نگاهی نو به انتساب نقش‌برجسته رگ‌بی‌بی

الموضوعات :

امین زاده درویش ¹ (دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، موسسه آموزش عالی گلستان، گرگان، گلستان، ایران.)
سارا بنماران ² (دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)
سیدرسول موسوی حاجی ³ (استاد، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه مازنداران ، بابلسر، ایران.)

تاريخ الإرسال : 05 الخميس , ذو القعدة, 1444 تاريخ التأكيد : 25 الخميس , ذو الحجة, 1444 تاريخ الإصدار : 07 الأربعاء , صفر, 1445

الکلمات المفتاحية: شاپور اول, نقش‌برجسته‌های ساسانی, بهرام دوم, رگ‌بی‌بی,

ملخص المقالة :

در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) در خارج از مرزهای ایران در منتهی‌الیه شمال شرقی افغانستان در محلی که مسیر باستانی ورود به شبه قاره هند است، نقش‌برجسته‌ای کشف شد که با توجه به قواعد و قراردادهای هنری در عصر باستان و همچنین، پوشش فرد اصلی حاضر در صحنه که محوریت ایجاد این نقش‌برجسته است، با عنوان یک اثر ساسانی شناسایی گردید. این اثر به‌طور اضطراری توسط هیأت باستان‌شناسی فرانسوی حاضر در افغانستان اسکن شد و مورد بررسی قرار گرفت و در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۷ طی مقالاتی به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی معرفی گردید. با توجه به از بین رفتن چهره و تاج شاه در نقش‌برجسته مزبور نمی‌توان آن را به‌طور قطع به یکی از شاهان ساسانی منتسب کرد. با این حال، فرانسیس گرنه این نقش را به طور قطع متعلق به شاپور اول می‌داند. متأسفانه، به دلیل اوضاع سیاسی و نظامی محل نقش‌برجسته که طی سال‌های گذشته چندبار میان طرفین درگیر دست به دست شده است، امکان رؤیت و بررسی نقش‌برجسته از نزدیک وجود ندارد. با توجه به بررسی همه‌جانبه نقش‌برجسته رگ‌بی‌بی و مقایسه اجزاء آن با دیگر نقش‌برجسته‌های ساسانی و همچنین، واکاوی بستر سیاسی و فرهنگی که موجب ایجاد چنین اثری در خارج از مراکز اصلی تمرکز نقش‌برجسته‌های این دوره شده است، می‌توان به این نتیجه رسید که احتمالاً حضور بهرام دوم به‌عنوان شاه شکارگر در مرکز نقش‌برجسته، انتسابی صحیح‌تر است.

المصادر:

آذرنوش، مسعود (1386). دو یادگار از دوره درخشان تاریخ ایرانشهر. باستان پژوهشی، 2(4)، 65-81.

امینی، امین (1389). سکه‌های ساسانی. تهران: پازینه.

جلیلیان، شهرام (1396). تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان. تهران: سمت.

حسنی، میرزامحمد (1393). نقش‌برجسته‌های نویافته ساسانی. تهران: ققنوس.

خانمرادی، امیر، حدادیان، محمدرضا (1395). رویدادهای شرق شاهنشاهی ساسانی با نگاهی به یافته‌های مجموعه محوطه‌های مس عینک افغانستان، تحقیقات جدید در علوم‌انسانی،3(8)،47-74.

دریایی، تورج (1383). تاریخ شاهنشاهی ساسانی. ترجمه مرتضی ثاقب‌فر. تهران: ققنوس.

سرخوش کرتیس، وستا، استوارت، سارا (1392). ساسانیان. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: مرکز.

شفیعی، فاطمه (1383). دومین نقش برجسته ساسانی در دارابگرد، اثر، (37 و 36)، 190-200.

صراف، محمد رحیم (1387). نقوش برجسته ایلامی. تهران: سمت.

فون گال، هوبرتوس (1378). جنگ سواران. ترجمه: فرامرز نجد سمیعی. تهران: نسیم دانش.

کلایس، ولفرام، کالمایر، پیتر (1385). بیستون کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های 1963-1967. ترجمه فرامرز نجد سمیعی. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی.

گیرشمن، رومن (1370). هنر ایران در دوران پارت و ساسانی. ترجمه: بهرام فره وشی. تهران: علمی و فرهنگی.

لوکونین، ولادیمیر (1372). تمدن ایران ساسانی. ترجمه عنایت‌الله رضا. تهران: علمی و فرهنگی.

محمدی‌فر، یعقوب (1389). باستان‌شناسی و هنر اشکانی. تهران: سمت.

موسوی حاجی، سید رسول (1389). پیروزی بهرام دوم بر شاه سکستان، هند تا کرانه‌های دریا با استناد به یک نقش‌برجسته ساسانی، مطالعات شبه‌قاره، 2(3)، 101-122.

موسوی حاجی، سید رسول، سرافراز، علی اکبر(1396). نقش برجسته‌های ساسانی. تهران: سمت.

واندنبرگ، لویی، شیپمن، کلاوس (1386). نقوش برجسته منطقه الیمایی در دوران اشکانی. ترجمه: یعقوب محمدی‌فر. تهران: سمت.

هرتسفلد، ارنست (1381). ایران در شرق باستان. ترجمه: همایون صنعتی‌زاده. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

هرمان، جورجینا (1389). بین‌النهرین در دوره ساسانی، در بین‌النهرین و ایران در دوره اشکانی و ساسانی،  نقش‌برجسته‌های ساسانی. ویرایش جان کرتیس. ترجمه زهرا باستی. تهران: سمت.

هرمان، جورجینا (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان. ترجمه مهرداد وحدتی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

Grenet, F. (2005). Découverte d'un relief sassanide dans le Nord de l'Afghanistan (note d'information). Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 149(1), 115-134.

Herrmann, G. (1970). The sculptures of Bahrām II. Journal of the Royal Asiatic Society, 102(2), 165-171.

Herzfeld, E. (1941). Iran in the Ancient East: Archaeological Studies Presented in the Lowell Lectures at Boston. Hacker Art Books.

Lukonin, V., Ivanov, A.A. (1987). Persian Art. Bournemouth and Leningrad.

Rawlinson, M. (1839). Notes on a March from Zohab, at the Foot of Zagros, along the Mountains to Khuzistan (Susiana), and from Thence Through the Province of Luristan to Kirmanshah, in the Year 1836. Journal of the Royal Geographical Society of London, 26-116.

Thompson, E. (2008). Composition and Continuity in Sasanian Rock Reliefs. Iranica Antiqua, 43, 299-358.