشیمانی جدید | **365/0=r | 376=N | 000/0=sig |
کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان استان ایلام در سه وضعیت (آشفته و شکننده و نااطمینانی و هراس از آینده) شناسایی شده و در استنباط آماری هرجا از آن بحث شد، منظور کیفیتی از زندگی است که درآن بازنشستگان وضعیتی آشفته و شکننده و نااطمینانی و هراس از آینده را تجربه کرده‌اند.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**873/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه سلامت پایین با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد و شدت رابطه نیز خیلی زیاد بوده است.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (001/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**165/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه سیاست‌های دولتی ضعیف با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد البته شدت رابطه خیلی کم است.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**294/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه کم، مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه آشفتگی هویت شغلی بازنشستگی با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**306/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه تحلیل استقلال و شایستگی با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد البته شدت رابطه کم بوده است.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**426/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه کاهش معنای زندگی با کیفیت زندگی بازنشستگان دارد لازم به ذکر است شدت رابطه دو متغیر در حد متوسط بوده است.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**302/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه تغییر روال کار- زندگی با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد و شدت رابطه نیز کم بوده است.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**420/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم، در حد متوسط و معني‌داري بين مؤلفه دلهره و نگرانی با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**118/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه عدم صیانت از حقوق بازنشستگان با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد و شدت رابطه نیز در حد خیلی کم بوده است.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**227/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه تأمین مالی ضعیف با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد البته شدت رابطه کم بوده است؛ يعني هر چه مؤلفه تأمین مالی ضعیف‌تر باشد، میزان کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان از لحاظ آشفته و شکننده‌گی، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده نیز بیشتر خواهد شد.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**162/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين ضعف صندوق‌های بازنشستگی با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد و شدت رابطه خیلی کم بوده است.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**435/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم، در حد متوسط و معني‌داري بين مؤلفه برنامه غذایی نامنظم با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**202/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم، شدت کم و معني‌داري بين مؤلفه پایان زندگی و تنهایی با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد.
با توجه به اعداد به دست آمده در جدول؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**365/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم، با شدت کم و معني‌داري بين مؤلفه احساس پشیمانی شدید با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد.
مدل کلی پژوهش
با توجه به استنباط آماری موجود، فرضیه ها پژوهش مورد آزمون قرار گرفتند و نتایج آنها گویای اثربخش بودن متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته کیفیت زندگی بازنشستگان بوده است. این آزمون‌ها به کمک نرم‌افزار SPSS انجام گرفت و برای حصول اطمینان بیشتر نیز می‌توان اثر این متغیرها را بر کیفیت زندگی بازنشستگان در مدلسازی معادله ساختاری به کمک نرم افزار Amos Graphics نیز نشان داد. بر همین اساس به منظور تعیین شدت و جهت تأثیر این متغیرها بر کیفیت زندگی بازنشستگان از یک مدل معادله ساختاری بهره گرفته شده است که نحوه سنجش یک متغیر پنهان را با استفاده از دو یا تعداد بیشتری متغیر مشاهده شده تعریف می‌کند. همچنین می‌توان گفت که بخشی از مدل معادله ساختاری مدل اندازه‌گیری است که در مدل اندازه‌گیری مشخص می‌شود که تعداد متغیرهای مشاهده شده برای یک متغیر پنهان تا چه حد تحت تأثیر متغیر پنهان مورد نظر و تا چه حد تحت تأثیر متغیر خطا هستند.
جدول6. متغيرها و نمادهای ترسيمي موجود در مدل
نماد ترسیمی | شاخص‌های اصلی | ساختار مدل |
She1 | نابسامانی مالی | شرایط علی (shE) |
She2 | سلامت پایین | |
She3 | سیاست‌های دولتی ضعیف | |
shm1 | تغییر روال کار- زندگی | شرایط‌مداخله‌گر (shM) |
shm2 | دلهره و نگرانی | |
bes1 | آشفتگی هویت‌شغلی با هویت‌بازنشستگی | بستر (bes) |
bes2 | تحلیل استقلال و شایستگی | |
bes3 | کاهش معنای زندگی | |
Str1 | عدم صیانت از حقوق بازنشستگان | استراتژی‌ها (str) |
Str2 | تأمین مالی ضعیف | |
Str3 | ضعف صندوق‌های بازنشستگی | |
Str4 | برنامه غذایی نامنظم | |
pai1 | پایان زندگی و تنهایی | پیامدها (pai) |
pai2 | احساس پشیمانی شدید | |
ql1 | آشفته و شکننده | کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان (QL) |
ql2 | بی‌ثباتی مالی | |
ql3 | نااطمینانی و هراس از آینده |
در این مدل 17 متغیر مشاهده شده وجود دارد که این متغیرها از تجمیع تعداد زیادی گویه حاصل شده‌اند. برخی از متغیرهای مشاهده شده شامل متغیرهای مستقل اصلی پژوهش هستند که برای تبیین اثر متغیرهای مستقل بر تبیین مدل کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان (QL) به کار رفته‌اند. این متغیرهای آشکار شاخص‌های اصلی از متغیرهای مستقل و وابسته هستند که در متغیرهایی چون: بسترهای اثرگذار؛ شرایط علی اثر گذار؛ شرایط مداخله‌گر اثر گذار؛ استراتژی های اثر گذار؛ پیامدهای کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان و سه مؤلفه (آشفته و شکننده، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده) برای تبیین کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان وجود دارند.
