فعل بسیط و مرکب در زبان فارسی معاصر: چالش‌ها و راهکارها

الموضوعات :

فردین حسین پناهی ¹

1 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

تاريخ الإرسال : 14 الأربعاء , محرم, 1442 تاريخ التأكيد : 23 الأربعاء , رمضان, 1442 تاريخ الإصدار : 16 الخميس , صفر, 1443

الکلمات المفتاحية: زبان فارسی معاصر, فعل بسیط, اشتقاق, فعل مرکب, ترکیب,

ملخص المقالة :

اشتقاق و ترکیب دو فرآیند اصلی واژه‌سازی در زبان فارسی است. از آن جا که فعل مهم‌ترین عنصر در دستگاه واژگانی و نحوی زبان است، زایا بودن زبان در ساخت فعل‌های متنوّع و متعدّد اهمیت فراوانی دارد، طوری‌که این فعل‌ها خود، زایا باشند و بتوان واژه‌های دیگری از آن‌ها مشتق کرد. این مهم، از طریق فرآیند اشتقاق صورت می‌گیرد و فعل‌های بسیط مهم‌ترین عناصری هستند که زبان فارسی از طریق آن‌ها می‌تواند به امر اشتقاق بپردازد. نگاهی به وضعیت کاربرد فعل‌ها در زبان فارسی امروز نشان می‌دهد که گرایش مفرطی به ساخت فعل‌های مرکب وجود دارد و تعداد فعل‌های بسیط بسیار کمتر از فعل‌های مرکب است و فعل‌های بسیطِ موجود نیز غالباً در حال تبدیل شدن به فعل‌های مرکب‌اند. ادامۀ این روند می‌تواند منجر به ضعف تدریجی و شاید توقف اشتقاق‌های فعلی در زبان فارسی شود. در این مقاله ضمن بررسی وضعیت فعل‌های بسیط و مرکب در زبان فارسی معاصر، و نقد و بررسی دیدگاه‌های مطرح در این حوزه، راهکارهایی برای اصلاح وضعیت موجود بررسی می‌شود. بر این اساس، در مواردی می‌توان با به‌کارگیری و تقویت ساخت‌های زیرمجموعۀ فعل بسیط یا مرتبط با آن، قابلیت‌های اشتقاق فعلی در زبان فارسی را احیا کرد. تقویت ظرفیت ساخت فعل‌های تبدیلی، استفاده از فعل‌های سببی و استفاده از فعل‌های پیشوندی از مهم‌ترین راهکارهایی است که برای این منظور می‌توان در پیش گرفت.

المصادر:

منابع

1. ابوالقاسمی، محسن (1375)، دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سمت.


2. البرزی ورکی، پرویز (1377)، «نقدی بر مقاله «فعل مرکب در زبان فارسی» از دکتر محمّد دبیرمقدم»، مجله زبان و ادب، شماره مسلسل 5، صص 69ـ89


3. باطنی، محمّد رضا (1371)، پیرامون زبان و زبان‌شناسی (مجموعه مقالات)، تهران: فرهنگ معاصر.


4. ___________ (1382)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: امیرکبیر.


5. پیسیکوف، لازار (1350)، «سخنی چند راجع به مناسبات کلمه‌سازی اسم و فعل در زبان فارسی»، مجله سخن، دوره بیستم، شماره 12، صص 1105ـ1112


6. حسابی، محمود (1366)، «توانایی زبان فارسی»، کیهان فرهنگی، شماره 43، صص 50ـ51


7. خانلری، پرویز (1369)، تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر نو.


8. ________ (1372)، دستور تاریخی زبان فارسی، به‌کوشش عفّت مستشارنیا، تهران: توس.


9. دبیر مقدم، محمّد (1376)، «فعل مرکب در زبان فارسی»، مجله زبان‌شناسی، سال دوازدهم، شماره 1و2، صص 2ـ46


10. راستارگویوا، و. س. (1347)، دستور زبان فارسی میانه، ترجمه ولی الله شادان، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


11. رجب‌زاده، هاشم (1381)، «وام‌واژه‌ها در زبان ژاپنی»، نامه فرهنگستان، دوره پنجم، شماره سوم، صص 27ـ53


12. رضایی باغ‌بیدی، حسن (1377)، «واژه‌گزینی در عصر ساسانی و تأثیر آن در فارسی دری»، نامه فرهنگستان، سال چهارم، شماره سوم، صص 145ـ158


13. سمیعی گیلانی، احمد (1379)، «ترکیب و اشتقاق دو راه اصلی واژه‌سازی»، مجله نشر دانش، سال هفدهم، شماره 3، صص 13ـ16


14. شقاقی، ویدا (1386)، «انضمام در زبان فارسی»، نامه فرهنگستان، ویژه‌نامه دستور، شماره 3، صص 3ـ39


15. صادقی، علی اشرف (الف) (1370)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(1)»، مجله نشر دانش، شماره 64، صص 12ـ18


16. ــــــــــــــــ (ب) (1370)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(2)»، مجله نشر دانش، شماره 65، صص 6ـ12


17. ــــــــــــــــ (ج) (1370)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(3)»، مجله نشر دانش، شماره 67، صص 28ـ33.


