نقش شاخص‌های اخلاق اسلامی از منظر جامعه شناسی دینی بر عملکرد سازمانی دانشگاهها با تکیۀ بر اندیشۀ امام خمینی(س)

الموضوعات :

سید جعفر حسینی ¹ ( دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق و اندیشه‌های امام خمینی (ره)، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران )
رحیم وکیل زاده ² ( استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران (نویسنده مسئول). [e-mail] )
حسن موثقی ³ ( دانشیار گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. )

تاريخ الإرسال : 05 الخميس , صفر, 1444 تاريخ التأكيد : 22 الأحد , صفر, 1444 تاريخ الإصدار : 29 الإثنين , رجب, 1444

الکلمات المفتاحية: عملکرد سازمانی, جامعه‌شناسی دینی, شاخص‌های اخلاقی, امام خمینی (س), آموزههای اسلامی,

ملخص المقالة :

هدف از کارگزاری و مسئولیت در نظام مقدس جمهوری اسلامی، تلاش برای اجرای احکام الهی جهت رساندن بشر و عالم انسانیت به کمال و سعادت دنیوی و اخروی می‌باشد. بنابراین کارگزاران باید از میان شایسته‌ترین‌ها انتخاب شوند و به فضایل حسنۀ اخلاقی آراسته گردند تا بتوانند رسالت کارگزاری را به نحو احسن به انجام رسانند. بر این اساس، هدف از انجام مطالعۀ حاضر، بررسی شاخص‌های اخلاقی از منظر جامعه شناسی دینی و تأثیر آن بر عملکرد کارگزاران دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز بوده است. بدین منظور جامعه پژوهش، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز انتخاب‌ شده است. بنا بر ماهیتِ تحقیق و داده‌های مورد نیاز، مدیران، اعضاء هیات‌ علمی و کارمندان واحد دانشگاهی مزبور به‌ عنوان جامعه آماری تحقیق انتخاب‌شده است. جمع‌آوری داده‌ها، از طریق پرسشنامه محقق ساخته انجام پذیرفته است که میزان روایی و پایایی آن به ترتیب با روش روایی محتوایی و سازگاری درونی (شاخص آلفای کرونباخ) بررسی و مورد تأیید قرارگرفته است. نتایج حاصل از تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها با آزمون رگرسیون خطی چندگانه نشان داد که اخلاق اسلامی شامل زیر شاخص‌های: ایمان، تقوا، اخلاص، تواضع، توکل، برآورده کردن نیازهای مردم، خوشرویی و حسن خلق، عفو و گذشت، عدالت، انتقادپذیری، امانت‌داری، تعاون و مراقبت از بیت‌المال بر عملکرد کارکنان تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد.

المصادر:

• قرآن مجید.


• پیامبر (ص)، (1385)، «نهج الفصاحه»، مترجم: کرمی فریدنی، علی، انتشارات حلم، قم.


• امام علی (ع)، (1385)، «نهج البلاغه»، ترجمه: دشتی، محمد، انتشارات قدس، قم، چاپ هفتم.


• امام سجاد (ع)، (1386)، «صحیفه سجادیه»، انتشارات وزارت ارشاد، شرکت کارآفرینان فرهنگ، تهران.


• ابن اثیر، مبارک بن محمد،(1367)، «النهایة فی غریب الحدیث و الأثر»، محقق: طناحی، محمود محمد، مؤسسه مطبوعاتی اسماعلیان، قم.


• اجرائی عبدالستار، (1380)، «منشور علوی در فرمان به مالک»، نشر نوید اسلام، قم.


• امام خمینی، روح الله، (1371)، «شرح چهل حدیث»، مؤسسه نشر آثار امام خمینی ، تهران.


• امام خمینی، روح الله، (1383)،شرح چهل حدیث، تهران: مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج، چاپ بیست و نهم.


• امام خمینی، روح الله، (1385)، «صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی »، دوره 22 جلدی، مؤسسه نشر آثار امام خمینی ، چاپ و نشر عروج، تهران.


