نشانه شناسی فرهنگی غزلیات شمس بر اساس اسطوره‌های نجومی

الموضوعات :

سید مهدی موسوی ¹ (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران)
شمس الحاجیه اردلانی(نویسنده مسئول) ² (هیات علمی)
سیدمحمود سیدصادقی ³ (استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر)

تاريخ الإرسال : 23 الأربعاء , جمادى الثانية, 1443 تاريخ التأكيد : 23 الأربعاء , جمادى الثانية, 1443 تاريخ الإصدار : 18 الجمعة , جمادى الثانية, 1443

الکلمات المفتاحية: اسطوره, مولانا, غزلیات شمس, نجوم, نشانه‌شناسی فرهنگی,

ملخص المقالة :

دانش نشانه‌شناسی به مطالعه انواع نشانه‌های موجود در یک متن می‌پردازد. نشانه شناسی فرهنگی از انواع نشانه شناسی نقد نو است که با آن می‌توان به لایه های نهانی غزلیات شمس دست‌یافت. مولانا در غزلیات باظرافت و ظرفیت بالایی به بیان اندیشه های عرفانی خودپرداخت‌هاست. تبیین اسطوره‌های نجومی که از مهم‌ترین رمزگان‌ها در نشانه های فرهنگی به شمار می‌رود، از اهداف این مقاله است که به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و با روش تحلیل محتوا به بررسی و تحلیل اسطوره‌های نجومی در هفتاد غزل اوّل غزلیات شمس پرداخته است. پژوهش حاضر نشان داد، غزلیات شمس جلوه‌گاه اسطوره‌های نجومی است که در ناخودآگاه مولانا اثرگذار بوده است و این عارف شاعر برای تبیین الگوی فکری و عرفانی خود از این اساطیر و باور‌های نجومی بهره برده است. با در نظر گرفتن اعتقادات و باورهای کهن اسطوره‌ای که از دیرباز، فلک و پدیده‌های فلکی را در سرنوشت خود اثرگذار می‌دانسته‌اند، به بررسی اسطوره‌های نجومی در غزلیات شمس می‌پردازیم.

المصادر:

قرآن کریم.

احمدی، بابک (۱۳۹۸). ساختار و تأویل متن، چاپ بیستم، تهران: مرکز.

برزگر، رحمان؛ نزهت، بهمن؛ مدرسی، فاطمه (۱۳۹۸). بررسی ارتباط واژگانی شمس با واژگان آفتاب و خورشید در غزلیات شمس، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال ۱۵، شماره ۵۵، تابستان ۱۳۹۸، صص ۱۰۶-۸۱.

پیرزای خبازی، مریم (۱۳۹۳). نشانه­شناسی درفش ایرانیان بر بنیاد شاهنامه فردوسی، فصلنامه پژوهش هنر، شماره ۵.

حیاتی، زهرا (۱۳۸۸). بررسی نشانه­شناسی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا، فصلنامه نقد ادبی، سال دوم، ش ۶.

دهقانی یزدلی، هادی؛ مالمیر، تیمور (۱۳۹۳). نشانه­شناسی عناصر اسطوره­ای در روایت­های عرفانی، فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال دوم، شماره ۳.

رحیمی، فاطمه (۱۳۹۲). بررسی نقش نشانه‌ها و نماد واژه‌ها در زبان شعری مولانا با رویکرد نشانه‌شناسی، فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی، سال نهم، شماره ۳۵، بهار ۱۳۹۲، صص ۵۵-29.

رضی، هاشم (۱۳۷۱). آیین مهر (میترائیسم)، چاپ اول، تهران: بهجت.

زمانی، کریم (۱۳۹۷). شرح دیوان شمس تبریزی، جلد اول، تهران: قطره.

سجودی، فرزان (۱۳۹۶). نشانه­شناسی فرهنگی، گروه مترجمان به کوشش فرزان سجودی، تهران: نشر علم.

سرلو، خوان ادواردو (۱۳۹۲). فرهنگ نمادها، مترجم مهرانگیز اوحدی، چاپ دوم، تهران: دستان.

شیمل، آنه ماری (۱۳۹۶). شکوه شمس (سیری در آثار و افکار مولانا جلال­الدین رومی)، ترجمه حسن لاهوتی، چاپ هشتم، تهران: علمی و فرهنگی.

صرفی، محمدرضا (۱۳۸۶). افلاک و اختران در مثنوی، نشریه علمی – پژوهشی گوهر گویا، صص ۱۲۴-۱۰۳

صفایی، علی؛ آلیانی، رقیه (۱۳۹۷). نشانه­شناسی نماد حیوانی شیر در غزلیات شمس، دو فصلنامه پژوهش‌نامه عرفان سال نهم، شماره ۱۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۷، صص ۸۹-۱۱۳.