18. ــــــــــــــــ (الف) (1371)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(4)»، مجله نشر دانش، شماره 69، صص 21ـ25.


19. ــــــــــــــــ (ب) (1371)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(5)»، مجله نشر دانش، شماره 70، صص 39ـ45.


20. ــــــــــــــــ (ج) (1371)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(6)»، مجله نشر دانش، شماره 71، صص 15ـ19.


21. ــــــــــــــــ (د) (1371)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(7)»، مجله نشر دانش، شماره 72، صص 19ـ23.


22. ــــــــــــــــ (هـ) (1371)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(8)»، مجله نشر دانش، شماره 74، صص 22ـ29.


23. ــــــــــــــــ (الف) (1372)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(9)»، مجله نشر دانش، شماره 75، صص 9ـ15.


24. ــــــــــــــــ (ب) (1372)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(10)»، مجله نشر دانش، شماره 76، صص 15ـ23.


25. ــــــــــــــــ (ج) (1372)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(11)»، مجله نشر دانش، شماره 77، صص 21ـ25.


26. ــــــــــــــــ (د) (1372)، «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(12)»، مجله نشر دانش، شماره 79و80، صص 12ـ15.


27. ـــــــــــــــــــــــ (1380)، مسائل تاریخی زبان فارسی (مجموعه مقالات)، تهران: سخن.


28. طباطبایی، سید علاءالدین (1381)، «فعل بسیط و مرکب در زبان فارسی»، مجله نشر دانش، سال نوزدهم، شماره 2، صص 20ـ24


29. ــــــــــــــــ (1383)، «حذف همکرد در واژه‌های مرکب فعلی»، نامه فرهنگستان، ویژه‌نامه دستور، شماره 4، صص 59ـ63


30. ــــــــــــــــ (1384)، «فعل مرکب در زبان فارسی»، نامه فرهنگستان، شماره 26، صص 26ـ34


31. طبیب‌زاده، امید (1385)، ظرفیت فعل و ساخت‌های بنیادین جمله در فارسی امروز: پژوهشی بر اساس نظریه دستور وابستگی، تهران: مرکز.


32. فرامرزنامه (مؤلف ناشناس) (1382)، تصحیح مجید سرمدی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.


33. گلفام، ارسلان و اردشیر ملکی مقدم و فائقه ابراهیم پورنیک (1397)، «محدودیت‌های ناظر بر زایایی فعل‌های برگرفته از اسم و صفت در فارسی معیار»، فصلنامۀ مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، شماره 20، صص 109-132.


34. متینی، جلال (1347)، «فعل مرکب به‌جای فعل بسیط»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 16، صص 410ـ421


35. محقّق، مهدی (1377)، «واژه‌های فارسی در کتاب تقویم الادویة حُبَیش بن ابراهیم تفلیسی»، نامه فرهنگستان، سال چهارم، شماره سوم، صص 8 ـ 28


36. مشکوة‌الدینی، مهدی (1386)، دستور زبان فارسی: واژگان و پیوندهای ساختی، تهران: سمت.


37. مصاحب، غلامحسین (1381)، دایرةالمعارف فارسی، تهران: امیرکبیر.


38. وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی (1386)، دستور زبان فارسی (1)، تهران: سمت.


39. Crystal, David (2008), A Dictionary of Linguistics and Phonetics, sixth edition, Oxford: Blackwell Publishing Ltd.


40. Karimi Doostan, Gh (1997), Light Verb Constructions in Persian, D. Dissertation, Essex University, England.

References

1. 1. Abolqasmi, Mohsen (1375), Historical Grammar of the Persian Language, Tehran: Semit.


2. 2. Albarzi Varki, Parviz (1377), "Criticism on the article "Compound Verb in Persian Language" by Dr. Mohammad Debir Moghaddam", Zabanh and Edeb Magazine, serial number 5, pp. 89-69


3. 3. Batani, Mohammad Reza (1371), About Language and Linguistics (Collection of Articles), Tehran: Contemporary Culture.


4. 4. ___________ (1382), describing the grammatical structure of the Persian language, Tehran: Amirkabir.


5. 5. Pisikov, Lazar (1350), "A few words about the relationship between noun and verb word formation in Persian", Sokhn magazine, 20th edition, number 12, pp. 1105-1112


6. 6. Hasabi, Mahmoud (1366), "Persian Language Ability", Cultural Universe, No. 43, pp. 50-51


7. 7. Khanleri, Parviz (1369), History of Persian Language, Tehran: New Publication.


