تدوین الگوی شبکه‌ای ثبات زناشویی با استفاده از بررسی متون

افروز حسین پور دوانی ¹ ( گروه روانشناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران )
مجید برزگر ² ( گروه روانشناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران )
حسین بقولی ³ ( گروه روانشناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران. )
مریم زرنقاش ⁴ ( گروه روانشناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران. )

تاريخ الإرسال : 19 الأربعاء , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 11 السبت , شوال, 1445

الکلمات المفتاحية: تدوین الگو, ثبات زناشویی, بررسی متون.,

ملخص المقالة :

هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل موثر بر ثبات زناشویی با استفاده از بررسی متون بود. روش: پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و درصدد بود با استفاده از بررسی متون به تدوین الگو در حیطه ثبات زناشویی اقدام نماید. از این‌رو، مجموعه مقالات منتشر شده داخل و خارج کشور که در حوزه ثبات زناشویی بودند، مورد بررسی قرار گرفت. الگوی شبکه‌ای تدوین شد و اعتبارسنجی آن با گروه‌های کانونی با کاربست روش دلفی فازی بررسی گردید. یافته‌ها: تحلیل مقالات حاکی از استخراج 9 متغیر اصلی بخشش، انعطاف‌پذیری، تنظیم هیجان، عشق و دوست داشتن، مهارت‌های ارتباطی، اهداف و معنای مشترک، تعهد زناشویی، رضایت جنسی و صمیمیت زناشویی بود که همگی بر ثبات زناشویی اثر گذاشته و در نتیجه کارکرد مطلوب خانواده را تحت‌الشعاع قرار می‌دادند. نتیجه‌گیری: نظر به اینکه وجود ارتباطات پیچیده بین متغیرهای موثر در ثبات زناشویی در قالب الگوی شبکه‌ای توسط تیم خبرگان پژوهش تایید گردید، بنابراین لازم است خانواده درمانگران، مشاوران و روانشناسان فعال در حیطه ازدواج و خانواده، در مداخلات درمانی که به مراجعین خود ارائه می‌کنند؛ به شبکه ارتباطی ارائه شده در این پژوهش توجه داشته باشند چرا که براساس آن می‌توان موفقیت یا عدم موفقیت یک مداخله را پیش‌بینی نمود و بدینسان از هدررفت هزینه‌های مشاوره و درمان برای مراجعین، پیشگیری نمود.

نص كامل:



فصلنامه تعالی مشاوره و روان درمانی، زودآیند

Journal of Counselling Excellence and Psychotherapy, 2024; pages 1-11
Developing a Network Model of Marital Stability Using Literature Review
Article Info	Abstract
Authors: Afrouz Hoseeinpour1, Majid Barzegar*2, Hossein Bagholi3, Maryam Zarnaghash4	Purpose: The aim of the present study was to identify the factors affecting marital stability using literature review. Methodology: The current research is of a qualitative type and it tried to develop a model in the field of marital stability by using literature review. Therefore, the collection of articles published inside and outside the country, which were in the field of marital stability, was examined. A network model was developed and its validation was checked with focus groups using the fuzzy Delphi method. نسخه زودآیند Findings: The analysis of the articles indicated the extraction of 9 main variables of forgiveness, flexibility, emotion regulation, love and affection, communication skills, common goals and meaning, marital commitment, sexual satisfaction and marital intimacy that all of which affected marital stability and overshadowed the desired functioning of the family as a result. Conclusion: Considering that the existence of complex relationships between the variables affecting marital stability in the form of a network model was confirmed by the team of research experts, therefore it is necessary for family therapists, counselors and psychologists active in the field of marriage and family, in the therapeutic interventions they provide to their clients; Pay attention to the communication network presented in this research, because based on it, it is possible to predict the success or failure of an intervention, thus preventing the wastage of consultation and treatment costs for clients.
Keywords: Designing a model, marital stability, literature review.
Article History: Received: 2023-10-16 Accepted: 2024-03-12
Correspondence: Email: [e-mail]
1.       Department of Psychology, Marvdasht branch, Islamic Azad University, Marvdasht, Iran. 2.       Department of Psychology, Marvdasht Branch, Islamic Azad University, Marvdasht, Iran. (Corresponding Authur) 3.       Department of Psychology, Marvdasht Branch, Islamic Azad University, Marvdasht, Iran. 4.       Department of Psychology, Marvdasht Branch, Islamic Azad University, Marvdasht, Iran.

 

 

 

 

 

                

 

دوره زودآیند، 1403، صفحات 11-1                                                               تاریخ پذیرش: 22/12/1402

فصلنامه تعالی مشاوره و روان درمانی                                                                 تاریخ دریافت: 24/07/1402

تدوین الگوی شبکه‌ای ثبات زناشویی با استفاده از بررسی متون¹

افروز حسین‌پور دوانی²، مجید برزگر*³، حسین بقولی⁴، مریم زرنقاش⁵

 

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل موثر بر ثبات زناشویی با استفاده از بررسی متون بود. 

روش: پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و درصدد بود با استفاده از بررسی متون به تدوین الگو در حیطه ثبات زناشویی اقدام نماید. از این‌رو، مجموعه مقالات منتشر شده داخل و خارج کشور که در حوزه ثبات زناشویی بودند، مورد بررسی قرار گرفت. الگوی شبکه‌ای تدوین شد و اعتبارسنجی آن با گروه‌های کانونی با کاربست روش دلفی فازی بررسی گردید. 

نسخه زودآیند

یافته‌ها: تحلیل مقالات حاکی از استخراج 9 متغیر اصلی بخشش، انعطاف‌پذیری، تنظیم هیجان، عشق و دوست داشتن، مهارت‌های ارتباطی، اهداف و معنای مشترک، تعهد زناشویی، رضایت جنسی و صمیمیت زناشویی بود که همگی بر ثبات زناشویی اثر گذاشته و در نتیجه کارکرد مطلوب خانواده را تحت‌الشعاع قرار می‌دادند. 