• اسکندری، استیره و منصور ایراندوست، (1394)، «رابطۀ اخلاق کاری و رفتار شهروندی سازمانی با عملکرد سازمانی»، فصلنامۀ اخلاقدرعلوم‌وفناوری؛ سال دهم، ش 4، ص 107 تا 114.


• بریمانی ابوالقاسم، علیزاده پاجی وحید، (1398)، رابطه بین خلاقیت سازمانی و شادکامی با عملکرد سازمانی کارکنان اداره راه و ترابری، نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی ، دوره 9 ، شماره 3، ص 1- 24


• بوداقی، حسن، (1394)، «مطالعۀ سیرت نیکوی مدیران و رابطۀ آن با رفتار شهروندی سازمانی (مطالعۀ موردی: کارکنان دانشگاه ارومیه)»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت آموزشی، مرکز آموزش‌های نیمه‌حضوری، دانشگاه ارومیه.


• تقی‌زاده، هوشنگ، مصطفی ضیائی حاجی‌پیرلو و عبدالحسین شکری، (1394)، بررسی رفتارهای فرا نقشی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی با رویکرد سیستمی، فصلنامه مدیریت اسلامی، 23(3)، 143-168.


• تقی‌زاده، هوشنگ و غفار تاری، (1386)، الگوی گرافیکی روش تحقیق در علوم انسانی، نشر حفیظ، تهران، چاپ اول.


• تقی‌زاده، هوشنگ و مصطفی ضیائی‌حاجی‌پیرلو، (1395)، بررسی روابط درونی مؤلفه‌های توانمندسازی کارکنان با توسعۀ الگوی ساختاری- مقایسه‌ای، پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی سال هشتم، شماره 2 (پیاپی 24): 85-111.


• تقی‌زاده، هوشنگ و مصطفی ضیائی‌حاجی‌پیرلو، (1397)، مقدمه‌ای بر کاربرد همبستگی و ‏رگرسیون آماری، ناشر مولف، ‏ تبریز، چاپ اول.


• تمیمی، آمدی، عبد الواحد، (1392)، «غررالحکم و دررالکلم»، مترجم: محمد رحمتی، صبح پیروزی، قم، چاپ چهارم.


• تنهایی، حسین، (1376)، «جامعه شناسی دین، جامعه شناسی دینی و جامعه شناسی اسلامی»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره 1، ص 8-16


• تیرگر، هدایت و محسن کمالی، (1395)، «بررسی رابطه بین سلامت معنوی و شفافیت سازمانی در رفتارهای اخلاقی کارکنان شهرداری رفسنجان»؛ فصلنامۀ مدیریت پیشرفت؛ دوره 2، شماره 1، صص 53-71.


• حرانی، ابن‌شعبه، (1384)، «تحف العقول عن آل‌الرسول (ص)»، مترجم: علی‌اکبر غفاری، انتشارات اسلامیه، قم


• حسن‌زاده ثمرین، تورج و سپیده سفیدکار، (1393)، «بررسی رابطه بین فضیلت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی»؛ فصلنامۀ مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)؛ سال 23، ش 76، ص 141 تا 155.


• حکاک، محمد، (1395)، «تأثیر جوّ اخلاقی و ایدئولوژی اخلاقی بر بهبود قضاوت اخلاقی دانشجویان رشتۀ مدیریت»، پژوهش‌های مدیریت در ایران؛ دوره 20، شماره 4، صص 35-50.


• حیدری، علی محمد، (1386)، «رساله حقوقی امام سجاد (ع)»، انتشارات نراقی، قم، چاپ هفتم.


• خانی جزنی، جمال، (1387)، «اخلاق کار و وجدان کار در کارآفرینی»؛ فصلنامۀ اخلاق در علوم و فناوری؛ دوره 3، شماره 3، صص 91-96.


• خراسانی، لطف الله، (1397)،« نقش ابعاد اخلاقی در بهسازی تبلیغ»، فصلنامه علمی ـ ترویجی اخلاق، 14(29)، 57-75.