8. 8. ________ (1372), historical grammar of the Persian language, Behkosh Efat Mishtaranya, Tehran: Tos.


9. 9. Debir Moghadam, Mohammad (1376), "Compound Verb in Persian Language", Journal of Linguistics, Year 12, No. 1 and 2, pp. 46-2


10. 10. Rastargueva, V. s. (1347), Middle Persian Grammar, translated by Valiullah Shadan, Tehran: Farhang Iran Foundation.


11. 11. Rajabzadeh, Hashem (2008), "Loanwords in Japanese", Farhangistan Letter, fifth volume, third issue, pp. 53-27


12. 12. Rezaei Baghbidi, Hassan (1377), "Vocabulary selection in the Sasanian era and its effect on Dari Persian", Farhangistan Letter, fourth year, third issue, pp. 158-145


13. 13. Samii Gilani, Ahmad (1379), "combination and derivation of the two main ways of word formation", Nashr Danesh magazine, 17th year, number 3, pp. 16-13


14. 14. Shaghaghi, Vida (1386), "Integration in Persian Language", Farhangistan Letter, Special Order, No. 3, pp. 39-3


15. 15. Sadeghi, Ali Ashraf (A) (1370), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language(1), "Nashar Danesh" Magazine, No. 64, pp. 18-12


16. 16. (b) (1370), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language(2)", Neshar Danesh Magazine, No. 65, pp. 12-6


17. 17. (c) (2010), "Word formation methods and possibilities in contemporary Persian language(3)", Nasar Danesh magazine, No. 67, pp. 33-28.


18. 18. (A) (1371), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language(4)", Nash Danesh Magazine, No. 69, pp. 21-25.


19. 19. (b) (1371), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian (5)", Neshar Danesh Magazine, No. 70, pp. 45-39.


20. 20. (C) (1371), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language(6)", Neshar Danesh Magazine, No. 71, pp. 19-15.


21. 21. (D) (1371), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language(7)", Neshar Danesh Magazine, No. 72, pp. 23-19.


22. 22. (E) (1371), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language(8)", Neshar Danesh Magazine, No. 74, pp. 22-29.


23. 23. (A) (1372), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language (9)", Neshar Danesh Magazine, No. 75, pp. 15-9.


24. 24. (b) (1372), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language(10)", Neshar Danesh Magazine, No. 76, pp. 23-15.


25. 25. (C) (1372), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language(11)", Neshar Danesh Magazine, No. 77, pp. 25-21.


26. 26. (D) (1372), "Methods and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language(12)", Neshar Danesh Magazine, No. 79-80, pp. 15-12.


27. 27. (1380), historical issues of the Persian language (collection of articles), Tehran: Sokhn.


28. 28. Tabatabai, Seyyed Alauddin (2011), "Simple and Compound Verbs in Persian Language", Nash Danesh Magazine, 19th year, number 2, pp. 24-20


29. 29. (1383), "Elimination of conjunctions in present compound words", Farhangistan Letter, Special Order, No. 4, pp. 63-59


30. 30. (1384), "Compound Verb in Persian Language", Farhangistan Journal, No. 26, pp. 34-26


31. 31. Tabibzadeh, Omid (2006), verb capacity and basic sentence constructions in Persian today: a research based on the theory of dependency order, Tehran: Center.


32. 32. Faramaraznameh (unknown author) (1382), corrected by Majid Sarmadi, Tehran: Association of Cultural Heritage and Prominences.


33. 33. Golfam, Arslan and Ardeshir Maleki Moghadam and Faiqeh Ebrahim Purnik (2017), "Limitations regarding the generation of verbs derived from nouns and adjectives in standard Persian", Journal of the Studies of Western Languages and Dialects of Iran, No. 20, pp. 109-132.


34. 34. Metini, Jalal (1347), "compound verb instead of simple verb", Journal of Faculty of Literature and Human Sciences, Ferdowsi University of Mashhad, No. 16, pp. 410-421


35. 35. Moghaqq, Mahdi (1377), "Persian words in the book of al-Adawiyyah Hubish bin Ibrahim Tiflisi", Farhangistan Name, 4th year, 3rd issue, pp. 28-8


36. 36. Mashkowadini, Mehdi (2006), Persian Grammar: Vocabulary and Constructive Links, Tehran: Semit.


37. 37. Musaheb, Gholam Hossein (2011), Farsi Encyclopedia, Tehran: Amir Kabir.


38. 38. Vahidian Kamiyar, Taghi and Gholamreza Omrani (1386), Persian Grammar (1), Tehran: Semit.


39. 39. Crystal, David (2008), A Dictionary of Linguistics and Phonetics, sixth edition, Oxford: Blackwell Publishing Ltd.


40. Karimi Doostan, Gh (1997), Light Verb Constructions in Persian, Ph. D. Dissertation, Essex University, England.