بررسی تاثیر سطوح بور بر عملکرد کمی و کیفی واریته های گیاه دارویی- روغنی گلرنگ (Carthamus tinctorius L.)
الموضوعات :
محمدرضا زرگران خوزانی
1
,
محمدحسین قرینه
2
,
ملیحه جهانی
3
,
صدیقه جهانی
4
1 - دانشجوی دکتری تخصصی، گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی ، دانشکده کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، ایران
2 - دانشیار، گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ایران
3 - گروه زیست شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - گروه زیست شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: گلرنگ (Carthamus tinctorius L.), بور, عملکرد روغن, عملکرد دانه, شاخص سطح برگ,
ملخص المقالة :
چکیده مقدمه: گیاه گلرنگ (Carthamus tinctorius L.) گیاهی دارویی و صنعتی میباشد که در زمینه مصارف دارویی کاربردهای زیادی دارد و عمده استفاده آن به جهت دانههای روغنی گیاه است. هدف: با هدف تعیین اثر سطوح مختلف کود بور بر عملکرد و کیفیت واریتههای گلرنگ، آزمایشی طی سال زراعی 98-1397 در مزرعه پژوهشی در شهر شوشتر انجام شد. مواد و روشها: این تحقیق بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. عامل اول واریته گلرنگ در سه سطح (اصفهان، گلدشت و صفه) و عامل دوم مقادیر کود بور در پنج سطح (صفر، دو، چهار، شش و هشت کیلوگرم در هکتار) بود. نتایج: نتایج نشان داد که عامل واریته بر شاخص سطح برگ، تعداد طبق در متر مربع، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، عملکرد روغن و غلظت بور در کل بوته تاثیر معنیداری را نشان داد. مقادیر کود بور نیز تاثیر معنیداری را بر شاخص سطح برگ، تعداد طبق در متر مربع، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، عملکرد و غلظت بور در کل بوته نشان دادند. واریته اصفهان با میانگین 4/1110 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه و میانگین 59/267 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد روغن را داشت. همچنین از بین سطوح کود بور، سطح چهار کیلوگرم بور در هکتار بیشترین عملکرد دانه روغن و عملکرد روغن را به ترتیب با میانگینهای 67/1148 و 73/280 کیلوگرم در هکتار به خود اختصاص داد. عملکرد دانه با مصرف بور افزایش یافت که سطوح دو، چهار و شش کیلوگرم اختلاف معنیداری از این نظر با همدیگر نداشتند. اما مصرف بیشتر این عنصر تا سطح هشت کیلوگرم در هکتار سبب کاهش عملکرد دانه گردید. نتیجهگیری: کاربرد عنصر ریزمغذی بور از طریق افزایش اجزای عملکرد به ویژه تعداد طبق در مترمربع و وزن هزار دانه سبب افزایش عملکرد دانه و روغن گلرنگ گردید. تاثیر معنیدار کاربرد عنصر بور بر ویژگیهای کمی و کیفی گلرنگ نشان می‌دهد به منظور کاهش اثرات زیست محیطی ناشی از مصرف بیرویه کودهای شیمیایی، کاربرد عناصر ریزمغذی بعنوان یک راهکار مدیریتی کارآمد در تولید محصولات زراعی مناسب باشد.
بررسی تاثیر سطوح مختلف کود بور بر عملکرد کمی و کیفی واریتههای گیاه دارویی- روغنی گلرنگ
(Carthamus tinctorius L.)
چکیده
مقدمه: گیاه گلرنگ (Carthamus tinctorius L.) گیاهی دارویی و صنعتی میباشد که در زمینه مصارف دارویی کاربردهای زیادی دارد و عمده استفاده آن به جهت دانههای روغنی گیاه است.
هدف: این مطالعه با هدف تعیین اثر سطوح مختلف کود بور بر عملکرد و کیفیت واریتههای گلرنگ، آزمایشی طی سال زراعی 98-1397 در مزرعه پژوهشی در شهر شوشتر انجام شد.
مواد و روشها: این تحقیق بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. عامل اول واریته گلرنگ در سه سطح (اصفهان، گلدشت و صفه) و عامل دوم مقادیر کود بور در پنج سطح (صفر، دو، چهار، شش و هشت کیلوگرم در هکتار) بود.
نتایج: نتایج نشان داد که عامل واریته بر شاخص سطح برگ، تعداد طبق در متر مربع، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، عملکرد روغن و غلظت بور در کل بوته تاثیر معنیداری دارد. مقادیر کود بور نیز تاثیر معنیداری بر شاخص سطح برگ، تعداد طبق در متر مربع، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، عملکرد و غلظت بور در کل بوته نشان دادند. واریته اصفهان با میانگین 4/1110 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه و میانگین 59/267 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد روغن را داشت. همچنین از بین سطوح کود بور، سطح چهار کیلوگرم بور در هکتار بیشترین عملکرد دانه روغن و عملکرد روغن را به ترتیب با میانگینهای 67/1148 و 73/280 کیلوگرم در هکتار به خود اختصاص داد. عملکرد دانه با مصرف بور افزایش یافت که سطوح دو، چهار و شش کیلوگرم اختلاف معنیداری از این نظر با همدیگر نداشتند. اما استفاده بیشتر این عنصر تا سطح هشت کیلوگرم در هکتار سبب کاهش عملکرد دانه گردید.
نتیجهگیری: کاربرد عنصر ریزمغذی بور از طریق افزایش اجزای عملکرد به ویژه تعداد طبق در مترمربع و وزن هزار دانه سبب افزایش عملکرد دانه و روغن گلرنگ گردید. با توجه به تاثیر معنیدار عنصر بور بر ویژگیهای کمی و کیفی گلرنگ می توان از کود بور به منظور کاهش اثرات زیست محیطی ناشی از مصرف بیرویه کودهای شیمیایی، کاربرد عناصر ریزمغذی، بعنوان یک راهکار مدیریتی کارآمد در تولید محصولات زراعی استفاده کرد.
واژه‌های کلیدی: گلرنگ (Carthamus tinctorius L.)، بور، عملکرد روغن، عملکرد دانه، شاخص سطح برگ
Investigating the effect of different boron fertilizer levels on the quantitative and qualitative yield of medicinal-oil plant varieties of safflower (Carthamus tinctorius L.)
Abstract
Introduction: Safflower plant (Carthamus tinctorius L.) is a medicinal and industrial plant that has many uses in the field of medicinal uses, and its main use is for the oil seeds of plant.
Objective: This study aimed to determine the effect of different levels of boron fertilizer on the yield and quality of safflower varieties. The study was carried out during the crop year 2017-2018 in a research farm in Shoushtar city.