در بیان شاخص‌های کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان سه شاخص اصلی وجود دارند که این سه شاخص از تجمیع چندین گویه مرتبط با مفهوم‌سازی کیفیت زندگی بازنشستگان درست شده اند. در بین این شاخص‌های سه‌گانه شاخص (ql1) به معنی «آشفتگی و شکنندگی» با ضریب 63/0 دارای بیشترین وزن در تبیین شاخص کل کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان (QL) است. بر همین اساس (ql3) به معنی «نااطمینانی و هراس از آینده» با ضریب 63/0 دارای وزن کمتری در تبیین کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان داشته است. لازم به توضیح است که این سؤالات از همه مصاحبه شوندگان پرسیده شده و از نظر آنان منبع کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان به این سه دسته بندی محدود می‌شود و همه سه دسته به خوبی و با ضرایب معنی داری توانسته‌اند کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان تبیین کنند. در بقیه متغیرها نیز همه بارهای عاملی با ضرایب بالایی توانسته‌اند مفاهیم اصلی را تبیین کنند.
شکل1. مدل معادله ساختاری برای تبیین ارایه الگوی کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان تأمین اجتماعی
اما در بحث روابط ساختاری نتایج حاصل از مدلسازی نشان داده است که اثر همه متغیرهای مستقل بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان تأمین اجتماعی معنادار بوده است. در همین ارتباط می‌توان گفت اثر بسترهای اثرگذار (آشفتگی هویت‌شغلی با هویت بازنشستگی، تحلیل استقلال و شایستگی و کاهش معنای زندگی) بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان با ضریب استاندارد 49/0 بیشترین اثر را داشته و پس از آن شرایط علی اثر گذار با مؤلفه‌های (نابسامانی مالی، سلامت پایین و سیاست‌های دولتی ضعیف) بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان با ضریب استاندارد 35/0 اثر مستقیم و معنی‌داری داشته و استراتژی‌های؛ عدم صیانت از حقوق بازنشستگان، تأمین مالی ضعیف، ضعف صندوق‌های بازنشستگی و برنامه غذایی نامنظم روی هم رفته توانسته‌اند با ضریب استاندارد 30/0 بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان تأثیر داشته باشند. همزمان نیز اثر پیامدها و شرایط مداخله‌گر نیز با ضرایب استاندارد 16/0 و 13/0 توانسته‌اند اثر معنی‌داری بر کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان داشته باشند.
علاوه بر روابط اصلی در مدل می‌توان برخی روابط ساختاری را نیز تحلیل کرد. برای مثال شرایط علی هم بر بسترهای کیفیت زندگی بازنشستگان تأمین اجتماعی با ضریب (36/0) و هم بر استراتژی‌های کیفیت زندگی بازنشستگان تأمین اجتماعی با ضریب (47/0) اثر معنی‌داری دارند. همچنین اثر جداگانه شرایط مداخله‌گر و بسترها بر استراتژی‌های تبیین کیفیت زندگی بازنشستگان تأمین اجتماعی معنادار بوده است. در نهایت خود استراتژی‌های کیفیت زندگی بازنشستگان تأمین اجتماعی توانسته‌اند اثر مستقیم و معنی‌داری بر پیامدهای کیفیت زندگی بازنشستگان تأمین اجتماعی داشته‌اند. در کل مثبت بودن تمام بارهای عاملی مدل گویای مستقیم و معنی‌داری بودن روابط موجود در مدل است.