• خضری، شهاب‌الدین، (1394)، «رابطۀ رفتار شهروندی سازمانی با رهبری معنوی مدیران و سیرت نیکوی مدیران در مدارس متوسطۀ اشنویه» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت آموزشی، مرکز آموزش‌های نیمه‌حضوری، دانشگاه ارومیه.


• دلشاد تهرانی، مصطفی، (1377)، «دولت آفتاب، اندیشه و سیره حکومتی علی (علی(ع)»، اندیشه جوان، تهران.


• رحیمی، حمید، (1396)،« تحلیل رابطۀ فرهنگ سازمانی و رفتار اخلاقی کارکنان دانشگاه کاشان»، فصلنامه علمی ـ ترویجی اخلاق، 13(49)، 91-117.


• رحیمی، حمید و راضیه آقابابایی، (1392)، «رابطۀ فرهنگ سازمانی و اخلاق حرفه‌ای اعضای هیئت علمی دانشگاه کاشان»؛ فصلنامۀ راهبردهای آموزش و پرورش در علوم پزشکی؛ دوره 6، شماره 2، صص 61-67.


• رضایی، بیژن و عبدالزهره هیثم عبید ، (1394)، «بررسی اثرات رفتار شهروندى سازمانی بر خلاقیت کارمندان دانشگاه رازی»؛ کنفرانس بین‌المللی مدیریت، اقتصاد و مهندسی صنایع، 26 خرداد؛ ص 1 تا 11.


• رعنایی کردشولی، حبیب اله، عبدالعلی شکر، سید محمد هاشم پورمولا، زهرا سادات شهیدیان، (1392)،« تبیین رفتار شهروند سازمانی مبتنی بر آموزه های اسلامی»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت اسلامی، سال 21، شماره 1، 45-82.


• روحانی نژاد، حسین، (1382)، « توکل»، کانون اندیشه جوان، تهران.


• رهنورد، فرج الله، (1387)، عوامل مؤثر بر ارتقای عملکرد سازمان‌های بخش دولتی ایران ، پژوهشنامه مدیریت اجرایی، دوره 8-1، شماره 31، ص77-100


• شیخ مفید، محمد بن النعمان، (1379 قق)، «الاختصاص»، تحقیق: غفاری، علی اکبر، نشر مکتب صدوق، تهران.


• عباسپور، عباس و کیخا، احمد، (1398)، رابطه بین هوش سازمانی و عملکرد سازمانی با میانجی گری خلاقیت (مورد کاوی: دانشگاه تهران)، نشریۀ ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دوره هشتم - شماره 4 ،ص1–


• عباس‌زاده، رضا، مهدی صالحی و محمدرضا بهمنش ،(1394)، «تأثیر متغیّر میانجی جوّ اخلاقی بر رابطه بین رهبری اخلاقی با نوآوری و رفتار اخلاقی کارکنان بانک‌های مشهد»؛ پژوهش‌های اخلاقی، دوره 6، شماره 2، صص 27-40.


• عبداللهی، بیژن، (1393)، «ارتباط تعهد سازمانی و معنویت در محیط کار با رفتار اخلاقی»؛ اخلاق در علوم رفتاری؛ دوره 9، شماره 4، صص 1-10.


• فخیمی آذر، سیروس، (1390)، «مبانی مدیریت اسلامی»، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، چاپ چهارم.


• فرزانه، عبدالحمید،(1401)،«مبانی دینی پیش فرض های اخلاق حرفه ای معلمان و اعضای هیأت علمی دانشگاه ها»، پژوهش های اخلاقی، سال دوازدهم، شماره چهار، صص141-160.


• فروغی، محمدعلی، (1310)، «سیر حکمت در اروپا»، مطبعه مجلس، تهران.


• فلسفی، محمدتقی، (1336)، «گفتار فلسفی اخلاق‏‏»، نشر معارف اسلامی، تهران ، چاپ دوم.