Materials and methods: This research was carried out as factorial in the form of randomized complete block design with three replications. The first factor was the safflower variety in three levels (Isfahan, Goldasht, and Sofeh cities) and the second factor was the boron fertilizer content in five levels (zero, two, four, six, and eight kilograms per hectare).
Results: The results showed that the variety factor had a significant effect on the leaf area index, the number of pods per square meter, the number of seeds per pod, the weight of 1000 seeds, seed yield, harvest index, oil yield and boron concentration in the whole plant. The amounts of boron fertilizer also showed a significant effect on leaf area index, number of pods per square meter, weight of 1000 seeds, seed yield, harvest index, oil yield and boron concentration in the whole plant. Isfahan variety had the highest seed yield with an average of 1110.4 kg/ hectare and the highest oil yield with an average of 267.59 kg/ hectare. Also, among the levels of boron fertilizer, the level of four kilograms of boron per hectare had the highest seed yield and oil yield, respectively, with averages of 1148.67 and 280.73 kg/ hectare. Grain yield increased with boron application, and levels of two, four and six kilograms did not have a significant difference with each other. But the higher consumption of this element up to the level of eight kilograms per hectare caused a decrease in grain yield.
Conclusion: The use of micronutrient element boron increased the yield of safflower seeds and oil by increasing the yield components, especially the number of seeds per square meter and the weight of thousand seeds. According to the significant impact of boron on the quantitative and qualitative characteristics of safflower, boron fertilizer can be used as an efficient management solution in the production of products to reduce the environmental effects caused by the excessive use of chemical fertilizers.
Key words: safflower (Carthamus tinctorius L.), boron, oil yield, seed yield, leaf area index
مقدمه
گلرنگ زراعی (safflower) با نام علمی Carthamus tinctorius L. یکی از گونههای خانواده compositae است (2-1). گلرنگ بعنوان یک گیاه دانه روغنی و به منظور استحصال روغن صنعتی، گیاهی و تولید مارگارین از قرنهای پیش تاکنون در مناطق مختلف جهان کشت می گردد (4-3). دانه گلرنگ دارای 25 تا 45 درصد روغن، 15 تا 25 درصد پروتئین، 36 تا 60 درصد پوسته است (5). گلرنگ بعلت دارا بودن اسید چرب غیر اشباع و ضروری لینولئیک (78 درصد) و نیز کیفیت تغذیهای بالا در برخی از واریتهها، بعنوان یک گیاه دانه روغنی دارای اهمیت فراوان میباشد (9-6).
بور یکی از عناصر مهم کم مصرف است که وظایف زیادي را در گیاه به عهده دارد از جمله میتوان به رویش دانه گرده، رشد لوله گرده، جلوگیري از تخریب بافتها، متابولیسم اسیدهاي نوکلئیک، انتقال قندها، تراوایی غشاي سلولی و تنظیم هورمونهاي گیاهی اشاره کرد (12-10). بور یک شبه فلز است که وجود آن برای رشد و نمو همه گیاهان آوندی ضروری است (15-13). در گیاهان عالی بخش عمده بور به صورت کمپلکس استرهای سیس- بورات در دیواره سلولها وجود دارد (14). بور نه تنها با اجزای دیواره سلول ترکیبات پیچیده محکمی تشکیل می‌دهد، بلکه همراه با کلسیم به عنوان سیمان بین سلولی عمل می‌کند (16،14،10). بور در توسعه و تقسیم سلولی، متابولیسم نوکلئیک اسیدها، کربوهیدرات، چربی و پروتئین، نفوذپذیری غشای سلول، سازوکار هورمون اکسین و ترکیبات فنلی، انتقال مواد بین سلولها و ترمیم بافت‌های آوندی نقش مهمی بر عهده دارد (18،19،17،14،10). بررسی‌ها نشان داده است که عنصر بور از طریق تاثیر بر مسیر، متابولیسم هورمون اکسین و انتقال قندها (20)، در تنظیم رشد و نمو گیاهان نقش محوری دارد (21). Grant و Bailey (22) بیان نمودند بور یکی از عناصر کم مصرف ضروری برای گیاهان میباشد. همچنین Matthes و همکاران (23) در گزارشی اعلام نمودند اثرات بور به رشد گیاه در مراحل پس از لقاح شامل تقویت جنین زایی، تشکیل بذر و میوه میباشد.
در دانههاي روغنی نظیر خردل، کاربرد بور سبب افزایش 36 تا 43 درصد عملکرد نسبت به شاهد شد (24). Moradi-Telavat و همکاران (25) گزارش کردند که کاربرد 10 کیلوگرم بور در هکتار، باعث افزایش عملکرد کلزا شد که بیشترین افزایش مربوط به افزایش تعداد دانه در خورجین بود. نتایج حاصل از تحقیقات Kamaraki و Galavi (26) نشان داد که محلولپاشی بور باعث افزایش معنیدار عملکرد دانه، تعداد دانه در بوته و وزن هزار دانه گلرنگ نسبت به شاهد شده است. همچنین کاربرد عنصر بور عملکرد دانه آفتابگردان را به مقدار زیادی افزایش داد (27). Brighenti و Castro (28) در آزمایش خود نشان داد که مصرف بور موجب افزایش عملکرد دانه و درصد روغن شد. Safari و همکاران (29) گزارش کردند که کاربرد بور در زراعت گلرنگ باعث افزایش معنیدار عملکرد دانه شده است.
نتایج تحقیقات نشان داده است که محلول پاشی بور در زمان رشد و نمو فعال گیاه در خاکهایی که کمبود این عنصر وجود داشت سبب افزایش عملکرد دانه گردید (30). نتایج تحقیقی نشان داده که مصرف بور در آفتابگردان باعث افزایش معنیدار قطر طبق، تعداد دانه در طبق و همچنین وزن هزار دانه نسبت به شاهد گردیده است (31). Pazoki و همکاران (32) در مطالعات خود روی کلزا گزارش کردند که مصرف بور باعث افزایش تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه و عملکرد دانه شده است. نتایج تحقیقی نشان داده که مصرف بور قبل از گلدهی از طریق تاثیر مثبت بر تمامی اجزای عملکرد باعث افزایش عملکرد میگردد (33-32). Alihosinpour و همکاران (33) در تحقیقات خود روی گیاه سویا گزارش کردند محلول پاشی عنصر بور باعث افزایش معنیدار عملکرد و اجزای عملکرد سویا شده است. نتایج تحقیقات نشان داده است که کاربرد بور در زراعت گلرنگ باعث افزایش معنیدار درصد روغن دانه نسبت به شاهد گردیده است (26). Nasef و همکاران (34) گزارش کردند که کاربرد بور باعث افزایش میزان روغن در بادام زمینی شده است. نتایج تحقیقات نشان داده که کاربرد بور در کلزا باعث افزایش معنیدار عملکرد روغن دانه نسبت به شاهد شده است همچنین محتوای بور در گیاه تحت تاثیر مصرف بور افزایش معنیداری داشته است (35). Nuttall و همکاران (36) نیز در مطالعات خود افزایش محتوای روغن دانه را با مصرف بور در زراعت کلزا گزارش کردند. این تحقیق با هدف تعیین بهترین واریته گلرنگ از نظر عکس العمل به مصرف بور و بررسی اثر سطوح مختلف بور بر بعضی از ویزگیهای کمی و کیفی واریتههای مختلف گلرنگ در شوشتر انجام شد.
