بررسی « توبه » در مثنوی مولانا

الموضوعات :

حسن حیدریان ¹

1 - دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی و دبیر آموزش و پرورش ناحیه‌ی 2 سنندج

تاريخ الإرسال : 12 الخميس , ذو الحجة, 1431 تاريخ التأكيد : 16 السبت , ربيع الأول, 1432 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , جمادى الثانية, 1432

الکلمات المفتاحية: عرفان, تصوّف, مولانا, توبه, سالک, mysticism, Sufism, Repentance, Molana, Mystic seeker,

ملخص المقالة :

مقامات و احوال طریقت از آغاز پیدایش تصوّف، بنا بر شیوه ی سلوک فرقه های گوناگون صوفیّه تقسیم بندی هایی دارد که گاه هم از جهت تعداد و هم از جهت تقدّم و تأخر با هم اختلاف هایی دارند. امّا تقریباً تمامی فرقه ها، توبه را اساس و اوّلین مرحله ی سلوک به شمار آورده اند. مثنوی مولانا نیز از ابتدا که با نی نامه آغاز می شود، تا انتها که با حکایت ناتمام دژ هوش ربا سرانجام می پذیرد، قصّه ی جدایی ها و دوری از نیستان و برانگیختن انسان- انسان اسیر در چنبره ی نفس امّاره و حبسگاه خاک - در طلب اصل خویش است و سیر استکمالی انسان بدون توبه در ابتدای سلوک میسر نیست. بنابراین مولانا در جای جای مثنوی بنده را به توبه تشویق و تحریک می کند. این مقاله کوششی است در بررسی موضوع توبه از نگاه مولانا که پس از مقدّمه و نظر تعدادی از مشایخ صوفیّه در این مورد، دیدگاه خاصّ مولانا را در ارتباط با این مقوله پی گیری می‌کند. منابع مورد استفاده در این پژوهش در درجه ی نخست آثار مولانا به ویژه مثنوی و سپس امّهات آثار عرفانی مرتبط با این موضوع است. نوع روش پژوهش در این مقاله عمدتاً تجزیه و تحلیل عقلانی و به صورت کتابخانه ای است. نتیجه ای که از این پژوهش به دست آمده آن است که: چون مولانا مثنوی را در حالت شور و سماع و مستی می سروده نکات عرفانی، به صورت پراکنده در خلال حکایت های آن بیان شده است و برای دریافت دیدگاه مولانا در خصوص هر کدام از آنها ناگزیر باید شش دفترِ مثنوی را با دقّت هر چه تمام تر جُست و جُو کرد. این پژوهش تلاشی برای تدوین دیدگاه مولانا در زمینه ی توبه به گونه ای منظّم و منطقی است. با این هدف که پژوهندگان نکات عرفانی مثنوی برای بررسی این مقوله، نیازی به مطالعه ی تمام مثنوی نداشته باشند.

المصادر:

        1-        قرآن کریم، (1374)،ترجمه­­ی بهاء الدّین خرمشاهی، تهران، انتشارات نیلوفر و جامی.

        2-        جام نامقی( ژنده پیل) ، احمد (1350 )، اُنْس التائبین وصراط الله المبین، تصحیح و توضیح: علی فاضل، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.

    3-    حافظ، خواجه شمس الدّین محمّد، (1320)، دیوان حافظ شیرازی، به اهتمام: محمّد قزوینی و قاسم غنی، چاپ اوّل، تهران، کتابفروشی زوّار.

        4-        دهخدا ،علی اکبر، (1377)، لغت نامه،چاپ دوم از دوره ی جدید، تهران ، مؤسّسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

        5-        زرّین کوب، عبدالحسین، (1373)، سرّ نَی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات علمی.

        6-        سجّادی، سیّد جعفر،(1375)، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ سوم، تهران، کتابخانه طهوری.

        7-        شجیعی، پوران،(1373)، جهان بینی عطّار، چاپ اوّل، تهران، نشر ویرایش.

        8-        عبّادی، قطب الدّین، (1347)، التصفیه فی احوال المتصوفه، تصحیح: غامحسین یوسفی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.

        9-        عطّارنیشابوری، فریدالدّین، (1374)، تذکرة الاولیاء ، تصحیح: محمّد استعلامی، چاپ هشتم، تهران، انتشارات زوّار.

      10-      غزّالی،امام محمّد، (1361)،کیمیای سعادت، تصحیح: احمد آرام، تهران ،کتابخانه مرکزی .

   11-   فروزانفر، بدیع الزّمان، (1376)، احادیث و قصص مثنوی،ترجمه و تنظیم مجدّد: حسین داوودی،چاپ اوّل، تهران، مؤسّسه انتشارات امیر کبیر.