• قنبری، بخشعلی،(1395)، روان شناسی راستگویی در نهج البلاغه، فصلنامۀ روانشناسی ارزش های اخلاق اسلامی، 1(1)، 81-103.


• کوشکی، منیژه، حسن قلاوندی وعلیرضا قلعه‌ای، (1396)، رابطۀ سیرت نیکو به‌منزلۀ یک اصل اخلاقی با رفتار شهروندی سازمانی، فصلنامۀ علمی ـ ترویجی اخلاق, 13(49)، 73-91.


• کلینی، محمّد بن یعقوب، (1364)، «اصول کافی»، انتشارات علمیه اسلامیه، تهران، جلد 2.


• لیثی واسطی، کافی الدین ابی الحسن علی، (1377)، « عیون الحکم و المواعظ»، محقق: حسین حسنی، دارالحدیث، قم،   چاپ اول.


• مجلسی، محمد باقر، (1403 قق)، «بحارالانوار»، دار احیاء التراث العربی، بیروت، جلد 71 و 103.و103


• محدث، جواد، (1384). «اخلاق معاشرت»، نشر بوستان کتاب، قم.

Abbaspour, Abbas and Kikha, Ahmad. (2018). the relationship between organizational intelligence and organizational performance with the mediation of creativity (case study: University of Tehran), Journal of Innovation and Creativity in Human Sciences, Volume 8 - Number 4, P.p: 1-32.

2. Abbaszadeh, Reza & Mehdi, Salehi and Mohammad Reza, Bahmanesh. (2014). "The effect of the mediating variable of ethical climate on the relationship between ethical leadership and innovation and ethical behavior of Mashhad bank employees"; Ethical Research, Volume 6, Number 2, P.p: 27-40.


3. Abdullahi, Bijan. (2014). "The relationship between organizational commitment and spirituality in the workplace with ethical behavior"; Ethics in behavioral sciences; Volume 9, Number 4, P.p: 1-10.


4. Abd al-Sattar Executive. (2001). "Alawi Manifesto in Farman Be Malik", Navid Islam Publishing House, Qom.


5. Boudaghi, Hassan, (2014). "Study of good character of managers and its relationship with organizational citizenship behavior (case study: employees of Urmia University)", master's thesis in the field of educational management, part-time education center, Urmia University.


6. Brimani, Abolqasem & Alizadeh Paji, Vahid. (2018). the relationship between organizational creativity and happiness with the organizational performance of road and transport department employees, Journal of Innovation and Creativity in Human Sciences, Volume 9, Number 3, P.p: 1-24.


7. Delshad Tehrani, Mustafa. (1998). "Sunshine Government, Andishe and the Governmental Way of Ali (Ali (A)"), Andishe Javan, Tehran.


8. Eskandari, Stireh and Mansour, Irandoust. (2014). "The relationship between work ethics and organizational citizenship behavior with organizational performance", Ethics in Science and Technology Quarterly; Year 10, Vol. 4, P.p: 107-114.


9. Fakhimi Azar, Siros. (2011). "Fundamentals of Islamic Management", Islamic Azad University Publications, Tabriz, 4th edition.


10. Falsafi, Mohammad Taqi. (1957). "Philosophical Discourse of Ethics", Islamic Maarif Publishing House, Tehran, second edition.


11. Farzaneh, Abdul Hamid. (2022). "Religious foundations of the presuppositions of professional ethics of teachers and university faculty members", Ethical Researches, year 12, number four, P.p: 141-160.


12. Foroughi, Mohammad Ali. (1931). "The Path of Wisdom in Europe", Majlis Press, Tehran.


13. Hakak, Mohammad. (2015). "Effect of moral climate and moral ideology on improving the moral judgment of management students", management researches in Iran; Volume 20, Number 4, P.p: 35-50.


14. Harrani, Ibn Sha'ba. (2005). "Tahf al-Aqool on Al-Ar-Rasul (PBUH)", translator: Ali Akbar Ghafari, Islamiya Publications, Qom.


