رابطه‌ی انسان با خدا بر پایه‌ی اندیشه‌ی خداگونه‌پنداری انسان در آثار عطّار نیشابوری
الموضوعات :
1 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه
2 - دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی
الکلمات المفتاحية: انسان کامل, خدا, انسان, عرفان, فنا, عطّار نیشابوری, خداگونه‌پنداری,
ملخص المقالة :
مسئله ی انسان و خدا و رابطه ی متقابل آن ها با هم، یکی از موضوعات بسیار بنیادی در تاریخ تفکّر بشر به ویژه حوزه ی عرفان اسلامی است. دیدگاه عرفا در باره‌ی تشبّه انسان به خالق خویش، ریشه‌ی توراتی دارد و از آن‌جا به ذهن و زبان عرفا راه یافته و به صورت حدیث موضوعه در آثار و کلام برخی مشایخ این قوم به کار رفته است. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی رابطه ی انسان با خدا بر پایه ی تفکّر خداگونه پنداری انسان در آثار عطّار نیشابوری می پردازد. منظور از خداگونه پنداری در عرفان، نوع تلقّی عرفا از انسان کامل است که دارای ویژگی‌های قدسی و فرابشری می‌باشد. بر اساس این پژوهش، رابطه ی انسان باخدا، رابطه ای عاشقانه و سرشار از محبّت است. از میان انواع ارتباط، مناجات از بیش‌ترین بسامد و ارتباط دوسویه از کم ترین بسامد برخوردار است. انسان های خداگونه دارای ویژگی هایی خاص از جمله کرامات و قدرت انجام اعمال خارق العاده هستند. جهان بینی عطّار، وحدت وجودی و روش او در رسیدن به تعالی و کمال، بر اساس توجّه به درون و درون گرایی است. سالک با ریاضت، گوهر جان خویش را کشف می کند و خدا را در آن می یابد و بدین صورت به فنا و خداگونگی می رسد.
1- قرآن کریم
2- کتاب مقدّس (عهد عتیق)
3- آشتیانی، جلال الدّین، (1386) ، ایده آل بشر: تجزیه و تحلیل افکار (عرفان)، چاپ سوم، تهران: سهامی انتشار.
4- احمدی، بابک، (1379)، چهار گزارش از تذکرة الاولیاء عطّار، چاپ دوم، تهران: مرکز.
5- انزابی نژاد، رضا و بهجت السّادات حجازی، (1384)، «اصل سنخیت در عرفان و همانند سازی در روانشناسی (با گذری در اندیشه‌های عطّار و مولوی)»، نشریه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، صص54 ـ 35.
6- انزابی نژاد، رضا، (1383)، برگزیده‌ی مرصاد العباد، چ3 ، تهران: سمت.
7- ایزوتسو، توشیهیکو، (1381)، خدا و انسان در قرآن: معنی شناسی جهان بینی قرآن، ترجمه احمد آرام، چاپ پنجم، تهران: سهامی انتشار.
8- بهار، مهرداد، (1386)، جُستاری در فرهنگ ایران، چاپ دوم، تهران: اسطوره.
9- پورنامداریان، تقی، (1386)، دیدار با سیمرغ : شعر و عرفان و اندیشه‌های عطّار، چاپ چهارم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
10- حجازی، بهجت السّادات، (1383)، انسان کامل در نگاه عطّار، چاپ اوّل، مشهد: دیوار.
11- حکیمی، محمود، (1385)، در مدرسه‌ی پیر نیشابور: نگرشی بر زندگی، آثار و اندیشه‌های فریدالدّین عطّار نیشابوری، چاپ سوم، تهران: قلم.
12- رحیم پور، فروغ، (1384)، «رابطه خدا وانسان از دیدگاه حضرت امام خمینی(ره) و کی یر کگارد»، مجلّه مقالات و بررسی‌ها، دانشگاه تهران، دوره 77، صص168 ـ 141.
13- رحیمیان، سعید، (1376)، تجلّی و ظهور در عرفان نظری، چاپ اوّل، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیّه قم.
