معرفی و تحلیل بنای آتشکده شیان، اسلام‌آباد غرب

الموضوعات :

الهام سهاکی ¹ (دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ایران.)
زرین فخار ² (استادیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ایران.)

تاريخ الإرسال : 04 الخميس , ربيع الثاني, 1445 تاريخ التأكيد : 10 الأربعاء , ربيع الثاني, 1445 تاريخ الإصدار : 09 الأحد , رجب, 1445

الکلمات المفتاحية: دوره ساسانی, چهارتاقی, آتشکده شیان, اسلام‌آباد غرب,

ملخص المقالة :

آثار معماری دوره ساسانی شامل بناهای مذهبی و غیرمذهبی است. با توجه به اینکه آیین زرتشتی، دین رسمی ایران در دوره ساسانی بوده است، بناهای مذهبی مرتبط با این دوران از جایگاه مهمی برخوردار بوده‌اند. آتشکده شیان نمونه‌ای از آتشکده‌های دوره ساسانی استان کرمانشاه است که ویژگی معماری آن عبارت است از یک چهارتاقی با راهروهای پیرامونی و مصالح معماری بنا شامل قلوه‌سنگ، لاشه‌سنگ، گچ وملات گچ است. ابعاد بنا ۱۴/۵×۱۴/۵ متر و با پلان مربعی‌شکل است. تاکنون هیچ‌گونه گزارش و مطالعه دقیقی در مورد این بنا به چاپ نرسیده و اندک اطلاعات منتشر شده، از طریق نوشته‌ها و مدارک موجود در پرونده ثبتی بنا و برخی گزارش‌های کاوشگران بنای شیان است. در این پژوهش کلیه مدارک موجود گردآوری و اساس کار بر فعالیت میدانی متمرکز گردیده است. همچنین، بنا از نظر پلان، مصالح و دیگر ویژگی‌های معماری به دقت بررسی و مطالعه شد. هدف این پژوهش، معرفی بنای آتشکده شیان به عنوان نمونه شاخص آتشکده‌های کمتر شناخته شده غرب کشور است. شناسایی دقیق مشخصات این اثر می‌تواند بازسازی آتشکده‌های غرب ایران را هموارتر ‌سازد. به‌علاوه، بررسی این بنا در تعیین گاهنگاری و کاربری بناهای مشابه این منطقه نیز مؤثر است. با توجه به ویژگی‌های معماری بنای شیان، مصالح و اجزای به‌کار رفته در معماری، همچنین سایر یافته‌های منقول و غیرمنقول به دست آمده، می‌توان این بنا را یک نیایشگاه مذهبی یا آتشکده‌ای از دوره ساسانی قلمداد نمود.

المصادر:

آرشیو سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قصر شیرین (1390 )
اولانسی، دیوید (1380). پژوهشی نو در میترا پرستی، ترجمه مریم امینی. تهران: چشمه.
آقا عباسی، زهرا ( 1389 ). نقش‌مایه‌های نویافته حوزه هلیل رود. کرمان: دانشگاه شهید باهنر تهران.
پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور (1391).
پرونده ثبتی آتشکده شیان، شهرستان اسلام‌آباد غرب، استان کرمانشاه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه (1384).
جاوری، باغ شیخی (1399). مقایسه تطبیقی معماری آتشکده وپایه آتشدان ساسانی مکشوف از محوطه ویگل و هراسگان با سایر بناهای مذهبی ساسانی. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، ۱۰(۲۷)، ۱۳۵-۱۵۵.
حسینی، مهدی، علی‌پناهی، بهنام، سنماری، سعیده (1391). تخمین خصوصیات مهندسی سنگ مارن با استفاده ازآزمایش پانچ. فصلنامه زمین شناسی کاربردی، ۸(۴)،322-309.
دانشیان، داوود (1398). مصالح ساختمانی. تهران: دانشگاه پیام نور.
رزم‌پوش، عباس (1388). گزارش بررسی و شناسایی باستان شناختی شهرستان اسلام‌آباد غرب، فصل دوم: دهستان‌های شیان وحمیل. سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری.
رضوانی، حسن (1384). بروشور منتشر شده توسط پایگاه میراث فرهنگی محور ساسانی کرمانشاه، قصرشیرین.
ریاضی، محمدرضا (1375). طرح‌‌‌‌‌ها و نقوش لباسها و بافته‌های ساسانی. تهران:گنجینه هنر.
سرفراز، فیروزمندی (1381). باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی. تهران: عفاف.
صداقت، نفیسه، حاتم، غلامعلی، میرفتاح، علی اصغر، شعبانی صمغ آبادی، رضا (1399). تحلیل و بررسی نقوش جانوری نمادین و اسطوره‌ای دوره ساسانی (با تاکید بر نگار کندها، گچبری‌‌‌‌‌ها و مهرها). مطالعات باستان‌شناسی، ۱۲(۲)، ۱۶۵-۱۸۶.
قلی زاده، خسرو (1392). دانشنامه اساطیری جانوران و اصلاحات وابسته. تهران: بنگاه ترجمه و نشریات پارسه.
قلیزاده، خسرو (1383). سبک‌شناسی سکه‌های ساسانی. پیک نور، ۲(۵)، ۴-۱۸.
گدار، آندره (1385). هنر ایران، ترجمه بهروزحبیبی. تهران: دانشگاه ملی ایران.
گنجینه اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه (1400).
محمدی‌فر، یعقوب، مترجم، عباس (1390). جولیان: آتشکده نویافته ساسانی در آبدانان ایلام. فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، ۱۹(۸)، ۷۷-۸۸.
محمدی‌فر، یعقوب، امینی، فرهاد (1394). باستان‌شناسی و هنر ساسانی. تهران: شاپیکان.
مرادی، یوسف (1388). چهارتاقی میل‌میله‌گه؛ آتشکده‌ای از دوره ساسانی. مطالعات باستان‌شناسی، ۱(۱)، ۱۵۵- ۱۸۳.
معین، محمد (1394). مزدیسنا و ادب پارسی، جلد دوم. تهران: دانشگاه تهران.
مهرآفرین، رضا، احمدی هدایتی، ابراهیم (1390). چهارقاپی، آتشکده‌ای در کوست خوربران. باغ نظر، ۱۸(۸)، ۷۵ – ۸۲.
ناومان، رودلف (1382). ویرانه‌های تخت سلیمان و زندان سلیمان، ترجمه فرامرز نجد سمیعی. تهران: انتشارات و تولیدات فرهنگی.
هرمان، جرجینا (1373)، تجدید هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمه مهرداد وحدتی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Gaube, H. (1973). Arabosasanidische Numismatik (Vol. 2). Klinkhardt & Biermann.
Gropp, G. (1969). Die Funktion des Feuertempels der Zoroastrier. Dietrich Reimer.
Mochiri, M. I. (1983). Etude de numismatique iranienne sous les Sassanides et Arabe-Sassanides (Vol. 2). Imprimerie Orientaliste.