15. Hassanzadeh Somarin, Toraj and Sepideh, Sefidkar. (2013). "Investigating the relationship between organizational virtue and organizational citizenship behavior"; Management Studies Quarterly (Improvement and Transformation); Year 23, No. 76, P.p: 141-155.


16. Heydari, Ali Mohammad. (2007). "Legal treatise of Imam Sajjad (a.s.)", Naraghi Publications, Qom, 7th edition.


17. Ibn Athir, Mubarak bin Muhammad. (1988). "Al-Nahiya fi Gharib al-Hadith and Al-Athar", researcher: Tanahi, Mahmoud Muhammad, Isma'alian Press Institute, Qom.


18. Imam Ali (pbuh). (2006). "Nahj al-Balagheh", translation: Dashti, Muhammad, Quds Publications, Qom, 7th edition.


19. Imam Sajjad (AS). (2007). "Sahifah Sajjadiyeh", Publications of the Ministry of Guidance, Farhang Entrepreneurs Company, Tehran.


20. Imam Khomeini, Ruhollah. (1992). "Explanation of 40 Hadiths", Imam Khomeini Publication Institute, Tehran.


21. Imam Khomeini, Ruhollah. (2004). Commentary on 40 Hadiths, Tehran: Imam Khomeini Works Editing and Publishing Institute, Aruj publishing house, 29th edition.


22. Imam Khomeini, Ruhollah. (2006). "Sahifeh Imam, collection of works of Imam Khomeini", volume 22, Imam Khomeini Works Publication Institute, Arouj publishing house, Tehran.


23. Khani Jazni, Jamal. (2008). "Work ethics and work conscience in entrepreneurship"; The Quarterly Journal of Ethics in Science and Technology; Volume 3, No. 3, P.p: 91-96.


24. Khazri, Shahabeddin. (2014). "The relationship between organizational citizenship behavior and the spiritual leadership of principals and the good character of principals in Ashnoye secondary schools" master's thesis in the field of educational management, part-time education center, Urmia University.


25. Khorasani, Lotfollah. (2017). "The Role of Ethical Aspects in Improving Advertising", Akhlaq Scientific-Promotional Quarterly, 14 (29), P.p: 57-75.


26. Koleini, Mohammad bin Yaqoub. (1985). "Esul Kafi", Ilmia Islamic Publications, Tehran, Volume 2.


27. Koshki, Manijeh & Hassan, Qalavandi and Alireza, Qalaei. (2016). The relationship between good character as a moral principle and organizational citizenship behavior, Akhlaq scientific-promotional quarterly, 13 (49), P.p: 73-91.


28. Laithi Wasti, Kafi al-Din Abi al-Hassan Ali. (1998). "Ayun al-Hakm wa al-Mo'az", researcher: Hossein Hosni, Dar al-Hadith, Qom, first edition.


29. Majlisi, Mohammad Baqer. (1982). "Bihar al-Anwar", Dar Ihya al-Trath al-Arabi, Beirut, vol. 71 and 103. and 103.


30. Meshkini, Ali. (1982). "Islamic Ethics", Wal Asr Publishing House, Tabriz.


31. Moadabnia, Motahera. (2012). "Analysis of organizational culture and its relationship with teachers' professional ethics"; Master's thesis, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Sistan and Baluchistan.


32. Mohammadi Ray Shahri, Mohammad. (2002). "Mizan al-Hikma" translated by: Sheikhi, Hamidreza, Dar al-Hadith, Qom, third edition.


33. Mohammadyari, Qasim. (2015). investigating the relationship between spiritual beliefs and the mental health of the welfare workers of Shahr Khoi, 2015. Islamic Moral Values Psychology Quarterly, 1 (1), P.p: 103-109.