نتیجه‌گیری: نظر به اینکه وجود ارتباطات پیچیده بین متغیرهای موثر در ثبات زناشویی در قالب الگوی شبکه‌ای توسط تیم خبرگان پژوهش تایید گردید، بنابراین لازم است خانواده درمانگران، مشاوران و روانشناسان فعال در حیطه ازدواج و خانواده، در مداخلات درمانی که به مراجعین خود ارائه می‌کنند؛ به شبکه ارتباطی ارائه شده در این پژوهش توجه داشته باشند چرا که براساس آن می‌توان موفقیت یا عدم موفقیت یک مداخله را پیش‌بینی نمود و بدینسان از هدررفت هزینه‌های مشاوره و درمان برای مراجعین، پیشگیری نمود.

 

کلیدواژه‌ها: تدوین الگو، ثبات زناشویی، بررسی متون.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

نسخه زودآیند

در عصر حاضر جامعه­شناسان و روانشناسان بر ازدواج و ایجاد خانواده تاکیدی خاصی نموده­اند زیرا ازدواج و به دنبال آن ایجاد خانواده موجب متعادل شدن غریزه جنسی و پیشرفت انسان می‌شود و ازدواج با دوام و پایدار به عنوان هدف اصلی زندگی در نظر گرفته می­شود که شاخص کلیدی برای موفقیت زناشویی و همچنین بهزیستی و سلامتی جامعه است (بوهلر⁶ و همکاران، 2021). ازدواج به عنوان مهم­ترین ارتباط انسانی شناسایی شده است زیرا ساختار نخستین تشکیل ارتباط خانوادگی و پرورش نسل­های بعدی را به وجود می­آورد. با این حال اگرچه ازدواج یک پیوند بسیار خوشایند به نظر می­رسد، پژوهش­های انجام گرفته نشان می­دهند که خرسندی و پایداری روابط زناشویی به سادگی امکان­پذیر نخواهد شد (تانگ⁷ و همکاران، 2021). از این­رو، روابط میان فردی به ویژه کمیت و کیفیت روابط بین زوجین در ابعاد مختلف مورد توجه ویژه­ای قرار گرفته است و به پیامدهای مثبت و منفی آن پرداخته شده است و نتایج برخی از این پژوهش­ها نشان می­دهد که حتی زوجینی که میزان رضایتمندی خوبی در ارتباطات خود دارند با مشکلات و ناهماهنگی­هایی روبه رو هستند و از جمله مفاهیمی که به ارائه تصویری از خانواده کمک می­کند، کیفیت زندگی زناشویی⁸ است (آیزنک⁹، 2021). با توجه به بررسی­های انجام شده توسط محققان بالا بودن کیفیت زندگی زناشویی که با داشتن روابط سالم و صمیمانه زوجین ایجاد می­شود تاثیرات مثبتی بر سلامت جسمی و روانی افراد دارد که این امر نتیجه­ی ازدواج­های طولانی مدت باشد. به عبارتی، برقراری ارتباط سالم یکی از مهمترین عناصر کمک به حفظ ثبات زناشویی است (میتچل و پلاوچ¹⁰، 2018). در قرن گذشته، اگرچه بسیاری از زوج‌ها ترجیح داده‌اند حداقل به مدت 40 سال در ازدواج‌های طولانی‌مدت با هم بمانند، نرخ طلاق و جدایی به طور پیوسته افزایش یافته و طلاق به یک انتخاب عملی برای اکثر زوج‌ها تبدیل شده است، به طوری که می­توان نداشتن ثبات زناشویی در بسیاری از زندگی­های امروزه مشاهده کرد (باکر¹¹، 2019). ثبات زناشویی، به معنای ماندن در یک رابطه زناشویی قانونی بدون طلاق و شامل درک و پذیرش یکدیگر، داشتن علاقه و دیدگاه­های مشترک جهت مواجهه با مسائل و حفظ همبستگی و صمیمیت است (فیلیگر¹² و همکاران، 2021).

یکی از مهم‌ترین و پراستنادترین مدل‌های مطرح شده در زمینه ثبات رابطه زناشوئی، مدل آسیب­پذیری- استرس- انطباق­پذیری کارنی و برادبوری¹³ (1995) است. براساس این مدل آسیب­پذیری­های پایدار، رویدادهای استرس­زا و رفتارهای انطباقی از جمله مهمترین عوامل اثرگذار بر کیفیت و ثبات روابط زناشویی هستند. براساس این مدل، افراد آسیب­پذیری­هایی پایداری را با خود به زندگی زناشویی می­آورند که بر روابط زناشویی آن ­ها تاثیر می­گذارد. آسیب­پذیری­های پایدار شامل تمایلات، تجارب و ویژگی­هایی همچون مهارت­های ارتباطی ضعیف، حوادث آسیب زای دوران کودکی و ویژگی­های شخصیتی هستند که مانع شادمانی و موفقیت در ازدواج می­شوند (برایت­وایت و میشل¹⁴، 2016). براساس این مدل دومین عامل اثرگذار بر ثبات زناشویی رویدادهای استرس زای زندگی هستند. استرس از طریق ایجاد هیجانات و عواطف منفی می­تواند با تاثیر بر الگوی سرعت پردازش اطلاعات و سوگیری در انتخاب و تفسیر اطلاعات؛ عملکرد شناختی و ادراک و توجه فرد را مختل کند. جزء دیگر این مدل که بر ثبات زناشویی تاثیر می­گذارد، رفتارهای انطباقی است که نشان دهنده رفتارهایی مانند مهارت مدیریت تعارضات، حمایت همسر و حل مسئله هستند که زوجین به وسیله آن­ها با مسائل و مشکلات زندگی مشترک کنار می­آیند (کارنی و برادبری، 2020). امری طبیعی است که همه زوجین در یک بازه زمانی درگیر استرس و تعارضات زناشویی متفاوت باشند، اما آنچه در حفظ ثبات خانواده نقش اساسی3 دارد توانایی آن­ها در حل مسئله است (لاملا¹⁵ و همکاران، 2020). براساس پژوهش موجزیچ¹⁶ (2015) استفاده از مهارت­های سازنده حل مسئله برای رفع مسائل و کنترل هیجنات منفی و تاثیر متقابل آن­ها بر روی یکدیگر نقش مهمی در کاهش تعارضات و ابعاد آن و کاهش واکنش­های هیجانی دارد. به طور کلی، لذت بردن از روابط زناشویی کارآمد و با ثبات آرزوی همه زوجین است، اما گاهاً زندگی مشترک تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می­گیرد که تنها بخشی از آن­ها می­تواند زوجین را به سوی اختلافات، جدایی عاطفی و طلاق سوق دهد (تیموس و پاولا¹⁷، 2016). شناسایی شاخص‌های تعیین کننده کیفیت و ثبات رابطه زناشویی به منظور پیشگیری از آسیب­های ازدواج، غنی سازی رابطه میان همسران، افزایش سازش یافتگی زوجین در زندگی زناشویی و ارتقاء سطح آگهی؛ می‌تواند به زوجین در برقراری یک رابطه موثر و پایدار کمک کند (کار¹⁸ و همکاران، 2014).

