اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه سازی درد ، پریشانی روانشناختی و نشخوار ذهنی در زنان مبتلا به سرطان تبریز

مریم عظیمی ¹ ( کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی، واحد علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. )
نسترن منصوریه ² ( استادیار، گروه روان‌شناسی بالینی، واحد علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail] )

تاريخ الإرسال : 07 الأربعاء , صفر, 1445 تاريخ التأكيد : 10 الإثنين , ربيع الأول, 1445

الکلمات المفتاحية: سرطان, نشخوار ذهنی, درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی, پریشانی روانشناختی, فاجعه سازی درد,

ملخص المقالة :

هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه سازی درد، پریشانی روان شناختی و نشخوار ذهنی در زنان مبتلا به سرطان تبریز انجام شد.روش کار: روش پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با استفاده از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش نیز شامل کلیه بیماران زن مبتلا به سرطان مراجعه کننده به مراکز درمانی تبریز در نیمه نخست سال 1402 بودند که دارای پرونده پزشکی بودند. نمونه مورد مطالعه شامل 30 نفر از زنان مبتلا به سرطان بودند که به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند که در دو گروه 15 نفری (15 نفر گروه آزمایش و 15 نفر گروه کنترل) مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات هم شامل پرسشنامه‌ استاندارد فاجعه‌سازی درد سالیوان، پرسشنامه استاندارد پریشانی روان‌شناختی کسلر و پرسشنامه استاندارد نشخوار ذهنی هوکسیما- مارو به همراه برنامه آموزشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بود. بعد از اجرای پیش آزمون، پروتکل آموزشی در طی 8 جلسه 2 ساعته صرفاً برای گروه آزمایش برگزار گردید و گروه کنترل هیچ مداخله‌ای را دریافت نکردند. بعد از برنامه آموزشی مجدداً از هر دو گروه پس آزمون پرسشنامه‌‌های یاد شده به عمل آمد و نتایج داده‌ها مورد ارزیابی قرار گرفت. هم چنین به منظور بررسی فرضیه‌ها از روش تحلیل کوواریانس استفاده گردید.یافته ها: درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر فاجعه‌سازی درد، در زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد. (96/244=F، 01/0< P و 901/0= η2). هم چنین درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن ‌آگاهی بر پریشانی روان‌شناختی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد (20/217=F، 01/0< P و 889/0= η2). نهایتاً، درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن ‌آگاهی بر نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد (25/265=F، 01/0< P و 908/0= η2).نتیجه گیری: براساس یافته های این پژوهش می توان گفت، رویکرد شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش میزان فاجعه سازی درد، پریشانی روان شناختی و نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان شهرستان تبریز موثر است؛ بنابر این استفاده از آن به عنوان یک روش درمانی مکمل در کنار روش های پزشکی و دارویی به منظور درمان بیماران سرطانی پیشنهاد می شود.

المصادر:

1. Kumar S.P. "Cancer pain: a critical review of mechanism-based classification and physical therapy management in palliative care". Indian journal of palliative care. 2019; 17 (2): 116.


2. پیرخائفی علیرضا، صالحی فاطمه. اثر بخشی معنا درمانی گروهی بر ارتقای سلامت روان زنان مبتلا به سرطان سینه. فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی سلامت 1393، شماره 2: صفحات61 تا 69.


3. بهرامی بتول، بهرامی عبدالله، مشهدی علی، کارشکی حسین. نقش راهکارهای کنترل شناختی هیجان در کیفیت زندگی بیماران سرطانی. مجله دانشکده پزشکی علوم پزشکی مشهد 1396، شماره 58: صفحات 96 تا 105.


4. حسینی سیده محبوبه. تاثیر سرمایه اجتماعی بر درد در بیماران مبتلا به سرطان پستان. فصلنامه بیماری‌های پستان 1397، سال هفتم، شماره 2: صفحات 57 تا 70.


5. Nakash O. Levav I. Aguilar - Gaxiola S. Alonso J. Andrade L.H. Angermeyer M.C. "Comorbidity of common mental dsorders with cancer and their treatment gap: Findings from the Word Mental Health Surveys". Psycho - Oncology. 2020; 23(1):40-51.


6. Kasper D. Fauci A. Hauser S. Longo D. Jameson J. Loscalzo J. "Harrison's principles of internal medicine". Mc Graw-Hill Professional Publishing. 2021.


7. Zale E.L. Ditre J.W. “ Pain_related fear, disability, and the fear-avoidance model of chronic pain “. Current Opinion Psychology, 2020 ;5: 24-30.


8. Cheng S.T. , Leung C.M. , Chan K.L. , Chen P.P. , Chow Y.F. , Chung J.W. “ The relationship of self-efficacy to catastrophizing and depressive symptoms in community-dwelling older adults with chronic pain: A moderated mediation model “. PlOS one. 2021; 13(9):e0203964


9. Dehghani M. Asgharzadegan F. Habibi M. “ Prayer and pain catastrophizing coping strategies on headach intensity prediction in patients with headache. “ International Journal of Applied Behavioral Sciences. 2019; 3(2): 1-8


10. Costa W.A. , Monteiro M.N. , Queiroz J.f. , Gonçalves A.K. “ Pain and guality of life in life in breast Cancer patients”. Clinics. 2021; 72 (12): 758-763


11. Xu X, Qu M, Xie C, Cheng Q, Chen Y. “ Pain acceptanc and its associated factors among cancer patients in mainland china: A Cross- Sectional Study “. Pain Research and Management.2019.


12. Elahi N. Imanian M. “ The effects of the continuous care model on sleep quality, pain, fatigue and nausea among breast cancer patients receiving chemotherapy: A clinical trial “. Nursing and Midwifery Studies. 2018; 7(4): 145-50


13. وزیری شهرام، لطفی کاشانی فرح. سبک‌های هویت و پریشانی روانی. اندیشه و رفتار در روانشناسی بالینی 1394، سال هفتم، شماره 26 : صفحات 77 تا 86.


14. Rustoen T. Moum T, Wiklund I, Hanestad BR. ” Quality of life in newly diagnosed cancer patients “. J Adv Nor 2016; 29(2):490-98


15. Lerman C. Trock B. Rimer B. Jepson C. “ Psychological side effects of breast cancer screening”. American psychological association. 2018 ; 10(4): 259-267.


16. Hamer M. Molloy G.J. & Stamatakis E. “ Psychological distress as a risk factor for cardiovascular events: pathophysiological and behavioral mechanisms “. Journal of the America College of Cardiology. 2014 ; 52 (25), 2156-2162.


17. Weiss T. Weinberger M.I. Holland J. Nelson C, & Moadel A. “ Falling through the Cracks: a review of psychological distress and psychosocial service needs in older Black and Hispanic patients with cancer”. Journal of Ceriatric Oncology.2019; 3(2), 163-173.


18. Park J.H.Chun, M., Jung, Y.S., Bae,S.H. “ Predictors of psychological distress trajeactories in the first yearafter a breast cancer diagnosis “. Asian Nursing Research. 2017 ; 11(4)268-275.


19. Smith - Turchyn J, Morgan A, & Richardson J. “ The effectiveness of group-based self-management programmes to improve physical and psychological outcomes in patients with Cancer: а systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials”. Clinical Oncology. 2021 ; 28 (5), 292 – 305.


20. Stewart B.W. & wild C.P. “ World cancer report: Lyon, France: International Agency for Research on Cancer”. World Health organization. 2017 ; 630


21. Eun - Young B, & Change I. “ The effect of visual feed back plus entail practice on three patients with breast cancer woman “. Clinical Rehabilitation. 2007 ; 20, 379-388,


22. Nolen - Hoeksema S. Wisco B.E. & Lyubomirsky S. “ Rethinking rumination “. Perspectives on Psychological science.2016; 3 (5). PP. 400-424.


23. منصوری احمد، منصوری محمود، منصوری نسیبه. رابطه بین اسکیزوتایپی و علایم افسردگی با توجه به نقش میانجی نشخوار فکری. روانشناسی بالینی و شخصیت 1395، سال یازدهم، شماره 21 : صفحات 99 تا 108.


24. Calhoun L.G. , Tedeschi R.G. , Cann A. & Hanks E.A. “ Positive outcomes following bereavement: Paths to posttraumatic growth “. Psychologica Belgica. 2019; 50 (1&2), pp. 125-143.


25. Zhou K. Li X. Li J. Liu M.. Dang S. Wang D. & Xin X. “ A clinical randomized controlled trial of music therapy and progressive muscle relaxation training in female breast Cancer patients after radical mastectomy: results on depression, anxiety and length of hospital stay “. European journal of oncology nursing. 2019 ; 19(1), 54-59.


26. Barre P.V. , Padmaja G. , Rana S. “ Stress and quality of life in cancer patients: medical and psychological intervention “. Indian journal of psychological medicine. 2018 ; 40 (3): 1232-1238.


27. Shennan C. Payne S. Fenlon D. “ What is the evidence for the use of mindfulness- based interventions in cancer care? A review “. psycho-oncology. 2019; 20(7):681-97.


28. Kabat-Zinn, J. “ Wherever you go,There you are: Mindfulness meditation in everyday life “. New York: Hyperion. 1994.


29. Williams, J.M.G., Teasdale , J.D.,Segal, Z.V. “ The mindful way through depression :Yourself From Chronic Unhappiness “. .New York :Guilford Press. 2007


30. Davidson R. J., Kabat-Zinn J., Schumacher J., Rosenkranz M., Muller D., Santorelli S. F. & Sheridan J. F. “ Alterations in brain and immune function produced by mindfulness meditation”. Psychosomatic medicine. 2013 ; 65(4), 564-570


31. Segal Z. V. Teasdale J. D. Williams J. M.. & Gemar M. C. “ The mindfulness based cognitive therapy adherence scale: Interrater reliability, adherence to protocol and treatment distinctiveness “. Clinical Psychology & Psychotherapy. 2018 ; 9(2), 131-138.


32. Brown, K.W., & Ryan, R. M. “ The benefits of being present: mindfulness and its role in psychological well-being “. Journal of Personality and Social Psychology. 2019 ; 84, 822-848


33. مظفری مطلق محمد رسول، نجات حمید، توزنده جانی حسن، ثمری علی اکبر. اثر بخشی درمان شناختی – رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر کاهش درد‌های سرطانی بیماران مبتلا به سرطان پستان. فصلنامه بیماری‌های پستان ایران 1399، سال 12، شماره 1 : صفحات 36 تا 45.


34. Mohades Ardabili, A. , Sheyda Anbarani , B, , Bamshghi , M. & Rajaei , Z. “ Cognitive therapies in Corona disease (Covid 19) “. Journal of Psychology and Educational Sciences (Nagareh Institute of Higher Education ).2021; 49 :1-6.


35. زارع حسین، محمدی نرگس، متقی پیمان، افشار حمید، پور کاظم لیلا. تاثیر درمان تعدیل شده شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه پنداری، پذیرش و شدت درد بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا. روان شناسی سلامت 1393، سال سوم، پیاپی 12، شماره 4 : صفحات 93 تا 113 .


36. مهدی پور حمیده و کرد بهمن . رابطه ذهن آگاهی و خودکارآمدی ادراک شده با بهزیستی ذهنی در بین بیماران سرطانی بیمارستانهای شهر تبریز . نشریه پژوهش پرستاری ایران 1397، دوره 13، شماره 1 : صفحات 11 تا 16.


37. Shirkhonzade, M. , Hatami, M. ,Ahadi, H. & Sorami - khurushami , Gh. “ Comaring of the effectiveness of cognitive behavioral therapy , and cognitive therapy based on mindfulness on the psychological distress of people with bulimia nervosa “. Cognitive Analytical Psychology Quarterly. 2020;12(46):109-118.


38. Cully J.A., Paukert A., Falco J., Stanley M. “ Cognitive- behavioral therapy: Innovations for cardiopulmonary patients with depression and anxiety”. Cogn Behav Pract 2020; 16(4): 394- 407.


39. رحمانی نرگس، منصوری احمد. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر نشخوار فکری و رشد پس از سانحه زنان داغدیده. روانشناسی بالینی و شخصیت 1398، دوره 17، شماره 1 : صفحات 23 تا 32.


40. نیکو گفتار منصوره، سنگانی علیرضا، جنگی پریا. اثر بخشی درمان شناختی رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی بر اضطراب، انگیزه و عملکرد. نشریه مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش 1398. دوره 6، پیاپی 22، شماره 2 : 55 تا 65 .


41. Hollis-Walker L. & Colosimo K. “ Mindfulness, self-compassion, and happiness in non-meditators”. A theoretical and empirical examination.Personality and Individual Differences. 2018 ; 50(2), 222-227.


42. عباچی زاده کامبیز، کرامتی نیا علی اصغر. روندهای اجتماعی و پیش بینی سرطان در ایران تا سال 2025. مجله سلامت اجتماعی 1394. دوره 3، شماره 1 : صفحات 66 تا 73 .


43. فندرسکی افسانه، حاجی زاده ابراهیم، حقیقت شهیر، راسخی علی اکبر. بررسی عوامل مرتبط با بقای کوتاه مدت و بلند مدت بیماران مبتلا به سرطان پستان با استفاده از مدل شفای آمیخته. نشریه بیماری‌های پستان ایران 1401. دوره 15، پیاپی 56، شماره 1 : صفحات 4 تا 17.


44. علی قنواتی سجاد، بهرامی فاطمه، گودرزی کوروش، روزبهانی مهدی. اثر بخشی درمان مبتنی بر شفقت بر نشخوار فکری و نگرانی زنان مبتلا به سرطان سینه. فصلنامه روانشناسی سلامت 1397، سال هفتم، پیاپی 27، شماره 3 : صفحات 152 تا 168.


45. Baer R.A. , Krietemeyer J. “ Overview of mindfulness- and acceptance-based treatment approaches. Mind fulness-based treatment approaches”. Clinician's guide to evidence base and applications. 2016:3-27.


46. Turner J.A. Anderson M.L. Balder B.H. Cook A.J. Sherman K.J. Cherkin D.C. “ Mindfulness-based stress reduction cognitive-behavioral therapy for chronic low back pain: similar effects on mind fulness, Catastrophizing, self-efficacy, and acceptance in a randomized controlled trial “. Pain. 2020;157(11):2434.