مواد و روش ها
این پژوهش در سال زراعی 98-1397 در مزرعه پژوهشی در شهر شوشتر به اجرا درآمد. از نظر شرایط اقلیمی شوشتر جزء مناطق خشک و نیمه خشک محسوب میشود. آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار اجرا شد. عامل اول واریته های مختلف گلرنگ (شهرهای اصفهان، صفه، گلدشت) و عامل دوم سطوح مختلف بور (0، 2، 4، 6 و 8 کیلوگرم در هکتار) بودند. ابعاد هر کرت 3 × 3 متر و فواصل بین کرت ها بوسیله مرز جدا شد.
آمادهسازی زمین شامل شخم، دیسک و تسطیح در اواخر آذر ماه انجام و کاشت در تاریخ 10 دی ماه 1397 انجام گرفت. قبل از انجام عملیات خاکورزی، در زمین محل انجام آزمایش عملیات ماخار (آبیاری قبل از کشت) با هدف تحریک جوانهزنی علفهای هرز مدفون شده در خاک و سبز شدن به منظور کنترل مطلوبتر آنها و تامین رطوبت مناسب جهت انجام عملیات شخم صورت گرفت. بعد از آبیاری و رسیدن رطوبت به حد ظرفیت مزرعه (گاورو)، زمین توسط گاوآهن برگرداندار شخم و بعد از زدن دو دیسک عمود برهم و خرد شدن کلوخهها، آماده کرتبندی شد. سپس با استفاده از نهرکن کانالهای انتقال آب احداث شد و در انتها کرتبندی زمین و تسطیح کرت ها به صورت دستی توسط بیل صورت پذیرفت. هر کرت آزمایشی دارای 10 خط کشت با فواصل 30 سانتی متر از یکدیگر بود. فاصله بین کرت ها نیم متر و فاصله بین تکرارها دو متر در نظر گرفته شد.
پس از پیاده کردن نقشه طرح، کود بور با منبع بوریک اسید با خلوص 16 درصد بور قبل از کاشت با خاک هر کرت آزمایشی (بسته به تیمار مورد بررسی) توسط کولتیواتور دستی مخلوط گردید. کشت بذر بصورت خطی با دست و با تراکم 33 بوته در مترمربع انجام گرفت. آبیاری اول بلافاصله بعد از کشت و عملیات تنک در مرحله چهار تا پنج برگی انجام شد.
برای مبارزه با علفهای هرز نیز عملیات وجین دستی در طی کل دوره رویش صورت گرفت. برداشت مزرعه در اواسط خرداد ماه سال 1398 از سطح زمین بوسیله داس و با مساحت یک متر مربع از هر کرت آزمایشی صورت گرفت. برای اندازهگیری تعداد طبق در متر مربع و تعداد دانه در طبق، در مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی بطور تصادفی پنج بوته از خطوط عملکرد جدا و تعداد طبق در پنج بوته شمارش و تبدیل به تعداد طبق در متر مربع شد. همچنین بطور تصادفی تعداد 15 طبق از پنج بوته جدا و تعداد دانه در طبق نیز شمارش شد. وزن هزار دانه نیز پس از بوجاری بذر با استفاده از دستگاه بذر شمار هزار دانه شمارش و وزن آن بدست آمد. برای اندازهگیری عملکرد دانه نیز از هر کرت آزمایشی یک متر مربع بوتهها کف بر شد و عملکرد دانه محاسبه گردید.
برای اندازه گیری روغن دانه از روش Porim (۱۹۹۵) استفاده شد. بذر آسیاب شده به مقدار ۱ گرم توزین، در کاغذ صافی پیچیده شدند و به فالکون های ۵۰ میلی لیتری منتقل، سپس ۶ میلی‌لیتر پترولیوم اتر به نمونه‌ها اضافه شد. فالکون ها ۲۴ ساعت بر روی شیکر ۱۰۰ دور بر دقیقه در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد قرار گرفتند. بعد از ۲۴ ساعت، پترولیوم اتر درون فالکون تخلیه و مجدداً ۶ میلی‌لیتر به آنها اضافه شد و دوباره به مدت ۲۴ ساعت بر روی شیکر قرار گرفتند. بعد از گذشت مدت ذکرشده، نمونه برای تبخیر پترولیوم اتر درون آون با دمای ۴۰ درجه سانتی‌گراد قرار گرفتند تا کاملاً عمل تبخیر کامل صورت پذیرد. در انتها نمونه‌ها وزن شدند و اختلاف وزن آنها با نمونه مصرفی، درصد روغن را نشان داد. عملکرد روغن از رابطه درصد روغن ضربدر عملکرد دانه محاسبه شد (37).
غلظت بور در کل بوته بر اساس روش آزومتین انجام شد (38). در اواخر مرحله رسیدگی، تعداد ۵ بوته انتخاب شد و پس‌از خشک شدن در آون به مدت ۴۸ ساعت و دمای ۷۵ درجه سانتی‌گراد، نمونه‌ها آسیاب شد. سپس از نمونه نیم گرم برداشته شد و در کوره به مدت ۲ ساعت در دمای 150 درجه سانتی‌گراد خاکستر گیری به عمل آمد. به نمونه‌های خاکسترگیری شده، ۱۰ میلی لیتر اسید کلریدریک ۲ درصد نرمال اضافه شد. سپس محلول‌های بدست آمده از صافی گذرانده و با آب مقطر به حجم ۱۰۰ میلی لیتر رسانده شد. در این مرحله از هر کدام از محلول های نمونه، ۱ میلی‌لیتر برداشته و به آن ۴ میلی لیتر محلول کورکامین اضافه شد. سپس نمونه ها را در حمام بن ماری با دمای ۹۰ درجه سانتی‌گراد قرار داد تا نمونه ها به طور کامل تبخیر شدند و بعد از خارج کردن نمونه‌ها از حمام بن ماری، به هر کدام از نمونه‌ها ۲۵ میلی‌لیتر الکل اتیلیک ۹۵ درصد اضافه و از کاغذ صافی رد شدند. در ادامه با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 410 نانومتر عدد نشان‌داده‌شده ثبت گردید و با منحنی استاندارد مطابقت داده شد و غلظت بور در ماده خشک گیاه براساس میلیگرم بور در کیلوگرم ماده خشک محاسبه شد (38).
