مروری نظاممند بر مفهوم نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی
الموضوعات :الناز مسماع خسروشاهی 1 , سید سپهر قاضی نوری 2 , مهدی پاکزاد 3 , ابوالقاسم سرآبادانی 4 , پروانه آقائی 5
1 - دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - دانشکده مدیریت و اقتصاد/ دانشگاه تربیت مدرس/ تهران/ ایران
3 - مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور/ تهران/ ایران
4 - دانشکده مدیریت و اقتصاد/ دانشگاه تربیت مدرس/ تهران/ ایران
5 - دانشکده مدیریت و اقتصاد/ دانشگاه تربیت مدرس/ تهران/ ایران
الکلمات المفتاحية: نوآوری, نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی, خلق ارزش در علوم انسانی و اجتماعی, تجاریسازی علوم انسانی و اجتماعی, ارزش ذاتی علوم انسانی و اجتماعی,
ملخص المقالة :
هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر، ارائه تعریفی از نوآوری حاصل از پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی است. روش پژوهش: پژوهش حاضر به شیوه پیشنهادی شیائو و واتسون (2019) و تجزیه و تحلیل 20 منبع فارسی و انگلیسی طی سالهای 2005 تا 2023 به روش کدگذرای 2 مرحلهای، به مرور نظاممند پیشینه نوآوری حاصل از پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی پرداخته است. یافتهها: مطابق یافتهها ایجاد نظریه جدید یا پرداختن به نظریات موجود از دیدگاهی دیگر، خلق ارزش-های اقتصادی، معنوی، اجتماعی ، فرهنگی و سیاستی و تجسم ارزش در افراد و جامعه را میتوان به ترتیب معادل مراحل ایدهیابی یا خلاقیت، خلق ارزش یا تحقق نوآوری و پذیرش نوآوری در فرایند نوآوری پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی دانست. نتیجهگیری: مطابق با یافتهها، ما نوآوری حاصل از پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی را خلق ارزش-های ارزشهای اقتصادی، معنوی، اجتماعی ، فرهنگی و سیاستی از طریق ارائه نظریات جدید یا پرداختن به نظریات موجود از نگاهی دیگر تعریف میکنیم که با به فعلیت رسیدن این ارزشها در افراد و جامعه کاربردی میشود.
آقائی، پروانه؛ قاضی نوری، سید سپهر و پاکزاد بناب، مهدی (1401)، «مسیرهای مشارکت علوم انسانی و اجتماعی در بوم¬سازگان نوآوری: دلالتهایی برای خطمشیگذاری»، مطالعات مدیریت دولتی ایران، سال پنجم، شماره 4، 64-31.
برزگر، سیروس؛ مرادی، علی و جعفری¬نیا، غلامرضا (1401)، «شناخت رابطه بین علوم انسانی و توسعه فرهنگی در ایران: موردمطالعه شهر بوشهر»، مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی، دوره دهم، شماره 4، 103-71.
پناهی، محمدحسین (1394)، «توسعه فرهنگی ضرورت توسعه اقتصادي، اجتماعی و سیاسی»، برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره ششم، شماره 22، 23-1.
عسکری، حسین؛ چهاردولی، عباس؛ پیروزمند، علیرضا؛ تاج¬آبادی، حسین و رضایی، حمیدرضا (1400)، «ارزیابی انتقادی مفهوم تجاری¬سازی در علوم انسانی موجود»، تحقیقات بنیادین علوم انسانی، دوره هفتم، شماره 2، 11-40.
قلی¬پور، حسین و چیتسازیان، علیرضا (1396)، «ابعاد و مؤلفههای تحول در علوم انسانی در اندیشه مقام معظم رهبری»، راهبرد فرهنگ، دوره دهم، شماره 36، 124-97.
کسرایی، محمد سالار و اصغری، بهزاد (1401)، «الگوي تعامل علوم انساني و اجتماعي با مفهوم توسعه»، جامعه پژوهشی فرهنگی، دوره سیزدهم، شماره 46، 126-101.
گلحسنی، حمید؛ حسینی، طاهره و حسن¬زاده، محمد (1400)، «چالش¬های اثربخشی تحقیقات در علوم انسانی و اجتماعی در ایران: تحلیلی داده بنیاد»، علوم و فنون مدیریت اطلاعات، دوره هفتم، شماره 2، 174-144.
محمودپور، بختیار؛ رحیمیان، حمید؛ عباس¬پور، عباس و دلاور، علی (1391)، «واکاوی چالش¬های فراروی تجاری¬سازی تحقیقات علوم انسانی و ارائه یک نظر زمینهای»، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دوره دوم، شماره 2، 49-19.
موسوی، آرش (1394)، «نظام نوآوری در علوم انسانی»، روش¬شناسی علوم انسانی، دوره بیست و یکم، شماره 82، 169-143.
نریمانی، امیررضا و واعظی، رضا (1396)، «شناسایی عوامل تسهیلگر تجاریسازی پژوهشهای دانش مدیریت دولتی»، مدیریت دولتی، دوره نهم، شماره 2، 262-235.
نریمانی، امیررضا؛ واعظی، رضا؛ الوانی، مهدی و قربانی¬زاده، وجه الله (1396)، «شناسایی عوامل و موانع برونسازمانی دانشگاه در تجاری¬سازی پژوهش¬های علوم انسانی»، فرایند مدیریت توسعه، سال سی¬ام، شماره 1، 110-81.
Academy, B. (2010). Past, Present and Future: The Public Value of the Humanities and Social Sciences.
Anderson, N., Potočnik, K., & Zhou, J. (2014). Innovation and creativity in organizations: A state-of-the-science review, prospective commentary, and guiding framework. Journal of management, 40(5), 1297-1333.
Arts, & Council, H. R. (2009). Leading the World. The Economic Impact of UK Arts and Humanities Research. In: AHRC Swindon.
Bakhshi, H., Schneider, P., & Walker, C. (2009). Arts and humanities research in the innovation system: The UK example. Cultural Science Journal, 2(1).
Bakhshi, H., Schneider, P., & Walker, C. (2008). Arts and humanities research and innovation.
Belfiore, E. (2015). ‘Impact’,‘value’and ‘bad economics’: Making sense of the problem of value in the arts and humanities. Arts and Humanities in Higher Education, 14(1), 95-110.
Belfiore, E., & Bennett, O. (2010). Beyond the “Toolkit Approach”: arts impact evaluation research and the realities of cultural policy‐making. Journal for cultural research, 14(2), 121-142.
Benneworth, P. (2015). Tracing how arts and humanities research translates, circulates and consolidates in society... How have scholars been reacting to diverse impact and public value agendas? Arts and Humanities in Higher Education, 14(1), 45-60.
Blue, G. (2016). Framing climate change for public deliberation: What role for interpretive social sciences and humanities?. Journal of Environmental Policy & Planning, 18(1), 67-84.
Bührer, S., Feidenheimer, A., Walz, R., Lindner, R., Beckert, B., & Wallwaey, E. (2022). Concepts and methods to measure societal impacts: An overview.
Castro Martínez, E., Molas Gallart, J., & Olmos Peñuela, J. (2010). Knowledge transfer in the social sciences and the humanities: Informal links in a public research organization.
Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2016). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage publications.
Curley, M., Salmelin, B., Curley, M., & Salmelin, B. (2018). The evolution of innovation. In Open Innovation 2.0: The New Mode of Digital Innovation for Prosperity and Sustainability. Springer.
Damanpour, F., & Schneider, M. (2006). Phases of the adoption of innovation in organizations: effects of environment, organization and top managers 1. British journal of Management, 17(3), 215-236.
Das, K., & Paital, B. (2021). Future call for policy making to speed up interdisciplinarity between natural and social sciences and humanities in countries such as India. Heliyon, 7(3).
Gascoigne, T., & Metcalfe, J. (2005). Commercialisation of research activities in the humanities, arts and social sciences in Australia. Council for the Humanities, Arts and Social Sciences.
Gault, F. (2018). Defining and measuring innovation in all sectors of the economy. Research policy, 47(3), 617-622.
Godin, B. (2008). In the shadow of Schumpeter: W. Rupert Maclaurin and the study of technological innovation. Minerva, 46(3), 343-360.
Goswami, S., & Mathew, M. (2005). Definition of innovation revisited: An empirical study on Indian information technology industry. International Journal of Innovation Management, 9(03), 371-383.
Hazelkorn, E., Ryan, M., Gibson, A., & Ward, E. (2013). Recognising the Value of the Arts and Humanities in a Time of Austerity.
Holm, P., Jarrick, A., & Scott, D. (2015). Humanities world report 2015. Springer Nature.
Lafley, A. G., & Charan, R. (2010). The game changer: How every leader can drive everyday innovation. Profile Books.
Levitt, R., Celia, C., Diepeveen, S., Chonaill, S. N., Rabinovich, L., & Tiessen, J. (2010). Assessing the Impact of Arts and Humanities Research at the University of Cambridge. Technical Report. RAND Corporation.