47. حیدریان آرزو، زهرا کار کیانوش، محسن زاده فرشاد. اثر بخشی آموزش ذهن آگاهی بر میزان تاب آوری و کاهش نشخوار فکری بیماران زن مبتلا به سرطان پستان : کارآزمایی تصادفی شده. فصلنامه بیماری‌های پستان ایران 1396، سال نهم، شماره 2 : صفحات 45 تا 52.


48. خوش لهجه صدق انیسی، شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی. مولف : ربکا کرین. تهران. انتشارات بعثت 1400، چاپ اول.


49. Sullivan M.J. Bishop S.R. Pivik J. “The pain catastrophizing scale: Development and validation”. Psychol Assess. 1995; 7(4):524-532.


50. Sullivan M.J. Rodgers W.M. Kirsch I. “Catastrophizing, depression and expectancies and emotional distress. Pain. 2001; for pain and emotional distress”. Pain. 2001; 91 (1-2):147-545


51. Kessler, R.C., Andrews, G., Colpe, L.J., Hiripi, E., Mroczek, D.K., Normand, S. L., & Zaslavsky, A. M. “ Short screening scales to monitor population prevalences and trends in non-specific psychological distress”. Psychological medicine. 2002; 32(6), 952-976


52. Andrews G. & Slade T. Interpreting scores on the Kessler Psychological. Distress Scale (K10). Australicon and New Zealand. Journal of Public Health. 2001; 25: 494-497.


53. Furukawa T.A.; Kessler R.C.; Slade T.; & Andrews G. The performance of the K-6 and K-10 screening scales for psychological distress in the Australian National Survey of Mental Health and well-Being - Psychological Medicine. 2003; 23: 357-362.


54. یعقوبی حمید. ویژگی‌های روان‌سنجی نسخه 10 سوالی پرسشنامه پریشانی روانشناختی کسلر (k-10). فصلنامه پژوهش‌های کاربردی روانشناختی 1394. دوره 6، شماره 4: 45 تا 57.


55. Nolen - Hoeksema. S. “ The role of rumination in depressive disorders and mixed anxiety/depressive symptoms”. Journal of - abnormal psychology.2000 ; 109 (3). 504.


56. سرمد زهره، بازرگان عباس و حجازی الهه. روش تحقیق در علوم رفتاری انتشارات آگاه 1402، چاپ


57. Treynor W.; Gonzalez R. & Nolen Hoeksema S. Rumination reconsidered: A psychometric analysis. Cognitive therapy and research, 2007; 27 (3): 24-7-259.

58.باقری‌نژاد مینا، صالحی‌فدردی جواد و طباطبایی محمود. رابطه بین نشخوار فکری و افسردگی در نمونه‌ای از دانشجویان ایرانی. مجله مطالعات تربیتی و روانشناسی 1395. دوره 11، شماره 1: صفحات 21 تا 38.

59.نوروزی حسن، هاشمی الهام. اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر نظم‌جویی هیجانی بیماران مبتلا به سرطان پستان. فصلنامه بیماری‌های پستان 1396. دوره 10، شماره 2: صفحات 38 تا 48.

60.صناعی هاله، موسوی سیدمحمد‌علی، مرادی علیرضا، پرهون هادی و صناعی سولماز. اثر بخشی درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر خودکارآمدی، استرس ادراک شده و جهت‌گیری به زندگی زنان مبتلا به سرطان پستان. فصل نامه اندیشه و رفتار 1396. دوره 11، شماره 11: صفحات 57 تا 71.

61. حسنی جعفر، امام وردی فاطمه. اثر بخشی شناخت درمانی گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی در ابراز وجود زنان مبتلا به سرطان سینه. فصلنامه علمی پژوهشی ابن سینا 1397، دوره 19، مسلسل 59، شماره 2: صفحات 21 تا 27.


62. شفیعی فایزه، امینی‌فسخوری مریم. اثر بخشی برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش فاجعه‌آمیزی و شدت درد در بیماران دارای درد مزمن عضلانی – اسکلتی. فصلنامه علمی پژوهشی بیهوشی و درد 1396، دوره 8، شماره 1: 1 تا 10.


63. محمدی فهیمه. اثر بخشی مداخله حضور ذهن بر مدیریت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن. روان شناسی معاصر 1395، ویژه نامه، شماره 5: صفحات 695 تا 671.


64. زارع حسین، محمدی نرگس، متقی پیمان، افشار حمید و پورکاظم طاهره. تاثیر درمان تعدیل شده شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه پنداری، پذیرش و شدت درد بیماران مبتلا به فیبرو میالژیا. فصلنامه علوم تربیتی و روانشناسی (روانشناسی سلامت). 1395، شماره 12: صفحات 97 تا 117.


65. عبدالقادری ماریه، کافی سید مرتضی، صابری عالیا و آریاپوران سعید. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در درمان شناختی – رفتاری بر کاهش درد، افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به کمر درد مزمن. فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد 1394. دوره 21، شماره 6: صفحات 795 تا 807.


66. Petter, M., McGrath, P.J., Chambers, C.T., & Dick, B.D. The effects of mindful attention and state mindfulness on acute experimental pain among adolescents. Journal of pediatric psychology. 2017; 9(13): 49-59.


67. Garland, E.L., Boettiger, C.A., Gaylord, S., Chanon, V.W. and Howard, M.O., Hyperprolactinemia as an adverse effect in regulatory and clinica toxicology role in breast and prostate cancer. 2015; 25(7): 395-411.


68. Hollis-Walker, L., & Colosimo, K. "Mindfulness, self-compassion, and happiness in non-meditators: A theoretical and empirical examination. Personality and Individual Differences, 2016; 50(2): 222-227.


69. Feldman, G., Greeson, J., & Senville, J. Differential effects of mindful breathing, progressive muscle relaxation, and Loving- Kindness meditation on decentering and negative reactions to repetitive thoughts. Behaviour research and therapy, 2017; 48 (10): 1002-1011.

70.Johannsen, M. O'connor, M. O'toole MS, Jensen AB, Zachariae R. Mindfulness-based Cognitive Therapy and Persistent Pain in Women Treated for Primary Breast Cancer. The Clinical journal of pain. 2018; 34(1):59-67.

71. Hess D. Mindfulness-Based Interventions for Hematology and Oncology Patients with Pain. Hematology/Oncology Clinics. 2018; 32(3): 493-504.


72. Cusens B, Duggan GB, Thorne K, Burch, V. Evaluation of the breath works mindfulness-based pain management programme: effects on well-being and multiple measures of mind fulness. Clinical Psychology of Psychotherapy: An International Journal of Theory & Practice. 2017; 17(1):63-78.


73. خان‌بابایی ناهید، زاهدی راضیه و رفیعی‌پور امین. اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر ترس از پیشرفت بیماری و پریشانی روانشناختی در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید. نشریه علمی روانشناسی سلامت 1398. سال هشتم، پیاپی 30، شماره 2: صفحات 117 تا 132.


74. ذاکری محمدمهدی، حسنی جعفر و اسماعیلی نفیسه. اثر بخشی آموزش نظم‌جویی فرآیندی هیجان بر پریشانی روانشناختی افراد مبتلا به ویتیلیگو. فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی سلامت 1398. سال ششم، پیاپی 23، شماره 3: 39 تا 56.


75. پورحسینی‌دهکردی راضیه، سجادیان ایلناز و شعربافچی محمدرضا. اثر بخشی درمان مبتنی بر شفقت بر استرس ادراک شده و پریشانی روانشناختی زنان مبتلا به سرطان پستان. روان‌شناسی سلامت 1398. شماره 31: صفحات 37 تا 52.


76. موسوی سیدولی‌اله. مقایسه اضطراب مرگ و امیدواری در مراحل ابتدایی و پیشرفته سرطان و افراد بهنجار. فصلنامه پرستار و پزشک در رزم 1398. سال هفتم، شماره 25: صفحات 13 تا 18.

77.غلام‌رضایی هادی، حسین‌زاده نفیسه و بوستان سیما. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش افسردگی بیماران. فصلنامه ایده‌های نوین روانشناسی 1399. دوره 4، شماره 8: صفحات 53 تا 61.

78.فروزانفر آزاده. تحمل پریشانی: نظریه، مکانیسم و رابطه با آسیب شناسی روانی. مجله رویش 1396. سال ششم، پیاپی 19، شماره 2: صفحات 239 تا 261.

79.گراوند هوشنگ. نقش میانجی پریشانی روانشناختی در رابطه بین کانون کنترل سلامت و اضطراب کرونا در دانشجویان. فصلنامه پژوهش‌های نوین روانشناختی 1400. دوره 17، شماره 65: صفحات 252 تا 261.

80.Eilenberg, T.; Kronstrand, L.; Fink, P. & frostholm, L. Acceptance and commitment group therapy for health anxiety- Results from a pilot study. Journal of Anxiety Disorders. 2015; 27 (5): 461-468.

81.Picardi, A.; Amerio, P.; Baliva, G.; Barbieri, C.; Teofoli, P.; Bolli, S.; Salvatori, V.; Mazzotti, E.; Pasguini, P. & Abeni, D. Recognition of depressive and anxiety disorders in dermatological outpatients. Acta Derm Venereol. 2004; 84: 213-217.

82.Garnefski, N.; Kraaij, V. Cognitive emotion regulation questionnaire development of a short 18 item version (CERQ- short). Pers Individ Dif, 2010; 41: 1045-1053.

83.لطفی‌کاشانی فرح، وزیری شهرام، زین‌العابدینی سیده نرگس و زین‌العابدینی سیده نیلوفر. اثر بخشی امید درمانی گروهی در کاهش پریشانی روان‌شناختی زنان دچار سرطان پستان، فصلنامه روانشناسی کاربردی 1395. سال هفتم، پیاپی 28، شماره 4: صفحات 45 تا 58.

84.زمستانی مهدی، فاضلی نیکلر زهرا. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش نشانه‌های افسردگی، نشخوار فکری و تنظیم هیجان در زنان باردار. فصلنامه روانشناسی کاربردی 1398. دوره 13، پیاپی 1، شماره 1 : صفحات 119 تا 139.

85.قدم‌پور عزت‌اله، سبزیان سعیده و بیرانوند ساناز. اثر بخشی آموزش شناختی - رفتاری بر اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های شهر اصفهان. مجله راهبردهای شناختی در یادگیری 1395. دوره اول، شماره 1: صفحات 49 تا 60.

86.سلطانی شیرین، مامی شهرام، احمدی وحید، محمد زاده جهانشاه. بررسی اثر بخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش نشخوار فکری، استرس ادراک شده و احساس تنهایی زنان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس. مجله روان شناسی و روان پزشکی شناخت 1401. دوره 6، شماره 9 : صفحات 146 تا 161.

87.جاجرمی محمود، رضوی زاده تبادکان، وکیلی یعقوب. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی و سبک پاسخ دهی نشخواری زنان مبتلا به دیابت نوع 2. فصلنامه زن و مطالعات خانواده 1398. دوره 12، شماره 43 : صفحات 85 تا 104.

88. Mohammad Pur, S.; Tajik zadeh, F. & Mohammadi, N.. The effectiveness of Cognitive therapy-based on mindfulness on reducing symptoms of depression, mental rumination and dysfunctional attitudes of pregnant women with depression. Clinical Psychology & Personality. 2018; 30: 187-197.


89. Zeidan,F.; Johnson, S. Diamond, B. J.; David, Z. & Goolkasian, K. Mindfulness meditation improves cognition: Evidence of brief mental training. Conciousness and Cognition , 2014; 19: 597-605.

90.Sipe, W. E.; Eisendrath, S.J. Mindfulness -based cognitive therapy: Theory and practice. Canadian journal of Psychiatry. 2012: 57(2): 63-69.

 

نص كامل:



 

 

 

عنوان مقاله :

 

اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه سازی درد ، پریشانی روانشناختی و نشخوار ذهنی در زنان مبتلا به سرطان تبریز

 

The effectiveness of cognitive therapy based on mindfulness on the of pain catastrophizing ,psychological distress and mental rumination in women with cancer in Tabriz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

  هدف : پژوهش حاضر با هدف تعیین اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه سازی درد ، پریشانی روانشناختی و نشخوار ذهنی در زنان مبتلا به سرطان تبریز انجام شد.

  روش کار : روش پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با استفاده از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش نیز شامل کلیه بیماران زن مبتلا به سرطان مراجعه کننده به مراکز درمانی تبریز در نیمه نخست سال 1402 بودند که دارای پرونده پزشکی بودند. نمونه مورد مطالعه شامل 30 نفر از زنان مبتلا به سرطان بودند که بصورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند که در دو گروه 15 نفری (15 نفر گروه آزمایش و 15 نفر گروه کنترل)  مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات هم شامل پرسشنامه‌ استاندارد فاجعه‌سازی درد سالیوان ، پرسشنامه استاندارد پریشانی روان‌شناختی کسلر و پرسشنامه استاندارد نشخوار ذهنی هوکسیما - مارو به همراه برنامه آموزشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بود. بعد از اجرای پیش آزمون، پروتکل آموزشی در طی 8 جلسه 2 ساعته صرفاً برای گروه آزمایش برگزار گردید و گروه کنترل هیچ مداخله‌ای را دریافت نکردند .بعد از برنامه آموزشی مجدداً از هر دو گروه پس آزمون پرسشنامه‌‌های یاد شده بعمل آمد و نتایج داده‌ها مورد ارزیابی قرار گرفت . همچنین به منظور بررسی فرضیه‌ها از روش تحلیل کوواریانس استفاده گردید. 

  یافته ها : درمان‌شناختی مبتنی  بر ذهن‌آگاهی  بر فاجعه‌سازی درد،  در زنان  مبتلا  به سرطان  تاثیر دارد 

(96/244 =F، 01/0< P و 901/0= η2). همچنین درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر پریشانی روان‌شناختی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد (20/217=F، 01/0< P و 889/0= η2). نهایتا، درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد (25/265=F، 01/0< P و 908/0= η2).

نتیجه گیری : براساس یافته های این پژوهش می توان گفت، رویکرد شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش میزان فاجعه سازی درد ، پریشانی روان شناختی و نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان شهرستان تبریز موثر است ؛ بنابر این استفاده از آن به عنوان یک روش درمانی مکمل در کنار روش های پزشکی و دارویی به منظور درمان بیماران سرطانی پیشنهاد می شود.