صفایی، علی؛ آلیانی، رقیه (۱۳۹۴). نشانه­شناسی عرفانی تقابل‌های دوگانه نمادهای حیوانی در غزلیات شمس، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال هفتم، شماره ۱۲، بهار و تابستان ۱۳۹۴.

عرب گلپایگانی، عصمت (۱۳۷۶). اساطیر ایران باستان، چاپ اول، تهران: هیرمند.

غراب، راهله (۱۳۸۴). نماد خورشید در فرهنگ ادبیات، مشهد: محقق.

فاطمی، سید حسین (۱۳۶۴). تصویرگری در غزلیات شمس، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.

فتوحی، محمود (۱۳۸۵). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

قریشی، زهرا السادات؛ حاجی زاده، مهین (۱۳۹۵). بازتابش نقش‌های اسطوره‌ای خورشید در مثنوی مولانا، مطالعات عرفانی شماره ۲۳، بهار و تابستان ۹۵، صص ۱۳۲-۹۹.

قلی زاده، خسرو (۱۳۸۷). فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی، چاپ اول، تهران: کتاب پارسه.

قلی زاده، خسرو (۱۳۹۲). دانشنامه اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته، چ اول، تهران: کتاب پارسه.

کمبل، جوزف (۱۳۸۳). اساطیر مشرق زمین – پژوهشی در باب سیر تکامل اندیشه آدمی، ترجمه علی‌اصغر بهرامی، تهران: جوانه رشید.

کوپر، جی. سی (۱۳۹۷). فرهنگ نمادهای آیینی، ترجمه رقیه بهزادی، چ دوم، تهران: انتشارات علمی.

محمدی آسیابادی، علی (۱۳۸۷). هرمنوتیک و نمادپردازی در غزلیّات شمس، چ اوّل، تهران: سخن.

محمدی، یدالله؛ گرجی، مصطفی (۱۳۹۴). نشانه‌شناسی غزلی از مولانا، مطالعات اجتماعی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه کاشان، شماره بیست و یکم، بهار و تابستان، ص ۱۸۰-۱۴۷

مشتاق مهر، رحمان (۱۳۹۶). فرهنگ‌نامه رمزهای غزلیّات مولانا، چاپ دوم، تهران: خانه کتاب.

مصفی، ابوالفضل (۱۳۵۷). فرهنگ اصطلاحات نجومی، تبریز: انتشارات تاریخ و فرهنگ ایران.

مقدم­پور، فاطمه (۱۳۸۱). بررسی تطبیقی دو مفهوم فنا در عرفان اسلامی و نیروانا در آیین بودا، نامه انجمن، ش ۵

مولوی بلخی، جلال‌الدین (۱۳۸۶). کلیات شمس، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نشر کتاب پارسه.

 مولوی بلخی، جلال‌الدین (۱۳۷۲). کلیات شمس تبریزی، با مقدّمه و تصحیح محمد عباسی، تهران: طلوع.

مولوی بلخی، جلال­الدین (۱۳۸۸). کلیات شمس تبریزی، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: بهنود.

میرباقری فرد، سید علی‌اصغر؛ نجفی، زهره (۱۳۸۸). بررسی الگوی نشانه‌شناختی پیرس در زبان عرفانی مولانا، مجلّه بوستان ادب دانشگاه شیراز، دوره اوّل، شماره دوم، زمستان، پیاپی ۱/۵۶.

نجفی، زهره (۱۳۸۸). تحلیل زبان عرفانی مولانا بر اساس نشانه‌شناسی، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه اصفهان.

وارنر، رکس (۱۳۹۵). دانشنامه اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چاپ اول، تهران: هیرمند.

یاحقی، محمد­جعفر (۱۳۹۴). فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیات فارسی، چ پنجم، تهران: فرهنگ معاصر.

Sources and references

The Holy Quran.

Ahmadi, Babak (2018). Text structure and interpretation, 20th edition, Tehran: Center.

Barzegar, Rahman; Nezhat, Bahman; Madrasi, Fatemeh (2018). Investigating the lexical relationship of Shams with the words sun and khursheed in the sonnets of Shams, Mystical and Mythological Literature Quarterly, Year 15, Number 55, Summer 2018, pp. 81-106.

Pirzai Khabazi, Maryam (2013). Semiotics of Darfash Iranians based on Ferdowsi's Shahnameh, Art Research Quarterly, No. 5.

Hayati, Zahra (2008). Semiotic analysis of reciprocal elements in the imagery of Rumi's poems, Literary Review Quarterly, second year, vol. 6.

Dehghani Yazdali, conductor; Malmir, Timur (2013). Semiotics of mythological elements in mystical narratives, Culture and Popular Literature Quarterly, second year, number 3.