Lundström, A., & Zhou, C. (2011). Promoting innovation based on social sciences and technologies: the prospect of a social innovation park. Innovation: The European Journal of Social Science Research, 24(1-2).
Manual, F. (2015). The Measurement of Scientific, Technological and Innovation Activities-Guidelines for Collecting and Reporting Data on Research and Experimental Development. Organization for Economic Co-operation and Development (OECD). Paris: OECD Publishing.
Olmos-Peñuela, J., Benneworth, P., & Castro-Martínez, E. (2015). Are sciences essential and humanities elective? Disentangling competing claims for humanities’ research public value. Arts and Humanities in Higher Education, 14(1), 61-78.
Olmos-Peñuela, J., Molas-Gallart, J., & Castro-Martínez, E. (2014). Informal collaborations between social sciences and humanities researchers and non-academic partners. Science and public policy, 41(4).
Perrin, B. (2002). How to—and how not to—evaluate innovation. Evaluation, 8(1), 13-28.
Porter, M. E., & Stern, S. (1999). The New Challenge to America’s Prosperity: Findings from the Innovation Index, Council on Competitiveness. Washington, DC.
Reale, E., Avramov, D., Canhial, K., Donovan, C., Flecha, R., Holm, P., Larkin, C., Lepori, B., Mosoni-Fried, J., & Oliver, E. (2018). A review of literature on evaluating the scientific, social and political impact of social sciences and humanities research. Research evaluation, 27(4), 298-308.
Reed, M. S., Ferré, M., Martin-Ortega, J., Blanche, R., Lawford-Rolfe, R., Dallimer, M., & Holden, J. (2021). Evaluating impact from research: A methodological framework. Research policy, 50(4), 104147.
Roberts, E. B. (2007). Managing invention and innovation. Research-Technology Management, 50(1), 35-54.
Robson, J., Murphy, E., Nuseibeh, N., Tawell, A., Hart, B., Stewart, J., Keep, E., & Marginson, S. (2023). The value of the humanities: understanding the career destinations of Oxford humanities graduates.
Ryan, G. W., & Bernard, H. R. (2003). Techniques to identify themes. Field methods, 15(1), 85-109.
Singh, S., & Aggarwal, Y. (2022). In search of a consensus definition of innovation: A qualitative synthesis of 208 definitions using grounded theory approach. Innovation: The European Journal of Social Science Research, 35(2), 177-195.
Spaapen, J., & Sivertsen, G. (2020). Assessing societal impact of SSH in an engaging world: focus on productive interaction, creative pathways and enhanced visibility of SSH research. Research Evaluation, 29(1), 1-3.
Taylor, S. P. (2017). What is innovation? A study of the definitions, academic models and applicability of innovation to an example of social housing in England. Open Journal of Social Sciences, 5(11), 128-146.
The Impact Group, T. I. (2008). The Economic Role and Influence of the Social Sciences and Humanities: A Conjecture. Social Sciences and Humanities Research Council (SSHRC).
van Dinter, R., Tekinerdogan, B., & Catal, C. (2021). Automation of systematic literature reviews: A systematic literature review. Information and Software Technology, 136, 106589.
Xiao, Y., & Watson, M. (2019). Guidance on conducting a systematic literature review. Journal of planning education and research, 39(1)
نشریه علمي ابتكار و خلاقيت در علوم انساني
دورة چهاردهم، شمارة یک، تابستان 1403، صص 52-26 مقاله پژوهشی
تاريخ دريافت: 14/11/1402
تاريخ پذيرش: 13/06/1403
مروری نظاممند بر مفهوم نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی
الناز مسماع خسروشاهی 1 سید سپهر قاضی نوری 2* مهدی پاکزاد ۳ ابوالقاسم سرآبادانی ۴ پروانه آقائی ۵
چکیده
هدف: اغلب پژوهشگران معتقدند که نوآوری با خلق ارزشهای تجاری محقق میشود. چنین تعریفی با رویکردی ابزاری، مختص نوآوریهای فناورانه با قابلیت خلق تأثیرات اقتصادی است که با توجه به ماهیت علوم انسانی و اجتماعی در خلق ارزشهای ذاتی، توصیفگر نوآوری در این علوم نیست؛ بنابراین هدف اصلی پژوهش حاضر، ارائه تعریفی از نوآوری در حوزههای علوم انسانی و اجتماعی است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر با تجزیه و تحلیل 28 منبع فارسی و انگلیسی طی سالهای 2005 تا 2023 به روش کدگذرای 2 مرحلهای، به مرور نظاممند پیشینه نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی پرداخته است. کیفیت پژوهش نیز با معیارهای 4 گانه کرسول و پوت (2016) شامل باورپذیری، انتقالپذیری، اطمینانپذیری و تأییدپذیری بررسی شده است.
یافتهها: مطابق یافتهها «ایجاد نظریه جدید یا پرداختن به نظریات موجود از دیدگاهی دیگر»، «خلق ارزشهای اقتصادی، اجتماعی و سیاستی» و «تجسم ارزش در افراد و جامعه» را میتوان به ترتیب معادل مراحل «ایدهیابی یا خلاقیت»، «خلق ارزش یا تحقق نوآوری» و «پذیرش نوآوری» در فرایند نوآوری پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی دانست.
نتیجهگیری: ما بر اساس یافتهها، نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی را خلق ارزشهای اقتصادی، اجتماعی و سیاستی از طریق ارائه نظریات جدید یا پرداختن به نظریات موجود از نگاهی دیگر تعریف میکنیم که با تبلور در افراد و جامعه کاربردی میشود. چنین تعریفی با تأکید بر ماهیت متفاوت نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی، ضرورت توسعه معیارهایی جهت اثبات سودمندی این علوم و ارائه بستههای حمایتی متفاوت جهت تحریک نوآوری در این علوم به¬ویژه از بعد بازار را برجسته میکند.
کلیدواژگان: نوآوری، نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی، تأثیر علوم انسانی و اجتماعی، تجاریسازی علوم انسانی و اجتماعی، ارزش علوم انسانی و اجتماعی
پیشگفتار
امروزه نوآوری بهعنوان منبع مزیت رقابتی و رشد اقتصادی، راهحلی برای رویارویی با تحولات سریع جهانی (دمانپور و اشنایدر3، 2006) و مقابله با چالشهای اجتماعی است (گالت4، 2018). اولین مطالعات نوآوری، به سال 1911 و تلاش شومپیتر5 بازمیگردد. او بهعنوان اقتصاددان، نوآوری را ابزاری برای رشد اقتصادی میدانست (گودین6، 2008). بعدها، اغلب پژوهشگران با پیروی از وی، خلق ارزش اقتصادی را جان مایه تعاریف خود از نوآوری قرار دادهاند (پورتر و استرن7، 1999). طی دهههای اخیر، اولویتهای تأمین مالی نیز با استراتژیهای رشد اقتصادی همسو شده؛ یعنی دانش باید ارزش تجاری خلق کند. در این دیدگاه اقتصادی، ارزش پژوهش در کمک فوری آن به رشد اقتصادی است (بنورث8، 2015)؛ اما باید در نظر داشت که امروزه مفهوم توسعه، متشکل از رشد اقتصادی، پیشرفت اجتماعی و بهبود فردی است و دانش دارای 3 بعد طبیعی، اجتماعی و انسانی است. در این دیدگاه، نوآوری تنها محدود به فعالیتهای فناورانه نیست؛ بلکه در علوم انسانی و اجتماعی نیز رخ میدهد (لانداستورم و ژوو9، 2011)؛ اما متأسفانه توجه سیاستگذاران بر خروجیهای اقتصادی موجب شده تا سرمایهگذاری در پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی با تردید مواجه شود (بنورث، 2015)؛ زیرا خروجی آنها بهندرت به شکل مصنوعات و فناوریهاست (محمودپور و همکاران، 1391) و بیشتر در خدمت تولید محتوا برای جامعه (گلحسنی و همکاران، 1400) و خلق «ارزش» ذاتی است (هولم10 و همکاران، 2015)؛ بنابراین در تجاریسازی پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی، باید رویه فعلی را از تمرکز صرف بر تأثیر اقتصادی (بهتنهایی) به یک رویه گستردهتر با «ارزش» عمومی چندوجهی تغییر دهیم؛ چراکه کاربرد صرف رویکرد تأثیر، موجب فشار فزاینده برای کالایی ساختن دانش میشود (چیزی که پژوهشهای این حوزه در اغلب موارد فاقد آن هستند) و از طرف دیگر خروجی پژوهشهای آنها مانند سایر علوم (در قالب تولید واکسن، جلوگیری از بلایای طبیعی و ...) بهسرعت قابل مشاهده نیست (بلفیور11، 2015).