جدول7. برآورد وزن‌های رگرسیونی روابط ساختاری موجود در مدل با نرم‌افزار Amos
|
|
| Estimate | S.E. | C.R. | P | Label |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bes | <--- | shE | .957 | .245 | 3.906 | *** |
|
Str | <--- | Bes | .971 | .187 | 5.202 | *** |
|
Str | <--- | shM | 1.259 | .215 | 5.849 | *** |
|
Str | <--- | shE | 1.206 | .177 | 6.811 | *** |
|
Pai | <--- | Str | 1.267 | .187 | 6.790 | *** |
|
QL | <--- | shM | .962 | .159 | 6.055 | *** |
|
QL | <--- | shE | 1.031 | .155 | 6.645 | *** |
|
QL | <--- | Pai | .312 | .086 | 3.610 | *** |
|
QL | <--- | Str | 1.190 | .179 | 6.647 | *** |
|
QL | <--- | Bes | .713 | .079 | 9.032 | *** |
|
ql1 | <--- | QL | 1.000 |
|
|
|
|
ql2 | <--- | QL | 1.492 | .242 | 6.174 | *** |
|
ql3 | <--- | QL | .803 | .092 | 8.735 | *** |
|
bes1 | <--- | Bes | 1.000 |
|
|
|
|
bes2 | <--- | Bes | 1.859 | .236 | 7.884 | *** |
|
bes3 | <--- | Bes | .903 | .115 | 7.884 | *** |
|
shm1 | <--- | shM | 1.000 |
|
|
|
|
shm2 | <--- | shM | 1.271 | .184 | 6.919 | *** |
|
she1 | <--- | shE | 1.000 |
|
|
|
|
she2 | <--- | shE | .834 | .097 | 8.584 | *** |
|
she2 | <--- | shE | .669 | .124 | 5.389 | *** |
|
str1 | <--- | Str | 1.000 |
|
|
|
|
str2 | <--- | Str | .995 | .132 | 7.536 | *** |
|
str3 | <--- | Str | .922 | .117 | 7.896 | *** |
|
str4 | <--- | Str | 1.281 | .151 | 8.455 | *** |
|
pai1 | <--- | Pai | 1.000 |
|
|
|
|
pai2 | <--- | Pai | 1.180 | .137 | 8.615 | *** |
|
به منظور بررسی تفاوت معنادار اثر متغیر آشکار بر پنهان، به وزن‌های رگرسیونی مراجعه می‌شود. مقدار (C.R) مقداری است که با نسبت بحرانی خوانده می‌شود. این مقدار که از محاسبه نسبت مقدار برآورد شده غیر استاندارد برای پارامتر (Estimate) به خطای معیار (S.E) محاسبه شده برای همان پارامتر حاصل می‌شود، نشان می‌دهد که در صورت رد فرضیه صفری که مقدار این پارامتر را برابر صفر قرار می‌دهد، تا چه حد احتمال خطا وجود دارد. مقادیر سه ستاره (***) در قسمت (P) به معنای تأیید فرضیه با مقدار صفر است. در جدول فوق قضاوت کردن به وجود تفاوت معنادار بین ضریب محاسبه شده و صفر به صفر درجه خطا منجر می‌شود. با توجه به اینکه تا 5 درصد میزان خطا قابل قبول است، بنابراین نتیجه نهایی این است که پارامتر محاسبه شده در تمامی‌موارد دارای تفاوت معنادار با صفر است. در کل این اظهارات برای نمونه‌های بزرگتر جامعه آماری مناسب است.
بررسي شاخص‌هاي برازش مدل
يافتن يک مدل نظري که به لحاظ آماري معنادار و همچنين داراي معنا و مفهوم نظري و کاربردي باشد، هدف اوليه بکارگيري مدلسازي معادله ساختاري است. در روش مدلسازی برای ارزشیابی برازندگی مدل، معیارهای زیادی وجود دارد. در جدول (8) این معیارها به همراه میزان مورد قبول و مقدار به دست آمده برای مدل پژوهش ارائه شده است. این شاخص های بیان شده برازندگی مدل طراحی شده را نشان می‌دهند که نشان دهنده برازندگی و تناسب خوب مدل است. به عبارتی مدل نظری تحقیق تأیید می‌شود. از آنجایی که این مدل توسط شاخص های برازندگی تأیید شد، بنابراین استفاده از آن برای آزمون فرضیه‌‌ها صحیح و به جا است.
جدول8. شاخص های برازندگی مدل نهایی
شاخص | شاخص برازش | نماد | مقدار بدست آمده | برازش قابل قبول | تفسیر شاخص | |||||
شاخص‌های برازش مطلق | شاخص نیکویی برازش | GFI | 0.975 | بزرگتر از 0.9 | با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده بیشتر از 0.9 است برازش مدل مورد تأیید است. | |||||
شاخص نیکویی برازش تعدیل شده | AGFI | 0.981 | بزرگتر از 0.9 | با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده بیشتر از 0.9 است برازش مدل مورد تأیید است. | ||||||
شاخص‌های برازش تطبیقی | شاخص برازش هنجار نشده | TLI | 0.987 | بزرگتر از 0.9 | با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده بیشتر از 0.9 است برازش مدل مورد تأیید است. | |||||
شاخص برازش تطبیقی | CFI | 0.966 | بزرگتر از 0.9 | با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده بیشتر از 0.9 است برازش مدل مورد تأیید است. | ||||||
شاخص برازش افزایش | IFI | 0.939 | بزرگتر از 0.9 | با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده بیشتر از 0.9 است برازش مدل مورد تأیید است. | ||||||
شاخص‌های برازش مقتصد | شاخص برازش مقتصد هنجار شده | PNFI | 0.995 | بزرگتر از 0.9 | با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده بیشتر از 0.9 است برازش مدل مورد تأیید است. | |||||
ریشه میانگین مربعات خطا برآورد | RMSEA | 0.072 | کوچکتر از 0.08 | با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده کمتر از 0.08 است برازش مدل مورد تأیید است. | ||||||
نسبت کای دو به درجه آزادی | CMIN/df | 2.315 | مقدار بین 1 تا 3 | با توجه به اینکه مقدار محاسبه شده کمتر از 3 است برازش مدل تأیید می‌شود. | ||||||
نتیجه گیری