واژگان کلیدی: درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی ، فاجعه سازی درد، پریشانی روانشناختی، نشخوار ذهنی،  سرطان

 

 

 

 

Abstract

Objective: The present study was conducted with the aim of determining

the effectiveness of mindfulness  based cognitive therapy on pain catastrophizing ,psychological distress and mental rumination in women with cancer in Tabriz

Methodology: The method of  the current research was semi-experimental using a pre-test-post-test design with a control group.The  statistical population of the research included all female cancer patients referred to cliniks in Tabriz in the first half of 2023. They had medical records. The studied sample included 30 women with cancer, who were selected as accessible sampling , who were studied in two groups of 15 people.The data collection tools included Sullivans standard pain catastrophizing guestionnaire,Kesslers psychological distress guestionnaire, and Hoxima-Marus mental rumination guestionnaire along with the training program MBCT.After the pre-test ,the object learning protocol was held for the experimental group during 8 2-hour sessions , and the control group did not receive any intervention.After the training program , the questionnaires were again administered to both groups and the results were evaluated . Covariance analysis was also used to examine the hypotheses.

Findings : Mindfulness-bassed therapy has an effect on pain catastrophizing in women with cancer . Also , mindfulness-bassed cognitive  therapy has an effect on the psychological distress of women with cancer .Finally, , mindfulness-bassed cognitive therapy effects mental rumination . It affects women with cancer.

Conclusion: Based on the findings of this research , it can be said that Mindfulness-bassed therapy is effective in catastrophizing pain , psychological distress, and mental rumination in women with cancer . Therfore , the use of this complementary treatment method alongside the menthod Medicines and drugs are recommended for the treatment of cancer patients.

Key words: Mindfulness Based cognitive therapy, Pain catastrophizing, Psychological distress, Rumination, Cancer

مقدمه

 

    سرطان نامی است که به مجموعه ای از بیماری ها اطلاق می شود که از تکثیر مهار نشده سلول ها پدید می آید. سلول های سرطانی از سازوکارهای عادی تقسیم و رشد سلولها جدا می افتند و بدون توقف شروع به تقسیم شدن می کنند و به بافت های اطراف گسترش می یابند .علت دقیق این پدیده نامشخص است ولی احتمال دارد عوامل محیطی یا سبک زندگی زمینه ساز سرطان شوند .تحقیقات انجام شده تعدادی از عوامل را که به تنهایی یا با هماهنگی با سایر عوامل منجر به سرطان می شوند را شناسایی کرده است که عمده ترین آنها عبارتند از : قرار گرفتن در معرض ترکیبات شیمیایی یا سموم ، پرتو های یونیزه کننده ، پاتوژن ها ، زمینه های ژنتیکی ، شیوه تغذیه ، التهاب های مزمن و اختلال در فرآیند ترشح هورمون ها .

با این حال شنیدن کلمه " سرطان " از زبان یک پزشک می تواند برای هر کسی هولناک بوده و سرآغاز یک سفر طولانی باشد که سلامت جسمانی ، وضعیت روحی ، عملکرد اجتماعی و روابط او با اعضای خانواده و نزدیکانش را تحت تاثیر قرار دهد.علاوه بر این ، هزینه های مالی تحمیل شده برای درمان ، فشار روانی نبرد با مرگ و هراس از تکرار آن می تواند آسیب های روانی متعددی را به دنبال داشته باشد و فرد به مشکلاتی نظیر: پریشانی حال ، افسردگی ، اضطراب ، درد، بدبینی ، تنهایی ، خشم ،نشخوار ذهنی ، احساس گناه و خستگی دچار شود . چنین مشکلاتی بویژه در بین زنان که با انواع متفاوتی از سرطان ها مواجه هستند بیشتر خودنمایی می کند. شایع ترین سرطان ها در بین زنان ، سرطان های دستگاه تناسلی، سرطان سینه ، سرطان کولون ،سرطان ریه ، سرطان پوست و برخی از سرطان ها می باشد که با اصول و روش های درمانی خاصی همچون : جراحی ، شیمی درمانی ، درمان اندکرین ، درمان ایمونولوژیک ، درمان با سلول CAR-T ، پیوند سلول بنیادی و درمان های حمایتی و... ، کار فرآیند درمان متناسب با شرایط بیمار انتخاب و شروع می شود.

 به دلیل تاثیرها و پیامدهای منفی قابل توجه ناشی از مشکلات روانشناختی در درمان بیماران سرطانی و بویژه زنان مبتلا به سرطان ، سازمان جهانی بهداشت بر لزوم بکارگیری روش های مکمل در درمان بیماری ها تاکید کرده است .بر همین اساس در دو دهه اخیر درمان های مکمل بسیاری برای کاهش عوارض جانبی و مقابله با سرطان طراحی و اجرا شده است . یکی از نوآوری ها در درمان های روانشناختی ، تلفیق سنت های معنوی شرق و از جمله فنون مراقبه ذهن آگاهی با درمان های شناختی است که توانایی خودتنظیمی توجه و هدایت سنجیده توجه بصورت هدفمند را در فرد فراهم می کند .در پژوهش حاضر نیز که با عنوان اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر میزان فاجعه سازی درد ، پریشانی روانشناختی و نشخوار ذهنی در زنان مبتلا به سرطان شهرستان تبریز می باشد سعی شده است ابعاد مختلف موضوع مورد بررسی قرار گرفته ، نتایج حاصل از پژوهش بصورت دقیق و شفاف ارائه گردد.

 

بیان مسأله

 امروزه با تغییرات اجتماعی و صنعتی، الگوی ابتلاء به بیماری‌ها تغییر کرده و در نتیجه بیماری‌های مزمن، مهم‌ترین مشکلات سلامت و روان‌شناختی جوامع به شمار می‌رود که خود، منبع عمده تنیدگی تلقی می‌شود و هزینه‌های زیادی را بر جامعه تحمیل می‌کند. این بیماری‌ها انواع متعددی دارند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها سرطان¹ است. براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی. در این بیماری سلول‌ها توانایی تقسیم و رشد عادی خود را از دست می‌دهند و این موضوع منجر به تسخیر، تخریب و فاسد شدن بافت‌های سالم می‌شود (1). تنوع این بیماری بسیار گسترده بوده و در زنان شامل انواع سرطان‌های خون، رحم، دهانه رحم،سینه ، تخمدان، روده بزرگ، پوست، مهبل، مثانه و تیروئید می‌باشد. (2). تشخیص سرطان تجربه‌ای تلخ و غیرقابل باور برای هر فرد است و در صورت مثبت بودن نتیجه، با پیامدهای متعدد روانشناختی همراه است. تأثیرات این بیماری به خصوص جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی بیمار از جمله وضعیت روحی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و عملکرد جنسی را شامل می‌شود. (3) مطالعات نشان داده است که بین پنجاه تا هشتاد و پنج درصد بیماران مبتلا به سرطان، به طور همزمان از یک اختلال روان‌پزشکی رنج می‌برند (4). در یک پژوهش نتیجه بررسی بر روی 65 هزار بیمار سرطانی از 24 کشور نشان داد که حدود 59 درصد مبتلایان، مشکلات روا‌ن‌شناختی داشته اند (5). در عین حال درد، خستگی، و نبود انرژی شایع‌ترین مشکلات این بیماری است (6) درد یک حس نامطلوب میباشد که آن را به صورت تجربه ی هیجان مرتبط با آسیب واقعی یا غیر واقعی توصیف کرده اند (7) بعد هیجانی درد با تظاهرات روا‌ن‌شناختی مختلفی مانند استرس، افسردگی و اضطراب همبستگی قوی دارد و بهبودی بیمار را به طرز قابل توجهی تحت تأثیر قرار می‌دهد. (8) پیش برآورد کردن و فاجعه‌سازی درد توان مقابله با بیماری و مدیریت درد را می کاهد (9) بنابراین آسیب‌پذیری وی در برابر درد افزایش پیدا می‌کند (10) در افراد درگیر با این بیماری زمینه بروز نگرانی و نشخوار ذهنی نیز شیوع پیدا می‌کند (11) این عوامل در کنار احساس خستگی سلامت بیمار را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد (12). با وجود نگرانی و استرس‌های ناشی از تشخیص سرطان، بیماران و اطرافیان آنها باید با فشارهای ناشی از درمان و اختلال در سلامتی و ناتوانی دائمی مقابله کنند. این تأثیرات باعث پریشانی عاطفی و مشکلات سلامت روان در بیماران سرطانی میشود.

مطابق با پژوهش‌های اخیر، افراد با پریشانی روانی بالا، بیشتر از نشانه‌های بیماری جسمی شکایت می‌کنند (13). برخی از بیماران در سازگاری با تشخیص سرطان مشکل دارند که این مسأله بر پریشانی روانی و مسیر آینده بیماری آنان تأثیرگذار است (14). از سوی دیگر می‌توان گفت بارزترین عوامل روان‌شناختی شناسایی شده در حوزه سرطان عبارتند از پریشانی‌های هیجانی مانند اضطراب، استرس و افسردگی که به اندازه خود سرطان ناتوان‌کننده بوده، مانع بهبودی و در نهایت باعث افزایش درد سرطان می شود (15). بنابراین گزارش آن‌چه در بیماران مبتلا به سرطان باعث پریشانی هیجانی و به دنبال آن ادراک درد می‌شود افکار منفی مبتلایان به این بیماری می‌باشد (15). براساس گزارش‌های موثق پریشانی روان‌شناختی به عنوان مهم‌ترین و یا دومین عامل خطر برای تعداد زیادی از بیماری‌ها مانند نارسایی قلبی (16) و سرطان (17) و به ویژه سرطان سینه (18) محسوب می‌شود.

سرطان‌ها به عنوان یکی از بیماری‌های جسمی مزمن، برای بیمار وضعیت ناامیدکننده‌ای را به وجود می‌آورند (19). تحقیقات کیفی در خصوص نرخ مشکلات بیماران دچار سرطان نشان داده شده است که میزان مشکلات روان‌شناختی در بیماران مبتلا به سرطان 8 برابر افراد عادی تخمین زده می‌شود (20). مشکلات روان‌شناختی و از جمله نشخوار فکری با کاهش کیفیت زندگی، زوال قابل توجه در فعالیت‌های تفریحی و جسمی، مشکلات ارتباطی، مشکلات خواب، سرعت بیشتر پیشرفت علائم سرطان و متاستاز بیشتر و درد، در بیماران مبتلا به سرطان افسرده و نگران نسبت به بیماران دیگر بیشتر است (21). نشخوار ذهنی به عنوان حالت خلقی افراد در پاسخ به پریشانی تعریف شده است و شامل تمرکز مکرر و منفعل بر علائم پریشان‌کننده و علل و پیامدهای این علائم می‌باشد (22). همچنین نشخوار ذهنی با اختلال‌ها و مشکلات روان‌شناختی متعددی مثل افسردگی، وسواس- اجباری و اسکیزوتایپی رابطه دارد (23). نشخوار فکری آشفتگی و به ویژه افسردگی را به واسطه افزایش تفکر منفی، حل مسئله ناکارآمد، تداخل با رفتار هدفمند و کاهش حمایت اجتماعی تشدید و تداوم می‌بخشد (22). در مدل کالهون و تدسچی (24) نیز فرض شده است که نشخوار ذهنی اثر مهمی در تلاش برای اصلاح یا بازسازی مجدد سیستم باور افراد پس از داغ‌دیدگی دارد. (25) تحقیقات انجام شده بیانگر آنست که 80 درصد از بیماران مبتلا به سرطان از نگرانی، نشخوار ذهنی، عدم کیفیت زندگی مطلوب و ناامیدی فوق‌العاده‌ای در مراحل اولیه معالجات خود رنج می‌برند (26) ذهن آگاهی یکی از درمان‌ها و آموزش‌هایی است که به نظر بتواند در این زمینه تأثیرگذار باشد (27) در ارتباط با مشکلات رفتاری و روان‌شناختی افراد دارای بیماری‌های خاص، الگوهای درمانی متنوعی طراحی و مورد بررسی قرار گرفته است، از بین درمان‌هایی که در دو دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است، درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی می‌باشد که نخستین بار توسط کابات زین² برای دامنه وسیعی از افراد مبتلا به اختلالات مرتبط با فشار روانی و درد مزمن³ ارائه گردید (28). در حال حاضر دو رویکرد رسمی به درمان مذکور عبارتند از: روش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی⁴ (MBSR) و شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی⁵ (MBCT). این رویکردها از سنت‌های کهن مراقبه آسیای شرقی یعنی بودایسم اقتباس شده است که انسان از آن برای آزادی خود از رنج روزافزون و دردهای موجود سود می‌برد. در سال 2007  ویلبامز، تیزدل و سگال⁶  این رویکرد درمانی را به منظور درمان، پیشگیری و جلوگیری از بازگشت افسردگی توسعه دادند و نشان دادند که بین شناخت، هیجان و ذهن ارتباط وجود دارد (29). دیوید‌ سون⁷ و کابات زین و همکارانش (30) گزارش کردند ذهن آگاهی فرایندی درمانی است که بر توجه هدفمند، بدون داوری همراه با پذیرش تجارب و اعتراف به آن و زیستن در لحظه اشاره دارد (31). همچنین می‌تواند در رهاسازی افراد از افکار خودکار، عادت‌ها و الگوهای رفتاری ناسالم کمک‌کننده باشد (32). نتایج مطالعات پژوهشگران بیانگر آنست که رویکرد درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش دردهای ادراک شده و فاجعه‌سازی درد در بیماران مبتلا به سرطان سینه مؤثر بوده است. (33) در گزارش محدث اردبیلی و همکاران نیز به مؤثر بودن این درمان به عنوان یکی از روش‌های درمان شناختی در بیماری کووید 19 (کرونا) اشاره شده است. (34). همچنین یافته‌های حاصل از مطالعه زارع و همکاران حاکی از آنست که رویکرد تعدیل شده شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش فاجعه‌پنداری درد (نشخوار ذهنی، بزرگنمایی و درماندگی) مؤثر بوده است (35).