بهصورت کلی، فرایند نوآوری در دیدگاه اقتصادی و مرسوم آن، طی یک زنجیره ارزش با ایدهیابی، غربال و تأمین مالی ایدهها آغاز میشود و پس از خلق ارزش تجاری (اجرای ایدهها) و یافتن مشتریان، با استفاده واقعی توسط کاربران نهایی، موردپذیرش قرار میگیرد (کرلی و همکاران، 2018). با در نظر گرفتن تفاوت میان خلاقیت یا ایدهیابی (ایدههایی که هنوز منتج به ارزشی نشدهاند) و تحقق نوآوری (خلق ارزش تجاری توسط ایدهها) (اندرسون12 و همکاران، 2014) و بررسی مراحل زنجیره ارزش نوآوری، درمییابیم که فرایند نوآوری طی 3 مرحله اصلی ایدهیابی یا خلاقیت، خلق ارزش و پذیرش نوآوری رخ میدهد. ایدهیابی یا خلاقیت، با هدف تغییر در تمام حوزههای زندگی اعم از علم، فناوری، ساختار بازار، مهارتها و قابلیتها (گوسوامی و متیو13، 2005)، تفاوت در نحوه انجام امور (پرین14، 2002)، اکتشاف (گودین، 2008) و خلق امور و چیزهای جدید یا بهبود آنها انجام میشود (سینگ و آگاروال15، 2022). خلق ارزش (تحقق نوآوری) نیز با کمک به رشد اقتصادی در قالب خلق ارزش افزوده (گوسوامی و متیو، 2005)، درآمدزایی (لافلی و چاران16، 2010) و خلق مزیت رقابتی (سینگ و آگاروال، 2022) محقق میشود. درنهایت، استفاده گسترده و انتشار نتایج حاصل از فناوری (رابرتز17، 2007) و کاربرد امور جدید (گوسوامی و متیو، 2005) پذیرش نوآوری را رقم میزنند.
با این دیدگاه اقتصادی، نوآوری تنها قابلیت تعمیم به برخی رشتههای علوم انسانی و اجتماعی را داراست. بهعنوان مثال، مشورت یک وزیر با اقتصاددانان جهت مقابله با بحرانهای اقتصادی و دریافت راهحل علمی از روانشناسان نمونهای از خلق ارزش اقتصادی توسط این علوم است؛ بنابراین، برخی شاخههای علوم انسانی و اجتماعی درست مثل علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات18 (STEM) قادر به توسعه کالا و خدماتیاند که برای آن مشتریانی وجود دارد. معادل بنگاههای اقتصادی آن نیز، شرکتهای مشاوره، دفاتر حقوقی، مراکز رواندرمانی، اتاقهای فکر و مراکز سیاستگذاریاند که بر اساس دستاوردهای علوم انسانی به ارائه و فروش بستههای مشاوره به مشتریان خود در یک بازار آزاد و رقابتی میپردازند (موسوی، 139).
این در حالی است که علوم انسانی و اجتماعی در کنار تأثیرات اقتصادی محدود، طیف وسیعی از تأثیرات اجتماعی و سیاستی را ایجاد میکنند. هنگامی که در مورد تأثیر پژوهش سؤال میشود، اکثر دانشگاهیان هنر و علوم انسانی بر «خیر عمومی19»، یعنی ارزش عمومی کار پژوهشی و غنیسازی فرهنگی تأکید دارند. بهعلاوه تأثیرات آنها در حوزههای متعدد اجتماعی، اقتصادی، زیستمحیطی، سلامت و رفاه و فرهنگی ایجاد میشود. بخشی از تأثیرات علوم اجتماعی و انسانی نیز بهشکل اثرگذاری بر تصمیمگیری و سیاستگذاری است (رید20 و همکاران، 2021)؛ یعنی زمانی که تصمیمگیرندگان و بازیگران اجتماعی از نتایج پژوهش بهعنوان مبنایی برای سیاستها یا اقدامات خود استفاده میکنند (ریل21 و همکاران، 2018). در چنین شرایطی با توجه به قابلیت علوم انسانی و اجتماعی در خلق ارزشهای غیراقتصادی نظیر حفظ هویت ملی (کاسترو مارتینز22 و همکاران، 2010)، ایجاد نشاط و سرگرمی برای جامعه (لویت23 و همکاران، 2010)، توسعه سیاستهایی برای ارتقای امنیت عمومی و کاهش آمار جرائم (آکادمی بریتانیا برای علوم انسانی و اجتماعی، 2010) و ایجاد دموکراسی (بوهر24 و همکاران، 2022) و نظایر آن سؤالی که مطرح میشود این است که آیا اساساً اتکا به تعاریف مرسوم نوآوری و ارائه تعریف یکپارچهای از نوآوری برای تمامی علوم ممکن است؟ در این صورت، با توجه به ارائه دستاوردهای ناملموس بدون قابلیت محاسبه تأثیرات اقتصادی در علوم انسانی و اجتماعی، تعریف مناسب نوآوری برای آنها چیست؟ بهویژه آنکه مطابق با پیشینه، عمده تلاشها معطوف بر شناسایی ارزشهای این علوم و تأکید بر خلق ارزش ذاتی آنها (هولم و همکاران، 2015؛ بخشی و همکاران، 2009) بدون ارائه تعریف مشخصی از نوآوری برای این علوم بوده است.
ارائه تعریفی از نوآوری با توجه به ویژگیهای منحصر بهفرد علوم انسانی و اجتماعی، موجب رفع دغدغه پژوهشگران این رشتهها جهت نشان دادن تأثیرات خود میشود؛ چراکه طی سالهای اخیر، با مطرحشدن بحث اقتصاد دانشمحور، ایجاد صنایع، مشاغل و محصولات جدید در گرو کاربرد عملی دانش قرار گرفته است. چنین فضایی موجب افزایش فشار برای پاسخگویی و نشان دادن تأثیر اقتصادی به سرمایهگذاران شده است (هازلکورن25 و همکاران، 2013). علاوه بر آن، شناسایی خروجیهای ناملموس و متفاوت این علوم در مقایسه با STEM، موجب توجه به چالشهای تجاریسازی این علوم و ضرورت ارائه بستههای حمایتی متفاوت توسط سیاستگذاران علم و فناوری میشود (نریمانی و همکاران، 1396). ما در این پژوهش با استفاده از مراحل زنجیره ارزش نوآوری متشکل از 3 مرحله اصلی ایده یابی یا خلاقیت (ایدههایی که هنوز ارزشی خلق نکردهاند)، خلق ارزش یا تحقق نوآوری (ایدههای اجرایی شده) و پذیرش نوآوری (استفاده عملی خروجیهای نوآوری توسط کاربران نهایی)، با مرور نظاممند پیشینه به بررسی مفهوم نوآوری حاصل از پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی و ارائه تعریفی مناسب از نوآوری برای این علوم میپردازیم. در ادامه پس از تشریح نحوه انجام پژوهش، به بیان یافتهها و بحث و نتیجهگیری پرداخته میشود.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع مطالعات کیفی و از نظر نحوه گردآوری دادهها از نوع مرور نظاممند26 است. مرور نظاممند با ارزیابی وضعیت پیشینه در مورد یک سؤال پژوهشی خاص، به دنبال شناسایی مطالعات مرتبط، استخراج دادهها، تجزیه و تحلیل و درنهایت ترکیب نتایج برای ارائه بینشی گستردهتر از دامنه مورد بررسی است (ون دینتر27 و همکاران، 2021). پژوهش با روش پیشنهادی شیائو و واتسون28 (2019) طی 3 مرحله و 8 گام به شرح ذیل و شکل 1 انجام شده است.
برنامهریزی مطالعه مروری: ابتدا سؤال پژوهش تنظیم شد: «مفهوم نوآوری حاصل از پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی چیست؟»
اجرای مطالعه مروری: این مرحله با 5 گام طی شد. ابتدا با کلیدواژههای انگلیسی “humanities and social sciences value” “humanities and social sciences impact”, “innovation in humanities and social sciences” و کلیدواژگان فارسی «ارزش علوم انسانی و اجتماعی»، «تأثیر علوم انسانی و اجتماعی» و «نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی» مقالات، کتب و گزارشات به زبان انگلیسی و فارسی در پایگاههای انگلیسی گوگل اسکالر29 و اسکوپوس30 و پایگاههای فارسی «مجلات تخصصی نور»، «مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی» و «پایگاه اطلاعات نشریات ایران» جستجو شد. جهت پوشش کلیه مطالب مرتبط، محدودیت زمانی برای جستجو در نظر گرفته نشد. درمجموع 46 منبع در جستجوی اولیه شناسایی شدند. در گام چهارم معیارهایی برای پذیرش و عدم پذیرش تعیین شد. ابتدا عنوان مطالب بررسی و مطالبی که تناسبی با هدف پژوهش نداشتند، حذف شدند (9 مورد). سپس چکیده موارد باقی مانده بررسی و منابع نامرتبط حذف شدند (7 مورد). در گام پنجم با بررسی محتوای منابع باقی مانده، سایر موارد نامرتبط حذف شدند (2 مورد). درنهایت، 28 مطالعه جهت تدوین پژوهش واجد شرایط شدند. سپس از رویکرد کدگذاری 2 مرحلهای برای تحلیل محتوای مطالعات استفاده شد (رایان و برنارد31، 2003).