محاسبات آماری با استفاده از نرمافزار SAS و مقایسه میانگین دادهها به روش LSD در سطح احتمال 5 درصد صورت گرفت و برای رسم نمودارها از نرمافزار Excel استفاده شد.
نتایج و بحث
شاخص سطح برگ در 50 درصد گلدهی
شاخص سطح برگ یک معیار تقریبی از مساحت سطح برگها در واحد سطح زمین است. میتوان گفت که شاخص سطح برگ از پارامترهای مهم در ارزیابی رشد یک جامعه گیاهی است که اندازه و پویایی آن به عوامل متعدد بستگی دارد. نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که شاخص سطح برگ تحت تاثیر عامل واریته و عامل کود بور در سطح احتمال خطای یک درصد معنیدار بود. ولی اثر متقابل واریته و کود بور بر شاخص سطح برگ معنیدار نبود. بیشترین شاخص سطح برگ در بین واریتههای مختلف گلرنگ مربوط به واریته اصفهان با میانگین 28/5 و کمترین شاخص سطح برگ مربوط به واریته صفه با میانگین 17/4 بدست آمده است. همچنین بیشترین شاخص سطح برگ در تیمار شش کیلوگرم بور در هکتار با میانگین 04/6 و کمترین شاخص سطح برگ در تیمار عدم کاربرد بور (شاهد) با میانگین 51/3 بدست آمده است. کاربرد مقدار مناسب بور از طریق اثر بر رشد و توسعه سلولها، تکامل و ترمیم آوندها و بهبود سیستم انتقال مواد منجر به ایجاد سطح برگ بیشتر در کلزا شده است (39). Day و Aasim (40) در نتایج آزمایشهای خود با کاربرد بور سطح برگ بیشتر گیاه در مراحل ابتدایی و انتهایی گیاهچه را گزارش نمودند.
تعداد طبق در متر مربع
نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که تعداد طبق در متر مربع تحت تاثیر عامل واریته و کود بور در سطح احتمال خطای پنج درصد معنیدار بود ولی اثر متقابل تیمارها بر تعداد طبق در متر مربع اختلاف معنیداری را نشان نداد. در بین واریتههای مختلف گلرنگ بیشترین تعداد طبق در متر مربع مربوط به واریته اصفهان با میانگین 6/1766 و کمترین تعداد طبق در متر مربع مربوط به واریته گلدشت با میانگین 4/1445 بدست آمده است. همچنین بیشترین تعداد طبق در متر مربع مربوط به تیمار چهار کیلوگرم بور در هکتار با میانگین 3/1778 و کمترین تعداد طبق در متر مربع مربوط به تیمار عدم کاربرد بور (شاهد) با میانگین 1342 طبق بدست آمد. Kamaraki و Galavi (26) افزایش تعداد طبق بارور را در اثر کاربرد بور در گلرنگ را گزارش کردند که با نتایج بدست آمده در این آزمایش مطابقت دارد.
تعداد دانه در طبق
نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که تعداد دانه در طبق فقط تحت تاثیر عامل واریته در سطح احتمال خطای یک درصد معنیدار بود که در بین واریتههای مختلف گلرنگ بیشترین تعداد دانه در طبق مربوط به واریته اصفهان با میانگین 88/52 دانه در طبق و کمترین تعداد دانه در طبق مربوط به واریته گلدشت با میانگین 88/33 دانه در طبق بدست آمد. همچنین واریته صفه با میانگین 08/50 دانه در طبق اختلاف معنیداری با واریته اصفهان نداشت و از نظر آماری با واریته اصفهان در یک گروه قرار گرفت.
وزن هزار دانه
نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که وزن هزار دانه تحت تاثیر واریته در سطح احتمال خطای یک درصد و تحت تاثیر عامل کود بور در سطح احتمال خطای پنج درصد معنیدار بود ولی اثر متقابل اختلاف معنیداری را بر وزن هزار دانه نشان نداد. در بین واریتههای مختلف، بیشترین وزن هزار دانه مربوط به واریته گلدشت با میانگین 31/43 گرم و کمترین وزن هزار دانه مربوط به واریته اصفهان با میانگین 23/26 گرم بدست آمده است. همچنین وزن هزار دانه واریته صفه 76/26 گرم بود که با واریته اصفهان از نظر آماری در یک گروه قرار گرفت. همچنین بیشترین وزن هزار دانه در سطح چهار کیلوگرم بور در هکتار با میانگین 36/33 گرم و کمترین وزن هزار دانه در سطح عدم کاربرد بور (شاهد) با میانگین 1/30 گرم بدست آمده است.
عنصر بور ممکن است از طریق مکانیسمهایی به طور مستقیم یا غیرمستقیم روي باروري گلها تاثیر داشته باشد. به طور کلی بور عنصري است که براي ساخت گلوتامین، نمو گرهها، رشد لوله گرده و بسیاري از فعالیتهاي حیاتی دیگر گیاه اهمیت دارد. به نظر می رسد با افزایش قدرت تامین مواد فتوسنتزي در طول دوره پرشدن دانه در یک واریته، افزایش در وزن هزار دانه ایجاد میگردد که در این تحقیق نقش عنصر بور در افزایش وزن هزار دانه به خوبی مشاهده شد.Imam وNiknejad (41) در این راستا اعلام نمودند عواملی که در اوایل فصل عمل میکنند بیشتر بر تعداد دانه موثرند، در صورتی که اندازه دانه عمدتا توسط عواملی که بعد از گردهافشانی عمل میکنند و مقدار مواد پرورده موجود که خود تحت تاثیر عناصر غذایی ماکرو و میکرو المنت قرار میگیرند، براي انتقال به مخزن در فاصله لقاح تا رسیدن تعیین میشود. افزایش وزن هزار دانه در تیمار چهار کیلوگرم بور در هکتار ممکن است ناشی از این امر باشد که در حین پر شدن دانهها، گیاه تحت اثر رقابت جهت دسترسی به منابع غذایی و کاهش آن قرار نگرفته است. بور از عناصر مهم تشکیل دانه و افزایش وزنی آن به دلیل تاثیر بر فرآیندهاي زایشی و ماده سازي میباشند (43-42). نتایج مشابهی در تحقیقاتÖktem (44)،Halim و همکاران (45)،Safari و همکاران (29) و Khuong و همکاران (46) بدست آمده است.