نسخه زودآیند

همانطور که اشاره شد، ازدواج نزديکترين و پیچیده­ترين نوع یک رابطه انسانی همه جانبه است و در نتیجه عواملی که در ايجاد، ثبات يا بی­ثباتی آن نقش دارند از زوايای گوناگون روانشناختی، بیولوژيک، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی قابل بررسی هستند. این ابعاد نشان دهنده اين است که عوامل بیرونی نیز در موفقیت يا شکست یک ازدواج نقش دارند و همه چیز به مسائل درونی و رابطه بین زن و شوهر برنمی­گردد، به عنوان مثال به طور معنی­داری، ثبات زناشويی به اين بستگی دارد که آیا ارتباط یا تمایل به ترک رابطه وجود دارد یا خیر. با این حال، محققان عوامل گسترده­ای را در رابطه با ثبات زناشویی از جمله نگرش نسبت به روابط زناشویی (تیموثی- اسپرینگر و جانسون¹⁹، 2016)، دین (مولینز²⁰، 2016)، نقش کودکان (کوهن²¹ و همکاران، 2010)، عشق، تعهد و صمیمیت (فیلیپ²² و همکاران، 2012)، پشتیبانی (حمایت) (لندیس²³ و همکاران، 2013) و تقسیم نقش بررسی کرده­اند. هم مطالعات قدیمی‌تر و هم جدیدتر نشان داده‌اند که مؤلفه‌های منفی روابط زناشویی بیشتر از مؤلفه‌های مثبت بهزیستی جسمی و روانی زوج‌ها با ثبات زناشویی مرتبط است (رائور²⁴ و همکاران، 2017) به عبارتی، در حالی که بسیاری از مطالعات دیگر در تاثیر جنبه­های مثبت روابط بر ثبات زناشویی تاکید داشتند، تحقیقات دیگر نشان دادند که ترکیبی از عوامل منفی و مثبت در یک رابطه به ماندن زوج ها در ازدواج طولانی مدت کمک می‌کند. براساس یافته‌های پریرا-مورالز²⁵ و همکاران (2018) از میان ویژگی­های شخصیتی، انعطاف‌پذیری بهترین پیش بین کیفیت و ثبات زناشویی است. براساس پژوهش رندال و بودنمن²⁶ (2017) استرس از طریق کاستن زمان باهم بودن زوجین و به اشتراک گذاری تجارب، تضعیف زمان باهم بودن، کاهش تعاملات مثبت، افزایش ایجاد مشکلات شخصیتی و روانی، افزایش خطر ابتلا به مشکلات جسمانی و روانشناختی و کاهش خودافشایی در زوجین بر کیفیت و ثبات رابطه زناشویی تاثیر منفی بر جای می‌گذارد. هنگام بالا بودن استرس‌های روزانه، زوجین رویدادهای زندگی را به صورت منفی ادراک و ارزیابی می‌کنند. ماند و جانسون²⁷ (2021) نقش احساس تنهایی در سیر طولی رضایت از روابط و ایکن²⁸ (2017) نقش طرحواره­های ناسازگار اولیه بر روابط عاطفی زوجین را تایید کردند.

 

علاوه بر این دستاورد پژوهش اسلامی بابا حیدری و همکاران (1400) نشان­داد که بین مولفه­های طرحواره جنسی پرشور-عاشقانه، صریح-راحت، پرشور-با­محبت، روشنفکر-مترقی و بی ثباتی ازدواج همبستگی منفی وجود داشت. هراتیان و همکاران (1399) نیز در پژوهش خود نشان دادند عوامل ثبات زناشویی در جامعه ایرانی- اسلامیمواردی همچون مطابقت‌های فردی، ویژگی‌های مربوط به فرد، ویژگی‌های فردی مختص به جنسیت، ویژگی‌های خانواده اصلی، ویژگی‌های دوستان و خویشان، ویژگی‌های مشترک رابطه همسری و ویژگی‌های ارتباطی مختص به جنسیت بوده است.

نسخه زودآیند

پوررجب راوری و کامیابی (1399) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که همه ابعاد رفتارهای کنترل گرایانه (کنترل اقتصادی، کنترل تهدیدآمیز، کنترل از طریق ترساندن، کنترل هیجانی، کنترل از طریق منزوی کردن و کنترل از طریق فرزندان) با بی‌ثباتی ازدواج رابطه دارد، که مهم‌ترین پیش­بینی کننده­ها به ترتیب کنترل هیجانی، کنترل از طریق منزوی کردن، کنترل از طریق ترساندن، کنترل از طریق فرزندان، کنترل تهدیدآمیز و کنترل اقتصادی بود.

دستاورد پژوهش‌های خارج از کشور نیز حاکی از اثرگذاری هیجان بر ثبات رابطه بود (آمبروز²⁹، 2021). همچنین ایندامثی و کانث³⁰ (2021) در پژوهش خود نقش الگوهای ارتباط خانواده و سازگاری زناشویی را مورد بررسی قرار داد و یافته‌ها حاکی از وجود رابطه معنادار بین الگوهای ارتباطی خانواده و سازگاری زناشویی زوجین بود. پیترز³¹ و همکاران (2019) نیز نشان دادند بین خودکارآمدی و کیفیت زناشویی افراد رابطه معناداری وجود دارد. به عبارتی با کاهش خودکارآمدی، کیفیت زناشویی افراد نیز کاهش می­یابد.