همانطور که پیشتر گفته شد، نوآوری طی یک زنجیره ارزش 3 مرحلهای اعم از ایده یابی، خلق ارزش و پذیرش نوآوری رخ میدهد. این مراحل، کدهای نهایی مطالعه ما را تشکیل میدهند. هر یک از این مراحل، با عباراتی (کدهای اولیه) توصیف میشوند. بهعنوان نمونه، ایجاد تغییر، اکتشاف و خلق چیزی جدید یا ایجاد بهبود در چیزهای موجود بیانگر خلق ایده یا خلاقیت هستند؛ یعنی ایدهای که هنوز ارزشی ایجاد نکرده است. هر گونه خروجی ملموس اقتصادی در قالب سود، اشتغالزایی، درآمدزایی و نظایر آن نیز معرف خلق ارزش هستند؛ یعنی همان مرحله تحقق نوآوری. کاربرد ارزش خلقشده نیز توصیفگر پذیرش نوآوری است؛ یعنی انتشار گسترده نوآوری در سطح بنگاه یا جامعه. این کدهای اولیه راهنمای تجزیه و تحلیل ما از مرور پیشینه است؛ بهنحویکه عباراتی که در بردارنده چنین مضامینی باشند، تحت 3 کد نهایی ایده یابی (خلاقیت)، خلق ارزش (تحقق نوآوری) و پذیرش نوآوری قرار میگیرند. نمونه کدگذاری اولیه و نهایی در جداول 1 و 2 آورده شده است.
گزارش یافتهها: در گام آخر نیز یافتهها گزارش میشوند (بخش یافتهها).
جدول ۱. نمونه کدگذاری اولیه نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی
عبارت | کد اولیه |
|---|---|
علوم انسانی و اجتماعی با مشاوره باعث درآمدزایی برای پژوهشگران میشود (گاسکوئین و متکالف، 2005). | علوم انسانی و اجتماعی دارای خروجی اقتصادی است. |
جدول ۲. نمونه کدگذاری نهایی نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی
کد نهایی | کد اولیه |
خلق ارزش | پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی دارای خروجی اقتصادی است. |
جهت حفظ کیفیت و امانتداری32 پژوهش، از شیوه مرسوم در مطالعات کیفی با توجه به معیارهای 4 گانه کرسول و پوت33 (2016) استفاده شده است. جهت تحقق باورپذیری34، نحوه کدگذاری و نتایج، به تأیید 2 محقق دانشگاهی رسید. انتقالپذیری35 یا ارائه اطلاعات کافی به خواننده، با ارائه گزارش پژوهش به 3 پژوهشگر تأمین شد. معیار اطمینانپذیری36 بهمعنی ایجاد امکان بازبینی توسط سایر پژوهشگران و معیار تأییدپذیری37 بهمعنای تأیید نتایج توسط سایر پژوهشگران نیز با انجام کدگذاری توسط یک کدگذار دیگر حاصل شد.
شکل 1. فرایند انجام پژوهش
یافتهها: مفهوم نوآوری حاصل از پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی
ایده یابی (خلاقیت)
خلق امور/ چیزهای جدید: پژوهشهایی علوم انسانی و اجتماعی قابلیت خلق تئوریهای جدید را دارند. توسعه تئوریهای ریسک در اقتصاد، تئوریپردازی در زمینه تأثیر انسان بر طوفان یخبندان توسط رشته تاریخ و ارائه دیدگاه در مورد نحوه تعامل زبانهای متفاوت با هم توسط زبانشناسی نمونه آن است (کتابچه راهنمای فراسکاتی، 2015)؛ بنابراین ما ارائه نظریات جدید را بهعنوان خلق چیزهای جدید توسط این پژوهشها در نظر گرفتهایم که هنوز منتج به ارزشی نشدهاند.
اکتشاف: ماهیت پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی تفسیری است و تا حد زیادی به ارزشهای محقق وابسته است؛ بهطوریکه دو پژوهشگر که موضوع یکسانی را مطالعه میکنند، میتوانند به نتایج متفاوتی برسند (اولموس-پنوئلا38 و همکاران، 2015). بر اساس یافتههای ما، انجام اکتشاف در این پژوهشها میتواند معادل «بررسی مجدد شواهد پیشین از دیدگاهی متفاوت» باشد؛ چیزی که در تضاد با STEM است. دانش در علوم طبیعی ماهیتی تجمعی و متوالی دارد؛ یعنی دانش جدید جایگزین دانش پیشین میشود. مثلاً اگر پژوهشگری در علوم زیستی، ساختار مارپیچ دوگانه DNA را کشف و منتشر کند، پژوهش او نقطه آغازی برای ادامه راه توسط سایرین است؛ اما در علوم انسانی و اجتماعی ارزیابی و توسعه دیدگاههای جدید در خصوص ایدههای پیشین بهمنزله اکتشاف است. مثلاً اگر پژوهشگری مقالهای در مورد موسیقی باخ منتشر کند، مطالب او مانع بحث و بررسیهای سایرین نیست؛ زیرا نمیتوان ادعا کرد که آخرین حقایق در مورد موسیقی باخ در مقاله او بررسی و پایان یافته است (بخشی و همکاران، 2008).
خلق ارزش (تحقق نوآوری)
ارزش اقتصادی
درآمدزایی: درآمدزائی این علوم در دو سطح و برای پژوهشگران این رشتهها و جامعه رخ میدهد. ارائه مشاوره و برگزاری کارگاههای آموزشی نظیر مشاورههای تجاری و حقوقی (رابسون39 و همکاران، 2023)، روانشناسی و اقتصادی (موسوی، 1394)، مشاورههای سازمانی جهت توسعه و اجرای سیاستها (گاسکوئین و متکالف40، 2005)، ارائه مشاورههای باستانشناسی به پروژههای عمرانی (هازلکورن و همکاران، 2013) و کمک به تولید آثار فرهنگی نظیر فیلم و تئاتر از طریق مشاوره دادن به تولیدکنندگان آن در خصوص جزئیات تاریخی یک اثر هنری (کاسترو مارتینز و همکاران، 2010) ابزارهای مرسوم جهت درآمدزایی فردی است. تولید خروجیهای ملموسی نظیر مصنوعات در قالب نقاشی و مجسمه (هازلکورن وهمکاران، 2013) نیز از دیگر راههای درآمدزایی است.
از راههای سهیم شدن در اقتصاد، کمک به ارتقاء نوآوری در صنایع خلاق است (شورای تحقیقات هنر و علوم انسانی انگلستان، 2009). استفاده توسعهدهندگان بازیهای رایانهای و ویدئویی از هنر، نمایش و موسیقی برای تولید بازیهای نوآورانه (بخشی و همکاران، 2009) و سهیم شدن هنر در طراحی، تولید و تبلیغات محصولات جدید موجب تقویت نوآوریها میشود. این علوم با ایفای نقش فرهنگی نیز به رشد اقتصادی جامعه کمک میکنند. نقش رشته باستانشناسی در جذب گردشگران (گروه ایمپکت، 2008)، وابستگی صنعت توریست به موزهها و مؤسسات میراث فرهنگی، اثرگذاری بر موفقیت اقتصادی کسب و کارها از طریق آشناکردن آنان با فرهنگی که در آن مشغول به فعالیتاند (هولم و همکاران، 2015) و افزایش شهرت بینالمللی و تبدیل کردن یک کشور به مکانی جذاب برای سرمایهگذاری (شورای تحقیقات هنر و علوم انسانی انگلستان، 2009) مصداق آن است. علاوه بر این، علوم انسانی با تببین جایگاه انسان، صورتبندی حقوق و آزادی انسان و تبیین مفهوم عدالت و نقش دولت، در تدوین الگوی مناسب توسعه در تمامی جنبهها ازجمله اقتصادی نقش دارند (کسرایی و اصغری، 1401).
ارزش اجتماعی
حفظ میراث ملی، فرهنگی و تمدنسازی: علوم انسانی و اجتماعی بهعنوان مهمترین رکن تمدنسازی، نقش مهمی در تحقق آرمانهای جوامع ایفا میکنند (قلیپور و چیتسازیان، 1396). این علوم با حفظ و تفسیر میراث ملی مانع از نابودی آنها میشوند. نقش زبانشناسی در حفظ زبانها و اشعار رو به نابودی (لویت و همکاران، 2010) و نسخ قدیمی (کاسترو مارتینز و همکاران، 2010) مثال آن است. در کنار تقویت موجودیت فرهنگی، این علوم بیشتر در خدمت تولید محتوا، ترویج فرهنگ گفتگو و تفکر انتقادیاند (گلحسنی و همکاران،1400؛ عسکری و همکاران، 1400). آنها دارای ظرفیت تحلیلی انتقادی برای به چالش کشیدن مفروضات هستند و حسی از سنتها و فرهنگی که جامعه و اقتصاد در آن کار میکنند، ارائه میدهند (بخشی و همکاران، 2009). در کنار تقویت و احیای موجودیت فرهنگی ملل، علوم انسانی نقش بسزایی در توسعه فرهنگی جوامع نیز ایفا میکنند؛ چراکه مسألهیابی، تببین مسأله و تعیین مسیر کلان هر نظام فرهنگی از مهمترین وظایف علوم انسانی است (برزگر و همکاران، 1401).