در بخش استنباطی نیز رابطه همه مؤلفه‌های استخراجی بر کیفیت زندگی بازنشستگان در آزمون همبستگی و مدلسازی معادله ساختاری انجام شده است. بر اساس این نتایج در اولین فرض مؤلفه نابسامانی مالی با کیفیت زندگی (آشفته و شکننده، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده) بازنشستگان استان ایلام رابطه دارد. کیفیت زندگی بازنشستگان استان ایلام در سه وضعیت (آشفته و شکننده، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده) شناسایی شده و در استنباط آماری هرجا از آن بحث شد، منظور کیفیتی از زندگی است که درآن بازنشستگان وضعیتی آشفته و شکننده، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده را تجربه کرده‌اند. بنابراین با توجه به اعداد به دست آمده؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**570/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه نابسامانی مالی با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد؛ يعني هر چه مؤلفه نابسامانی مالی قوی‌تر باشد، میزان کیفیت زندگی بازنشستگان از لحاظ آشفته و شکننده‌گی، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده نیز بیشتر خواهد شد. این یافته در راستای مطالعات نیس (2002)، اسانتاچای (2004) و نوردن فلت(2008) بوده است که به نقش سرمایه اقتصادی، درآمد و مسائل مالی در افزایش کیفیت زندگی سالمندان اشاره کرده‌اند. در فرض دوم نیز با توجه به اعداد به دست آمده؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**873/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه سلامت پایین با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد؛ يعني هر چه مؤلفه سلامت پایین قوی‌تر باشد، میزان کیفیت زندگی بازنشستگان از لحاظ آشفته و شکننده‌گی، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده نیز بیشتر خواهد شد. این نتیجه قوی نشان داده که سطح سلامت بازنشستگان شدیداً با کیفیت زندگی آنها گره خورده است. این یافته در تأیید یافته‌های مطالعات رشیدی و همکاران (1395)، فارهار (1995) و هولوپائینن (2019) بوده است که به نقش بیمارهای‌های مزمن جسمی، بیماری، و زوال عقل در کیفیت زندگی سالمندان اشاره کرده‌اند. در فرض سوم نیز مؤلفه سیاست‌های دولتی ضعیف با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان استان ایلام با ضریب همبستگي پیرسون مثبت (**165/0=r) رابطه دارد. در فرض چهارم نیز با توجه به اعداد به دست آمده؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد (000/0=sig) و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**294/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه آشفتگی هویت شغلی با هویت بازنشستگی و کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد؛ يعني هر چه مؤلفه آشفتگی هویت شغلی با هویت بازنشستگی قوی‌تر باشد، میزان کیفیت زندگی بازنشستگان از لحاظ آشفته و شکننده‌گی، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده نیز بیشتر خواهد شد. در استنباط پنجم نیز با توجه به سطح معنی‌داری و ضريب همبستگي پیرسون مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه تحلیل استقلال و شایستگی و کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان وجود دارد. در استنباط ششم نیز مؤلفه کاهش معنای زندگی با کیفیت زندگی بازنشستگان استان ایلام با ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**426/0=r) رابطه دارد. در استنباط هفتم نیز با توجه به اعداد به دست آمده؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**302/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه تغییر روال کار- زندگی با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد؛ يعني هر چه مؤلفه تغییر روال کار- زندگی قوی‌تر باشد، میزان کیفیت زندگی بازنشستگان از لحاظ آشفته و شکننده‌گی، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده نیز بیشتر خواهد شد. در استنباط هشتم نیز مؤلفه دلهره و نگرانی با کیفیت زندگی بازنشستگان استان ایلام رابطه دارد و در استنباط نهم نیز با توجه به ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**118/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه عدم صیانت از حقوق بازنشستگان با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد؛ يعني هر چه مؤلفه عدم صیانت از حقوق بازنشستگان قوی‌تر باشد، میزان کیفیت زندگی بازنشستگان از لحاظ آشفته و شکننده‌گی، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده نیز بیشتر خواهد شد. در استنباط دهم مؤلفه تأمین مالی ضعیف با ضریب 227/0 رابطه مثبتی با کیفیت زندگی بازنشستگان استان ایلام رابطه دارد. در استنباط یازدهم مؤلفه ضعف صندوق‌های بازنشستگی با کیفیت زندگی بازنشستگان استان ایلام رابطه دارد. در استنباط دوازدهم با توجه به اعداد به دست آمده؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد و ضريب همبستگي پیرسون مثبت (**435/0=r) مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه برنامه غذایی نامنظم با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد. در استنباط سیزدهم مؤلفه پایان زندگی و تنهایی با ضریب همبستگی مثبت 202/0 با کیفیت زندگی بازنشستگان استان ایلام رابطه دارد. این یافته در تأیید نتایج مطالعات موسوی و مصطفایی(1390)، فرزانه و علیزاده(1391)، خوش‌فر و همکاران(1392) و فارهار(1995) بوده است که به نقش حمایت رسمی‌و غیر رسمی، حمایت اجتماعی و ارتباطات اجتماعی در کیفیت زندگی سالمندان اشاره کرده‌اند. در نهایت در آخرین استنباط با توجه به اعداد به دست آمده؛ یعنی سطح معنی‌داری کمتر از 5 درصد و ضريب همبستگي پیرسون مثبت مي‌توان این نتيجه گرفت كه رابطه مستقيم و معني‌داري بين مؤلفه احساس پشیمانی شدید با کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان دارد؛ يعني هر چه مؤلفه احساس پشیمانی شدید قوی‌تر باشد، میزان کیفیت زندگی نابسامان بازنشستگان از لحاظ آشفته و شکننده‌گی، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده نیز بیشتر خواهد شد.