34. Moin, Mohammad. (2008). "Persian culture of Moin", Farhang Nama, Tehran, first edition.


35. Motahari, Morteza. (2005). "Ethical Philosophy", Sadra Publishing House, Tehran, twenty-seventh edition.


36. Muhaddith, Javad. (20015). "Ethics of Society", Bostan Kitab Publishing House, Qom.


37. Naderi, Amin and Ali, Asadi. (2013). "Analysis of the effect of managers' good character on trust, organizational citizenship behavior and employee knowledge sharing: an empirical study in the publishing industry"; Katabmehr analytical research quarterly; No. 15, P.p: 82-104.


38. Nejati Hosseini, Seyyed Mahmoud. (2009). "Sociology of Religion and Religious Sociology and Society-Theology", Islam and Social Sciences Two Quarterly, Vol. 2, Vol. 4, P.p: 120-77


39. Qanbari, Bakhshali. (2015). Psychology of Truthfulness in Nahj al-Balagheh, Islamic Moral Values Psychology Quarterly, 1 (1), P.p: 81-103.


40. Rahimi, Hamid. (2016). "Analysis of the relationship between organizational culture and ethical behavior of employees of Kashan University", Akhlaq scientific-promotional quarterly, 13 (49), P.p: 91-117.


41. Rahimi, Hamid and Razieh, Aghababai. (2012). "The relationship between organizational culture and professional ethics of Kashan University faculty members"; Quarterly magazine of education strategies in medical sciences; Volume 6, No. 2, P.p: 61-67.


42. Rahnavard, Farajollah. (2007). effective factors on improving the performance of Iran's public sector organizations, Executive Management Research Journal, Volume 1-8, Number 31, P.p: 77-100.


43. Ranaei Kordasholi, Habib Elah & Abdul Ali Shekar, Seyed Mohammad Hashim and Pourmola, Zahra Sadat Shahidian. (2012). "Explaining the Behavior of Organizational Citizens Based on Islamic Teachings", Two Scientific-Research Quarterly Journals of Islamic Management, Year 21, Number 1, P.p: 45-82.


44. Rezaei, Bijan and Abdulzahra Haitham, Obeid. (2014). "Investigation of the effects of organizational citizenship behavior on the creativity of Razi University employees"; International Conference on Management, Economics and Industrial Engineering, June 26; P.p: 1-11.


45. Rouhaninejad, Hossein. (2012). "Tawakkul", Young Thought Center, Tehran.


46. Sheikh Mofid, Muhammad bin Al-Nu'man. (2000). "Al-Ikhtasas", Research: Ghafari, Ali Akbar, Sadouq School Publication, Tehran.


47. Taghizadeh, Hoshang & Mustafa, Ziaei Hajipirlou and Abdul Hossein, Shokri. (2014). investigating extra-role behaviors based on Islamic teachings with a systemic approach, Islamic Management Quarterly, 23 (3), P.p: 143-168.


48. Taghizadeh, Hoshang and Ghaffar, Tari. (2006). Graphic model of research method in human sciences, Hafiz Publishing House, Tehran, first edition.


49. Taghizadeh, Hoshang and Mustafa, Ziaei-Haji Pirlo. (2016). investigation of the internal relationships of the components of employee empowerment with the development of a structural-comparative model, human resources management researches, eighth year, number 2 (24 consecutive), P.p: 85-111.


50. Taghizadeh, Hoshang and Mustafa, Ziaei-Haji Pirlo. (2017). an introduction to the application of correlation and statistical regression, author's publisher, Tabriz, first edition.


51. Tamimi Amadi, Abd al-Wahed. (2012). "Gharral al-Hakm and Darr al-Kalam", translator: Mohammad Rahmati, Sobh Pirouzi, Qom, 4th edition.


52. Tanhaii, Hossein. (1997). "Sociology of Religion, Religious Sociology and Islamic Sociology", Epistemological Studies in Islamic University, No. 1, P.p: 8-16.


53. The Prophet (pbuh). (2006). "Nahj al-Fasaha", translator: Kerami Faridni, Ali, Hallam Publications, Qom.

54. Tirgar, Hedayat and Mohsen, Kamali. (2015). "Investigating the relationship between spiritual health and organizational transparency in the moral behavior of Rafsanjan