درک مفهوم شادی و لذت از آن: نقش پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی در پر کردن اوقات فراغت افراد از طریق رویدادهایی نظیر نمایشگاهها، جشنوارههای هنری، موزهها، تئاتر و رمان (لویت و همکاران، 2010) و ایجاد درک زیباییشناختی و لذت بردن از آثار هنری از دیگر ارزشهای ذاتی این علوم است. حوزههایی مانند ادبیات، تاریخ هنر و موسیقیشناسی با پژوهش، تمیز زیباییشناختی را ترویج میکنند و فهم و لذت بردن از آثار هنری را افزایش میدهند. درصد بالایی از نحوه زندگی و لذتی که افراد از دنیا میبرند، ناشی از تأثیرات آموزشی این علوم است. اینکه چگونه باید بین اشکال ارتباطی خوب و بد، بین چیزهای ساده و جدی، سطحی و عمیق تمایز قائل شد، بلوغی است که از طریق آموزشهای این حوزه به دست میآید (هولم و همکاران، 2015).
ارتقای سلامت شخصی و فکری افراد: به زعم هولم و همکاران (2015) پژوهشهای علوم انسانی با مطالعه متون و سنتهای مختلف مذهبی، فلسفی یا فکری، موجب رشد سلامت شخصی و فکری افراد میشوند. آنها در مورد ارزشها و معنای هستی ما هستند؛ چیزی که هیچکس نمیتواند آن را نادیده بگیرد. این امر مشابه نفس کشیدن است که تقریباً هرگز در زندگی روزمره به آن توجه نمیکنیم، مگر اینکه مشکلی مانند آسم وجود داشته باشد و ناگهان متوجه میشویم که تنفس یک فعالیت اساسی است. نکته اینجا است که اگر صبر کنیم تا بیماری رخ دهد، ممکن است درمان با دشواری بیشتری مواجه شود. از این رو علوم انسانی نیز عملکردی مشابه عملکرد تنفس دارد.
کمک به پذیرش نوآوریها، برنامهها/ سیاستها: بررسی تأثیر تغییرات فناورانه بر جامعه یکی دیگر از ارزشهای ناملموس این علوم است. برای مثال امکاناتی که علومی مانند زیستفناوری فراهم میآورد، لزوماً با آنچه برای جامعه قابل قبول است، یکسان نیست. زمانی که امکانپذیری فنی با پذیرش فرهنگی همراه باشد، نوآوریها با سرعت بیشتری رخ میدهند. علوم انسانی و اجتماعی میتواند از طریق فلسفه، نظریات حقوقی، الهیات و اندیشه سیاسی روشهایی برای درک پویاییهای اجتماعی و واقعیتهای اقتصادی تغییرات فناورانه و اجتماعی ارائه دهند. برای مثال، پیشرفت در تحقیقات سلولهای بنیادی و شبیهسازی مستلزم گفتوگو درباره معنای انسان بودن و مرزهای قابل قبول پیشرفتهای علمی است (بخشی و همکاران، 2008). این علوم با ارائه ابزارهای تحلیلی و مفهومی، به انسان ماندن در یک دنیای فناورانه تحت تأثیر رسانهها و اخبار متعدد کمک میکنند (رابسون و همکاران، 2023). در کنار کمک به پذیرش فناوریهای نوآورانه، علوم انسانی با تعریف ساختارهای حقوقی نظیر حقوق مالکیت معنوی، انجام نوآوریها را نیز تحریک میکنند (آقائی و همکاران، 1401).
علاوه بر این، باید در نظر داشت که برنامهریزی توسعه در هر بخشی از جامعه، نیازمند پرداختن به مسائل فرهنگی آن نیز هست. زمانی که برنامهای جهت توسعه (در هر حوزهای) طراحی میشود، باید در نظر داشت که آیا با باورها، ارزشها و هنجارهای جامعه هدف مطابقت دارد یا نه. پرداختن به این ابعاد فرهنگی، در پذیرش فناوریهای وارداتی نیز نقش مهمی ایفا میکند (پناهی، 1394).
تأمین رفاه و امنیت جوامع: امروزه با گسترش فقر و شکاف طبقاتی در جوامع به ویژه میان جوامع توسعهیافته و در حال توسعه، ضرورت جایابی مفهوم عدالت در نظریات توسعه بیشتر شده است. تببین مفهوم عدالت با مفهوم اخلاق ارتباط تنگاتنگی دارد؛ امری که در حوزه علوم انسانی و در حیطه رشتههای جامعهشناسی، تاریخ و حقوق است. آنها با بازتعریف مفهوم عدالت، الگوی مناسبی برای توسعه پیشنهاد میدهند (کسرایی و اصغری، 1401). علاوه بر این، علوم انسانی با بررسی دلایل و ریشههای ارتکاب جرم و جنایت در جوامع، به تأمین امنیت جوامع کمک شایانی میکنند (بلفیور، 2010).
ارزش سیاستی
تأثیر بر سیاستگذاری و قانونگذاری: مشارکت در تهیه پیشنویس برنامههای سیاست عمومی مانند طرحهای علم و فناوری منطقهای اسپانیا (کاسترو مارتینز و همکاران، 2010) و انعکاس پژوهشهای دانشکده حقوق دانشگاه کمبریج در معاهده لیسبون مثالی از مشارکت پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی در قانونگذاری است (لویت و همکاران، 2010). مثال بارز دیگر، مشارکت رشتههای مطالعات دینی، جامعهشناسی، جرمشناسی، اقتصاد، روانشناسی، فلسفه و ارتباطات بر سیاستگذاری در حوزه امنیت، کاهش آمار جرائم و امور رفاهی با بررسی عواملی نظیر عدالت، جنایت و امور شهروندی است (آکادمی بریتانیا برای علوم انسانی و اجتماعی، 2010). پژوهشهای حوزه مدیریت دولتی نیز دستیابی به رفاه اجتماعی، اعتماد و پاسخگویی در دولت، کاهش بیکاری و نظایر آن را منجر میشود (نریمانی و واعظی، 1396). در کنار چنین مشارکتهایی، پژوهشگران این رشتهها با پرداختن به مسائلی نظیر دلایل و ریشههای مشکلات و اختلالات روانی (داس و پیتال41، 2021)، نابرابریها و نفی حقوق بشر (اسپاپن و سیورتسن42، 2020) و دلایل و نحوه مقابله با تغییرات آب و هوایی (بلو43، 2016) نقش مهمی در سیاستگذاریها و وضع قوانین حوزه سلامت روان (جهت کاهش آمار جرائم و خودکشیها)، اجتماعی (جهت حفظ ارزش و کرامت انسانی) و حوزه زیستمحیطی ایفا میکنند.
پذیرش نوآوری
کاربرد: مطابق یافتههای ما، بر اساس پیشنهاد بن ورث (2015) مرحله پذیرش نوآوری را میتوان در علوم انسانی و اجتماعی معادل مرحله «تثبیت» دانست که ارزش انسانی در افراد تجسم مییابد و از طریق روابط اجتماعی شکل گرفته و تداوم مییابد. او یک مدل چند سطحی برای درک تأثیر اجتماعی پژوهشهای این حوزه را بر اساس 3 فرایند کلی پیشنهاد میدهد. در فرآیند اول، دانش بهگونهای تغییر میکند که به آن قابلیت استفاده میدهد. در فرآیند دوم دانش مدون شده و درمجموعه وسیعتری از شبکهها گردش و مجموعهای از ذینفعان مجزا را ایجاد میکند. در فرآیند سوم، مزایای مجزای ایجاد شده به شکل موجی گسترش یافته و به شکل ظرفیتهای جدید برای جامعه متبلور میشود. در این فرآیندهای تبدیل-گردش-تبلور نوعی مقیاسافزایی وجود دارد، بهطوریکه خروجیهای یک فرآیند در یک سطح بهعنوان ورودی در سطح بالاتر عمل میکنند. دانش آکادمیک میتواند به دانش مدون کاربر تبدیل شود، دانش کاربر میتواند در شبکهها و جوامع به گردش درآید و این دانش در گردش درمجموعهای از ظرفیتهای اجتماعی «تثبیت» میشود.