در ارتباط با تاثیر درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر پریشانی روانشناختی ، نتایج مطالعات ابوطالبی پیرامون اثربخشی درمان مذکور بر ویژگی‌های روان‌شناختی افراد دارای اختلال سوءمصرف مواد که بر روی مردان دارای این اختلال در شهر رباط کریم اجرا شد بیانگر آن است بر سه متغیر نظم‌جویی ارادی، تحمل پریشانی و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی در گروه آزمایش تأثیر بسزایی داشته است (36) . نتایج مطالعات شیرخانزاده و همکاران نیز بیانگر آنست که مداخلات شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر پریشانی روان‌شناختی و ابعاد دشواری تنظیم هیجان به ویژه در کاهش استرس و افسردگی افراد مبتلا به پرخوری عصبی مؤثر بوده است (37). همچنین یافته‌های حاصل از بررسی کولی و همکاران در مورد بیماران مبتلا به نارسایی قلبی و عروقی و مشکلات ریوی آنان ، مشخص ساخت که این درمان به شکل معناداری باعث کاهش نگرانی و وحشت‌زدگی در آن بیماران شده است (38) . همچنین مشخص گردیده درمانگران می‌توانند از این رویکرد درمانی جهت کاهش نشخوار فکری و بهبود رشد پس از سانحه زنان داغدیده استفاده کنند ( 39).مطالعات در ایران نیز نتایج مثبتی در خصوص تاثیرگذار بودن درمان‌های مبتنی بر ذهن آگاهی بر استرس، افسردگی مبتلایان سرطان به دست آمده است با این وجود نتایج این مطالعات در زمینه های مختلف متفاوت است و عوامل پیش بینی کننده آن هنوز به وضوح شناسایی نشده اند ( 47) . همچنین پژوهش های مربوط به اثربخشی درمان‌های مبتنی بر ذهن آگاهی در هر یک از متغیرهای فاجعه‌سازی درد، پریشانی روان‌شناختی و نشخوار ذهنی در مبتلایان به سرطان بصورت گسترده ای انجام نگرفته است.‌این محدودیت در مطالعات به ویژه در خصوص اثربخشی درمان‌های تلفیقی که اثربخشی ترکیب فنون درمان شناختی رفتاری و ذهن آگاهی را نشان دهد. در بیماران مبتلا به سرطان بارزتر است. از جهتی دیگر بررسی های مجدد پس از مداخله برای برآورد مقدار پایداری تغییرات احتمالی نیز از آن دسته مواردی میباشد که در بیشتر پژوهش ها مورد اهمال قرار گرفته؛ پژوهش حاضر می‌تواند قابلیت آگاهی بیشتر نسبت به نقش زمینه های روانشناختی در گسترش بیماریها و موانع سر راه بهبود بیماری ها ، در طراحی و اجرای مداخلات مؤثر بر کاهش تنش‌ها و مشکلات روان‌شناختی و از جمله فاجعه‌سازی درد، پریشانی روان‌شناختی و نشخوار ذهنی بیماران و به ویژه زنان مبتلا به انواع سرطان مؤثر باشد و برای گروه درمان روانشناسی و کادر درمان درگیر با این بیماران و تحقیقات مثمر ثمر واقع گردد.

در یک مطالعه علمی که توسط هدون گارد و واتکینر برای کاهش نشخوار فکری افراد دارای اختلال افسردگی صورت پذیرفت نشان داد که استفاده از این رویکرد درمانی توانسته است میزان نشخوار فکری را تا حدود زیادی در بیماران کاهش دهد (41).

نکته دارای اهمیت در بکارگیری این رویکرد درمانی اینست که این درمان در ایران بر روی تعدادی از بیماری‌ها به کار برده شده و در مورد تمام بیماری‌های سرطانی مختص زنان خیلی کمتر به کار برده شده است. بنابراین انجام پژوهشی که به بررسی اثربخشی درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌ آگاهی بر پیامدهای منفی روان‌شناختی انواع بیماران سرطانی ویژه زنان صورت بگیرد دارای اهمیت بالایی است. بنابراین مطالعه حاضر در پی پاسخ دهی به این سؤال اساسی است که استفاده از رویکرد درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی تا چه میزان بر فاجعه‌سازی درد، پریشانی روان‌شناختی و نشخوار ذهنی زنان بیمار سرطانی موثر می باشد؟

روش پژوهش

پژوهش حاضر به دلیل اینکه به بررسی اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه سازی درد ، پریشانی روانشناختی و نشخوار ذهنی در زنان مبتلا به سرطان می‌پردازد، یک تحقیق نیمه آزمایشی است که بصورت پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل انجام می‌پذیرد ، به طوری که برای گروه آزمایش ( 15 نفر از زنان مبتلا به انواع سرطان تبریز ) جلسات آموزشی بر اساس پروتکل درمانی MBCT   طی هشت جلسه 2 ساعته برگزار شد و اعضای گروه کنترل هیچ نوع آموزشی را دریافت نکردند.

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل تمامی زنان مبتلا به انواع سرطان می‌باشد که طی سه ماه اول 1402 به مراکز درمانی و بیمارستان‌های الزهرا، امام رضا و شهید قاضی شهر تبریز مراجعه کردند .نمونه آماری این پژوهش شامل 30 نفر از زنان مراجعه کننده به بخش سرطان مراکز درمانی تبریز بودند که از بین زنان مراجعه کننده به بخش سرطان بصورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و در جهت توزیع نرمال در دو گروه 15 نفری (15 نفر گروه آزمایش و 15 نفر گروه کنترل ) قرار گرفتند. در جهت همتاسازی حجم یا تعداد افراد نمونه نیز از جایگزاری تصادفی استفاده شد.

ملاک‌های ورود به تحقیق نیز صرفاً بیمارانی بودند که معیارهایی   از قبیل : داشتن بیماری سرطان تایید شده توسط پزشک معالج ، آگاهی از بیماری خود و توانایی برقراری ارتباط را داشته و بیشترین تمایل را به شرکت در پژوهش و جلسات آموزشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) از خود نشان دادند ، که به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شده و کار مطالعه بر روی آن‌ها از طریق اجرای پرسشنامه‌های تعیین شده به صورت پیش‌آزمون به عمل آمد ، سپس جلسات آموزشی MBCT به مدت 8 جلسه 2 ساعته برای گروه آزمایش برگزار ‌گردید و پس از آن با اجرای پس‌آزمون برای هر یک از گروه‌های آزمایش و کنترل، نتایج نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت .

در ارتباط با رعایت موازین اخلاقی در فرآیند پژوهش نیز محقق متعهد شده که با در نظر گرفتن اصل صداقت و ارتباط موثری که با آزمودنی ها داشته است ( ارائه توضیحات کافی در مورد اهداف طرح و گرفتن رضایت آگاهانه از آنها ) ، آزمودنی ها وارد مطالعه شده و پرسشنامه ها در اختیار آنها قرار داده شد . همچنین به هر آزمودنی این اطمینان داده شد که می تواند هر لحظه بخواهد از مطالعه خارج شود ، همچنین در زمان انجام پژوهش و پس از آن اصل رازداری و حریم شخصی افراد رعایت شده و نتایج این مطالعه بصورت صادقانه ، دقیق و کامل منتشر می شود ..

 روش گردآوری اطلاعات

جمع‌آوری اطلاعات مربوط به مبانی نظری و پیشینه پژوهشی حاضر از طریق مراجعه به کتابخانه‌ها و استفاده از کتب، مقالات و پایان‌نامه‌ها بوده و در عین حال از سایت‌های معتبر اینترنتی نیز استفاده شده است. در جمع‌آوری داده‌های آماری نیز از ابزارها و پرسشنامه‌های استاندارد مربوط به متغیرهای موضوعی استفاده شده است. بدین صورت که با استفاده از پرسشنامه ها و توزیع و جمع آوری آنها در بین بیماران سرطانی اطلاعات لازم گرداوری گردید . بر همین اساس در پژوهش حاضر برای گردآوری داده‌ها از پروتکل آموزشیِ درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT)، پرسشنامه استاندارد فاجعه‌سازی درد (PCS)، پرسشنامه استاندارد پریشانی روان‌شناختی و پرسشنامه استاندارد نشخوار فکری استفاده شد.

 

ابزارهای گردآوری داده‌ها

در این پژوهش برای گردآوری داده‌ها از پروتکل آموزشیِ درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT)، پرسشنامه استاندارد فاجعه‌سازی درد (PCS)، پرسشنامه استاندارد پریشانی روان‌شناختی و پرسشنامه استاندارد نشخوار فکری استفاده شد.

ساختار و محتوای دوره آموزشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT )

برنامه آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر اساس پروتکل آموزشی ربکا کرین می باشد که ساختار کلی آن طی هشت جلسه 2 تا 5/2 ساعته برنامه ریزی شده است . این برنامه شامل تکالیف خانگی ساختار یافته همراه با تمرین های رسمی و در برخی روزها تمرین های غیر رسمی ذهن آگاهی است و گاهی فرد به ثبت مشاهدات خود از تجارب روزانه اش می پردازد .

تاکید کلی در نیمه نخست برنامه ، بر یادگیری روش معطوف کردن توجه به تجربه درونی و مشاهده آنچه چیزی که در این فرایند رخ می دهد . در نیمه دوم برنامه نیز بر روی کاربرد آموخته های مرحله قبلی که از طریق تمرین های ذهن آگاهی به دست آمده اند در کار برای ادراک و فهم چالش های موجود در زندگی واقعی تاکید می گردد .آموزش های ارائه شده برای هر شرکت کننده از طریق ارائه راهنمای جلسه به جلسه و صداهای ضبط شده جلسات آموزشی برای مرور تمرین های ذهن آگاهی در منزل ، هدایت و پشتیبانی می شود . ساختار و محتوای دوره آموزشی ( برنامه هشت جلسه ای ) شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی به قرار زیر است :

1- هفته نخست: هدایت خودکار و هوشیاری آگاهانه

2- هفته دوم: زندگی کردن با آن‌چه در ذهن ماست

3- هفته سوم: سر و سامان دادن به ذهن پراکنده

4- هفته چهارم: تشخیص بیزاری

5- هفته پنجم: پذیرفتن و اجازه دادن، مجوز حضور

6- هفته ششم: افکار واقعیت نیستند

7- بین هفته ششم و هفتم: راهنمای روزانه تمرین‌های عملی ذهن آگاهی

8- هفته هفتم: چگونه به بهترین نحو از خود مراقبت کنیم

9- هفته هشتم: حفظ و گسترش یادگیری جدید. (49)

 

فاجعه سازی درد

مقیاس فاجعه آمیز کردن درد که توسط سالیوان ، بیشاب و پیوک (49) تدوین شده است دارای 13 سوال است که 3 خرده مقیاس نشخوار ذهنی ، بزرگ نمایی و درماندگی را اندازه گیری می کند و هدف آن ارزیابی میزان وضعیت دردناکی در افراد می باشد . سوالات این پرسشنامه با مقیاس لیکرت 5 درجه‌‌ای (1 تا 5) نمره‌گذاری می‌شود. این مقیاس بر مبنای این فرضیه ساخته شده است که فاجعه‌سازی درد با سطوح مختلغف درد، ناتوانی جسمانی و ناتوانی روان‌شناختی در ارتباط است. (50). بر همین اساس در صورتی که نمرات پرسشنامه بین 13 تا 26 باشد ، میزان فاجعه سازی درد در جامعه مورد نظر ضعیف می باشد . نمرات بین 27 تا 39 میزان فاجعه سازی درد را در حد متوسط و نمرات بالای 40 نیز میزان فاجعه سازی درد را بسیار بالا نشان می دهد .

پریشانی روانشناختی

مقیاس پریشانی روان‌شناختی ( k-10  ) توسط کسلر ، اندروز، کولپ، هیرپی، مروکزک، نورمند و زاسلاوسکی (51). طراحی شده و ابزاری است که برای کاربرد غربالگری و طرح زمینه یابی سلامت روانی در جمعیت عمومی بکار برده می شود (52) . این پرسشنامه به منظور شناسایی و سنجش اختلالات روانی ، خلقی و اضطرابی از کارایی و کارآمدی بیشتری برخوردار است (53). بر همین اساس می تواند یکی از ابزارهای مناسب برای غربالگری خصوصیات خلقی و روانی افراد و بویژه زنان مبتلا به انواع سرطان قرار گیرد . این پرسشنامه دارای 10 سؤال و سه مؤلفه حضور آموزشی، حضور اجتماعی و حضور شناختی می‌باشد و براساس طیف چهار گزینه‌ای لیکرت به سنجش پریشانی روان‌شناختی می‌پردازد. ضریب پایایی این پرسشنامه توسط طراحان آن براساس آلفای کرونباخ 93/0 برآورد شده و در پژوهش یعقوبی ( 54 ) بالای 7/0 گزارش شده است.  

نشخوار ذهنی

پرسشنامه نشخوار ذهنی توسط هوکسیما(55) برای سنجش نشخوار ذهنی طراحی و تدوین شده است این پرسشنامه دارای 22 سوال می باشد . .سؤالات در مقیاس چهار درجه‌ای از هرگز تا همیشه و به میزان 1 تا 4 نمره‌گذاری می‌شوند. این پرسشنامه یک نمره کلی می‌دهد که دامنه آن بین 22 تا 88 می‌باشد. نمرات بالا نشان‌دهنده نشخوار ذهنی بالاتر بوده و بالعکس. نولن- هاکسیما روایی محتوایی این مقیاس را مطلوب ارزیابی نمودند.پایایی این مقیاس را به شیوه بازآزمایی از 48/0 تا 82/0 محاسبه کرده‌اند و اعتبار آن را به روش آلفای کرونباخ 90/0 گزارش نمودند (56). پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد همبستگی بازآزمایی برای پاسخ‌های نشخواری 67/0 است(57). آلفای کرونباخ این ابزار در پژوهش باقری‌نژاد  ، 88/0 به دست آمد. همچنین روایی همزمان آن با آزمون وسواس عملی- اجباری مادزلی 59/0 گزارش شده است.(58). 

یافته ها

آزمون فرضیه اول

فرضیه­ی اول تحقیق بیان می­کند که «درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر فاجعه‌سازی درد، در زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد». برای آزمون این فرضیه از روش تحلیل کوواریانس یک­راهه استفاده می­شود. برای این منظور، ابتدا مفروضه­های این روش که شامل نرمال بودن متغیرهای همپراش و وابسته، همگن بودن واریانس­ خطاهای متغیر وابسته، خطی بودن رابطه­ی بین متغیر وابسته و متغیر همپراش و همگنی شیب­های خط رگرسیون بین متغیر همپراش و متغیر وابسته در گروه­های آزمایشی و کنترل هستند، مورد بررسی قرار می­گیرند.