در مجموع با توجه به اهمیت موضوع و نظر به این که کشف و تبیین پویایی­های روابط زناشویی و متغیرهای پیش­بینی‌کننده ثبات روابط زناشویی به دلایل نظری و بالینی هم برای زوج­ها و هم برای جامعه حائز اهمیت است، ضرورت تدوین و آزمون الگوهای نظری که در آن رویکردهای نظری مختلف مورد توجه قرار گرفته است کاملا روشن و آشکار است، چرا که از طریق درک، تبیین و پیش­بینی روابط زناشویی با استفاده از الگوهای نظری و ارائه اطلاعات مفید و سودمند در مورد روابط پایدار می­توان به بهبود این روابط کمک کرد (میکالینسر و شاور³²، 2017). بر این اساس با توجه به خلا پژوهشی موجود؛ این پژوهش در تلاش پاسخ به این سوال برآمد که براساس پژوهش‌های پیشین، الگوی تدوین شده مطابق با عوامل موثر بر ثبات زناشویی از چه متغیرهایی تشکیل شده است؟

روش

پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و درصدد است تا با استفاده از بررسی متون عوامل موثر در ثبات زناشویی را شناسایی و براسان آن یک الگوی شبکه‌ای تدوین نماید. به این منظور با استفاده از کلیدواژه "ثبات زناشویی" در پایگاه‌های جستجوی معتبر داخلی و خارجی (پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی³³، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی³⁴، بانک اطلاعات نشریات کشور³⁵ و مرجع دانش، ناشر تخصصی کنفرانس‌های ایران³⁶، گوگل محقق³⁷ و ساینس دایرکت³⁸)) اقدام به جستجوی مقالات مرتبط نموده و با در نظر گرفتن ملاک در دسترس بودن فایل کامل مقاله و محتوای روانشناسانه، استخراج مقالات انجام شد. متغیرهای هدف قرار داده شده در مقالات را شناسایی و الگوی شبکه‌ای براساس آن‌ها ترسیم شد. در ادامه برای اعتبارسنجی الگو از گروه‌های کانونی با کاربست روش دلفی فازی استفاده گردید. 

یافته‌ها

نسخه زودآیند

تحلیل مقالات حاکی از استخراج 9 متغیر اصلی بخشش (ملک‌زاده ترکمانی، 1397؛ ماکاسکیل³⁹، 2019؛ فینچام و بیچ⁴⁰، 2020)، انعطاف‌پذیری (صداقت‌خواه و بهزادی‌پور، 1398؛ فینچام و بیچ، 2020)، تنظیم هیجان (شوبی و رندال⁴¹، 2019)، عشق و دوست داشتن (حاجلو و همکاران، 1398)، مهارت‌های ارتباطی (حسین‌چاري و فداکار، 1399؛ کارنی و برادبوری، 2020)، اهداف و معنای مشترک (شیری، 1400؛ گاتمن ‌و سیلور⁴²: ترجمه قراچه‌داغی، 1399)، تعهد زناشویی (حسین‌چاري و فداکار، 1399؛ نجارپوریان و همکاران، 1398؛ حاتمی ورزنه و همکاران، 1397؛ شرفی و طاهرپور، 1397؛ هارمون⁴³، 2020؛ موسکو⁴⁴، 2020؛ شیلدز⁴⁵، 2019؛ مسترز⁴⁶، 2018؛ آدامز و جونز⁴⁷، 2017؛ دی آنجلیس⁴⁸، 2017؛ لوکاس⁴⁹، 2017)، رضایت جنسی (کلانتری، 1400؛ مرادی کوچی، 1399؛ اکبری ترکستانی و همکاران، 1399؛ سانچز-فونتس و سانتوس-ایگلسیاس⁵⁰، 2015) و صمیمیت زناشویی (باگاروزی؛ ترجمه آتش‌پور و اعتمادی، 1398) بود که همگی بر ثبات زناشویی اثر گذاشته و در نتیجه کارکرد مطلوب خانواده را تحت‌الشعاع قرار می‌دادند. لازم به ذکر است که در بطن این متغیرها، مولفه‌های بسیاری نیز جای دارند به عنوان مثال شور و اشتیاق (هنرپروران، 1399) در عشق و دوست داشتن، روابط صمیمانه (میتچل و پلاوچ، 2018) در صمیمیت زناشویی. در شکل (1) این دستاورد ارائه شده است.

نسخه زودآیند

 

شکل 1. متغیرهای اثرگذار بر ثبات زناشویی در قالب شبکه ارتباطی

همانگونه که در شکل (1) مشهود است؛ شبکه ارتباطی در نیمه راست مدل پیچیدگی بسیاری را به خود گرفته در نتیجه روابط علت و معلولی پیچیده‌ای شکل گرفته است. با توجه به پیچیدگی موجود در شبکه ترسیم شده، جهت بررسی روابط بین متغیرها می‌بایست خط ارتباطی با جهت فلش در هر متغیر را تا انتها دنبال نمود. به عنوان مثال، در ساده‌ترین خط ارتباطی شبکه، خودکارآمدی بر کیفیت رابطه زناشویی اثرگذاشته و کیفیت رابطه زناشویی بر ثبات زناشویی تاثیر خود را اعمال می‌کند و در پایان آنچه بر کارکرد مطلوب خانواده تاثیرگذار است، ثبات زناشویی است. در مسیری دیگر که مسیر پیچیده‌ای است؛ سبک دلبستگی، جنسیت و دین و مذهب بر تعهد زناشویی اثر گذاشته، تعهد زناشویی بر کیفیت رابطه زناشویی، کیفیت زناشویی بر ثبات زناشویی و ثبات زناشویی بر کارکرد مطلوب خانواده اثر دارد. نوع دیگر اثرگذاری بسیار پیچیده را می‌توان در سازگاری زناشویی دید؛ عوامل ارتباطی دو جانبه، عوامل اجتماعی، عزت نفس و زمینه‌های فردی بر صمیمیت زناشویی اثر گذاشته، صمیمیت زناشویی بر سازگاری زناشویی، سازگاری زناشویی بر رضایت جنسی، رضایت جنسی بر تعهد زناشویی، تعهد زناشویی بر کیفیت رابطه زناشویی، کیفیت رابطه زناشویی بر ثبات زناشویی و ثبات زناشویی بر کارکرد مطلوب خانواده اثر دارد. این مسیرها تنها سه مورد از مسیرهای ترسیم شده در الگوی شبکه‌ای می‌باشد که به عنوان نمونه ذکر شده‌اند. غنی بودن این شبکه ارتباطی به دلیل منابع علمی معتبری است که در سال‌های اخیر در این حیطه در ایران و خارج از ایران در پایگاه‌های علمی معتبر ثبت و منتشر شده‌اند.