جدول 3. کدگذاری مفهوم نوآوری حاصل از پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی
کد نهایی | کد اولیه | شرح کد | منبع |
|---|---|---|---|
ایدهیابی (خلاقیت) | جدید | ارائه تئوریها و نظریات جدید | راهنمای فراسکاتی (2015) |
اکتشاف | بررسی و توسعه شواهد پیشین از دیدگاهی دیگر دستیابی به نتایج متفاوت برای یک موضوع یکسان | اولموس و همکاران (2015)؛ بخشی و همکاران (2009) ؛ بخشی و همکاران (2008) | |
خلق ارزش (تحقق نوآوری) | اقتصادی | ارائه الگوی توسعه اقتصادی جوامع | کسرایی و اصغری (1401) |
مشارکت در رشد صنایع خلاق | هولم و همکاران (2015)؛ آکادمی بریتانیا برای علوم انسانی و اجتماعی (2010)؛ شورای تحقیقات هنر و علوم انسانی انگلستان (2009)؛ بخشی و همکاران (2009)؛ بخشی و همکاران (2008) | ||
برپایی موزهها و نمایشگاهها | هولم و همکاران (2015)؛ گروه ایمپکت (2008) | ||
آموزش افراد برای بازار کار | هولم و همکاران (2015)؛ لویت و همکاران (2010)؛ شورای تحقیقات هنر و علوم انسانی انگلستان (2009)؛ گروه ایمپکت (2008) | ||
تولید مصنوعات و آثار هنری | هازلکورن و همکاران (2013) | ||
برگزاری کارگاه آموزشی و سمینار | آکادمی بریتانیا برای علوم انسانی و اجتماعی (2010)؛ گاسکوئین و متکالف (2005) | ||
مشاورههای اقتصادی، تجاری، حقوقی، روانشناسی و تاریخی | موسوی (1394) Article I. رابسون و همکاران (2023)؛ اولموس و همکاران (2014)؛ آکادمی بریتانیا برای علوم انسانی و اجتماعی (2010)؛ کاسترو مارتینز و همکاران (2010) | ||
تبدیل کشور به مکانی جذاب برای سرمایهگذاری | شورای تحقیقات هنر و علوم انسانی انگلستان (2009) | ||
اجتماعی | درک ساختار حقوقی تولید دانش | آقائی و همکاران (1401) | |
کمک به توسعه فرهنگی جوامع | برزگر و همکاران (1401) | ||
کمک به تأمین رفاه و آسایش جوامع | کسرایی و اصغری (1401) | ||
تمدنسازی و تعیین مسیر جامعه | قلیپور و چیتسازیان (1396) | ||
کشف، توصیف و تبیین رفتار انسان در شرایط مختلف | نریمانی و همکاران (1396) | ||
شناسایی پیامدهای انسانی و اخلاقی و فرهنگی پیشرفتهای علمی و اقتصادی | پناهی (1394) رابسون و همکاران (2023)؛ بخشی و همکاران (2009)؛ بخشی و همکاران (2008) | ||
حفظ و تقویت میراث فرهنگی ملل | عسکری و همکاران (1400)؛ گلحسنی و همکاران (1400) کاسترو مارتینز و همکاران (2010)؛ لویت و همکاران (2010) | ||
پر کردن اوقات فراغت و ایجاد سرگرمی | هولم و همکاران (2015)؛ لویت و همکاران (2010) | ||
ترویج تفکر انتقادی و فرهنگ گفتگو در جامعه | هولم و همکاران (2015)؛ بخشی و همکاران (2009) | ||
رشد معنوی و جسمی افراد | هولم و همکاران (2015) | ||
کمک به حفظ سلامت جامعه با پرداختن به مسائلی نظیر جرم و جنایت | بلفیور (2010) | ||
سیاستی | مشارکت در سیاستگذاریهای حوزه امنیت، رفاه، عدالت و کاهش آمار جرائم | آکادمی بریتانیا برای علوم انسانی و اجتماعی (2010) | |
مشارکت در تهیه پیشنویس برنامههای سیاست عمومی | کاسترو مارتینز و همکاران (2010) | ||
انعکاس پژوهشهای حوزه حقوق در معاهدات بینالمللی | لویت و همکاران (2010) | ||
سیاستگذاری در حوزههای سلامت، محیطزیست و اجتماعی | داس و پیتال (2021)؛ اسپاپن و سیورتسن (2020)؛ بلو (2016) | ||
پذیرش نوآوری | کاربرد | تجسم ارزش انسانی در افراد و تداوم آن | بن ورث (2015) |
بحث و نتیجهگیری
پس از بحران مالی سال 2008 و تأکید بر جامعه دانشمحور، نگرانیهایی برای پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی پدید آمده؛ چراکه تأثیر اقتصادی پژوهش، ملاک ارزشمندی آن شده است (هازلکورن و همکاران، 2013). بر اساس یافتههای ما، فرایند نوآوری در STEM طی یک زنجیره ارزش از ایده یابی (خلاقیت) آغاز و پس از خلق ارزش تجاری (تحقق نوآوری)، موردپذیرش قرار میگیرد؛ بنابراین بدون ارزش تجاری، نوآوری تحققنیافته است (اندرسون و همکاران، 2014)؛ اما برخلاف STEM، پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی بهندرت دارای قابلیت خلق مصنوعات تجاریاند (هازلکورن و همکاران، 2013).
با توجه به ماهیت متفاوت تحقق نوآوری در پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی، هدف پژوهش حاضر ارائه تعریفی از نوآوری برای این علوم است. برحسب یافتهها، پژوهشگران این علوم ایده یابی را با اکتشاف اما به شکلی متفاوت انجام میدهند. اکتشاف در این علوم به شکل توسعه نظریات جدید یا پرداختن به نظریات موجود از دیدگاهی متفاوت رخ میدهد. در STEM هر دانش تولیدشده توسط هر پژوهشگر، نقطه آغازی برای پژوهش بعدی است و دانش، ماهیت متوالی دارد؛ اما در علوم انسانی و اجتماعی هر تئوری، قابلیت بارها بررسی توسط سایرین از دیدگاههای متعدد را داراست (بخشی و همکاران، 2009)؛ بهویژه که این علوم با ماهیت تفسیری خود به ارزشهای پژوهشگر وابستهاند (اولموس-پنوئلا و همکاران، 2015).
گام بعدی فرایند نوآوری در STEM با ایجاد ارزش تجاری محقق میشود. هرچند پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی نیز در ایجاد تأثیرات اقتصادی سهیماند؛ اما مطابق یافتهها، وجه تفاوت این علوم با STEM در خلق ارزشهای ذاتی در قالب ارزشهای اجتماعی و سیاستی است؛ چیزی که بهراحتی قابلیت اندازهگیری در قالب شاخصهای اقتصادی مرسوم را ندارد. این ارزشها به شکل کمک به حفظ هویت ملی (لویت و همکاران، 2010)، کمک به تصمیمات سیاستگذاران در خصوص توسعه فناوریها با شناساندن پیامدها و ابعاد اجتماعی آنها (هولم و همکاران، 2015) و فراهم کردن زمینه پذیرش فرهنگی نوآوریها (بخشی و همکاران، 2008) بروز میکنند. امری که کلمه «تجاریسازی» مرسوم در تعاریف نوآوری با رویکرد ابزاری (تأثیر اقتصادی) را زیر سؤال میبرد و لزوم توجه بر کلمه ارزش را در تحقق نوآوری در پژوهشهای این علوم برجسته میکند.
مرحله نهایی، پذیرش نوآوری به معنی کاربرد عملی آن (رابرتز، 2007) است؛ مرحلهای که بهزعم بن ورث (2015) معادل مرحله تثبیت برای درک تأثیر اجتماعی پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی است. درواقع اگر مرحله پذیرش نوآوری در علوم طبیعی با کاربرد عملی یک امر/ چیز ملموس نمود پیدا میکند، پذیرش نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی به شکل تثبیت ارزش خلقشده در سطح افراد و جامعه است.