برای آزمون مفروضه­ی همگنی واریانس­ خطاهای متغیر «فاجعه­سازی درد» در مرحله­ی پس­آزمون بین گروه‌های آزمایشی و کنترل از آزمون لون استفاده شده است. نتایج این آزمون در جدول زیر آمده است.

جدول  نتایج آزمون لون جهت بررسی مفروضه­ی همگنی واریانس­ خطاهای متغیر «فاجعه­سازی درد» در مرحله­ی پس­آزمون

متغیر	آماره­ی F	درجه آزادی صورت	درجه آزادی مخرج	Sig
فاجعه‌سازی درد	058/0	1	28	811/0

 

با توجه به جدول فوق مشاهده می­شود که مقدار آماره­ی لون برابر 058/0 و مقدار Sig آن برابر 811/0 است. چون مقدار Sig بزرگتر از 05/0 است؛ لذا در سطح معنی­داری 05/0 برابری واریانس­  خطاهای متغیر «فاجعه­سازی درد» در مرحله­ی پس­آزمون بین گروه­های آزمایشی و کنترل پذیرفته می­شود. در نتیجه مفروضه­ی همگنی واریانس­ خطاهای متغیر وابسته بین گروه­های آزمایشی و کنترل برقرار است.

تحلیل کوواریانس فرض می­کند که رابطه­ی بین متغیر وابسته (فاجعه­سازی درد در مرحله پس­آزمون) و متغیر همپراش (فاجعه­سازی درد در مرحله پیش­آزمون) خطی است. تخطی از این مفروضه توان آزمون را کاهش می­دهد. برای بررسی این مفروضه از نمودار پراکنش متغیر همپراش در مقابل متغیر وابسته برای هر کدام از گروه­های آزمایشی و کنترل استفاده می­کنیم.

مفروضه­ی همگنی شیب­های خط رگرسیون به رابطه­ی بین متغیر همپراش (فاجعه­سازی درد در مرحله پیش­آزمون) و متغیر وابسته (فاجعه­سازی درد در مرحله پس­آزمون) برای هر یک از گروه­های آزمایشی و کنترل مربوط است. این مفروضه را می­توان به صورت آماری از طریق بررسی اینکه آیا تعامل معنی‌داری بین متغیر وابسته و متغیر همپراش وجود دارد یا نه، مورد سنجش قرار داد. اگر تعامل در سطح آلفای 05/0 معنی­دار باشد، بنابراین ما از این مفروضه تخطی کرده­ایم. نتایج این آزمون در جدول زیر آمده است.

جدول نتایج آزمون همگنی شیب­های رگرسیون برای آزمون فرضیه اول

منبع تغییر	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	آماره F	Sig
مدل اصلاح شده	96/1211	3	99/403	54/92	000/0
عرض از مبدا	55/14	1	55/14	33/3	079/0
گروه	54/1	1	54/1	35/0	557/0
فاجعه­سازی درد - پیش­آزمون	86/105	1	86/105	25/24	000/0
گروه* (فاجعه­سازی درد - پیش­آزمون)	48/11	1	48/11	63/2	117/0
خطا	51/113	26	37/4
کل	50614	30
کل اصلاح شده	47/1325	29

 

در جدول فوق مقداری که بایستی مورد توجه قرار گیرد سطح معنی­داری (Sig) تعامل است که در این جدول به صورت «گروه* فاجعه­سازی درد - پیش­آزمون» نشان داده شده است. در جدول فوق چون مقدار Sig تعامل برابر با 117/0 بوده و این مقدار از 05/0 بزرگتر است؛ لذا تعامل از نظر آماری معنی­دار نیست. بنابراین مفروضه­ی همگنی شیب­های خط رگرسیون برقرار است.

همچنین با توجه به این که مقدار آماره­ی F برای متغیر مستقل (گروه) برابر 96/244 و مقدار Sig آن برابر 000/0 است. چون مقدار Sig کمتر از 01/0 می­باشد؛ لذا بين گروه­های آزمایشی و کنترل در ميزان فاجعه­سازی درد زنان مبتلا به سرطان تفاوت معناداري وجود دارد. همچنين با توجه به نتایج جدول 4-7، میانگین اصلاح شده­ی متغیر «فاجعه­سازی درد» در گروه آزمایشی (38/34) کوچکتر از میانگین اصلاح شده­ی این متغیر در گروه کنترل (69/46) می­باشد. لذا درمان­شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی باعث کاهش میزان فاجعه­سازی درد در زنان مبتلا به سرطان شده است. بنابراین درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر فاجعه‌سازی درد، در زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد. در نتیجه، فرضیه­ی اول تحقیق تایید می­شود.

آزمون فرضیه­ي دوم

فرضیه­ی دوم تحقیق بیان می­کند که «درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر پریشانی روان‌شناختی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد». همانند فرضیه اول، برای آزمون این فرضیه نیز از روش تحلیل کوواریانس یک­راهه استفاده می­شود. برای این منظور، ابتدا مفروضه­های این روش مورد بررسی قرار می­گیرند.

برای آزمون مفروضه­ی همگنی واریانس­ خطاهای متغیر «پریشانی ­روان­شناختی» در مرحله­ی پس‌آزمون بین گروه‌های آزمایشی و کنترل از آزمون لون استفاده شده است. نتایج این آزمون در جدول زیر آمده است.

جدول  نتایج آزمون لون جهت بررسی مفروضه­ی همگنی واریانس­ خطاهای متغیر «پریشانی-روان­شناختی» در مرحله­ی پس­آزمون

متغیر	آماره­ی F	درجه آزادی صورت	درجه آزادی مخرج	Sig
پریشانی روان­شناختی	612/3	1	28	068/0

 

با توجه به جدول فوق مشاهده می­شود که مقدار آماره­ی لون برابر 612/3 و مقدار Sig آن برابر 068/0 است. چون مقدار Sig بزرگتر از 05/0 است؛ لذا در سطح معنی­داری 05/0 برابری واریانس­  خطاهای متغیر «پریشانی روان­شناختی» در مرحله­ی پس­آزمون بین گروه­های آزمایشی و کنترل پذیرفته می­شود. در نتیجه مفروضه­ی همگنی واریانس­ خطاهای متغیر وابسته بین گروه­های آزمایشی و کنترل برقرار است.

تحلیل کوواریانس فرض می­کند که رابطه­ی بین متغیر وابسته (پریشانی روان­شناختی در مرحله پس­آزمون) و متغیر همپراش (پریشانی روان­شناختی در مرحله پیش­آزمون) خطی است. تخطی از این مفروضه توان آزمون را کاهش می­دهد. برای بررسی این مفروضه از نمودار پراکنش متغیر همپراش در مقابل متغیر وابسته برای هر کدام از گروه­های آزمایشی و کنترل استفاده می­کنیم.

مفروضه­ی همگنی شیب­های خط رگرسیون به رابطه­ی بین متغیر همپراش (پریشانی روان­شناختی در مرحله پیش­آزمون) و متغیر وابسته (پریشانی روان­شناختی در مرحله پس­آزمون) برای هر یک از گروه­های آزمایشی و کنترل مربوط است. این مفروضه را می­توان به صورت آماری از طریق بررسی اینکه آیا تعامل معنی‌داری بین متغیر وابسته و متغیر همپراش وجود دارد یا نه، مورد سنجش قرار داد. اگر تعامل در سطح آلفای 05/0 معنی­دار باشد، بنابراین ما از این مفروضه تخطی کرده­ایم. نتایج این آزمون در جدول زیرآمده است.

جدول  نتایج آزمون همگنی شیب­های رگرسیون برای آزمون فرضیه دوم

منبع تغییر	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	آماره F	Sig
مدل اصلاح شده	53/987	3	18/329	14/74	000/0
عرض از مبدا	19/7	1	19/7	62/1	214/0
گروه	06/0	1	06/0	01/0	908/0
پریشانی روان­شناختی - پیش­آزمون	59/38	1	59/38	69/8	007/0
گروه* (پریشانی روان­شناختی - پیش­آزمون)	27/4	1	27/4	96/0	336/0
خطا	43/115	26	44/4
کل	15579	30
کل اصلاح شده	97/1102	29

 

در جدول فوق مقداری که بایستی مورد توجه قرار گیرد سطح معنی­داری (Sig) تعامل است که در این جدول به صورت «گروه* پریشانی روان­شناختی- پیش­آزمون» نشان داده شده است. در این جدول، چون مقدار Sig تعامل برابر با 336/0 بوده و این مقدار از 05/0 بزرگتر است؛ لذا تعامل از نظر آماری معنی­دار نیست. بنابراین مفروضه­ی همگنی شیب­های خط رگرسیون برقرار است.

حال چون تمامی مفروضه­های تحلیل کوواریانس یک­راهه برقرار است؛ لذا می­توان از این روش جهت آزمون فرضیه­ی دوم تحقیق استفاده کرد. با توجه به اینکه که مقدار آماره­ی F برای متغیر مستقل (گروه) برابر 20/217 و مقدار Sig آن برابر 000/0 است. چون مقدار Sig کمتر از 01/0 می­باشد؛ لذا بين گروه­های آزمایشی و کنترل در ميزان پریشانی روان­شناختی زنان مبتلا به سرطان تفاوت معناداري وجود دارد. همچنين  میانگین اصلاح شده­ی متغیر «پریشانی روان­شناختی» در گروه آزمایشی (28/16) کوچکتر از میانگین اصلاح شده­ی این متغیر در گروه کنترل (66/27) می­باشد؛ لذا درمان­شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی باعث کاهش میزان پریشانی روان­شناختی زنان مبتلا به سرطان شده است. بنابراین درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر پریشانی روان‌شناختی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد. در نتیجه، فرضیه­ی دوم تحقیق تایید می‌شود. لازم به توضيح است كه مقدار مجذور اتا برای متغیر گروه در جدول 4-10 (889/0) نشان دهنده­ی آن است که 9/88 درصد تغییرات نمرات گروه آزمایشي در متغیر پریشانی روان­شناختی ناشی از درمان­شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی می­باشد.

آزمون فرضیه سوم

فرضیه­ی سوم تحقیق بیان می­کند که «درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد». همانند فرضیه‌های اول و دوم، برای آزمون این فرضیه نیز از روش تحلیل کوواریانس یک­راهه استفاده می­شود. برای این منظور، ابتدا مفروضه­های این روش مورد بررسی قرار می­گیرند. برای آزمون مفروضه­ی همگنی واریانس­ خطاهای متغیر «نشخوار ذهنی» در مرحله­ی پس‌آزمون بین گروه‌های آزمایشی و کنترل از آزمون لون استفاده شده است. نتایج این آزمون در جدول زیرآمده است.

جدول  نتایج آزمون لون جهت بررسی مفروضه­ی همگنی واریانس­ خطاهای متغیر «نشخوار ذهنی» در مرحله­ی پس­آزمون

متغیر	آماره­ی F	درجه آزادی صورت	درجه آزادی مخرج	Sig
نشخوار ذهنی	174/2	1	28	151/0

 

با توجه به جدول فوق مشاهده می­شود که مقدار آماره­ی لون برابر 174/2 و مقدار Sig آن برابر 151/0 است. چون مقدار Sig بزرگتر از 05/0 است؛ لذا در سطح معنی­داری 05/0 برابری واریانس­  خطاهای متغیر «نشخوار ذهنی» در مرحله­ی پس­آزمون بین گروه­های آزمایشی و کنترل پذیرفته می­شود. در نتیجه مفروضه­ی همگنی واریانس­ خطاهای متغیر وابسته بین گروه­های آزمایشی و کنترل برقرار است.

تحلیل کوواریانس فرض می­کند که رابطه­ی بین متغیر وابسته (نشخوار ذهنی در مرحله پس­آزمون) و متغیر همپراش (نشخوار ذهنی در مرحله پیش­آزمون) خطی است. تخطی از این مفروضه توان آزمون را کاهش می­دهد. برای بررسی این مفروضه از نمودار پراکنش متغیر همپراش در مقابل متغیر وابسته برای هر کدام از گروه­های آزمایشی و کنترل استفاده می­کنیم.

مفروضه­ی همگنی شیب­های خط رگرسیون به رابطه­ی بین متغیر همپراش (نشخوار ذهنی در مرحله پیش­آزمون) و متغیر وابسته (نشخوار ذهنی در مرحله پس­آزمون) برای هر یک از گروه­های آزمایشی و کنترل مربوط است. این مفروضه را می­توان به صورت آماری از طریق بررسی اینکه آیا تعامل معنی‌داری بین متغیر وابسته و متغیر همپراش وجود دارد یا نه، مورد سنجش قرار داد. اگر تعامل در سطح آلفای 05/0 معنی­دار باشد، بنابراین ما از این مفروضه تخطی کرده­ایم. نتایج این آزمون در جدول زیر آمده است.

جدول نتایج آزمون همگنی شیب­های رگرسیون برای آزمون فرضیه سوم

منبع تغییر	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	آماره F	Sig
مدل اصلاح شده	56/2863	3	52/954	52/98	000/0
عرض از مبدا	21/96	1	21/96	93/9	004/0
گروه	30/0	1	30/0	03/0	862/0
نشخوار ذهنی - پیش­آزمون	71/396	1	71/396	94/40	000/0
گروه* (نشخوار ذهنی - پیش­آزمون)	93/34	1	93/34	60/3	069/0
خطا	91/251	26	69/9
کل	98770	30
کل اصلاح شده	47/3115	29

 

در جدول فوق مقداری که بایستی مورد توجه قرار گیرد سطح معنی­داری (Sig) تعامل است که در این جدول به صورت «گروه* نشخوار ذهنی - پیش­آزمون» نشان داده شده است. در این جدول، چون مقدار Sig تعامل برابر با 069/0 بوده و این مقدار از 05/0 بزرگتر است؛ لذا تعامل از نظر آماری معنی­دار نیست. بنابراین مفروضه­ی همگنی شیب­های خط رگرسیون برقرار است. همچنین با توجه به این که مقدار آماره­ی F برای متغیر مستقل (گروه) برابر 25/265 و مقدار Sig آن برابر 000/0 است. چون مقدار Sig کمتر از 01/0 می­باشد؛ لذا بين گروه­های آزمایشی و کنترل در ميزان نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان تفاوت معناداري وجود دارد. همچنين با توجه به  میانگین اصلاح شده­ی متغیر «نشخوار ذهنی» در گروه آزمایشی (31/46) کوچکتر از میانگین اصلاح شده­ی این متغیر در گروه کنترل (63/66) می­باشد؛ لذا درمان­شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی باعث کاهش میزان نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان شده است. بنابراین درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد. در نتیجه، فرضیه­ی سوم تحقیق تایید می‌شود. لازم به توضيح است كه مقدار مجذور اتا برای متغیر گروه (908/0) نشان دهنده­ی آن است که 8/90 درصد تغییرات نمرات گروه آزمایشي در متغیر نشخوار ذهنی روان­شناختی ناشی از درمان­شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی می­باشد.