به منظور بررسی میزان اعتبار الگوی تدوین شده، از خبرگان دعوت به عمل آمد تا پرسشنامه تدوین شده تکنیک دلفی را پاسخ دهند که در نتیجه آن 15 نفر از خبرگان در این بخش مشارکت نمودند. اغلب خبرگان در مرحله اعتبارسنجی موافق با الگوی شبکه‌ای ارائه شده بوده‌اند و نظرها تغییرات جدی و اساسی در الگو ایجاد نکرد. بنابراین پس از اطمینان از توافق نسبی خبرگان، مقیاس محقق‌ساخته با طیف پاسخ 5 درجه‌ای لیکرت در اختیار آن‌ها قرار گرفت تا الگو را در طیف 5 درجه‌ای رتبه‌بندی کنند که در نتیجه آن، درصد توافق خبرگان در همه موارد لیست شده، از 100 درصد، بالای 80 درصد بوده است. همچنین میانگین توافق نیز در مقدار 4 در نوسان بوده است. با توجه به اینکه طیف پاسخ برای خبرگان از 1 تا 5 بوده است بنابراین حداکثر توافق در خصوص هر شاخص، نمره 5 می‌تواند باشد. از این‌رو، اخذ میانگین 4 بسیار مطلوب است و دال بر توافق مطلوب بین خبرگان است. بنابراین اعتبار الگوی شبکه‌ای تدوین شده، تایید گردید.

بحث و نتیجه‌گیری

نسخه زودآیند

پژوهش حاضر با هدف تدوین الگوی شبکه‌ای ثبات زناشویی با استفاده از بررسی متون انجام شد. این پژوهش از نوع کیفی بوده و درصدد بود با استفاده از بررسی متون به تدوین الگو در حیطه ثبات زناشویی اقدام نماید. از این‌رو، مجموعه مقالات منتشر شده داخل و خارج کشور که در حوزه ثبات زناشویی بودند، مورد بررسی قرار گرفت. الگوی شبکه‌ای تدوین شد و اعتبارسنجی آن با گروه‌های کانونی با کاربست روش دلفی فازی بررسی و تایید گردید. تحلیل مقالات نیز حاکی از استخراج 9 متغیر اصلی بخشش، انعطاف‌پذیری، تنظیم هیجان، عشق و دوست داشتن، مهارت‌های ارتباطی، اهداف و معنای مشترک، تعهد زناشویی، رضایت جنسی و صمیمیت زناشویی بود که همگی بر ثبات زناشویی اثر گذاشته و در نتیجه کارکرد مطلوب خانواده را تحت‌الشعاع قرار می‌دادند. در تبیین این یافته باید گفت، بخشش شاخصی است که در بطن ازدواج پنهان بوده و به واسطه آن خطاها و رنجش‌هایی که در بین زوجین رخ می‌دهد تحت تاثیر قرار می‌گیرد. خطاها و رنجش‌هایی که گاه عمدی بوده و گاهی ناخواسته رخ می‌دهد حال اگر بخششی از سوی دو طرف اتفاق نیوفتد آنگاه رابطه با شکست مواجه می‌گردد (ماکاسکیل، 2019) زیرا کینه و کدورت بین زوجین قد علم کرده و سرکوفت، سرزنش و زخم زبان جای خود را آنچنان باز می‌کند که قهر جای محبت را می‌گیرد. بنابراین بخشش است که روابط زوجین را محکم کرده و تعاملات آن ها مدت‌دار می‌کند (فینچام و بیچ، 2020). مطابق با الگوی شبکه‌ای ترسیم شده، بخشش با تاثیر بر اعتماد در روابط از یک سو و تاثیر بر رضایت زناشویی از سوی دیگر؛ بر ثبات زناشویی زوجین تاثیر مثبت می‌گذارد و در راستای آن کارکرد مطلوب خانواده ایجاد می‌شود.