عملکرد دانه
نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که عملکرد دانه تحت تاثیر عامل واریته و کود بور در سطح احتمال خطای یک درصد معنیدار بود. ولی اثر متقابل تاثیر معنیداری را روی عملکرد دانه نشان نداد (جدول 1). در بین واریتههای مختلف گلرنگ بیشترین عملکرد دانه مربوط به واریته اصفهان با میانگین 4/1110 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد دانه مربوط به واریته صفه با میانگین 87/928 کیلوگرم در هکتار بدست آمده است (شکل 1). بیشترین عملکرد دانه در سطح چهار کیلوگرم بور در هکتار با میانگین 67/1148 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد دانه در سطح عدم کاربرد بور (شاهد) با میانگین 56/827 کیلوگرم در هکتار بدست آمده است (شکل 2). از نتایج بدست آمده در آزمایش به نظر میرسد که حد مطلوب مصرف بور برای گلرنگ، چهار کیلوگرم در هکتار باشد و در مقادیر بیش از آن باعث کاهش عملکرد و احتمالا برای گیاه ایجاد مسمومیت نموده است. کمبود بور موجب کاهش و یا توقف نمو، کاهش دانههاي گرده و ایجاد خسارتهاي بافتی در سویا میشود، انتقال مواد قندي موثر در گلدهی نیز کاهش مییابد و همچنین بور با مشارکت در تقسیم سلولی بافتهاي مریستمی، شرکت در تولید مواد هیدروکربن دار و پروتئین و انتقال آنها و با تاثیر بر فرآیندهاي زایشی، باعث افزایش تعداد، وزن دانه و در نهایت عملکرد میشود (40،17).
شکل 1- اثر واریته های مختلف بر عملکرد دانه گلرنگ
شکل 2- اثر سطوح مختلف کود بور بر عملکرد دانه گلرنگ
تاثیر مشابهی در تحقیقاتAhmad و همکاران (47)، Grant وBailey (22) دیده میشود که نشان می دهد بور تا حد معینی کافی است و بیش از آن باعث مسمومیت گیاهان خواهد شد. میزان مناسب بور (چهار کیلوگرم در هکتار) با توجه به نقش مهم بور بر مراحل رشد زایشی از طریق تعداد گلها، افزایش بقای گلها، جوانهزنی و رشد دانه گرده، همچنین افزایش تعداد دانههای پر شده (20) موجب افزایش عملکرد دانه در سطح 4 کیلوگرم بور در هکتار شده است.Brighenti و Castro (28) در آزمایش خود نشان داد که مصرف بور موجب افزایش عملکرد دانه شد. ایشان اظهار داشتند که بور از طریق افزایش باروری دانه گرده و در نتیجه افزایش تعداد دانههای پر، موجب افزایش عملکرد دانه شده است.
عملکرد بیولوژیکی
نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که عملکرد بیولوژیکی تحت تاثیر واریته معنیدار نبود ولی عملکرد بیولوژیکی تحت تاثیر کود بور در سطح احتمال خطای حدود شش درصد اختلاف معنیداری را نشان داد. بیشترین عملکرد بیولوژیکی در تیمار هشت کیلوگرم بور در هکتار با میانگین 6/5775 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد بیولوژیکی در سطح عدم کاربرد بور (شاهد) با میانگین 7/4546 کیلوگرم در هکتار بدست آمده است. Alihosinpour و همکاران (33) گزارش کردند که عملکرد بیولوژیکی سویا در اثر کاربرد بور اختلاف معنیداری را نشان نداد، که با نتایج این آزمایش مطابقت دارد.
شاخص برداشت
نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که شاخص برداشت تحت تاثیر عامل واریته در سطح احتمال خطای پنج درصد و تحت تاثیر سطوح مختلف کود بور در سطح احتمال خطای یک درصد معنیدار بود. ولی اثر متقابل واریته و کود بور تاثیر معنیداری روی شاخص برداشت نداشت (جدول 1). بیشترین شاخص برداشت مربوط به واریته اصفهان با میانگین 793/21 درصد و کمترین شاخص برداشت مربوط به واریته صفه با میانگین 534/18 درصد بدست آمده است. بیشترین شاخص برداشت در سطح چهار کیلوگرم بور در هکتار با میانگین 133/23 درصد و کمترین شاخص برداشت در سطح هشت کیلوگرم بور در هکتار با میانگین 03/17 درصد بدست آمده است (جدول 2). مصرف چهار کیلوگرم بور در هکتار از طریق افزایش کارایی انتقال مواد فتوسنتزی به اندامهای زایشی، موجب افزایش عملکرد اقتصادی گیاه و در نهایت افزایش شاخص برداشت شده است. ولی چنانچه پیشتر نیز ذکر شد مقادیر بیش از آن (به ویژه در هشت کیلوگرم بور در هکتار) بر گیاه اثرات سوء داشته و عملکرد اقتصادی گیاه و نیز شاخص برداشت را کاهش داده است.
جدول 1- تجزیه واریانس (مجموع مربعات) عملکرد و اجزای عملکرد | ||||||||
مجموع مربعات | درجه آزادی | منابع تغییر | ||||||
عملکرد بیولوژیکی | شاخص برداشت | عملکرد دانه | وزن هزار دانه | تعداد دانه در طبق | تعداد طبق در متر مربع | |||
0109/0 33/7943693 | 1565/0 97/45 | 0968/0 37/53713 | 7840/0 86/1 | 8272/0 1/10 | 1928/0 4/270846 | 2 | تکرار | |
5816/0 822760 | 0400/0 91/83 | 0001/0 91/287057 | 0001/0 35/2831 | 0001/0 85/3157 | 0111/0 4/823332 | 2 | واریته | |
0609/0 78/7605377 | 0032/0 73/236 | 0001/0 31/736684 | 0179/0 23/54 | 2112/0 49/165 | 0165/0 2/1127865 | 4 | کود بور | |
1077/0 22/11069262 | 7902/0 22/53 | 1079/0 75/157060 | 4448/0 96/30 | 8693/0 63/98 | 5699/0 6/525817 | 8 | واریته*کود بور | |
67/20846906 | 57/324 | 28/295959 | 34/106 | 45/740 | 6/2170691 | 28 | خطای آزمایشی | |
56/16 | 7/16 | 87/9 | 07/6 | 27/11
| 08/17
|
| ضریب تغییرات (درصد) | |
توان در بالا و سمت راست نشان دهنده سطوح احتمال معنی داری است. | ||||||||
جدول 2- مقایسه میانگین عملکرد و اجزای عملکرد تحت تاثیر واریته و تیمار کود بور | |||||||
عملکرد بیولوژیکی (kg/h) | شاخص برداشت % | عملکرد دانه (kg/h) | وزن هزار دانه (gr) | تعداد دانه در طبق | تعداد طبق در متر مربع | تیمار |
|
3/5259a | 793/21a | 4/1110a | 23/26b | 89/52a | 6/1766a | اصفهان | واریته های مختلف گلرنگ |
3/5345a | 817/20ab | 80/1082a | 31/43a | 88/33b | 4/1445b | گلدشت | |
3/5025a | 534/18b | 87/928b | 76/26b | 08/50a | 4/1676a | صفه | |
7/4546b | 363/18bc | 56/827c | 10/30b | 51/42b | 1342b | 0 (شاهد) | سطوح مختلف کود بور (کیلوگرم در هکتار) |
8/5307ab | 642/21ab | 11/1128a | 50/32a | 16/45ab | 3/1657a | 2 | |
6/5015ab | 133/23a | 67/1148a | 36/33a | 13/45ab | 3/1778a | 4 | |
4/5404a | 737/21a | 67/1141a | 60/32a | 78/47a | 3/1767a | 6 | |
6/5775a | 030/17c | 44/957b | 95/31ab | 51/47a | 3/1602ab | 8 | |
در هر ستون میانگین های دارای حروف مشترک اختلاف معنی داری در سطح احتمال 5 درصد، با هم ندارند. | |||||||
Malakouti و Keshavarz (24) اثرات مثبت بور را به دلیل افزایش فراهمی مواد حاصل از فتوسنتز و افزایش فعالیت آنزیمی و اثرات منفی آن را به دلیل مسائل فیزیولوژیکی و صدمه به پروتوپلاسم بیان نمودند.