14- رزمجو، حسین، (1375)، انسان آرمانی و کامل در ادبیّات حماسی و عرفانی فارسی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
15- رضازاده (نوشین)، غلامحسین، (1381)، لطایف حکمت و عرفان در روابط خدا و انسان، چاپ اوّل، تهران: الزّهرا (مؤسّسه‌ی چاپ و نشر علّامه طباطبایی)
16- زمانی، کریم، (1372) ، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتراوّل، چ1، تهران: انتشارات اطّلاعات.
17- زمانی، کریم، (1375) ، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر چهارم، چ1، تهران: انتشارات اطّلاعات.
18- سراجی، علی رضا، (1380)، «رابطه‌ی خدا و انسان در آثار عطّار نیشابوری»، نامه پارسی، شماره سه، صص70 ـ 58.
19- شجیعی، پوران، (1373)، جهان بینی عطّار، چاپ اوّل، تهران: مؤسّسه نشر و ویرایش.
20- صارمی، سهیلا، (1373)، مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطّار، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
21- عاطفه پور، لیلا، (1382)، انسان کامل در مثنوی‌های عطّار، پایان نامه کارشناسی ارشد ادبیّات فارسی، به راهنمایی تقی پورنامداریان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
22- عبدالحکیم، خلیفه، (1383)، عرفان مولوی، ترجمه احمد محمّدی و احمد میرعلایی، چاپ پنجم، تهران: علمی فرهنگی.
23- عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1386)، اسرارنامه، مقدّمه و تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران: سخن.
24- عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1386)، تذکرة الاولیاء ، تصحیح محمّد استعلامی، چاپ هفدهم، تهران: زوّار.
25- عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1386)، دیوان عطّار، تصحیح تقی تفضّلی، چاپ دوازدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
26- عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1386)، مصیبت‌نامه، مقدّمه و تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: سخن.
27- عطّار نیشابوری، فرید الدّین، (1386)، دیوان عطّار، تصحیح تقی تفضّلی، چاپ دوازدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
28- عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1387)، الهی‌نامه، مقدّمه و تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ اوّل، تهران: سخن.
29- عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1387)، منطق‌الطّیر، مقدّمه و تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
30- فاضلی، مهبود، (1375)، سیمای پیر در آثار عطّار نیشابوری، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمّد خوانساری، دانشگاه تربیت مدرّس.
31- فروزانفر، بدیع الزّمان، (1353)، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری، چاپ دوم، تهران: کتاب فروشی دهخدا.
32- فریزر، جرج جیمز، (1387)، شاخه‌ی زرّین، ترجمه کاظم فیروزوند، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
33- فون دانیکن، اریک، (1386)، در جستجوی خدایان باستان، ترجمه مهرداد شاهین، چاپ اوّل، تهران: نگارستان کتاب.
34- کاشفی، محمّدرضا، (1385)، «تجسیم از دیدگاه ابن میمون و علّامه طباطبایی»، هفت آسمان، شماره دو، صص209 ـ 185.
35- کویاجی، جهانگیرکورجی، (1383)، بنیادهای اسطوره و حماسه‌ی ایران، ترجمه جلیل دوست خواه، چاپ دوم، تهران: آگاه.
36- لاندمان، (135۰)، انسان شناسی فلسفی، ترجمه رامپور صدر نبوی، مشهد: طوس.
37- محمّدی، احمد، (1368)، بررسی اندیشه عرفانی عطّار، چاپ اوّل، تهران: ادیب.
38- مصطفوی نیا، مهدیه سادات، (1381)، گفتگوی انسان با خدا ـ خدا با انسان در الهی نامه، منطق الطّیر و مصیبت نامه عطّار نیشابوری، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر طبیبیان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
39- ملایری، احمد،(1374)، «اندیشه عرفانی عطّار»، سایه در خورشید(مجموعه مقالات کنگره جهانی عطّار نیشابوری)، 2 جلد، چاپ اوّل، نیشابور: انتشارات آیات، صص478 ـ452.
40- مولوی، جلال الدّین محمّد بلخی، (1348)، فیه ما فیه، با تصحیح و حواشی بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران: امیر کبیر.
41- نسفی، عزیزالدّین، (1362)، مجموعه رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل، تصحیح و مقدّمه فرانسوی ماریژان موله، چاپ اوّل، تهران: طهوری.