درمجموع با توجه به یافتهها، نحوه تحقق نوآوری بهویژه از بعد خلق ارزشها در پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی متفاوت از سایر علوم است؛ چیزی که کاربرد تعاریف مرسوم نوآوری را برای پژوهشهای این حوزه زیر سؤال میبرد. عمده پژوهشگران در تعریف نوآوری بر لزوم تبدیل دانش به خروجیهای ملموس تأکید کردهاند. نمونه آن «ایجاد محصول یا فرایندی جدید یا بهبودیافته» (تیلور، 2017) است. چنین تعریفی شاید مناسب رشتههایی نظیر هنر باشد که با ساخت مصنوعاتی مانند مجسمه خروجی قابلرؤیتی را خلق میکنند (هازلکورن و همکاران، 2013)؛ اما برای حوزههای مذهبی و فلسفی که رشد سلامت فکری افراد را مدنظر دارند (هولم و همکاران، 2015) چگونه توجیهپذیر است؟
در تعاریف دیگری که ایجاد ارزش تجاری را بهمنزله تحقق نوآوری دانستهاند نیز چالش مشابهی وجود دارد. مثال آن «تبدیل ایده به درآمد و سود» (لافلی و چاران، 2010) و «عملیاتی کردن خلاقیت بالقوه باانگیزه تجاری» (سینگ و آگاروال، 2022) است. رشتههای هنری از طریق رویدادهایی نظیر نمایشگاهها و جشنوارههای هنری (لویت و همکاران، 2010)، تاریخ و باستانشناسی با موزهها (گروه ایمپکت، 2008) و رشتههایی نظیر مدیریت، حقوق، اقتصاد و روانشناسی با مشاوره دادن (رابسون و همکاران، 2023؛ موسوی، 1394) قادر به کسب درآمد و کمک به اقتصاد جامعه هستند، اما سؤال اینجاست که رشتهای نظیر اخلاق زیستی که چالشهای اجتماعی حاصل از توسعه فناوریها را بررسی میکند (هولم و همکاران، 2015)، چگونه قادر به ایجاد تأثیرات اقتصادیاند؟
گودین (2008) «ایجاد تغییر در تمام حوزههای زندگی اعم از فرهنگی، اجتماعی، سازمانی، سیاسی و فناورانه» را نوآوری در نظر گرفته است. در این تعریف، هرچند به ارزشهای ذاتی نظیر ارزشهای فرهنگی و اجتماعی بها دادهشده؛ اما تنها خلق این ارزشها را کافی ندانسته و آن را در کنار تغییر در تمامی امور ازجمله تغییرات فناورانه، تحقق نوآوری فرض کرده است. همانطور که یافتههای ما نشان داد، پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی قادر به خلق ارزشهای اجتماعی و سیاستیاند (هولم و همکاران، 2015؛ شورای تحقیقات هنر و علوم انسانی انگلستان، 2009) و چیزی به شکل فناوری را روانه بازار نمیکنند.
درنهایت، ما در مرور پیشینه مفهوم نوآوری به تعریفی از نوآوری تحت عنوان «انجام متفاوت کارها» برمیخوریم (پرین، 2002). ارائه شیوههای بازاریابی توسط علومی نظیر مدیریت میتواند شیوه انجام کارها را تغییر دهد، اما این امر در علومی نظیر ادبیات، تاریخ، فلسفه، الهیات و نظایر آن چگونه توجیهپذیر است؟
با توجه به بروز چنین چالشی، پژوهش حاضر با در نظر گرفتن اینکه تعاریف مرسوم نوآوری میتوانند تنها برای برخی از رشتههای علوم انسانی و اجتماعی که خروجی اقتصادی دارند، مناسب باشد، ارائه تعریفی از نوآوری را هدف خود قرار داده تا بر لزوم توجه به ماهیت این رشتهها در خلق ارزشهای ذاتی تأکید کند. ما بر اساس یافتههای خود، تعریف زیر را برای نوآوری حاصل از پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی پیشنهاد میدهیم:
«نوآوری حاصل از پژوهشهای علوم انسانی و اجتماعی فرایندی است که از طریق آن «نظریات و دیدگاههای جدید» یا «نظریات و دیدگاههای متفاوت از نظریات و دیدگاههای موجود» حاصل از انجامِ پژوهشها، با خلق ارزشهای اقتصادی، اجتماعی و سیاستی برای افراد یا جوامع به واقعیت تبدیل میشوند و با تبلور یافتن در سطح افراد و جوامع موردپذیرش عملی قرار میگیرند.»
با توجه به برجسته شدن تأثیرات ناملموس (غیراقتصادی) علوم انسانی و اجتماعی و قابلیت این پژوهشها در خلق ارزشهای فرهنگی، هنری، اجتماعی و وضع/ بهبود سیاستهای حوزه سلامت، زیستمحیطی و اجتماعی و نظایر آن، پیشنهادهای زیر به بازیگران مختلف نظام نوآوری جهت تحریک نوآوریهای حوزه علوم انسانی و اجتماعی پیشنهاد میشود:
● با توجه به زمانبر بودن بروز تأثیرات اجتماعی و سیاستی این علوم، انتظار میرود تا رویکردی متناسب با این ویژگی جهت ارزیابی تأثیرات بلندمدت این علوم برای جامعه طراحی و اجرایی شود؛ چراکه اکتفای صرف بر مدلهای ارزیابی کنونی که به دنبال محاسبه تأثیرات اقتصادی کوتاهمدت هستند؛ با نادیده گرفتن تأثیرات و ارزشهای علوم انسانی و اجتماعی، موجب غیرکاربردی شدن تلقی شدن این علوم خواهند شد.
● لازم است تا سرمایهگذاران و آژانسهای تأمین مالی ضمن آشنایی با منافع سرشار این علوم برای جامعه، تأمین مالی بیشتر پروژههای علوم انسانی و اجتماعی را در دستور کار خود قرار دهند.
● به سیاستگذاران حوزه علم و فناوری پیشنهاد میشود تا جهت تحریک نوآوریهای حوزه علوم انسانی و اجتماعی، ضمن بررسی کامل منافع این علوم برای جامعه و شناسایی چالشهای پیشروی آنان، ابزارهایی جهت تحریک نوآوری در این علوم متناسب با ویژگیهایشان تعریف و اجرایی کنند. نمونه آن ابزارهای سیاستی طرف تقاضاست که ضمن آشنایی کاربران/ مشتریان با مزایای این علوم و آگاه کردن پژوهشگران از پتانسیل بالای خود جهت پاسخ به تقاضای بازار، موجب تسهیل ورود منافع این علوم برای جامعه و بهرهبرداری از آن خواهد شد.
محدودیت مهمی که در انجام پژوهش با آن روبرو بودیم، تمرکز اغلب پژوهشگران بر بررسی مفهوم نوآوری در حوزه STEM و بالتبع جدید بودن مفهوم نوآوری در علوم انسانی و اجتماعی و محدودیت منابع مربوطه بوده است. در این پژوهش ما صرفاً نوآوری حاصل از این پژوهشها را مدنظر قرار دادهایم؛ بنابراین، همکاری میانرشتهای و بررسی نوآوری حاصل از ادغام این علوم با سایر رشتهها بهخصوص STEM، دستهبندی رشتهها برحسب نوع خروجیهای حاصل (تأثیر اقتصادی و ارزش ذاتی) و بررسی مشتریان و مخاطبان هدف این رشتهها میتواند موضوع پژوهشهای آتی باشد.
منابع و مآخذ
آقائی، پروانه؛ قاضی نوری، سید سپهر و پاکزاد بناب، مهدی (1401)، «مسیرهای مشارکت علوم انسانی و اجتماعی در بومسازگان نوآوری: دلالتهایی برای خطمشیگذاری»، مطالعات مدیریت دولتی ایران، سال پنجم، شماره 4، 64-31.
برزگر، سیروس؛ مرادی، علی و جعفرینیا، غلامرضا (1401)، «شناخت رابطه بین علوم انسانی و توسعه فرهنگی در ایران: موردمطالعه شهر بوشهر»، مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی، دوره دهم، شماره 4، 103-71.
پناهی، محمدحسین (1394)، «توسعه فرهنگی ضرورت توسعه اقتصادي، اجتماعی و سیاسی»، برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره ششم، شماره 22، 23-1.
عسکری، حسین؛ چهاردولی، عباس؛ پیروزمند، علیرضا؛ تاجآبادی، حسین و رضایی، حمیدرضا (1400)، «ارزیابی انتقادی مفهوم تجاریسازی در علوم انسانی موجود»، تحقیقات بنیادین علوم انسانی، دوره هفتم، شماره 2، 11-40.
قلیپور، حسین و چیتسازیان، علیرضا (1396)، «ابعاد و مؤلفههای تحول در علوم انسانی در اندیشه مقام معظم رهبری»، راهبرد فرهنگ، دوره دهم، شماره 36، 124-97.
کسرایی، محمد سالار و اصغری، بهزاد (1401)، «الگوي تعامل علوم انساني و اجتماعي با مفهوم توسعه»، جامعه پژوهشی فرهنگی، دوره سیزدهم، شماره 46، 126-101.
گلحسنی، حمید؛ حسینی، طاهره و حسنزاده، محمد (1400)، «چالشهای اثربخشی تحقیقات در علوم انسانی و اجتماعی در ایران: تحلیلی داده بنیاد»، علوم و فنون مدیریت اطلاعات، دوره هفتم، شماره 2، 174-144.
محمودپور، بختیار؛ رحیمیان، حمید؛ عباسپور، عباس و دلاور، علی (1391)، «واکاوی چالشهای فراروی تجاریسازی تحقیقات علوم انسانی و ارائه یک نظر زمینهای»، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دوره دوم، شماره 2، 49-19.
موسوی، آرش (1394)، «نظام نوآوری در علوم انسانی»، روششناسی علوم انسانی، دوره بیست و یکم، شماره 82، 169-143.