عملکرد روغن
تولید روغن بستگی به درصد روغن و عملکرد دانه دارد. نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که عملکرد روغن تحت تاثیر واریتههای مختلف و سطوح مختلف کود بور در سطح احتمال خطای یک درصد معنیدار بود (جدول 3). در بین واریتههای مختلف بیشترین عملکرد روغن مربوط به واریته اصفهان با میانگین 59/267 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد روغن مربوط به واریته 87/228 کیلوگرم روغن در هکتار بدست آمده است (شکل 3). همچنین بررسی واکنش عملکرد روغن نسبت به مصرف کود بور نشان داد که بیشترین عملکرد روغن در سطح چهار کیلوگرم بور در هکتار با میانگین 73/280 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد روغن در سطح عدم کاربرد بور (شاهد) با میانگین 35/175 کیلوگرم بدست آمده است (شکل 4).
شکل3- اثر واریته های مختلف بر عملکرد روغن گلرنگ
نتایج مشابهی در تحقیقات Safdar و همکاران (48)، Dhaliwal و همکاران (49)، Malakouti و Keshavarz (24) و Movahhedi Dehnavi (50) گزارش شده است. همچنین Nuttall و همکاران (36) در آزمایشی مشابه روی کلزا، افزایش محتوی روغن دانه را با مصرف بور گزارش نمودند که با نتایج این آزمایش مطابقت دارد. علاوه بر این، در پژوهشی دیگر بر روی گیاه کنجد، افزایش میزان روغن دانه با افزایش غلظت تیمار بور گزارش شد (46).
شکل 4- اثر سطوح مختلف کود بور بر عملکرد روغن گلرنگ
غلظت بور در کل بوته
نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که غلظت بور در کل بوته تخت تاثیر عامل واریته در سطح احتمال خطای پنج درصد و تحت تاثیر عامل کود بور در سطح احتمال خطای یک درصد معنیدار شد ولی اثر متقابل تاثیر معنیداری روی غلظت بور در گیاه نداشت (جدول 3). در بین واریتههای مورد بررسی بیشترین غلظت بور در گیاه مربوط به واریته اصفهان با میانگین 87/5 میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک و کمترین غلظت بور در گیاه مربوط به واریته گلدشت با میانگین 02/5 میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک بدست آمده است. همچنین واکنش غلظت بور در گیاه نسبت به کاربرد کود بور نشان داد که بیشترین غلظت بور در گیاه در تیمار شش کیلوگرم بور در هکتار با میانگین 87/7 میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک و کمترین غلظت بور در تیمار عدم کاربرد بور (شاهد) با میانگین 21/3 میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک بدست آمده است (جدول 4). در پژوهشی بر روی گیاه کنجد، افزایش میزان بور همسو با افزایش غلظت تیمار بور (کاربرد بصورت اسپری برگی) گزارش شد (46).Dinh و همکاران (51) گزارش کردند افزایش مقدار مصرف بور، افزایش جذب بور توسط گیاه را به همراه داشته است. در مطالعهای دیگر، افزایش محتوای بور در گیاه زیتون (52) و کاهو (53) تحت تیمار بور گزارش شد.
جدول3- تجزیه واریانس (مجموع مربعات) صفات کیفی | |||||
مجموع مربعات | درجه آزادی | منابع تغییر | |||
درصد بور در کل بوته | عملکرد روغن | شاخص سطح برگ | |||
0111/0 65/8 | 1030/0 32/5613 | 8927/0 14/0 | 2 | تکرار | |
0490/0 48/5 | 0048/0 51/14755 | 0026/0 76/9 | 2 | رقم | |
0001/0 33/143 | 0001/0 26/71408 | 0001/0 64/36 | 4 | کود بور | |
6074/0 22/5 | 0643/0 98/19554 | 7932/0 99/2 | 8 | رقم*کود بور | |
83/22 | 58/31846 | 4/18 | 28 | خطای آزمایشی | |
52/16 | 93/13 | 88/16 |
| ضریب تغییرات (درصد) | |
توان در بالا و سمت راست نشان دهنده سطوح احتمال معنی داری است. | |||||
جدول4- مقایسه میانگین صفات کیفی تحت تاثیر رقم و تیمار کود بور | |||||||||
غلظت بور در کل بوته (میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک) | عملکرد روغن (kg/h) | شاخص سطح برگ | تیمار |
| |||||
87/5a 02/5b 5/5ab | 59/267a | 28/5a | اصفهان | ارقام مختلف گلرنگ | |||||
87/228b | 94/4a | گلدشت | |||||||
50/229b | 17/4b | صفه | |||||||
21/3c 36/4b 63/4b 87/7a 23/7a | 35/175c | 51/3c | 0 (شاهد) | سطوح مختلف کود بور (کیلوگرم در هکتار) | |||||
12/256a | 56/4b | 2 | |||||||
73/280a | 56/5b | 4 | |||||||
01/278a | 04/6a | 6 | |||||||
73/219b | 32/4b | 8 | |||||||
میانگین های دارای حروف مشترک اختلاف معنی داری در سطح احتمال 5 درصد، با هم ندارند. | |||||||||
نتیجه گیری
کاربرد عنصر ریزمغذی بور، از طریق افزایش اجزای عملکرد به ویژه تعداد طبق در متر مربع و وزن هزار دانه سبب افزایش عملکرد دانه و روغن گلرنگ گردید. نتایج بدست آمده در این مطالعه نشان داد که عنصر بور بر ویژگیهای کمی و کیفی گیاه گلرنگ اثر معنی داری دارد لذا می توان از آن درکاهش اثرات زیست محیطی ناشی از مصرف بی رویه کودهای شیمیایی، کاربرد عناصر ریزمغذی بعنوان یک راهکار مدیریتی کارآمد در تولید محصولات زراعی استفاده کرد.