در راستای تأیید این روابط و تأیید مدل استخراجی کشف شده آزمون مدلسازی و معادله ساختاری نیز انجام شد. بر همین اساس به منظور تعیین شدت و جهت تأثیر این متغیرها بر کیفیت زندگی بازنشستگان از یک مدل معادله ساختاری بهره گرفته شده که نحوه سنجش یک متغیر پنهان را با استفاده از دو یا تعداد بیشتری متغیر مشاهده شده تعریف می‌کند. در این مدل 17 متغیر مشاهده شده وجود دارد که این متغیرها از تجمیع تعداد زیادی گویه حاصل شده‌اند. برخی از متغیرهای مشاهده شده شامل متغیرهای مستقل اصلی پژوهش هستند که در مدل پارادایمی‌بخش کیفی پژوهش مشخص شده و برای تبیین اثر متغیرهای مستقل بر تبیین مدل کیفیت زندگی بازنشستگان به کار رفته‌اند. این متغیرهای آشکار شاخص‌های اصلی از متغیرهای مستقل و وابسته هستند که در متغیرهایی چون: بسترهای اثرگذار (آشفتگی هویت‌شغلی با هویت‌بازنشستگی، تحلیل استقلال و شایستگی و کاهش معنای زندگی) بر تبیین کیفیت زندگی بازنشستگان؛ شرایط علی اثر گذار بر تبیین کیفیت زندگی بازنشستگان (نابسامانی مالی، سلامت پایین و سیاست‌های دولتی ضعیف)؛ شرایط مداخله‌گر اثر گذار بر تبیین کیفیت زندگی بازنشستگان (تغییر روال کار- زندگی و دلهره و نگرانی)؛ استراتژی اثر گذار بر کیفیت زندگی بازنشستگان (عدم صیانت از حقوق بازنشستگان، تأمین مالی ضعیف، ضعف صندوق‌های بازنشستگی و برنامه غذایی نامنظم)؛ پیامدهای کیفیت زندگی بازنشستگان (پایان زندگی و تنهایی و احساس پشیمانی شدید) و سه مؤلفه (آشفته و شکننده، بی‌ثباتی مالی و نااطمینانی و هراس از آینده) برای تبیین کیفیت زندگی بازنشستگان وجود دارند.
در بحث روابط ساختاری نتایج حاصل از مدلسازی نشان داده است که اثر همه متغیرهای مستقل بر کیفیت زندگی بازنشستگان تأمین اجتماعی معنادار بوده است. در همین ارتباط می‌توان گفت اثر بسترهای اثرگذار (آشفتگی هویت‌شغلی با هویت‌بازنشستگی، تحلیل استقلال و شایستگی و کاهش معنای زندگی) بر کیفیت زندگی بازنشستگان با ضریب 49/0 بیشترین اثر را داشته و پس از آن شرایط علی اثر گذار با مؤلفه‌های (نابسامانی مالی، سلامت پایین و سیاست‌های دولتی ضعیف) بر کیفیت زندگی بازنشستگان با ضریب 35/0 اثر مستقیم و معنی‌داری داشته و استراتژی‌های؛ عدم صیانت از حقوق بازنشستگان، تأمین مالی ضعیف، ضعف صندوق‌های بازنشستگی و برنامه غذایی نامنظم روی هم رفته توانسته‌اند با ضریب 30/0 بر کیفیت زندگی بازنشستگان تأثیر داشته باشند. همزمان نیز اثر پیامدها و شرایط مداخله‌گر نیز با ضرایب 16/0 و 13/0 توانسته‌اند اثر معنی‌داری بر کیفیت زندگی بازنشستگان داشته باشند.
جامعه‌شناسان و روانشناسان اجتماعي زیادی توجه خود را به كيفيت زندگي گروه‌ها و جوامع معطوف کردند و در دهه 60، اين موضوع وارد عرصه مطالعات راجع به سلامت رواني شد. همچنین در دهه 80 موضوعات كيفيت زندگي با تاكيد بر درك فرد از موقعيت خود، به تدريج وارد عرصه تحقيقات پزشكي شد. به طور کلی پژوهشگران بر سه اصل در ارتباط با کیفیت زندگی اتفاق نظر دارند؛ اول اینکه کیفیت زندگی یک ارزشیابی ذهنی است و به قضاوت افراد راجع به زندگی بستگی دارد. دوم اینکه کیفیت زندگی یک ماهیت پویا و دینامیک است بدین معنا که کیفیت زندگی فرایندی وابسته به زمان بوده و تغییرات درونی و برونی در آن دخالت دارد و نهایتاً کیفیت زندگی یک مفهوم چند بعدی است و باید از زوایا و ابعاد مختلف سنجیده شود. بر همین اساس کیفیت زندگی بازنشستگان از نظر خود آنها و نخبگان این حوزه بررسی و تحلیل شده است و الگوی بومی آن نیز که برای تبیین وضعیت بازنشستگان ایران مطلوب است، ارایه شده است و بر اساس آن کیفیت زندگی آشفته، بی ثبات و شکننده بازنشستگان به علت نابسامانی مالی و سلامتی و سیاست‌های دولتی ضعیف در بستر آشفتگی هویتی، تحلیل شایستگی و کاهش معنای زندگی با مداخله و نگرانی تغییر روال کار- زندگی با راهبردهای عدم صیانت از حقوق بازنشستگان، تأمین مالی و برنامه غذایی ضعیف و ضعف صندوق‌های بازنشستگی به پیامدهای ناگوار پایان زندگی و تنهایی و احساس پشیمانی شدید تبدیل شده است.