 

بحث و نتیجه گیری

نتایج تجزیه و تحلیل فرضیه اول که با استفاده از روش تحلیل کوواریانس یک راهه انجام شد نشان داد که درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر فاجعه‌سازی درد، در زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد. همچنين چون میانگین اصلاح شده­ی متغیر «فاجعه­سازی درد» در گروه آزمایشی (38/34) کوچکتر از میانگین اصلاح شده­ی این متغیر در گروه کنترل (69/46) می­باشد؛ لذا درمان­شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی باعث کاهش میزان فاجعه‌سازی درد در زنان مبتلا به سرطان شده است. در نتیجه، فرضیه اول تحقیق تایید می­شود.

این یافته تاییدی بر کارآیی الگوی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در کنترل درد است که پیش از این در پژوهش های بسیاری از قبیل مطالعات نوروزی و همکاران ( 59) ، صناعی و همکاران ( 60) ، حسنی و همکاران ( 61) ، شفیعی و همکاران (62) ، محمدی ( 63) ، زارع و  همکاران ( 64) ، عبدالقادری(65) ، پیتر ( 66) ، گارلند و همکاران ( 67) ، هولیز و کولامسیمو ( 68) ، فلدمن و همکاران (69) مورد توجه قرار گرفته و تایید گشته است .

در تبیین هماهنگی بین یافته های این مطالعه و پژوهش های انجام شده پیرامون تاثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه سازی درد در افراد مبتلا به سرطان ، میتوان گفت که کاهش فاجعه سازی درد در زنان مبتلا به سرطان از طریق آموزش مهارت‌هایی که به ذهن آگاهی منجر می شود به فرد کمک می کند تا با شناخت و آگاهی لحظه به لحظه نسبت به هیجانات خود و پذیرش بی قید و شرط مشکل ، مهارت های مورد نیاز برای حل مشکلات را در خود تقویت نماید و خود را از الگویی که موجب افزایش درد و رنج می شود دور کند .

 با توجه به مدل های روانشناختی درد از جمله مدل ترس _ اجتناب که نشان می دهد شیوه ای که مردم احساس دردشان را تفسیر می کنند و یا به آن پاسخ می دهند ، تعیین کننده مهمی در تجربه درد است مثلا فاجعه آمیز کردن درد و یا به عبارتی گرایش مبالغه آمیز و منفی نسبت به تجربه درد واقعی و یا پیش بینی شده ، که باعث افزایش شدت درد ، آشفتگی و ناتوانی در بیماران مبتلا به دردهای مزمن از جمله افراد مبتلا به سرطان می شود . به نظر می رسد که گرایش برای درگیر شدن در فرایند های پردازشی خودکار به جای فرایندهای مبتنی بر آگاهی به همراه توجه بدون انعطاف ، و عدم آگاهی نسبت به لحظه کنونی موجب می شود که افراد بیش از پیش به درد فکر کرده و در مورد آن دست به نشخوار ذهنی بزنند .در نتیجه شدت خطر ناشی از آن را بیشتر برآورد کنند .بنابراین  فرآیند فوق زمینه مناسبی برای رشد افکار منفی و انحرافی در مورد درد ایجاد می کند . درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی با کاهش فاجعه آمیز کردن درد و در نتیجه کاهش اضطراب و ترس مرتبط با درد در کاهش شدت درد ادراک شده و محدودیت عملکرد بیماران مبتلا به درد مزمن موثر می باشد .بنابر این تمرینات ذهن آگاهی می تواند نگرش به درد را تغییر داده و امکانی را فراهم آورد که درد به رنج منجر نشود .ذهن آگاهی می تواند دوام و پایداری افراد را در برابر شدت درد افزایش دهد و توانبخشی زنان مبتلا به سرطان را تقویت و بهبود بخشد .بنابر این می تواند یک راهبرد پیشگیرانه مفید تلقی شود. ، همچنین فرد را قادر می سازد تا با چالش ها و آسیب پذیری هایی که جز ذاتی انسان بوده ، مواجه شود و برخورد مناسبی با آنها داشته باشد .

همچنین یافته های تحقیق حاضر ، با برخی از تئوری های روانشناختی از جمله تئوری های یادگیری و زمینه هم مرتبط است .بر اساس این تئوری ها ، الگوی تکراری از واکنش پذیری به درد به رفتار اجتنابی ، تمایل شناختی از طریق سیگنال های جسمانی و منجر به افزایش برانگیختگی روانشناختی می شود که ممکن است از این طریق باعث مزمن شدن درد در بیماران شود ..در نتیجه حمایت های تجربی کافی جهت تایید کردن مدل چند بعدی درد و تاثیر حیاتی آن در بیماران دارای درد مزمن و از جمله بیماران سرطانی وجود دارد . در همین راستا و همسو با یافته های مطالعه حاضر جانسون و همکارانش نشان دادند که درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش درد بیماران مبتلا به سرطان سینه موثر بوده است (70 ) .هس نیز در یک مطالعه مروری به این نتیجه رسید که درمان های مبتنی بر ذهن آگاهی می تواند در کاهش انواع دردهای سرطانی در بخش آنکولوژی موثر واقع شد ( 71) .هر چند نتایج مطالعه کاسنز و همکارانش نشان داد درمان های مبتنی بر ذهن آگاهی بر میزان درد تاثیر معنادار نداشته است ( 72) .این تفاوت در یافته ها با توجه به تفاوت در نوع بیماری قابل توجیه است . بیماران مورد بررسی در مطالعه کاسنز و همکارانش به مولتیپل اسکلروزیس مبتلا بودند. از طرفی بر خلاف مطالعه حاضر ، شدت و مرحله بیماری هنگام نمونه گیری مورد توجه قرار نگرفته بود که این ناهمگنی در شدت بیماری می تواند در نتایج اثر منفی داشته باشد . این یافته با توجه به تمریناتی که در طی جلسات به بیماران آموزش داده شده قابل تبیین است . در طی مراقبه و تنفس و وارسی بدنی از بیماران خواسته شد بدون قضاوت به افکار و احساساتی که تجربه می کنند ، نظاره کنند .این نظارت می بایست بدون درگیری با احساسات و هیجانات همراه آن تفکر صورت می گرفت . از شرکت کنندگان خواسته شد به تجربه درد نیز مانند سایر احساسات و هیجانات خود نگاه کنند و همیشه این نکته را در نظر داشته باشندکه هر احساسی گذرا است و میزان احساسات مرتب در حال تغییر است . نگاه کردن از این بعد به تجربه درد در افزایش پذیرش درد شرکت کنندگان موثر بود و به نظر می رسد این پذیرش و عدم درگیری با درد در ادراک شدت درد موثر واقع شده است .

نتایج تجزیه و تحلیل فرضیه دوم که با استفاده از روش تحلیل کوواریانس یک راهه انجام شد نشان داد که درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر پریشانی روان‌شناختی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد. همچنين چون میانگین اصلاح شده­ی متغیر «پریشانی روان­شناختی» در گروه آزمایشی (28/16) کوچکتر از میانگین اصلاح شده­ی این متغیر در گروه کنترل (66/27) می­باشد؛ لذا درمان­شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی باعث کاهش میزان پریشانی روان­شناختی زنان مبتلا به سرطان شده است. در نتیجه، فرضیه دوم تحقیق تایید می­شود.

همانگونه که اشاره شد نتایج پژوهش حاضر حاکی از اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش پریشانی روانشناختی زنان مبتلا به سرطان بوده است . در بررسی ادبیات پژوهش ، تحقیقی که به صورت مستقیم به بررسی تاثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر پریشانی روانشناختی بیماران سرطانی بپردازد ، یافت نشد ؛ با اینحال میتوان نتایج این پژوهش را با یافته های  تحقیقاتی از قبیل خانبابایی و همکاران ( 73) ، ذاکری و همکاران ( 74) ، پورحسینی دهکردی و همکاران (75 ) ، موسوی (76) ، غلام رضایی و همکاران ( 77) ، فروزانفر ( 78) ، گراوند (79) ، الینبرگ و همکاران (80) ، پیکاردی و همکاران (81 ) گارنفسکی و کرایج ( 82) که به بررسی تاثیر انواع رویکردهای درمانی بر پریشانی روانشناختی در بیماران مختلف پرداختند ، همسو دانست. در همین راستا یکی از اختصاصی ترین تحقیقات ، پژوهش ذاکری و همکاران می باشد که به بررسی اثربخشی آموزش راهبردهای نظم جویی فرآیندی هیجان بر کاهش پریشانی روانشناختی افراد مبتلا به بیماری پوستی ویتیلیگو پرداخته است اشاره نمود که در آن ، درمان بر اساس راهنمای عملی آموزش راهبردهای نظم جویی فرآیندی هیجان بر مبنای مدل گروس ، در قالب ده جلسه درمانی بصورت فردی برای 3 نفر از افراد مبتلا به بیماری ویتیلیگو ارائه گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها حاکی از اثربخشی آموزش مهارت نظم جویی هیجان بر کاهش پریشانی روانشناختی و مولفه های آن ( افسردگی ، اضطراب و استرس ) بود .  این آموزش موجب کاهش چشم گیر نمرات پریشانی روانشناختی در بیماران در دوره درمان گردید. روند کاهش نمرات در مرحله پیگیری 45 روزه نیز ادامه داشته که حاکی از حفظ نتایج درمانی در طول دوره بود و در نهایت این برنامه آموزشی توانست نزدیک 50 درصد نمرات پریشانی روان شناختی را در بیماران کاهش دهد ( 74)

 در تبیین نتایج مطالعه حاضر میتوان گفت ، برنامه آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر روی زنان مبتلا به سرطان توانسته است بعنوان یک سازه روانشناختی باورهای افراد را در مورد رفتارهای مربوط به سلامتی تنظیم کند و با بهبود آگاهی ، افراد حاکم بر افکار خود شده و پاسخ های سازگارانه تری نسبت به موقعیت های پر فشار زندگی می دهند و موفقیت ها و شکست هایشان را بر حسب توانایی و ضعف هایشان ارزیابی می کنند و در نتیجه به افزایش تحمل پریشانی و کاهش پریشانی روانی منجر می شود .همچنین می توان گفت که مطابق با یافته های پژوهشگران ، درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی توانسته است شاخص های اصلی سرمایه روانشناختی ( امید ، خوش بینی ، قدرت تحمل و خودکارآمدی ) در افراد را تقویت کرده و بر همین اساس سطح امید، عزت نفس ، سلامت روانی و عواطف مثبت را در افراد بیمار را بهبود بخشید و در مقابل هیجانات منفی آنان را کاهش دهد و به عنوان یک سپر حفاظتی در برابر بیماری های مزمن همچون سرطان عمل کند. در همین راستا نتایج مطالعات لطفی و همکاران (83) در تعیین اثر بخشی امید درمانی گروهی در کاهش پریشانی زنان دچار سرطان پستان نشان داد که سازه امید بعنوان یک نقطه قوت روانشناختی می تواند کمک زیادی به پرورش و ایجاد سلامت روانی در بیماران سرطانی کند . چرا که امید دارای دو مولفه شناختی و عاطفی است .مولفه شناختی شامل انتظار رخ دادن وقایعی در آینده و مولفه عاطفی شامل امید به این که این رویدادها ، رویدادهای مثبت و دارای پیامدهای مطلوبی باشند ، است .مولفه عاطفی آن می تواند پیش بینی کننده وقوع رویدادهای مثبت در آینده و در نتیجه افزایش سلامت روانی باشد . لذا از آنجا که بیماران دچار سرطان دارای پریشانی ، استرس و اضطراب بالایی در طول دوره درمان و نیز بعد از آن تجربه می کنند ، و این وضعیت منجر به از دست رفتن امید به زندگی در آنها می شود ، به همین خاطر امید درمانی با هدف ایجاد امید در بیماران سرطانی موجب کاهش پریشانی آنها می شود . از آنجائیکه مطالعات متعددی بیانگر تاثیرات مثبت شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در ایجاد امید به زندگی و تامین سلامت روانی افراد می باشد بنابر این ، این رویکرد درمانی می تواند سطح پریشانی روانشناختی بیماران سرطانی را کاهش دهد .

 

نتایج تجزیه و تحلیل فرضیه سوم که با استفاده از روش تحلیل کوواریانس یک راهه انجام شد نشان داد که درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان تاثیر دارد. همچنين چون میانگین اصلاح شده­ی متغیر «نشخوار ذهنی» در گروه آزمایشی (31/46) کوچکتر از میانگین اصلاح شده­ی این متغیر در گروه کنترل (63/66) می­باشد؛ لذا درمان­شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی باعث کاهش میزان نشخوار ذهنی زنان مبتلا به سرطان شده است.  در نتیجه، فرضیه سوم تحقیق تایید می­شود.

این یافته پژوهشی موثر بودن الگوی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش نشخوار ذهنی در بیماران سرطانی را نشان می دهد .بنابراین ، این رویکرد درمانی می تواند شیوه مناسبی برای کاهش نشخوار فکری در بیماران مبتلا به سرطان باشد .اگر چه مطالعات گسترده ای بطور مستقیم برای تعیین اثر بخشی این رویکرد درمانی در درمان نشخوار ذهنی بیماران سرطانی صورت نگرفته است ولی با این وجود مطالعات مشابهی توسط پژوهشگرانی چون زمستانی و فاضلی (84) ، قدم پور و همکاران (85 ) ، سلطانی و همکاران (86 ) ، جاجرمی و همکاران ( 87) ، محمد پور و همکاران (88 ) ، زیدان و همکاران ( 89) ، اسپی و همکاران  ( 90) ، در ارتباط با رویکرد های درمانی مختلف صورت گرفته است که نتایج آنها همسو با نتایج تحقیق حاضر می باشد .