تقدیر و تشکر
از مدیریت هنرستان کشاورزی شهید باهنر شوشتر، جناب آقای مهندس علیرضا رجب زاده برای فراهم کردن شرایط این پژوهش کمال تشکر و قدردانی میگردد.
تعارض منافع
نویسندگان اعلام میکنند که تعارض در منافع وجود ندارد.
منابع مورد استفاده
1. Delshad E, Yousefi M, Sasannezhad P, Rakhshandeh H, Ayati Z. Medical uses of Carthamus tinctorius L. (Safflower): A comprehensive review from traditional medicine to modern medicine. Electronic Physician 2018; 10(4): 6672-6681. https://doi.org/10.19082/6672
2. Wu X, Cai X, Ai J, Zhang C, Liu N, Gao W. Extraction, structures, bioactivities and structure-function analysis of the polysaccharides From safflower (Carthamus tinctorius L.). Frontiers in Pharmacology 2021; 12: 767947. https://doi.org/10.3389/fphar.2021.767947
3. Khalid N, Khan RS, Hussain MI, Farooq M, Ahmad A, Ahmed I. A comprehensive characterisation of safflower oil for its potential applications as a bioactive food ingredient - A review. Trends in Food Science & Technology 2017; 66: 176-186. https://doi.org/10.1016/j.tifs.2017.06.009
4. Golkar P. Breeding improvements in safflower (Carthamus tinctorius L.): A review. Australian Journal of Crop Science 2014; 8(7): 1079-1085.
5. Hussain MI, Lyra DA, Farooq M, Nikoloudakis N, Khalid N. Salt and drought stresses in safflower: a review. Agronomy for Sustainable Development 2016; 36: 4. https://doi.org/10.1007/s13593-015-0344-8
6. Matthaus B, Özcan MM, Al Juhaimi FY. Fatty acid composition and tocopherol profiles of safflower (Carthamus tinctorius L.) seed oils. Natural Product Research 2015; 29(2): 193-196. DOI: 10.1080/14786419.2014.971316.
7. Liu L, Guan LL, Wu W, Wang L. A review of fatty acids and genetic characterization of safflower (Carthamus tinctorius L.) seed oil. Organic Chemistry: Current Research 2016; 5(1): 160. DOI:10.4172/2161-0401.1000160
8. Tunçtürk M, Rezaee Danesh Y, Tunçtürk R, Oral E, Najafi S, Nohutçu L, Jalal A, Eduardo C, Filho MC. Safflower (Carthamus tinctorius L.) response to cadmium stress: morpho-physiological traits and mineral concentrations. Life (Basel) 2023; 13(1): 135. https://doi.org/10.3390/life13010135
9. Chen Y, Li M, Wen J, Pan X, Deng Z, Chen J, Chen G, Yu L, Tang Y, Li G, Xie X, Peng C. Pharmacological activities of safflower yellow and its clinical applications. Evidence-based Complementary and Alternative Medicine 2022; 2022: 2108557. DOI: 10.1155/2022/2108557
10. Long Y, Peng J. Interaction between boron and other elements in plants. Genes 2023; 14(1): 130. https://doi.org/10.3390/genes14010130
11. Abou Seeda M, Hellal F, El Sayed S, Abou El-Nour E. Boron’s importance in plant development and growth: A review. Egyptian Journal of Agronomy 2017; 39(2): 159-166. DOI: 10.21608/agro.2017.499.105
12. Lewis DH. Boron: the essential element for vascular plants that never was. New Phytologist 2019; 221(4): 1685-1690. https://doi.org/10.1111/nph.15519
13. Landi M, Degl Innocenti E, Pardossi A, Guidi L. Antioxidant and photosynthetic responses in plants under boron toxicity: a review. American Journal of Agricultural and Biological Sciences 2012; 7: 255-270.
14. Ganjeali A, Saffar Yazdi A, Chenyani M, Lahouti M, Rezaei Z. The effects of boron on improving aluminium tolerance in coriander (Coriandrum sativum L.). Iranian Journal of Plant Biology 2015; 7(23): 63-74.
15. Pereira GL, Siqueira JA, Cardoso FB, Araújo WL. Boron: more than an essential element for land plants? Frontiers in Plant Science 2021; 11: 610307. https://doi.org/10.3389/fpls.2020.610307
16. Ghaffari Nejad SA, Etesami H. The importance of boron in plant nutrition (Chapter 20). 2020; 433-449. In: Metalloids in Plants: Advances and Future Prospects. https://doi.org/10.1002/9781119487210.ch20
17. Shireen F, Nawaz MA, Chen C, Zhang Q, Zheng Z, Sohail H, Sun J, Cao H, Huang Y, Bie Z. Boron: functions and approaches to enhance its availability in plants for sustainable agriculture. International Journal of Molecular Sciences 2018; 19(7). https://doi.org/10.3390/ijms19071856
18. Brdar-Jokanović M. Boron toxicity and deficiency in agricultural plants. International Journal of Molecular Sciences 2020; 21(4). https://doi.org/10.3390/ijms21041424
19. Rerkasem B, Jamjod S, Pusadee T. Productivity limiting impacts of boron deficiency, a review. Plant Soil 2020; 455: 23-40. https://doi.org/10.1007/s11104-020-04676-0
20. Marschner H. Mineral nutrition of higher plants. 3rd Ed. Academic Press, London, 2011, pp: 135-178.
21. Zand B, Soroosh Zadeh A, Ghanati F, Moradi F. Effect of zinc and auxin foliar application on some anti-oxidant enzymes activity in corn leaf. Iranian Journal of Plant Biology 2010; 2(1): 35-48.
22. Grant CA, Bailey LD. Fertility management in canola production. Canadian Journal of Plant Science 2013; 73: 651-670.
23. Matthes MS, Robil JM, McSteen P. From element to development: The power of the essential micronutrient boron to shape morphological processes in plants. Journal of Experimental Botany 2020; 71(5): 1681-1693. https://doi.org/10.1093/jxb/eraa042
24. Malakouti MJ, Keshavarz P. The role of boron in optimal plant nutrition (in persian). Soil and Water Research Institute, Tehran, Iran. 2012; 138pp.
25. Moradi-Telavat MR, Siadat SA, Nadian H, Fathi G. Response of rapeseed growth and yield to different levels of nitrogen and boron in Ahvaz region. Proceedings of the 10th Soil Science Congress of Iran. Karaj. 2007.
26. Kamaraki H, Galavi M. Evaluation of foliar Fe, Zn and B micronutrients application on quantitative and qualitative traits of safflower (Carthamus tinctorius L.). Journal of Agroecology 2013; 4(3): 201-206. DOI: 10.22067/jag.v4i3.15308.