این الگوی کیفی دارای چند مشخصه مهم است. در گام اول تصویر جامعی از وضعیت کیفیت زندگی بازنسشتگان ایلام ارایه داده است. این توصیف به خوبی بیان می‌کند که کیفیت زندگی آنها آشفته و شکننده، از لحاظ مالی بی‌ثبات و از لحاظ روانی دارای ترس و هراس و ناامیدی از آینده است. که خود مهمترین علائم خطر برای این قشر از افراد جامعه است. این توصیف منفی و ناراحت کننده همزمان محصل توافق فکری اغلب بازنسشتگان و حتی کارشناسان و نخبگانی است که درگیر مسایل بازنشستگان تأمین اجتماعی هستند. البته این وضعیت مورد تأیید همه بازنسشتگان شرکت کننده در بخش کمی پژوهش بوده و این وضعیت را تأیید می‌کنند.
در بعد دیگر اگر به خوبی در مدل دقت شود، به دلایل و زمینه‌های شکل‌گیری چنین کیفیتی از زندگی به روشنی اشاره شده است و این دلایل تجمیع بسیاری از نگاه‌های کارشناسانه با همدیگر است. اتفاق نظر همگانی مهمترین دلایل را در پایین بودن دریافت‌های مالی و کهولت سن و سیاست‌های کلان نامناسب بیان کرده‌اند که در زمینه‌های آشفتگی هویت شغلی با بازنشستگی، تحلیل قوا به دلیل پیری، دیدن مرگ دوستان و همکارن و تغییر روال کاری و دلهره همگی آن دسته از شرایط زمینه‌ای تأثیر گذار بر کیفیت زندگی بازنسشتگان ایلامی بوده است. چنین وضعیتی حاصل راهبردهای اشتباهی مانند عدم حمایت و صیانت از حقوق آنها، تأمین مالی ضعیف، ضعف صندوق‌ها و حتی برنامه غذایی نامناسب بوده است. همه این شرایط پیامد ناگواری برای آنها به وجود آورده که در برخی انتظار برای اتمام زندگی و ناامیدی بوده و در برخی دیگر اعتراضات خیابانی مکرر را می‌توان نتیجه چنین وضعیتی تصور کرد.
پیشنهادهای کاربردی
یافته‌های این پژوهش ضمن روشن کردن ابعاد مختلفی از پژوهش به یافته‌هایی دست یافته که می‌توان از آنها راهکارهایی برای بهبود وضعیت آنها پیشنهاد کرد. در اولین پیشنهاد باید دست به دامن آموزش خانواده‌ها شد و همواره باید آنها را مورد توجه قرار داد و از لحاظ روحی و روانی نباید اجازه داد که بازنشستگان در موقعیت‌های استرس‌زای زندگی قرار گیرند و همواره حمایتهای اعضای خانواده به ویژه جوانان از آنها انگیزه‌بخش شرایط کلی بازنشستگان باشد. علاوه بر این اعضای خانواده می‌توانند با مشارکت دادن آنها در خانواده و جامعه احساسات منفی را از آنها دور کنند. همچنین اعضای خانواده با نهادينه کردن احترام به بازنشستگان در بين کودکان و نوجوانان و جوانان از طريق آموزش در کتب درسي در سطوح مختلف اهمیت آنها را مورد توجه قرار می‌دهد.
در حوزه نهادی نیز نیاز هست که نهادهای حمایتی غیردولتی برای دوران بازنشستگی تشکیل شوند و در برخی از مسایل دوران بازنشستگی به کمک آنها بیایند و در مواردی هم با خدمات پيشگيرانه در حوزه‌های درمان بیشتر به آنها توجه داشته باشند.
با توجه به نتایج پژوهش که میزان کیفیت زندگی بازنشستگان در حد پایین بود بایستی امکاناتی فراهم شود که بازنشستگان در درون خانواده و برخوردار از حمایت های آنها بوده و در جامعه هم فعال و در ارتباط با هم قطاران خود باشند.
پیشنهادهای پژوهشی
- به پژوهشگران پیشنهاد می شود تجربه زیسته بازنشستگان را با استفاده از روش پدیدار شناسی انجام دهند.
- پژوهشهایی درباره کیفیت زندگی بازنشستگان سایر استان ها انجام گیرد.
- تجربه موفق کشورهای پیشرو درباره کیفیت زندگی بازنشستگان بررسی و با کشور ایران مقایسه گردد.
اسمعیلی، رقیه؛ اسماعیلی، مهرداد. (۱۳۹۷). کیفیت زندگی سالمندان: مطالعه فراترکیب، پژوهش در دین و سلامت، دوره ۴(۲): ۱۰۵- ۱۱۶.