عامل دیگر انعطاف‌پذیری است. این ویژگی شخصیتی، در افراد مختلف به درجات مختلف مشاهده می‌شود و نوع واکنش افراد را در مقابل تجارب جدید معین می­کند. افراد انعطاف‌پذیر درباره دنیای درونی و بیرونی کنجکاو هستند و زندگی آن‌ها از لحاظ تجربه غنی است، چون تجارب جدید را می­پسندند و خواهان تجربه بیشتر هستند. حال هر چه این تجربیات مفیدتر باشد، تاثیر مثبت‌تری در استحکام زندگی زناشویی زوجین دارد (فینچام و بیچ، 2020). مطابق با الگوی شبکه‌ای ترسیم شده، انعطاف‌پذیری با تاثیر بر کیفیت زندگی زناشویی و توانایی پاسخگویی به مشکلات و چالش‌ها بر ثبات زناشویی اثرگذار است. علاوه بر این، از طریق تاثیرگذاری بر رضایت زندگی زناشویی و سازگاری زناشویی نیز بر ثبات زناشویی تاثیر خود را اعمال می‌کند. این ارتباطات پیچیده گاه چنان در هم تنیده می‌شوند که احتمال می‌رود کار خانواده‌درمانگران و زوج‌درمانگران را با چالش جدی مواجه شود. این پیچیدگی و هم در هم تنیدگی در تنظیم هیجانی نیز دیده می‌شود. چرا که این متغیر قابلیت تعیین کیفیت رابطه ها را داراست و به دلیل اینکه بسترساز پیامدهای اجتماعی است؛ در ازدواج موفق از جنبه صمیمت زوجین، نقش مهمی ایفا می‌کند (شوبی و رندال، 2019). علاوه بر این عشق نیزکه پوشش دهنده سه مولفه شهوت، صمیمیت و تعهد است؛ سهم مهمی در پایداری یا همان ثبات زناشویی زوجین دارد (حاجلو و همکاران، 1398). در کنار این عوامل، عامل موثر و مهم دیگر، مهارت‌های ارتباطی است که از یک سو می‌تواند منجر به خوشبختی و پایداری و ثبات زندگی زناشویی شده و از سوی دیگر در صورتی که به صورت صحیح شکل نگیرد دودمان زندگی را به باد خواهد داد چرا که فهم زندگی زناشویی را برای زوجین دشوار و حتی گاهی غیرممکن می‌سازد (کارنی و برادبوری، 2018). مطابق با الگوی شبکه‌ای ترسیم شده، درک پیام‌های کلامی و غیرکلامی، قاطعیت در ارتباط و گوش دادن کلیدی ترین متغیرهایی هستند که مهارت‌های ارتباطی را تحت تاثیر قرار داده و به دنبال آن سازگاری زناشویی تحت تاثیر قرار گرفته و به تبع آن ثبات زناشویی هدف قرار داده می‌شود و در نهایت کارکرد مطلوب خانواده با چالش مواجه می‌شود. در این بین اهداف و معنای مشترک نیز متغیر دیگری است که مستقلاً ثبات زناشویی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اهدافی که زوجین به طور مشترک در زندگی خود دنبال می‌کنند به زندگی آن‌ها جهت و معنا می‌دهد هر چقدر این همسویی اهداف بیشتر باشد ثبات

نسخه زودآیند

زندگی بالاتر خواهد رفت اما اگر هر فرد در زندگی زناشویی به سوی اهداف خود روانه شود، زیربنای زندگی مشترک متزلزل و رو به ویرانی و گسست خواهد رفت (گاتمن و سیلور، قراچه داغی، 1399).

علاوه بر این دستاورد پژوهش‌های پیشین حاکی از این است که تعهد به ­طور فزاینده­ای مربوط به تنظیم زناشویی می­باشد و اشاره به تصمیم برای بودن با یک شریک و پرهیز از رابطه با هر فرد دیگر و حفظ رابطه قوی­تر در ­مقابل سایر روابط است (حاتمی ورزنه و همکاران، ۱۳97). تمایل جنسی نیز یکی از جنبه­های مهم زندگی زناشویی است. رضایت جنسی میزان خرسندی زوج­ها از مسائل جنسی و توانایی لذت بردن و لذت دادن به یکدیگر است. لذت جنسی موجب می­گردد بسیاری از مشکل­های روزمره زندگی و اختلاف­های زناشویی نادیده گرفته شود و وابستگی­های عاطفی بین زن و شوهر افزایش یابد. عدم رضایت از رابطه جنسی ممکن است منجر ­به افسردگی و کاهش رضایت و سازگاری زناشویی شود (کلانتری، 1400). مطابق با الگوی شبکه ای ترسیم شده، طرحواره های جنسی هر یک از زوجین بر رضایت جنسی آن ها تاثیر گذاشته و به دنبال آن رضایت جنسی بر تعهد و رضایت زناشویی اثر گذاشته که در نتیجه همگی ثبات زناشویی را تحت تاثیر قرار می دهند. این در حالی است که عشق و دوست داشتن و سازگاری زناشویی نیز بر رضایت جنسی اثرگذارند و هر چه میزان این دو بالاتر باشد، رضایت جنسی نیز همسو با آن‌ها افزایش یافته در نتیجه ثبات زناشویی ارتقا می‌یابد. اصطلاح صمیمیت نیز، در واقع بر واژه‌هایی مانند تمایل، درگیری، هیجان و تمایلات جنسی تاکید دارد. وقتی با کسی صمیمی هستیم فکر می‌کنیم او نهایت خیر و صالح ما را می‌خواهد، بنابراین بدون ترس از این که او گفته‌هایمان با آنچه در ما می‌بیند سوء استفاده کند وجود خودمان را و مکنونات قلبیمان را روی او می‌گشاییم (اکبری ترکستانی و همکاران، 1399). از این روست که برخی گفته‌های زوجین به جای اینکه بستر آرامش را فراهم کند باعث بروز تنش در رابطه زوجی می‌گردد و ثبات زناشویی را به مخاطره می‌اندازد. در مجموع نظر به اینکه وجود ارتباطات پیچیده بین متغیرهای موثر در ثبات زناشویی در قالب الگوی شبکه‌ای توسط تیم خبرگان پژوهش تایید گردید، بنابراین لازم است خانواده درمانگران، مشاوران و روانشناسان فعال در حیطه ازدواج و خانواده، در مداخلات درمانی که به مراجعین خود ارائه می‌کنند؛ به شبکه ارتباطی ارائه شده در این پژوهش توجه داشته باشند چرا که براساس آن می‌توان موفقیت یا عدم موفقیت یک مداخله را پیش‌بینی نمود و بدینسان از هدررفت هزینه‌های مشاوره و درمان برای مراجعین، پیشگیری نمود.

 

---

[1]  این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول می‌باشد.

[2]  گروه روانشناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران.

[3]  گروه روانشناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران. (نویسنده مسئول: [e-mail])

[4]  گروه روانشناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران.

[5]  گروه روانشناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران.