27. Ateegue M, Malewar GU, More SD. Influence of phosphorus and boron on yield and chemical composition of sunflower. Journal of the Indian Society of Soil Science 1993; 41: 100-102.
28. Brighenti AM, Castro C. Boron foliar application on sunflower (Helianthus annuus L.). HELIA 2008; 31(48): 127-136. DOI: 10.2298/HEL0848127B.
29. Safari M, Madadizade M, Shariatinia F. Investigation of nutritional effects of nitrogen, boron and sulfur on quantitative and qualitative charactristics of safflower grain (Carthamus tinctorius L.). Iranian Journal of Field Crop Science 2011; 42(1): 133-141.
30. Bowyzys T, Krauz A. Effect of boron fertilizers yield content and uptake of boron by spring oil seed rape variety star. Rosliny Oleiste 2000; 21: 813-817.
31. Barmaki Y, Jalili F, Eivazi AR, Rezaei A. Effect of foliar Application of zinc, iron and boron on yield and quality of two cultivars of sunflower oil. Jouenal of Research in Crop Sciences 2010; 2(6): 13-26. https://sid.ir/paper/168076/en
32. Pazoki AR, Monem R, Madani H. Effect of boron foliar application levels on yield on yield yield and yield components of winter rapeseed cultivars in Shahr-e-rey region. Journal of Crop Production Research (Environmental Stresses In Plant Sciences) 2013; 4(4): 367-378.
33. Alihosinpour F, Rafiee M, Farnya A. Investigation the effect boron failiar application on quality and quantitative characteristics of soybean genotypes. Crop Physiology Journal 2011; 3(11): 33-46. URL: http://cpj.ahvaz.iau.ir/article-1-104-en.html
34. Nasef MA, Badran NM, Abd El-Hamide AF. Response of peanut to foliar spray with boron and/or rhizobium inoculation. Journal of Applied Sciences Research 2006; 2(12): 1330-1337.
35. Kazemi Z. The effect of late season heat stress caused by late planting dates and boron consumption on the yield and quality of canola. Ramin University of Agriculture and Natural Resources. Faculty of Agriculture. Master's thesis [in persian]. 2013.
36. Nuttall WF, Ukrainetz H, Stewart JWB, Spurr DT. The effect of nitrogen sulfhur and boron on yield and quality of rapeseed (Brassica napus L. and B. campestris L.). Canadian Journal of Soil Science 1987; 67: 545-559.
37. Siew WL, Tang TS, Tan YA. PORIM: Test Methods. Palm Oil Research Institute of Malaysia. Kuala Lumpur, 1997.
38. Harp DL. Modifications to the azomethine-H method for determining boron in water. Anal Chim Acta 1997; 346: 373-379.
39. Tariq M, Mott CJB. The significance of boron in plant nutrition and environment- A review. Journal of Agronomy 2007; 6: 1-10.
40. Day S, Aasim M. Role of boron in growth and development of plant: deficiency and toxicity perspective. In: Aftab T, Hakeem KR. (Eds.) Plant Micronutrients. Springer, Cham. 2020. https://doi.org/10.1007/978-3-030-49856-6_19
41. Imam M, Niknejad M. An introduction to the physiology of crop plants. Translation. Shiraz University Publications [in persian]. Third edition. 2011; 594 pp.
42. Fathi Q. Growth and nutrition of agricultural plants (translation). Publications of University Jihad of Mashhad. 2008.
43. Bariya H, Bagtharia S, Patel A. Boron: a promising nutrient for increasing growth and yield of plants. In: Hawkesford M, Kopriva S, De Kok L. (Eds.) Nutrient Use Efficiency in Plants. Plant Ecophysiology, 2014; Vol 10, Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-10635-9_6
44. Öktem AG. Effects of different boron applications on seed yield and some agronomical characteristics of red lentil. Turkish Journal of Field Crops 2022; 27(1): 112-118. DOI: 10.17557/tjfc.1106779
45. Halim A, Paul SK, Sarkar MA, Rashid MH, Perveen S, Mia ML, Islam MS, Islam AK. Field assessment of two micronutrients (zinc and boron) on the seed yield and oil content of mustard. Seeds. 2023; 2(1): 127-137. https://doi.org/10.3390/seeds2010010
46. Khuong NQ, Thuc LV, Tran NTB, Huu TN, Sakagami J-I. Foliar application of boron positively affects the growth, yield, and oil content of sesame (Sesamum indicum L.). Open Agriculture 2022; 7(1): 30-38. https://doi.org/10.1515/opag-2022-0067
47. Ahmad A, Tahir M, Ullah E, Naeem M, Ayub M, Rehman HU. Effect of silicon and boron foliar application on yield and quality of rice. Pakistan Journal of Life and -Social Science. 2012; 10(2): 161-165.
48. Safdar ME, Qamar R, Javed A, Nadeem MA, Javeed HM, Farooq S, Głowacka A, Michałek S, Alwahibi MS, Elshikh MS, Ahmed MA. Combined application of boron and zinc improves seed and oil yields and oil quality of oilseed rape (Brassica napus L.). Agronomy 2023; 13(8): 2020. https://doi.org/10.3390/agronomy13082020
49. Dhaliwal SS, Sharma V, Shukla AK, Verma V, Behera SK, Sandhu PS, Kaur K, Gaber A, Althobaiti YS, Abdelhadi AA, Hossain A. Assessment of agroeconomic indicators of sesamum indicum L. as influenced by application of boron at different levels and plant growth stages. Molecules 2021; 26(21): 6699. https://doi.org/10.3390/molecules26216699
50. Movahhedi Dehnavi M. Improvement of yield, oil and protein percentage of sesame (Sesamum indicum L.) under drought stress by foliar application of zinc and boron. Journal of Crop Production. 2016; 9(1): 163-180. DOI: 10.22069/ejcp.2016.2962
51. Dinh AQ, Naeem A, Mühling KH. Growth and distribution of boron in oilseed rape (Brassica napus L.) as affected by boron supply. Plants 2022; 11(20): 2746. https://doi.org/10.3390/plants11202746
52. Rostami H, Tabatabei SJ, Zare Nahandi F, Rahman Pour Azar M. Effects of different concentrations of boron on concentration and distribution of this element and some other nutrients in hydroponic condition in two olive cultivars. Iranian Journal of Horticultural Science 2014; 45(1): 93-101. DOI: 10.22059/ijhs.2014.50945
53. Behtash F, Fakhr Ghazi H, Hasanbarani M. Interaction effects of different amounts of zinc (Zn) and boron (B) on growth and antioxidative enzymes activity in lettuce (Lactuca sativa L. cv. Paris Island) plant. Iranian Journal of Biological Sciences. 2022; 17(1): 31-47. DOI: 10.30495/zisti.2022.1963256.1128