جعفری‌ثانی، فاطمه؛ برخورداری‌شریف‌آباد، معصومه؛ سالاری، محمدمهدی. (1400). بررسی کیفیت زندگی مراقبین (خانواده) بیماران تحت همودیالیز. مجله پرستاری و مامایی، ۱۹ (۱۱):۹۲۹-۹۲۰.
حکیمی‌نیا، بهزاد؛ پورافکاری، نصرالله؛ غفاری، داریوش. (1396). عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی با تأکید بر هوش اجتماعی و سلامت اجتماعی (مطالعة موردی: شهر کرمانشاه). جامعه شناسی کاربردی، 28(2): 163-178.
خوش فر، غلامرضا؛ خواجه شکوهی، غلامرضا؛ کرمی، شهاب و بارگاهی، رضا. (1392). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در نواحی شهری مطالعه موردی: نواحی شهری گرگان. فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال3، شماره9.
دشتی‌خویدکی، محمدحسن؛ کمالی‌زارچ، محمود؛ محمدی‌احمدابادی، ناصر؛ حسینی، حیدر. (1399). مقایسه کیفیت زندگی در بین کارگران فعال و غیرفعال. مجله علمي پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي شهید صدوقی يزد، ۲۸ (۸):۲۹۶۰-۲۹۷۰.
رباني خوراسگاني، علي؛ کيانپور، مسعود. (1386). «مدل پيشنهادی برای سنجش کيفيت زندگی : مطالعه اصفهان»، مجله دانشکده ادبيات و علوم انسانی، ش4: 67-108.
رحیمی مهدی. (1386). بررسی رابطه بین الگوهای ارتباطی خانواده وکیفیت زندگی دانش آموزان دوره متوسطه شیراز پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.
رشیدی، معصومه؛ عبادی، عباس؛ فتحی‌آشتیانی، علی؛ نوبهار، منیر؛ حاجی‌امینی، زهرا. (1395). مقایسه کیفیت زندگی بازنشستگان در کارکنان درمانی و اداری یکی از مراکز آموزشی و درمانی تهران. فصلنامه مدیریت ارتقای سلامت. ۱۳۹۵; ۶ (۱) :۱-۷.
سلیم زاده، حمیده؛ افتخار، حسن؛ ابوالقاسم پور، رضا و مقیم بیگی، عباس. (1386). اشتغال مجدد بازنشستگان و شاخص های کیفیت زندگی رفاه اجتماعی، دوره7، شماره 26، صص 287- 298.
غفاری، غلامرضا؛ کریمی، علیرضا؛ نوذری، حمزه. (1391). روند مطالعه کیفیت زندگی در ایران. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1(3): 107-134.
فرزانه، سیف الله و علیزاده، سمیه. (1392). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت اجتماعی سالمندان شهر بابل. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی و فرهنگی، دوره2، شماره1، صص 183- 202.
کریمیان‌آبدر، بتول؛ کریمی‌افشار، عشرت. (1400). بررسی رابطه بین تاب‌آوری با کیفیت زندگی و امید به زندگی مادران کودکان ناشنوا. مجله پرستاری و مامایی، ۱۹ (۱۱):۸۹۶-۸۸۸.
کسانی، عزیز؛ منتی، رستم؛ منتی، والیه؛ شجاع، محسن و میر بلوچ زهی، علی. (1393). بررسی عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی و ارتباط آن با کیفیت زندگی در سالمندان شهر ایلام. مجله علوم پزشکی صدرا، دوره2، شماره3، صص 235- 244.
کشاورز، حسین؛ اسکندری، ناهید؛ قنبریان، الهه؛ انیسی، جعفر؛ راهنجات، امیرمحسن. (1396). نقش متغیرهای جمعیت شناختی و سلامت روان در کیفیت زندگی بازنشستگان نیروهای مسلح. پرستار و پزشک در رزم. ۱۳۹۶; ۵ (۱۷) :۴۶-۵۴.
مالک، معصومه، حسنخانی، هادی، درویش پور کاخکی، علی، اصغری جعفرآبادی، محمد، منصوری آرانی، محمدرضا، محمدنژاد سارا.(1395). کیفیت زندگی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی، اجتماعی، اقتصادی و سلامتی بازنشستگان شهر تبریز. نشریه پژوهش پرستاری ایران ۱۳۹۵; ۱۱ (۱) :۴۱-۳۴
معتمدی, عبدالله؛ اعظمی، یوسف؛ رستمی، مسعود و جلاوند، محمد. (1399). کیفیت زندگی در بازنشستگی: نقش ویژگی‌های شخصیتی، راهبردهای مقابله‌ای و نگرش مذهبی. فصلنامه روانشناسی پیری، دوره 6، شماره3، صص 205- 217.
موسوی، مرضیه و مصطفایی، اقدس. (1390). تحلیل کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته شهر تهران (با تاکید بر حمایتهای اجتماعی رسمی‌و غیررسمی)، فصلنامه برنامه ریزی و رفاه اجتماعی، دوره 2، شماره7، صص 137- 164.
نوابخش، مهرداد. (1391). کیفیت زندگی شهری و برخی عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در شهر کرمانشاه، فصلنامه مطالعات شهری، سال دوم، شماره سوم، تابستان 1391: 82 – 65.