نریمانی، امیررضا و واعظی، رضا (1396)، «شناسایی عوامل تسهیلگر تجاریسازی پژوهشهای دانش مدیریت دولتی»، مدیریت دولتی، دوره نهم، شماره 2، 262-235.
نریمانی، امیررضا؛ واعظی، رضا؛ الوانی، مهدی و قربانیزاده، وجه الله (1396)، «شناسایی عوامل و موانع برونسازمانی دانشگاه در تجاریسازی پژوهشهای علوم انسانی»، فرایند مدیریت توسعه، سال سیام، شماره 1، 110-81.
Academy, B. (2010). Past, Present and Future: The Public Value of the Humanities and Social Sciences.
Anderson, N., Potočnik, K., & Zhou, J. (2014). Innovation and creativity in organizations: A state-of-the-science review, prospective commentary, and guiding framework. Journal of management, 40(5), 1297-1333.
Arts, & Council, H. R. (2009). Leading the World. The Economic Impact of UK Arts and Humanities Research. In: AHRC Swindon.
Bakhshi, H., Schneider, P., & Walker, C. (2009). Arts and humanities research in the innovation system: The UK example. Cultural Science Journal, 2(1).
Bakhshi, H., Schneider, P., & Walker, C. (2008). Arts and humanities research and innovation.
Belfiore, E. (2015). ‘Impact’,‘value’and ‘bad economics’: Making sense of the problem of value in the arts and humanities. Arts and Humanities in Higher Education, 14(1), 95-110.
Belfiore, E., & Bennett, O. (2010). Beyond the “Toolkit Approach”: arts impact evaluation research and the realities of cultural policy‐making. Journal for cultural research, 14(2), 121-142.
Benneworth, P. (2015). Tracing how arts and humanities research translates, circulates and consolidates in society... How have scholars been reacting to diverse impact and public value agendas? Arts and Humanities in Higher Education, 14(1), 45-60.
Blue, G. (2016). Framing climate change for public deliberation: What role for interpretive social sciences and humanities?. Journal of Environmental Policy & Planning, 18(1), 67-84.
Bührer, S., Feidenheimer, A., Walz, R., Lindner, R., Beckert, B., & Wallwaey, E. (2022). Concepts and methods to measure societal impacts: An overview.
Castro Martínez, E., Molas Gallart, J., & Olmos Peñuela, J. (2010). Knowledge transfer in the social sciences and the humanities: Informal links in a public research organization.
Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2016). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage publications.
Curley, M., Salmelin, B., Curley, M., & Salmelin, B. (2018). The evolution of innovation. In Open Innovation 2.0: The New Mode of Digital Innovation for Prosperity and Sustainability. Springer.
Damanpour, F., & Schneider, M. (2006). Phases of the adoption of innovation in organizations: effects of environment, organization and top managers 1. British journal of Management, 17(3), 215-236.
Das, K., & Paital, B. (2021). Future call for policy making to speed up interdisciplinarity between natural and social sciences and humanities in countries such as India. Heliyon, 7(3).
Gascoigne, T., & Metcalfe, J. (2005). Commercialisation of research activities in the humanities, arts and social sciences in Australia. Council for the Humanities, Arts and Social Sciences.
Gault, F. (2018). Defining and measuring innovation in all sectors of the economy. Research policy, 47(3), 617-622.
Godin, B. (2008). In the shadow of Schumpeter: W. Rupert Maclaurin and the study of technological innovation. Minerva, 46(3), 343-360.
Goswami, S., & Mathew, M. (2005). Definition of innovation revisited: An empirical study on Indian information technology industry. International Journal of Innovation Management, 9(03), 371-383.
Hazelkorn, E., Ryan, M., Gibson, A., & Ward, E. (2013). Recognising the Value of the Arts and Humanities in a Time of Austerity.
Holm, P., Jarrick, A., & Scott, D. (2015). Humanities world report 2015. Springer Nature.
Lafley, A. G., & Charan, R. (2010). The game changer: How every leader can drive everyday innovation. Profile Books.
Levitt, R., Celia, C., Diepeveen, S., Chonaill, S. N., Rabinovich, L., & Tiessen, J. (2010). Assessing the Impact of Arts and Humanities Research at the University of Cambridge. Technical Report. RAND Corporation.
Lundström, A., & Zhou, C. (2011). Promoting innovation based on social sciences and technologies: the prospect of a social innovation park. Innovation: The European Journal of Social Science Research, 24(1-2).
Manual, F. (2015). The Measurement of Scientific, Technological and Innovation Activities-Guidelines for Collecting and Reporting Data on Research and Experimental Development. Organization for Economic Co-operation and Development (OECD). Paris: OECD Publishing.
Olmos-Peñuela, J., Benneworth, P., & Castro-Martínez, E. (2015). Are sciences essential and humanities elective? Disentangling competing claims for humanities’ research public value. Arts and Humanities in Higher Education, 14(1), 61-78.
Olmos-Peñuela, J., Molas-Gallart, J., & Castro-Martínez, E. (2014). Informal collaborations between social sciences and humanities researchers and non-academic partners. Science and public policy, 41(4).
Perrin, B. (2002). How to—and how not to—evaluate innovation. Evaluation, 8(1), 13-28.
Porter, M. E., & Stern, S. (1999). The New Challenge to America’s Prosperity: Findings from the Innovation Index, Council on Competitiveness. Washington, DC.
Reale, E., Avramov, D., Canhial, K., Donovan, C., Flecha, R., Holm, P., Larkin, C., Lepori, B., Mosoni-Fried, J., & Oliver, E. (2018). A review of literature on evaluating the scientific, social and political impact of social sciences and humanities research. Research evaluation, 27(4), 298-308.
Reed, M. S., Ferré, M., Martin-Ortega, J., Blanche, R., Lawford-Rolfe, R., Dallimer, M., & Holden, J. (2021). Evaluating impact from research: A methodological framework. Research policy, 50(4), 104147.
Roberts, E. B. (2007). Managing invention and innovation. Research-Technology Management, 50(1), 35-54.
Robson, J., Murphy, E., Nuseibeh, N., Tawell, A., Hart, B., Stewart, J., Keep, E., & Marginson, S. (2023). The value of the humanities: understanding the career destinations of Oxford humanities graduates.
Ryan, G. W., & Bernard, H. R. (2003). Techniques to identify themes. Field methods, 15(1), 85-109.
Singh, S., & Aggarwal, Y. (2022). In search of a consensus definition of innovation: A qualitative synthesis of 208 definitions using grounded theory approach. Innovation: The European Journal of Social Science Research, 35(2), 177-195.
Spaapen, J., & Sivertsen, G. (2020). Assessing societal impact of SSH in an engaging world: focus on productive interaction, creative pathways and enhanced visibility of SSH research. Research Evaluation, 29(1), 1-3.
Taylor, S. P. (2017). What is innovation? A study of the definitions, academic models and applicability of innovation to an example of social housing in England. Open Journal of Social Sciences, 5(11), 128-146.
The Impact Group, T. I. (2008). The Economic Role and Influence of the Social Sciences and Humanities: A Conjecture. Social Sciences and Humanities Research Council (SSHRC).
van Dinter, R., Tekinerdogan, B., & Catal, C. (2021). Automation of systematic literature reviews: A systematic literature review. Information and Software Technology, 136, 106589.
Xiao, Y., & Watson, M. (2019). Guidance on conducting a systematic literature review. Journal of planning education and research, 39(1)
[1] . دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایرانElnaz.khosroshahi@modares.ac.ir
[2] . دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران،ایران (مسئول مکاتبات) Ghazinoory@modares.ac.ir
3. مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور/ تهران/ ایرانpakzad@nrisp.ac.ir
4. دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایرانa.sarabadani@modares.ac.ir
5. دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایرانP.aghaeidizaj@modares.ac.ir
[3] . Damanpour & Schneider
[4] . Gault
[5] . Schumpeter
[6] . Godin
[7] . Porter & Stern
[8] . Benneworth
[9] . Lundström & Zhou
[10] . Holm
[11] . Belfiore
[12] . Anderson
[13] . Goswami & Mathew
[14] . Perrin
[15] . Singh & Aggarwal
[16] . Lafley & Charan
[17] . Roberts
[18] . science, technology, engineering, and mathematics
[19] . public good
[20] . Reed
[21] . Reale
[22] . Castro Martínez
[23] . Levitt
[24] . Bührer
[25] . Hazelkorn
[26] . systematic literature review
[27] . Van dinter
[28] . Xiao & Watson
[29] . google scholar
[30] . scopus
[31] . Ryan & Bernard
[32] . trustworthiness
[33] . Creswell & Poth
[34] . credibility
[35] . transferability
[36] . dependability
[37] . confirmability
[38] . Olmos-Peñuela
[39] . Robson
[40] . Gascoigne & Metcalfe
[41] . Das & Paital
[42] . Spaape & Sivertsen
[43] . Blue