در تبیین هماهنگی بین یافته های این مطالعه و پژوهش های انجام شده پیرامون تاثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر نشخوار ذهنی در افراد مبتلا به سرطان ، میتوان گفت مکانیزم های عملی رویکرد درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ، با هدف افزایش آگاهی فراشناختی و توانایی توجه افراد در رویارویی با مسایل و مشکلات است که به افراد اجازه پاسخ های شناختی و رفتاری انعطاف پذیرتر را می دهد .این رویکرد درمانی همچنین می تواند توجه و تنظیم عاطفه را از طریق افزایش ظرفیت حافظه فعال بهبود دهد .ذهن آگاهی همچنین می تواند از طریق پرورش آگاهی غیرقضاوتی از لحظه حال ، چرخه نشخوارفکری در باره پشیمانی های گذشته یا ترس های آینده را قطع و خود شفقتی را افزایش دهد ( 89) .اسپی و همکاران نیز با بررسی ادبیات پزوهش بیان کردندکه مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی می تواند راهبردهای تنظیم هیجان مثبت و خود شفقتی را افزایش دهد و در مقابل نشخوار فکری و اجتناب تجربه ای را کاهش دهد (90) .

با توجه به آنچه که ذکر شد می توان گفت که شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بواسطه مجموعه ای از تمرین های مراقبه از جمله تمرین وارسی بدن ، مراقبه های نشسته و ایستاده ، حرکت به شیوه ذهن آگاهی ، سه دقیقه فضای تنفس و متمرکز کردن آگاهی بر اینجا و اکنون و مجموعه ای از تکنیک ها ی شناختی از جمله بازسازی شناختی و آموزش روانی به زنان مبتلا به سرطان کمک می کند تا روش جدیدی را برای بودن در شرایط دردناک و چالش برانگیز در پیش گیرند ؛ روشی که بوسیله افزایش آگاهی فراشناختی یا توجه بر شناخت و پذیرش تجربه های منفی لحظه حال مشخص می شود (88 ) .در تمرین های ذهن آگاهی مراجعان در مورد رابطه بین افکار ، حس های بدنی و احساسات شان آگاهی پیدا می کنند .همچنین یاد می گیرند به جای اجتناب تجربه ای یا اشتغال ذهنی با افکار ، حس های بدنی و احساسات خود را بپذیرند و از نشخوار ذهنی پرهیز کنند . در نهایت تمرین های شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی می تواند بواسطه بازسازی شناختی و ایجاد بینش جدید، کار بر روی پریشانی روانشناختی ، افزایش حمایت در درون گروه ، صحبت در مورد تجارب و خاطرات ناخوشایند خود ، زمینه ساز کاهش نشخوار فکری در بیماران سرطانی شود.

پژوهشگر در روند پژوهش خود با محدودیت‌هایی از جمله عدم بررسی و کنترل متغیرهایی چون طول مدت و شدت بیماری  که می تواند پاسخ گویی به درمان را تحت تاثیر قرار دهد  مواجه بوده است همچنین عدم انجام آزمون های پی گیری جهت بررسی میزان ماندگاری اثر مداخله درمانی مواجه بوده است

 

- پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی

با توجه به یافته های به دست آمده پیشنهاد می شود از رویکرد شناخت درمانی در مراحل مختلف درمان انواع سرطان ها و همچنین سایر بیماری های خاص که به نحوی مستلزم رویارویی با شرایط پیش آمده است به عنوان مکمل درمان های پزشکی استفاده شود .همچنین  پیشنهاد می شود درمان مبتنی بر ذهن آگاهی طی کارگاهای تخصصی به پزشکان و روانشناسان مراکز درمانی آموزش داده شود تا با بکارگیری این رویکرد در کنار روشهای درمان پزشکی و دارویی ، گام عملی مهمی در وضعیت درمان مراکز درمانی برداشته شود .

 پیشنهاد می‌شود برای به دست آوردن حمایت های تجربی و پژوهشی بیشتر ، مشابه این پژوهش در سایر مناطق و شهرها با در نظر گرفتن متغیرهای بالینی ذکر شده در بیماران سرطانی توسط محققان اجرا، و با نتایج تحقیق حاضر مقایسه گردد. همچنین این پژوهش به صورت مقطعی در مورد گروهی از زنان مبتلا به سرطان انجام گردیده است ، از این رو پژوهش های طولی می تواند اطلاعات بیشتری در این زمینه فراهم سازد .

 

 

---

[1] - Cancer

[2] - Kabat- Zinn 

[3] - choronic pain

[4] - Mainfulness Based Stress Reduction

[5] - Mainfulness Based Conitive Therapy

[6] - Williams, Teasdale, Segal

[7] - Diavidson

فهرست منابع و ماخذ (فارسی و غیر فارسی)

1.       Kumar S.P. "Cancer pain: a critical review of mechanism-based classification and physical therapy management in palliative care". Indian journal of palliative care. 2019; 17 (2): 116.

2.       پیرخائفی علیرضا، صالحی فاطمه. اثر بخشی معنا درمانی گروهی بر ارتقای سلامت روان زنان مبتلا به سرطان سینه. فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی سلامت 1393، شماره 2: صفحات61 تا 69.

3.       بهرامی بتول، بهرامی عبدالله، مشهدی علی، کارشکی حسین. نقش راهکارهای کنترل شناختی هیجان در کیفیت زندگی بیماران سرطانی. مجله دانشکده پزشکی علوم پزشکی مشهد 1396، شماره 58: صفحات 96 تا 105.

4.       حسینی سیده محبوبه. تاثیر سرمایه اجتماعی بر درد در بیماران مبتلا به سرطان پستان. فصلنامه بیماری‌های پستان 1397، سال هفتم، شماره 2: صفحات 57 تا 70.

5.       Nakash O. Levav I. Aguilar - Gaxiola S. Alonso J. Andrade L.H. Angermeyer M.C. "Comorbidity of common mental dsorders with cancer and their treatment gap: Findings from the Word Mental Health Surveys". Psycho - Oncology. 2020; 23(1):40-51.

6.       Kasper D. Fauci A. Hauser S. Longo D. Jameson J. Loscalzo J. "Harrison's principles of internal medicine". Mc Graw-Hill Professional Publishing. 2021.

7.       Zale E.L. Ditre J.W. “ Pain_related fear, disability, and the fear-avoidance model of chronic pain “. Current Opinion Psychology, 2020 ;5: 24-30.

8.       Cheng S.T. , Leung C.M. , Chan K.L. , Chen P.P. , Chow Y.F. , Chung J.W. “ The relationship of self-efficacy to catastrophizing and depressive symptoms in community-dwelling older adults with chronic pain: A moderated mediation model “. PlOS one. 2021; 13(9):e0203964

9.       Dehghani M. Asgharzadegan F. Habibi M. “ Prayer and pain catastrophizing coping strategies on headach intensity prediction in patients with headache. “ International Journal of Applied Behavioral Sciences. 2019; 3(2): 1-8

10.       Costa W.A. , Monteiro M.N. , Queiroz J.f. , Gonçalves A.K. “ Pain and guality of life in life in breast Cancer patients”. Clinics. 2021; 72 (12): 758-763

11.       Xu X, Qu M, Xie C, Cheng Q, Chen Y. “ Pain acceptanc and its associated factors among cancer patients in mainland china: A Cross- Sectional Study “. Pain Research and Management.2019.

12.       Elahi N. Imanian M. “ The effects of the continuous care model on sleep quality, pain, fatigue and nausea among breast cancer patients receiving chemotherapy: A clinical trial “. Nursing and Midwifery Studies. 2018; 7(4): 145-50

13.       وزیری شهرام، لطفی کاشانی فرح. سبک‌های هویت و پریشانی روانی. اندیشه و رفتار در روانشناسی بالینی 1394، سال هفتم، شماره 26 : صفحات 77 تا 86.

14.       Rustoen T. Moum T, Wiklund I, Hanestad BR. ” Quality of life in newly diagnosed cancer patients “. J Adv Nor 2016; 29(2):490-98

15.       Lerman C. Trock B. Rimer B. Jepson C. “ Psychological side effects of breast cancer screening”. American psychological association. 2018 ; 10(4): 259-267.

16.       Hamer M. Molloy G.J. & Stamatakis E. “ Psychological distress as a risk factor for cardiovascular events: pathophysiological and behavioral mechanisms “. Journal of the America College of Cardiology. 2014 ; 52 (25), 2156-2162.

17.       Weiss T. Weinberger M.I. Holland J. Nelson C, & Moadel A. “ Falling through the Cracks: a review of psychological distress and psychosocial service needs in older Black and Hispanic patients with cancer”. Journal of Ceriatric Oncology.2019; 3(2), 163-173.

18.       Park J.H.Chun, M., Jung, Y.S., Bae,S.H. “ Predictors of psychological distress trajeactories in the first yearafter a breast cancer diagnosis “. Asian Nursing Research. 2017 ; 11(4)268-275.

19.       Smith - Turchyn J, Morgan A, & Richardson J. “ The effectiveness of group-based self-management programmes to improve physical and psychological outcomes in patients with Cancer: а systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials”. Clinical Oncology. 2021 ; 28 (5), 292 – 305.

20.       Stewart B.W. & wild C.P. “ World cancer report: Lyon, France: International Agency for Research on Cancer”. World Health organization. 2017 ; 630

21.       Eun - Young B, & Change I. “ The effect of visual feed back plus entail practice on three patients with breast cancer woman “. Clinical Rehabilitation. 2007 ; 20, 379-388,

22.       Nolen - Hoeksema S. Wisco B.E. & Lyubomirsky S. “ Rethinking rumination “. Perspectives on Psychological science.2016; 3 (5). PP. 400-424.

23.       منصوری احمد، منصوری محمود، منصوری نسیبه. رابطه بین اسکیزوتایپی و علایم افسردگی با توجه به نقش میانجی نشخوار فکری. روانشناسی بالینی و شخصیت 1395، سال یازدهم، شماره 21 : صفحات 99 تا 108.

24.       Calhoun L.G. , Tedeschi R.G. , Cann A. & Hanks E.A. “ Positive outcomes following bereavement: Paths to posttraumatic growth “. Psychologica Belgica. 2019; 50 (1&2), pp. 125-143.

25.       Zhou K. Li X. Li J. Liu M.. Dang S. Wang D. & Xin X. “ A clinical randomized controlled trial of music therapy and progressive muscle relaxation training in female breast Cancer patients after radical mastectomy: results on depression, anxiety and length of hospital stay “. European journal of oncology nursing. 2019 ; 19(1), 54-59.

26.       Barre P.V. , Padmaja G. , Rana S. “ Stress and quality of life in cancer patients: medical and psychological intervention “. Indian journal of psychological medicine. 2018 ; 40 (3): 1232-1238.

27.       Shennan C. Payne S. Fenlon D. “ What is the evidence for the use of mindfulness- based interventions in cancer care? A review “. psycho-oncology. 2019; 20(7):681-97.

28.       Kabat-Zinn, J. “ Wherever you go,There you are: Mindfulness meditation in everyday life “. New York: Hyperion. 1994.

29.       Williams, J.M.G., Teasdale , J.D.,Segal, Z.V. “ The mindful way through depression :Yourself From Chronic Unhappiness “. .New York :Guilford Press. 2007

30.       Davidson R. J., Kabat-Zinn J., Schumacher J., Rosenkranz M., Muller D., Santorelli S. F. & Sheridan J. F. “ Alterations in brain and immune function produced by mindfulness meditation”. Psychosomatic medicine. 2013 ; 65(4), 564-570

31.       Segal Z. V. Teasdale J. D. Williams J. M.. & Gemar M. C. “ The mindfulness based cognitive therapy adherence scale: Interrater reliability, adherence to protocol and treatment distinctiveness “. Clinical Psychology & Psychotherapy. 2018 ; 9(2), 131-138.

32.       Brown, K.W., & Ryan, R. M. “ The benefits of being present: mindfulness and its role in psychological well-being “. Journal of Personality and Social Psychology. 2019 ; 84, 822-848

33.       مظفری مطلق محمد رسول، نجات حمید، توزنده جانی حسن، ثمری علی اکبر. اثر بخشی درمان شناختی – رفتاری یکپارچه شده با ذهن آگاهی بر کاهش درد‌های سرطانی بیماران مبتلا به سرطان پستان. فصلنامه بیماری‌های پستان ایران 1399، سال 12، شماره 1 : صفحات 36 تا 45.

34.       Mohades Ardabili, A. , Sheyda Anbarani , B, , Bamshghi , M. & Rajaei , Z. “ Cognitive therapies in Corona disease (Covid 19) “. Journal of Psychology and Educational Sciences (Nagareh Institute of Higher Education ).2021; 49 :1-6.

35.       زارع حسین، محمدی نرگس، متقی پیمان، افشار حمید، پور کاظم لیلا. تاثیر درمان تعدیل شده شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه پنداری، پذیرش و شدت درد بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا. روان شناسی سلامت 1393، سال سوم، پیاپی 12، شماره 4 : صفحات 93 تا 113 .

36.       کاشفی زاده مهسا، طاهر محبوبه، حسین خانزاده عباسعلی، حاج ابوطالبی نرگس. اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر خود تنظیمی ارادی، تحمل پریشانی و انعطاف پذیری روانشناختی در افراد دارای اختلال سو مصرف مواد تحت درمان نگهدارنده. نشریه علمی روانشناسی نظامی 1401، سال 13، شماره 52 : صفحات 31 تا 54 .

37.       Shirkhonzade, M. , Hatami, M. ,Ahadi, H. & Sorami - khurushami , Gh. “ Comaring of the effectiveness of cognitive behavioral therapy , and cognitive therapy based on mindfulness on the psychological distress of people with bulimia nervosa “. Cognitive Analytical Psychology Quarterly. 2020;12(46):109-118.

38.       Cully J.A., Paukert A., Falco J., Stanley M. “ Cognitive- behavioral therapy: Innovations for cardiopulmonary patients with depression and anxiety”. Cogn Behav Pract 2020; 16(4): 394- 407.