Berninger, A., Webber, M. P., Weakley, J., Gustave, J., Zeig-Owens, R., Lee, R., ... & Prezant, D. J. (2010). Quality of life in relation to upper and lower respiratory conditions among retired 9/11-exposed firefighters with pulmonary disability. Quality of Life Research, 19, 1467-1476.
Epley, D, & Menon, M. (2008). A Method of Assembling Cross sectional Indicators into a Community Quality of Life, Social Indicators Research, Vol. 88, No, 2, PP. 281–296.
Fumincelli, L., Mazzo, A., Martins, J. C. A., & Mendes, I. A. C. (2019). Quality of life and ethics: A concept analysis. Nursing Ethics, 26(1), 61–70. https://doi.org/10.1177/0969733016689815
Gerasimoula, K., Lefkothea, L., Maria, L., Victoria, A., Paraskevi, T., & Maria, P. (2015). Quality of life in hemodialysis patients. Materia socio-medica, 27(5), 305.
Holopainen, A., Siltanen, H., Pohjanvuori, A., Mäkisalo-Ropponen, M., & Okkonen, E. (2019). Factors Associated with the Quality of Life of People with Dementia and with Quality of Life-Improving Interventions: Scoping Review. Dementia, 18(4), 1507–1537. https://doi.org/10.1177/1471301217716725
Jiménez-Aguilera, B; Baillet-Esquivel, L.E; Ávalos-Pérez, F; Campos- Aragón, L. (2016). Dependencia funcional y percepción de apoyo familiar en el adulto mayor, Atención Familiar, 23 (4) (2016), pp. 129-133
Markides, Kyriakos S., Quality of Life. Borgatta, Edgar F. & Rhonola J. V. Montgomery(eds), (2000). Encyclopedia of Sociology. Vol. 4, McMillan Reference, U.S.A.
Moradi, F., Tourani, S., Ziapour, A., Abbas, J., hematti, M., Moghadam, E. J., Aghili, A., & Soroush, A. (2020). Emotional Intelligence and Quality of Life in Elderly Diabetic Patients. International Quarterly of Community Health Education. https://doi.org/10.1177/0272684X20965811
Santana-Berlanga, N.R; Porcel-Gálvez, A. M; Botello-Hermosa, A; Barrientos-Trigo, S. (2020). Instruments to measure quality of life in institutionalised older adults: Systematic review, Geriatric Nursing, https://doi.org/10.1016/j.gerinurse.2020.01.018.
Sun, R; Karaca, Z; Wong, HS. (2018). Trends in Hospital Emergency Department Visits by Age and Payer, 2006-2015. HCUP Statistical Brief 238. Agency for Healthcare Research and Quality, Rockville, MD. Retrieved from; www.hcup-us.ahrq.gov/reports/statbriefs/sb238-Emergency-Department-Age-Payer-2006-2015.pdf.
Veenhoven, Ruut. (2007). Quality of Life Research, In 21th century Sociology: A Reference Handbook, Brynt, C.D. and Peck, D.L. (eds). Volume 2, chapter 7
World Health Organization, WHO Interim report. (2015). People-centred and integrated health services: an overview of the evidence (WHO/HIS/SDS/2015.7). Retrieved from: http://www.who.int/servicedeliverysafety/areas/people-centred-care/evidence-overview/en/
Compilation of the Structural Equation Model for Predicting the Quality of Life of Retirees of the Social Security Organization of Ilam Province
Abstrsct
Studying and analyzing the quality of life is one of the most important areas of social studies in different countries, and extensive studies have been conducted in different parts of societies. Based on this, this research seeks to develop a structural equation model for predicting the quality of life of social security retirees in Ilam province. The research method was survey type. The statistical population included all the retirees of Ilam province, 374 people were selected as a sample using Cochran's formula, and statistical information was collected from them with the help of medical records. The results of the research showed that the relationship of all extracted components on the quality of life of retirees was significant, and in the structural equation modeling section, all effects were significant with acceptable coefficients. The effect of the influencing factors (confusion of work identity with retirement identity, analysis of independence and competence and reduction of the meaning of life) on the disordered quality of life of retirees has the greatest effect with a coefficient of 0.49, followed by the causal conditions with the components (financial disorder, poor health and policies weak government) has a direct and significant effect on the disorderly quality of life of retirees with a coefficient of 0.35 and strategies; Lack of protection of pensioners' rights, poor funding, weak pension funds and irregular meal plan together have been able to affect the disorderly quality of life of retirees with a factor of 0.30. At the same time, the effect of outcomes and intervening conditions with coefficients of 0.16 and 0.13 have been able to have a significant effect on the quality of life of retired retirees.
Keywords: quality of life, retirees, social security, structural equations.
[1] . Quality of life
[2] . Santana-Berlanga
[3] . World Health Organization
[4] . Santana-Berlanga
[5] . Jiménez-Aguilera
[6] . Sun
[7] . Moradi
[8] . Holopainen
[9] . Fumincelli
[10] . Gerasimoula
[11] . Berninger
[12] . Quality of Life/Life Quality
[13] Epley & Menon
[14] . http://toptahlil.com
