نگاهی به اندیشه‌های فلسفی - کلامی غزّالی
الموضوعات :
هادی رضوان
1
(عضو هیأت علمی دانشگاه کردستان)
الکلمات المفتاحية: شناخت, کلام, غزالی, فلسفه, نقد,
ملخص المقالة :
مراحل مختلف زندگی غزالی با تحولات فکری او ارتباط مستقیم دارد. کناره‌گیری از تدریس و پشت کردن به مال و جاه و شهرت، و روی آوردن به زهد و تصوف، رویکرد فکری و فلسفی او را مشخص ساخت. او پس از سفری طولانی که به اعتکاف و عزلت گذشت، به نقد مذاهب کلامی و فلسفه‌های رایج زمان خویش پرداخت. غزالی در تاریخ فلسفه و کلام اسلامی شخصیتی منحصر به فرد است؛ مکتب و روش او در میان همتایانش خاص خود اوست. او بر خلاف متکلمان و فلاسفه معاصر خود و یا پیش از زمان خود تنها به نقد برخی از مسائل فلسفی و کلامی بسنده نکرد؛ بلکه بنای جدیدی از فلسفه و کلام به پا کرد که با تردید و شک در شیوه ها و عقاید آغاز می گردد و به مذهبی تکامل یافته در اخلاق، فلسفه و کلام منتهی می شود. به قول ارنست رنان، غزالی تنها فیلسوف مسلمان است که در تفکر فلسفی شیوه‌ای خاص برای خود برگزید. غزالی در روش ها و آرای فلسفی کلامی از معاصران خود پیشی گرفت و نظریه های جدیدی ابتکار نمود که قرن ها پس از او فیلسوفان متأخر در عصر روشنگری اروپا آن را تکرار کردند. از جمله این مسائل می توان به شک در حسیات و مسأله سببیت اشاره کرد. نویسنده این مقاله می کوشد تا با استفاده از مهمترین و تأثیرگذارترین آثار غزالی سیر تحول افکار فلسفی – کلامی این اندیشمند بزرگ جهان اسلام را مورد مطالعه قرار دهد وبا رعایت ترتیب زمانی زندگی و تألیفات او به اندیشه های نهایی او در مورد فلسفه وکلام دست یابد.
_||_
1- ابراهیمی دینانی، غلامحسین( 1383)،ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، انتشارات طرح نو، تهران.
2- ابن رشد، ابو الولید محمد بن احمد بن محمد(2001م)، تهافت التهافت، قدم له و علق حواشیه الدکتور صلاح الدین الهواری، المکتبه العصریه، بیروت.
3- ابن سینا، شیخ الرئیس( 1364)، ترجمه رسالة اضحویه، همراه با رساله ای در معرفت آخرت از ابو حامد محمد غزالی، با تصحیح و مقدمه و تعلیقات حسین خدیوجم، انتشارات اطلاعات، تهران.
4- ابن عساکر(1416هـ)، تبیین کذب المفتری فیما بین نسب الی الامام ابی الحسن الأشعری، تحقیق الدکتور محمد حجازی السقا، دارالجیل، بیروت.
5- ابو زید، نصر حامد(2000م)، الخطاب و التأویل، ط1، المرکز الثقافی العربی العربی، بیروت.
6- اذکایی، پریز(1381)، ما تیکان عین القضات همدانی، نشر مادستان، همدان.
7- البوطی، محمد سعید رمضان(2001م)، شخصیات استو قفتنی دار الفکر، دمشق.
8- الخطیب، عبدالکریم(بی تا)، القضاء والقدر بین الفلسفه والدین، دارالمعرفه، بیروت.
9- دنیا، سلیمان(1965)، الحقیقه فی نظر الغزالی، دارالمعارف، مصر.
10- الزعبی، أنور(2000م)، مسأله المعرفه ومنهج البحث عند الغزالی، دارالفکر،دمشق.
11- زیدان، محمود(1989)، نظریه المعرفه عند مفکری الاسلام و فلاسفه الغرب المعاصرین، دارالنهضه العربیه، بیروت.
12- الزین، سمیح عاطف(1988م)، الامام الغزالی، الشرکه العالمیه للکتاب، بیروت.
13- السبکی، تاج الدین(بی تا)، طبقات الشافعیه الکبری، دار احیاء الکتب العربی، بیروت.
14- شیرازی، صدرالدین محمد(1382هـ)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، با حواشی حاج ملا هادی سبزواری ، مقدمه تصحیح و تعلیق استاد سید جلال الدین آشتیانی، بوستان کتاب، قم.
15- الغزالی، ابو حامد(بی تا)، احیاء العلوم الدین، دارالمعرفه، بیروت.
16- الغزالی، ابو حامد(بی تا)، مجموعه رسائل الامام الغزالی، دارالکتب العلمیه، بیروت.
17- الغزالی، ابو حامد(1924م)، فرائد اللآلی من رسائل الغزالی، مطبعه السعاده، مصر.
18- الغزالی، ابو حامد(1962م)، الاقتصاد فی الاعتقاد، عارضه باصوله و علق حواشیه و قدم له الدکتور ابراهیم آکاه چوبوقچی والدکتور حسین آتای، مکتبه نور، آنکارا.
19- الغزالی، ابو حامد(1985م)، الجام العوام عن علم الکلام، تصحیح و تعلیق و تقدیم: محمد المعتصم بالله البغدادی، دارالکتاب العربی، بیروت.
20- الغزالی، ابو حامد(1364)، رساله ای در معرفت آخرت، ضمیمه رساله اضحویه ابن سینا، انتشارات اطلاعات.
21- الغزالی، ابو حامد(1994م)، تهافت الفلاسفه، قدم له و علق علیه و شرحه الدکتور علی بو ملحم، دار و مکتبه الهلال، بیروت.
22- الغزالی، ابو حامد(2001م)، تهافت الفلاسفه قدم له و علق حواشیه الدکتور صلاح الدین الهواری، المکتبه العصریه، بیروت.
23- فخری، ماجد(1372)، سیر فلسفه در جهان اسلام، ترجمه فارسی زیر نظر نصر الله پور جوادی، مرکز دانشگاهی، تهران.
24- لاهوری، محمد اقبال(1380)، سیر فلسفه در ایران، ترجمه امیر حسین آریان پور، موسسه انتشارات نگاه، تهران.
25- موسی، جلال محمد(1982م)، نشأه الأشعریه و تطورها، دارالکتاب اللبنانی، بیروت.
26- نصری، عبدالله(1379)، حدیث اندیشه گفتگوهایی در باب تاریخ فلسفه اسلامی، انتشارات سروش، تهران.
27- همایی، جلال الدین(بی تا)، غزالی نامه، کتاب فروشی فروغی، تهران.