39.       رحمانی نرگس، منصوری احمد. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر نشخوار فکری و رشد پس از سانحه زنان داغدیده. روانشناسی بالینی و شخصیت 1398، دوره 17، شماره 1 : صفحات 23 تا 32.

40.       نیکو گفتار منصوره، سنگانی علیرضا، جنگی پریا. اثر بخشی درمان شناختی رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی بر اضطراب، انگیزه و عملکرد. نشریه مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش 1398. دوره 6، پیاپی 22، شماره 2 : 55 تا 65 .

41.       Hollis-Walker L. & Colosimo K. “ Mindfulness, self-compassion, and happiness in non-meditators”. A theoretical and empirical examination.Personality and Individual Differences. 2018 ; 50(2), 222-227.

42.       عباچی زاده کامبیز، کرامتی نیا علی اصغر. روندهای اجتماعی و پیش بینی سرطان در ایران تا سال 2025. مجله سلامت اجتماعی 1394. دوره 3، شماره 1 : صفحات 66 تا 73 .

43.       فندرسکی افسانه، حاجی زاده ابراهیم، حقیقت شهیر، راسخی علی اکبر. بررسی عوامل مرتبط با بقای کوتاه مدت و بلند مدت بیماران مبتلا به سرطان پستان با استفاده از مدل شفای آمیخته. نشریه بیماری‌های پستان ایران 1401. دوره 15، پیاپی 56، شماره 1 : صفحات 4 تا 17.

44.       علی قنواتی سجاد، بهرامی فاطمه، گودرزی کوروش، روزبهانی مهدی. اثر بخشی درمان مبتنی بر شفقت بر نشخوار فکری و نگرانی زنان مبتلا به سرطان سینه. فصلنامه روانشناسی سلامت 1397، سال هفتم، پیاپی 27، شماره 3 : صفحات 152 تا 168.

45.       Baer R.A. , Krietemeyer J. “ Overview of mindfulness- and acceptance-based treatment approaches. Mind fulness-based treatment approaches”. Clinician's guide to evidence base and applications. 2016:3-27.

46.       Turner J.A. Anderson M.L. Balder B.H. Cook A.J. Sherman K.J. Cherkin D.C. “ Mindfulness-based stress reduction cognitive-behavioral therapy for chronic low back pain: similar effects on mind fulness, Catastrophizing, self-efficacy, and acceptance in a randomized controlled trial “. Pain. 2020;157(11):2434.

47.       حیدریان آرزو، زهرا کار کیانوش، محسن زاده فرشاد. اثر بخشی آموزش ذهن آگاهی بر میزان تاب آوری و کاهش نشخوار فکری بیماران زن مبتلا به سرطان پستان : کارآزمایی تصادفی شده. فصلنامه بیماری‌های پستان ایران 1396، سال نهم، شماره 2 : صفحات 45 تا 52.

48.       خوش لهجه صدق انیسی، شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی. مولف : ربکا کرین. تهران. انتشارات بعثت 1400، چاپ اول.

49.       Sullivan M.J. Bishop S.R. Pivik J. “The pain catastrophizing scale: Development and validation”. Psychol Assess. 1995; 7(4):524-532.

50.       Sullivan M.J. Rodgers W.M. Kirsch I. “Catastrophizing, depression and expectancies and emotional distress. Pain. 2001; for pain and emotional distress”. Pain. 2001; 91 (1-2):147-545

51.       Kessler, R.C., Andrews, G., Colpe, L.J., Hiripi, E., Mroczek, D.K., Normand, S. L., & Zaslavsky, A. M. “ Short screening scales to monitor population prevalences and trends in non-specific psychological distress”. Psychological medicine. 2002; 32(6), 952-976

52.       Andrews G. & Slade T. Interpreting scores on the Kessler Psychological. Distress Scale (K10). Australicon and New Zealand. Journal of Public Health. 2001; 25: 494-497.

53.       Furukawa T.A.; Kessler R.C.; Slade T.; & Andrews G. The performance of the K-6 and K-10 screening scales for psychological distress in the Australian National Survey of Mental Health and well-Being - Psychological Medicine. 2003; 23: 357-362.

54.       یعقوبی حمید. ویژگی‌های روان‌سنجی نسخه 10 سوالی پرسشنامه پریشانی روانشناختی کسلر (k-10). فصلنامه پژوهش‌های کاربردی روانشناختی 1394. دوره 6، شماره 4: 45 تا 57.

55.       Nolen - Hoeksema. S. “ The role of rumination in depressive disorders and mixed anxiety/depressive symptoms”. Journal of - abnormal psychology.2000 ; 109 (3). 504.

56.       سرمد زهره، بازرگان عباس و حجازی الهه. روش تحقیق در علوم رفتاری انتشارات آگاه 1402، چاپ 42.

57.       Treynor W.; Gonzalez R. & Nolen Hoeksema S. Rumination reconsidered: A psychometric analysis. Cognitive therapy and research, 2007; 27 (3): 24-7-259.

 

58.باقری‌نژاد مینا، صالحی‌فدردی جواد و طباطبایی محمود. رابطه بین نشخوار فکری و افسردگی در نمونه‌ای از دانشجویان ایرانی. مجله مطالعات تربیتی و روانشناسی 1395. دوره 11، شماره 1: صفحات 21 تا 38.

59.نوروزی حسن، هاشمی الهام. اثر بخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر نظم‌جویی هیجانی بیماران مبتلا به سرطان پستان. فصلنامه بیماری‌های پستان 1396. دوره 10، شماره 2: صفحات 38 تا 48.

60.صناعی هاله، موسوی سیدمحمد‌علی، مرادی علیرضا، پرهون هادی و صناعی سولماز. اثر بخشی درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر خودکارآمدی، استرس ادراک شده و جهت‌گیری به زندگی زنان مبتلا به سرطان پستان. فصل نامه اندیشه و رفتار 1396. دوره 11، شماره 11: صفحات 57 تا 71.

61. حسنی جعفر، امام وردی فاطمه. اثر بخشی شناخت درمانی گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی در ابراز وجود زنان مبتلا به سرطان سینه. فصلنامه علمی پژوهشی ابن سینا 1397، دوره 19، مسلسل 59، شماره 2: صفحات 21 تا 27.

62. شفیعی فایزه، امینی‌فسخوری مریم. اثر بخشی برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش فاجعه‌آمیزی و شدت درد در بیماران دارای درد مزمن عضلانی – اسکلتی. فصلنامه علمی پژوهشی بیهوشی و درد 1396، دوره 8، شماره 1: 1 تا 10.

63. محمدی فهیمه. اثر بخشی مداخله حضور ذهن بر مدیریت درد در بیماران مبتلا به درد مزمن. روان شناسی معاصر 1395، ویژه نامه، شماره 5: صفحات 695 تا 671.

64. زارع حسین، محمدی نرگس، متقی پیمان، افشار حمید و پورکاظم طاهره. تاثیر درمان تعدیل شده شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فاجعه پنداری، پذیرش و شدت درد بیماران مبتلا به فیبرو میالژیا. فصلنامه علوم تربیتی و روانشناسی (روانشناسی سلامت). 1395، شماره 12: صفحات 97 تا 117.

65. عبدالقادری ماریه، کافی سید مرتضی، صابری عالیا و آریاپوران سعید. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در درمان شناختی – رفتاری بر کاهش درد، افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به کمر درد مزمن. فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد 1394. دوره 21، شماره 6: صفحات 795 تا 807.

66. Petter, M., McGrath, P.J., Chambers, C.T., & Dick, B.D. The effects of mindful attention and state mindfulness on acute experimental pain among adolescents. Journal of pediatric psychology. 2017; 9(13): 49-59.

67. Garland, E.L., Boettiger, C.A., Gaylord, S., Chanon, V.W. and Howard, M.O., Hyperprolactinemia as an adverse effect in regulatory and clinica toxicology role in breast and prostate cancer. 2015; 25(7): 395-411.

68. Hollis-Walker, L., & Colosimo, K. "Mindfulness, self-compassion, and happiness in non-meditators: A theoretical and empirical examination. Personality and Individual Differences, 2016; 50(2): 222-227.

69. Feldman, G., Greeson, J., & Senville, J. Differential effects of mindful breathing, progressive muscle relaxation, and Loving- Kindness meditation on decentering and negative reactions to repetitive thoughts. Behaviour research and therapy, 2017; 48 (10): 1002-1011.

70.Johannsen, M. O'connor, M. O'toole MS, Jensen AB, Zachariae R. Mindfulness-based Cognitive Therapy and Persistent Pain in Women Treated for Primary Breast Cancer. The Clinical journal of pain. 2018; 34(1):59-67.

71. Hess D. Mindfulness-Based Interventions for Hematology and Oncology Patients with Pain. Hematology/Oncology Clinics. 2018; 32(3): 493-504.

72. Cusens B, Duggan GB, Thorne K, Burch, V. Evaluation of the breath works mindfulness-based pain management programme: effects on well-being and multiple measures of mind fulness. Clinical Psychology of Psychotherapy: An International Journal of Theory & Practice. 2017; 17(1):63-78.

73. خان‌بابایی ناهید، زاهدی راضیه و رفیعی‌پور امین. اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر ترس از پیشرفت بیماری و پریشانی روانشناختی در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید. نشریه علمی روانشناسی سلامت 1398. سال هشتم، پیاپی 30، شماره 2: صفحات 117 تا 132.

74. ذاکری محمدمهدی، حسنی جعفر و اسماعیلی نفیسه. اثر بخشی آموزش نظم‌جویی فرآیندی هیجان بر پریشانی روانشناختی افراد مبتلا به ویتیلیگو. فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی سلامت 1398. سال ششم، پیاپی 23، شماره 3: 39 تا 56.

75. پورحسینی‌دهکردی راضیه، سجادیان ایلناز و شعربافچی محمدرضا. اثر بخشی درمان مبتنی بر شفقت بر استرس ادراک شده و پریشانی روانشناختی زنان مبتلا به سرطان پستان. روان‌شناسی سلامت 1398. شماره 31: صفحات 37 تا 52.

76. موسوی سیدولی‌اله. مقایسه اضطراب مرگ و امیدواری در مراحل ابتدایی و پیشرفته سرطان و افراد بهنجار. فصلنامه پرستار و پزشک در رزم 1398. سال هفتم، شماره 25: صفحات 13 تا 18.

77.غلام‌رضایی هادی، حسین‌زاده نفیسه و بوستان سیما. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش افسردگی بیماران. فصلنامه ایده‌های نوین روانشناسی 1399. دوره 4، شماره 8: صفحات 53 تا 61.

78.فروزانفر آزاده. تحمل پریشانی: نظریه، مکانیسم و رابطه با آسیب شناسی روانی. مجله رویش 1396. سال ششم، پیاپی 19، شماره 2: صفحات 239 تا 261.

79.گراوند هوشنگ. نقش میانجی پریشانی روانشناختی در رابطه بین کانون کنترل سلامت و اضطراب کرونا در دانشجویان. فصلنامه پژوهش‌های نوین روانشناختی 1400. دوره 17، شماره 65: صفحات 252 تا 261.

80.Eilenberg, T.; Kronstrand, L.; Fink, P. & frostholm, L. Acceptance and commitment group therapy for health anxiety- Results from a pilot study. Journal of Anxiety Disorders. 2015; 27 (5): 461-468.

81.Picardi, A.; Amerio, P.; Baliva, G.; Barbieri, C.; Teofoli, P.; Bolli, S.; Salvatori, V.; Mazzotti, E.; Pasguini, P. & Abeni, D. Recognition of depressive and anxiety disorders in dermatological outpatients. Acta Derm Venereol. 2004; 84: 213-217.

82.Garnefski, N.; Kraaij, V. Cognitive emotion regulation questionnaire development of a short 18 item version (CERQ- short). Pers Individ Dif, 2010; 41: 1045-1053.

83.لطفی‌کاشانی فرح، وزیری شهرام، زین‌العابدینی سیده نرگس و زین‌العابدینی سیده نیلوفر. اثر بخشی امید درمانی گروهی در کاهش پریشانی روان‌شناختی زنان دچار سرطان پستان، فصلنامه روانشناسی کاربردی 1395. سال هفتم، پیاپی 28، شماره 4: صفحات 45 تا 58.

84.زمستانی مهدی، فاضلی نیکلر زهرا. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش نشانه‌های افسردگی، نشخوار فکری و تنظیم هیجان در زنان باردار. فصلنامه روانشناسی کاربردی 1398. دوره 13، پیاپی 1، شماره 1 : صفحات 119 تا 139.

85.قدم‌پور عزت‌اله، سبزیان سعیده و بیرانوند ساناز. اثر بخشی آموزش شناختی - رفتاری بر اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های شهر اصفهان. مجله راهبردهای شناختی در یادگیری 1395. دوره اول، شماره 1: صفحات 49 تا 60.

86.سلطانی شیرین، مامی شهرام، احمدی وحید، محمد زاده جهانشاه. بررسی اثر بخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش نشخوار فکری، استرس ادراک شده و احساس تنهایی زنان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس. مجله روان شناسی و روان پزشکی شناخت 1401. دوره 6، شماره 9 : صفحات 146 تا 161.

87.جاجرمی محمود، رضوی زاده تبادکان، وکیلی یعقوب. اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی و سبک پاسخ دهی نشخواری زنان مبتلا به دیابت نوع 2. فصلنامه زن و مطالعات خانواده 1398. دوره 12، شماره 43 : صفحات 85 تا 104.

88. Mohammad Pur, S.; Tajik zadeh, F. & Mohammadi, N.. The effectiveness of Cognitive therapy-based on mindfulness on reducing symptoms of depression, mental rumination and dysfunctional attitudes of pregnant women with depression. Clinical Psychology & Personality. 2018; 30: 187-197.

89. Zeidan,F.; Johnson, S. Diamond, B. J.; David, Z. & Goolkasian, K. Mindfulness meditation improves cognition: Evidence of brief mental training. Conciousness and Cognition , 2014; 19: 597-605.

90.Sipe, W. E.; Eisendrath, S.J. Mindfulness -based cognitive therapy: Theory and practice. Canadian journal of Psychiatry. 2012: 57(2): 63-69.