[6]  Bühler

[7]  Tong

[8]  marital quality of life

[9]  Eysenck

[10]  Mitchell & Plauche

[11]  Baker

[12]  Pflieger

[13]  Karney & Bradbury

[14]  Braithwaite & Mitchell

[15]  Lamela

[16]  Mojzisch

[17]  Timoth & Paula 

[18]  Carr

[19]  Timothy-Springer & Johnson

[20]  Mullins

[21]  Cohen

[22]  Phillips

[23]  Landis

[24]  Rauer

[25]  Pereira‑Morales

[26]  Randall & Bodenmann

[27]  Mund & Johnson

[28]  Eken

[29]  Ambrož

[30]  Indumathy & Kanth

[31]  Peters

[32]  Mikulincer & Shaver

[33]  - https://www.sid.ir/fa/journal/ 

[34]  - www.ensani.ir 

[35]  - www.magiran.com 

[36]  - www.civilica.ir 

[37]  - https://scholar.google.com/

[38]  - https://www.sciencedirect.com 

[39]  - Macaskill

[40]  Fincham & Beach

[41]  Schoebi, & Randal

[42]  Guttman & Silver

[43]  Harmon

[44]  - Mosko

[45]  Shields

[46]  Masters

[47]  Adams & Jones

[48]  De Angelis

[49]  Lucas

[50]  - Sanchez-Fuentes & Santos-Iglesias

 

References 

 

اسلامی بابا حیدری، فرشته.، عسگری، فائزه.، ضرغامی حاجبی، مجید. (1400). همبستگی طرحواره‌های جنسی با تعارضات زناشویی و بی‌ثباتی ازدواج در زوجین. فصلنامه مدیریت ارتقای سلامت. ۱۰ (۲) :۹۸-۱۰۹.

اکبری ترکستانی، ن.، رمضان نژاد، پ.، عابدی، م.، عشرتی، ب.، موحد مجد، م. و نکوبهر، ع. (1399). تأثیر مشاوره قبل از ازدواج با رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد بر رضایت جنسی زوجین. مجله پرستاری و مامایی، ۱۵ (۴)، ۲۴۴-۲۵۱.

باگاروزی، د. (1398). افزایش صمیمیت در ازدواج. ترجمه و نگارش حمید آتش پور و عذرا اعتمادی. اصفهان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان.

پوررجب راوری، ع. و کامیابی، م. (1399). بررسی رابطه بین رفتارهای کنترل گرایانه با بی ثباتی ازدواج در معلمان زن هنرستان‌های شهر کرمان. زن و مطالعات خانواده، 13 (50)، 79-63.

حاتمی ورزنه، ا.، اسمعیلی، م.، فرحبخش، ک. و برجعلی، ا. (1397). ارائه ي الگوي ازدواج پایدار رضایتمند: یک پژوهش گراندد تئوري. مجله مشاوره و رواندرمانی خانواده، 1(6)، 120-149.

حاجلو، ن.، عليزاده، ج.، قطبي، م. و دلاور قوام، س. (1398). مقايسه ابعادعشق ورزي براساس مدت ازدواج در بين زنان و مردان متأهل. فرهنگ مشاوره وروان درماني، 14(1)، 48-63.

حسین‌چاري، م. و فداکار، م. (1399). بررسی‌ تاثیر دانشگاه‌ بر مهارت‌هاي ارتباطی‌ بر اساس‌ مقایسه‌ دانش‌آموزان‌ و دانشجویان‌. دانشور رفتار (دو ماهنامه‌ علمی‌-پژوهشی‌ دانشگاه‌ شاهد)، ١٢ (١٥)،٣٢-٢١.

شرفی، م. و طاهرپور، م. (1397). راهکارهای افزای، ازدواج و گسترش فرهنگ ازدواج با تأکید بر رویکرد اسلامی. نشریه مهندسی فرهنگی، 2(18-17)، ۵3-73.

شیری، ز. (1400). مهارت گفتگو برای همسران. تهران: نشر سازمان بهزیستی کشور.

صداقت خواه، ع. و بهزادی پور، س. (1398). پيشبيني کيفيت روابط زناشويي بر اساس باورهای ارتباطي، ذهن آگاهي و انعطاف پذيری روان شناختي. فصلنامه علمي-پژوهشي زن و جامعه، 8 (2)، 57-76.

نسخه زودآیند

کلانتری، ن. (1400). بررسی تأثیر مستقیم و غیرمستقیم استرس ناباروری بر رضایت و سازگاری زناشویی یا میانجیگری رضایت جنسی در زنان نابارور شهرستان شوشتر و گتوند. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی.

گاتمن‌، ج.‌ و سیلور، ن.‌ (1399). هفت‌ اصل‌ اخلاقی‌ براي موفقیت‌ در ازدواج‌. ترجمه‌: مهدي قراچه‌ داغی‌. تهران‌: نشر آسیم‌.

مرادی کوچی، ف. (1399). مقایسه رضایت جنسی و نگرش جنسی در مردان و زنان معتاد و غیر معتاد در شهر لار. پایان نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مرودشت، دانشکده روانشناسي و علوم تربیتي.

ملک زاده ترکمانی، پ.، امین پور، م.، بختیاری سعید، ب.، خلیلی، غ. و داورنیا، ر. (1397). بررسی اثربخشی مداخله بخشش محور بر دلزدگی زناشویی زنان آسیب دیده از پیمان شکنی همسر. علوم پزشکی زانکو، 19(60)، 31-45.

نجارپوریان، س.، بهرامی، ف. و. اعتمادی، ع. (1398). تاثیر آموزش تعهد پیش از ازدواج بر بهبود ویژگی‌های تعهد دردختران دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا. خانواده پژوهی، 4 (13).

هراتیان، ع. ع.، جان ‌بزرگی، م.، سالاری فر، م. و رسول ‌زاده طباطبایی، س. ک. (1399). شناسایی عوامل ثبات زناشویی در جامعه ایرانی- اسلامی: رویکرد فراترکیب. زنان‌ و‌ خانواده، 8 (3)، 94-75.

هنرپروران، ن. (1399). مقایسه ثبات ازدواج و مولفه‌های عشق در دانشجویان با ازدواج سنتی و غیر سنتی دانشگاه‌های آزاد اسلامی استان فارس. زن و جامعه (جامعه شناسی زنان)، 7(ویژه نامه)، 17-27.

Adams, J. M., & Jones, W. H. (2017). The conceptualization of marital commitment: An integrative analysis. Journal of Personality and Social Psychology, 72(5), 1177–1196.

Ambrož, M., Suklan, J., & Jelovac, D. (2021). Values and Virtues as Correlates of Quality and Stability of Romantic Relationships and Marriage in a Post-Socialist Transitional Society. Social Sciences, 3(10), 2-89. 

