بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی عصر صفوی در اشعار کلیم همدانی
الموضوعات :
رضا برزویی
1
(عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج)
ناصرالدین شاه حسینی
2
(استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران)
مظاهر مصفا
3
(استاد دانشگاه تهران)
الکلمات المفتاحية: Safavid, صفویان, کلیم همدانی, ریاکاری دینی, جلای وطن, هند دوستی, Kalim-e Hamedani,
ملخص المقالة :
هدف از انجام این مقاله، معرفی تحولاتِ اجتماعی و رویدادهای اساسی ایجاد شده در جامعه ی ایران، پس از به قدرت رسیدن صفویان از دیدگاه یکی از سخنوران نامی این عصر به نام کلیم همدانی است که با بررسی اشعار او می توان دریافت که شئون مختلفی از زندگی ایرانیان، از جمله فرهنگ، ادب، هنر و بسیاری دیگر از اصول و نگرش های ارزشی دیرینه و رایج در این سرزمین، دگرگون شده و در بسیاری از موارد به ضدّ ارزش بدل گشته اند. هدف ثانی آن است که با بررسی اشعار این شاعر و دنبال کردن مسائل اجتماعی در شعر او، در یابیم که کلیم در روزگارِ رواج سخن فروشی، قصد اندوختن ثروت و دریافت صلات بی کران داشته و از زمره ی شاعرانی است که بر پایه ی اغراق و غلّو، گوهری درّ لفظ دری را نثار بی ادراکان خالی از معرفتی کرده که خواهان ستایش خود یا دیگران بوده اند؟ یا برای رنج ها و دردهای مشترک انسانی اهمیت قائل بوده و دیده بر دیدار مصائب و آلام همنوعانش نبسته است؟ و اینکه آیا او رسالت شاعری خود را در بیان حقایق اجتماعی ادا کرده است؟ که در خواهیم یافت؛ جامعه ی انسانی و دردهای مشترک بشری از دید و نگاه تیز بینانه ی او پنهان نمانده و به طُرق مختلفی از آنها سخن گفته است و در این نوشتار برآنیم تا با جستار در اشعار وی که ملقب به خلاق المعانی ثانی است، شرایط اجتماعی خاص عصر صفوی را معرفی نماییم. بعد از این بررسی خواهیم دید که تشنج، ریا، تحقیر شریفان، بی اعتباری سخنوری، جلای وطن و مهاجرت به هندوستان، شش شیوه و شکل از اوضاع و احوال اجتماعی عصر صفوی است که در اشعار وی بازتاب دارد.
1- آغاجاری، سیدهاشم،(1389)، مقدمهای مناسبات دین و دولت در ایران عهد صفوی، طرح نو .
2- استرآبادی، سید حسن بن مرتضی حسین، (1364)، تاریخ سلطانی(از شیخ صفی تا شاه صفی)، به اهتمام احسان اشراقی، علمی.
3- افوشتهای نطنزی، محمود بن هدایت الله، (1350)، نقاوهالآثار فی ذکر الاخبار، به اهتمام احسان اشراقی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
4- امیری فیروزکوهی، کریم، (1371)، مقاله دنیای صائب، به نقل از کتاب صائب و سبک هندی در گستره تحقیقات ادبی، به کوشش محمدرسول دریاگشت، قطره.
5- انوشه، حسن، (1386)، دانشنامه ادب فارسی، جلد چهارم، بخش سوم شامل ادب فارسی در شبه قاره، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
6- براون، ادوارد، (1366)، تاریخ ادبیات ایران، جلد چهارم از آغاز عهد صفویه تا عصر حاضر، ترجمه رشید یاسمی، مروارید.
7- ترکمان، اسکندر بیک، (1350)، تاریخ عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، امیرکبیر.
8- ثواقب، جهانبخش، (1380)، تاریخ نگاری عصر صفویه، نوید.
9- جوینی، علاءالدین عطاملک، تاریخ جهانگشا، (1329هـ.ق،1911میلادی)، تصحیح محمد عبدالوهاب قزوینی، چاپ مطبعهی بریل هلند.
10- حافظ، دیوان، (1362)، تصحیح پرویز ناتل خانلری، خوارزمی.
11- خواجگی اصفهانی، محمد معصوم، (1368)، خلاصهالسیر، زیر نظر ایرج افشار، علمی.
12- دلاواله، پیترو، (1348)، سفرنامه، ترجمه و شرح و حواشی شجاعالدین شفا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
13- ریاحی، محمدامین، (1371)، مقاله صائب تبریزی شاعر زمانهی خویش، به نقل از کتاب صائب و سبک هندی در گسترهی تحقیقات ادبی، به کوشش محمدرسول دریاگشت، قطره.
14- زرینکوب، عبدالحسین، (1371)، سیری در شعر فارسی، علمی.
15- سعدی، کلیّات، (1377)، با مقدمه و تصحیح محمدعلی فروغی، طلوع.
16- صائب تبریزی، (1383)، دیوان، به کوشش محمد قهرمان، علمی و فرهنگی.
17- صفا، ذبیحالله، (1373)، تاریخ ادبیات در ایران، فردوس.
18- قمی، قاضی احمد، (1359 و 1363)، خلاصهالتواریخ، 2جلد، تصحیح احسان اشراقی، دانشگاه تهران.
19- کلیم همدانی، (1369)، دیوان، تصحیح و تعلیقات محمد قهرمان، آستان قدس رضوی.
20- کلیم کاشانی، (1387)، دیوان، تصحیح و مقدمه حسین پرتو بیضایی، سنایی.
21- منجم، ملاجلال، (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، به کوشش سیف الله وحیدنیا، وحید.
22- موتمن، زینالعابدین، (1355)، تحول شعر فارسی، طهوری.
23- نصرآبادی، محمدطاهر، (1378)، تذکره نصرآبادی، تصحیح و تعلیقات محسن ناجی نصرآبادی، اساطیر.
24- نوایی، عبدالحسین، (1347)، اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی(شاه طهماسب صفوی) ، بنیاد فرهنگ ایران.
25- وحیدا، فریدون، (1387)، جامعهشناسی در ادبیات، سمت.
_||_