Rahimi, Fatemeh (2012). Investigating the role of signs and symbols of words in Rumi's poetic language with a semiotics approach, Islamic Mysticism Quarterly, 9th year, number 35, spring 2012, pp. 29-55.

Razi, Hashem (1371). Mehr Ritual (Mithraism), first edition, Tehran: Behjat.

Zamani, Karim (2017). Commentary on Diwan Shams Tabrizi, first volume, Tehran: Qatr.

Sojodi, Farzan (2016). Cultural semiotics, the group of translators under the efforts of Farzan Sojodi, Tehran: Alam Publishing.

Serlo, Juan Eduardo (1392). A culture of symbols, translated by Mehrangiz Ohadi, second edition, Tehran: Dostan.

Schimmel, Anne Marie (2016). The glory of Shams (a series of works and thoughts of Maulana Jalaluddin Rumi), translated by Hassan Lahoti, 8th edition, Tehran: Scientific and Cultural.

Sarfi, Mohammad Reza (2008). Planets and stars in Masnavi, scientific-research journal Gohar Goya, pp. 103-124

Safai, Ali; Alyani, Ruqiya (2017). Semiotics of the animal symbol of the lion in Shams's sonnets, Irfan Research Quarterly, ninth year, number 19, fall and winter 2017, pp. 113-89.

Safai, Ali; Alyani, Ruqiya (2014). Mystical semiotics of dual oppositions of animal symbols in Shams's poetry, mystical literature of Al-Zahra University, 7th year, number 12, spring and summer 2014.

Arab Golpayegani, Ismat (1376). Mythology of ancient Iran, first edition, Tehran: Hirmand.

Ghorab, Rahele (2008). The symbol of the sun in literary culture, Mashhad: Mohaghegh.

Fatemi, Seyed Hossein (1364). Illustration in Shams's Ghazliat, first edition, Tehran: Amirkabir.

Fatuhi, Mahmoud (2008). Image rhetoric, Tehran: Sokhn.

Qureshi, Zahra Al Sadat; Hajizadeh, Mahin (2015). The reflection of the mythological roles of the sun in Rumi's Masnavi, Esfani Studies No. 23, Spring and Summer 2015, pp. 132-99.

Qolizadeh, Khosrow (2008). Iranian mythology based on Pahlavi texts, first edition, Tehran: Kitab Parse.

Qolizadeh, Khosrow (2012). Mythological encyclopedia of animals and related terms, first chapter, Tehran: Ketab Parse.

Campbell, Joseph (1383). Mythology of the East - a research on the evolution of human thought, translated by Ali Asghar Bahrami, Tehran: Javane Rashid.

Cooper, J. C. (2017). Culture of Ritual Symbols, translated by Roughieh Behzadi, second edition, Tehran: Scientific Publications.

Mohammadi Asiabadi, Ali (2008). Hermeneutics and Symbolism in Shams's Ghazals, Ch Aol, Tehran: Sokhn.

Mohammadi, Yadullah; Gerji, Mustafa (2014). Ghazal Semiotics of Rumi, Social Studies, Faculty of Literature and Foreign Languages, Kashan University, Number 21, Spring and Summer, pp. 147-180

Mushtaq Mehr, Rahman (2016). Dictionary of the Codes of Rumi's Ghazals, second edition, Tehran: Khane Kitab.

Mosafi, Abolfazl (1357). Dictionary of Astronomical Terms, Tabriz: Iran Tarikh and Culture Publications.

Moghadampour, Fatemeh (2008). A comparative study of the two concepts of annihilation in Islamic mysticism and Nirvana in Buddhism, Anjuman Name, No. 5

Maulvi Balkhi, Jalaluddin (2008). Kalyat Shams, corrected by Badiul Zaman Forozanfar, Tehran: Ketab Parse Publishing.

  Molavi Balkhi, Jalaluddin (1372). Kliat Shams Tabrizi, with an introduction and corrections by Mohammad Abbasi, Tehran: Tolo.

Molavi Balkhi, Jalaluddin (2008). Kliat Shams Tabrizi, corrected by Badiul Zaman Forozanfar, Tehran: Behnoud.

Mir Bagheri Fard, Seyyed Ali Asghar; Najafi, Zohra (2008). Examining Peirce's semiotic model in the mystical language of Rumi, Bostan Adab magazine of Shiraz University, first period, second issue, winter, serial 1/56.

Najafi, Zohra (2008). Analyzing Rumi's mystical language based on semiotics, PhD thesis, Isfahan University.

Warner, Rex (2015). Encyclopaedia of Asatir Jahan, translated by Abulqasem Esmailpour, first edition, Tehran: Hirmand.

Yahaghi, Mohammad Jaafar (2014). The culture of myths and stories in Persian literature, fifth chapter, Tehran: Contemporary culture.