Baker, A. M. (2019). Marital Stability and Spiritual Growth: A Phenomenological Study on Christian Premarital Counseling (Doctoral dissertation).

Braithwaite, S. R., Mitchell, C. M., Selby, E. A., & Fincham, F. D. (2016). "Trait forgiveness and enduring vulnerabilities: Neuroticism and catastrophizing influence relationship satisfaction via less forgiveness". Personality and Individual Differences, 12(94), 237–246.

Bühler, J. L., Krauss, S., & Orth, U. (2021). Development of relationship satisfaction across the life span: A systematic review and meta-analysis. Psychological Bulletin, 147(10), 1012-1053.

Carr, D., Freedman, V. A., Cornman, J. C., & Schwarz, N. (2014). "Happy marriage, happy life? Marital quality and subjective well-being in later life". Journal of Marriage and Family, 21(76), 930-948.

Cohen, O., Geron, Y., & Farchi, A. (2010). A typology of marital quality of en¬during marriages in Israel. J Fam Issues; 7(31), 727-747

De Angelis, M. (2017). Separating the Doing and the Deed: Capital and the Continuous Character of Enclosures. Historical Materialism-research in Critical Marxist Theory, 3 (12), 57-87.

Eken, E. (2017). The role of early maladaptive schemas on romantic relationships: a review

Eysenck, H. J. (2021). "Personality, marital satisfaction, and divorce": Expression of concern. Psychological Reports, 124(2), 922–924

Fincham F. D., Beach S. R., & Davila J. (2020). Forgiveness and conflict resolution in marriage. Journal of Family Psychology, 18, 72-81.

Harmon, D. K. (2020). Black men and marriage: The impact of spirituality, religiosity, and marital commitment on marital satisfaction. The University of Alabama.

Indumathy, J., & Kanth, B. (2021). Communication Pattern, Dyadic Adjustment, and Parenting Practices among Married Couples in India: Mediating Role of Dyadic Coping. Journal of Family Issues, 26(12), 56-78.

Karney, B. R., & Bradbury, T. N. (2020). Research on marital satisfaction and stability in the 2010s: Challenging conventional wisdom. Journal of Marriage and Family, 82(1), 100–116.

Lamela, D., Figueiredo, B., Morais, A., Matos, P., & Jongenelen, I. (2020). Are measures of marital satisfaction valid for women with depressive symptoms? The examination of factor structure and measurement invariance of the Couple Satisfaction Index‐4 across depression levels in Portuguese women. Clinical Psychology & Psychotherapy, 27(2), 214–219.

Landis, M., Peter-Wight, M., Martin, M., & Bodenmann, G. (2013). Dyadic cop¬ing and marital satisfaction of older spouses in long-term mar¬riage. GeroPsych (Bern); 5(26), 39-47

Lucas, R. E. (2017). Reexamining adaptation and the set point model of happiness: Reaction changein maritalstatus. Journal of Personality and Social Psychology, 84(3), 527 -539.

Macaskill, A. (2019). Defining forgiveness: Christian clergy and general population perspectives. Journal of personality, 73(5), 1237-66.

Masters, K. S. (2018). Does compassion mediate the intrinsic religion-health relationship? Annals of Behavioral Medicine, 30(3), 217-224.

نسخه زودآیند

Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2017). An attachment perspective on compassion and altruism. In P. Gilbert (Ed.), Compassion: Concepts, research and applications. Routledge/Taylor & Francis Group.

Mitchell, K. S & Plauche, H. (2018). Marital Stability. Encyclopedia of Family Studies, 1-2.

Mosko, J. (2020). Commitment and attachment dimensions. In partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy: Purdue University.

Mullins, D. (2016). The effects of religion on enduring marriages. Soc Sci; 14(5), 24.

Pereira‑Morales, A. J., Adan, A., Sandra Lopez‑Leon, S., Diego, A., & Forero, D. A. (2018). "Personality traits and health‑related quality of life: the mediator role of coping strategies and psychological distress". Ann Gen Psychiatry, 17(25), 123-156.

Peters, M., Potter, C.M., Kelly, L., & Fitzpatrick, R. (2019). Self-efficacy and health-related quality of life: a cross-sectional study of primary care patients with multi-morbidity. Health Qual Life Outcomes, 17(37), 1-11.

Pflieger, J. C., Richardson, S. M., Stander, V. A., & Allen, E. S. (2021). Risk and protective factors predictive of marital instability in U.S. military couples. Journal of Family Psychology. Advance online publication.

Phillips, T.M., Wilmoth, J.D., & Marks, L.D. (2012). Challenges and conflicts... strengths and supports: a study of enduring African American marriages. J Black Stud; 6 (43), 936-952

Randall, A. K., & Bodenmann, G. (2017). "Stress and its associations with relationship satisfaction". Current Opinion in Psychology, 5(13), 96–106

Rauer, A., Williams, L., & Jensen, J. (2017). Finer distinctions: variability in satisfied older couples’ problem‐solving behaviors. Fam Process; 2(56), 501-517

Sanchez-Fuentes, M. D. M., & Santos-Iglesias, P. (2015). Validation of the interpersonal exchange model of sexual satisfaction questionnaire in a Spanish sample. The Journal of Sex Research, 52(9), 1028-1041.

Schoebi, D., & Randall, A. K. (2019). Emotional dynamics in intimate relationships. Emotion Review, 5, 202-210. 

Shields, E. P. (2019). The effect of religiosity and marital Commitment on marital satisfaction and stability. Unpublished doctoral dissertation: Brigham Yong University.

Timoth, W. S., & Paula, G. W. (2016). "Assessment of social traits in married couples: Self-reports versus spouse ratings around the interpersonal circumflex". Psychological Assessment, 28(6), 726-736

Timothy-Springer, R., & Johnson, E.J. (2016). Qualitative study on the expe¬riences of married couples. J Hum Behav Soc Environ; 4(28), 889-902

Tong, W., Jia, J., He, Q., Lan, J., & Fang, X. (2021). The trajectory of marital satisfaction among Chinese newlyweds: Intrapersonal, interpersonal, and stress predictors. Developmental Psychology, 57(4), 597–608.