تفاوتهای واژگانی زنان و مردان در رمان «درازنای شب» اثر جمال میرصادقی
الموضوعات :یدالله بهمنی 1 , فاطمه حاجتی 2
1 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
2 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید رجایی
الکلمات المفتاحية: زبان جنسیتی, تفاوتهای واژگانی, رمان درازنای شب, جمال میرصادقی.,
ملخص المقالة :
پژوهش در حوزۀ زبان و جنسیت از مطالعات نوین زبانشناسی اجتماعی است که در نتیجۀ تلاش فمینیست‌ها برای توازن جایگاه اجتماعی زنان و مردان صورت گرفت. پرداختن به این تفاوتها در رفتار کلامی زنان و مردان سبب آگاهی‌بخشی و در نهایت اعتلای فرهنگی جامعه در مسیر مطلوب روابط انسانی میشود. آثار مکتوب به ویژه رمان نیز علاوه بر قابلیت بررسی زبان و جنسیت به عنوان ویژگی فرهنگی نویسنده، می‌تواند در بازشناسی نگرش جنسیتی یک اجتماع در محدودۀ زمانی و مکانی خاصی مؤثر باشد و بر همین اساس تمایز زبان نویسنده و شخصیت‌ها را در مقاطع تاریخی و ابعاد فرهنگی، به‌عنوان واقعیت زندگی انسانی- اجتماعی بررسی نماید. پژوهش حاضر به ارزیابی عملکرد نویسندۀ رمان درازنای شب در به‌کارگیری زبان جنسیتی می-پردازد و به‌طور ویژه بر تفاوتهای واژگانی نظر دارد؛ دادههای زبانشناسان و پژوهشگران درمورد برخی از تفاوتهای مطرح واژگانی زنان و مردان، همچون کاربرد سوگندواژهها، رنگواژهها، دشواژهها، صفات و واژگان عاطفی، تعدیلگرها و تشدیدگرها جمع‌آوری گردید. سپس موارد مربوط به هر مؤلفه، از کل رمان استخراج و در نهایت با توجه به متغیرهای اجتماعی و بافت موقعیتی تجزیه و تحلیل شدند. نتیجۀ این بررسی حاکی از آن است که جمال میرصادقی صفات و واژگان عاطفی، تعدیلگرها و تشدیدگرها را مطابق با یافته‌های زبانشناسان بهکار برده است، در حالی که تنوع رنگواژهها از منظر زبانشناختی جنسیتی، ضعیف ارزیابی شد. علاوه بر آن، اختلاف آماری کم، اما معناداری نشان میدهد که نویسنده علیرغم نظر زبانشناسان، سوگندواژه-ها و دشواژههای بیشتری در زبان زنان بهکار گرفته است.
منابع
کتاب¬ها
ارهارت، اوته (1380) زنان خوب به آسمان می‌روند، زنان بد به همه‌جا، برگردان پدرام پورنگ، تهران: نسل نو اندیش.
فیشر، هلن (1398) جنس اول، برگردان نغمه صفاریان، تهران: نشر نو.
لیکاف، رابین تالمک (1400) زبان و جایگاه زن، برگردان مریم خدادادی و یاسر پوراسماعیل، تهران: نگاه.
محمدی اصل، عباس (1399) جنسیت و زبانشناسی اجتماعی، تهران: گل‌آذین.
میرعابدینی، حسن (1380) صدسال داستان‌نویسی ایران، جلد اول و دوم با تجدیدنظر کلی، تهران: چشمه.
مقالات
ارباب، سپیده. (1391). بررسی و طبقه‌بندی دشواژههای رایج فارسی در تداول عامه. نشریۀ پژوهشهای زبانشناسی تطبیقی. (4). 107-124.
کراچی، روح‌انگیز. (1394). چگونگی تأثیر جنسیت بر ادبیات. نشریۀ زن در فرهنگ و هنر. (2). 223-241.
محمودی بختیاری، بهروز، دهقانی، مریم. (1392). رابطۀ زبان و جنسیت در رمان معاصر فارسی: بررسی شش رمان. نشریۀ زن در فرهنگ و هنر. (4)، 543-556.
نجفی عرب، ملاحت، بهمنی مطلق، یدالله. (1394). کاربرد واژگان در رمان شازده احتجاب از منظر زبان و جنسیت. فصل¬نامه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 6 (20)، 121-132.
پایان¬نامه¬ها
جان نژاد، محسن (1380) زبان و جنسیت: پژوهش زبانشناختی اجتماعی؛ تفاوتهای زبانی میان گویشوران مرد و زن ایرانی در تعامل مکالمه‌ای. پایان‌نامۀ دکتری. دانشگاه تهران.
فارسیان، محمدرضا (1378) جنسیت در واژگان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
منابع لاتین
De haan, D. N. (1979). Speech differences between women and men: on the wrong track? Language in Society, 8(1), 33-50.
Shitemi, N. L. (2009). Language and gender. A lecture to be given to IUPUI Fulbright-hays group projects abroad program July 5th-August 6th 2009 At Moi University Campuses.
McMillan, J. R. Clifton, A. K. McGrath, D. & Gale, W. S. (1977). Women's language: Uncertainty or interpersonal sensitivity and emotionality? Sex roles, 3(6), 545-559.
Wahyuningsih, S. (2018). Men and women differences in using language: A case study of students at STAIN Kudus. EduLite: Journal of English Education, Literature and Culture, 3(1), 79-90.
References
Books
Earhart, Ute (1380) Good women go to heaven, bad women everywhere, Translated by Pedram Pourang, Tehran: Nasle jadide mtefakeran.
Fisher, Helen (2018) first gender, Translation of the song of Safarian, Tehran: Enteshare jadid.
Lekoff, Robin Talmac (1400) Language and position of women, Translated by Maryam Khodadadi and Yaser Pourasmail, Tehran: Negah.
Mohammadi Asl, Abbas (2019) Gender and sociolinguistics, Tehran: Golazin.
Mirsadeghi, Jamal (1349) long night First Edition, Tehran: Ketab Zaman.
Mirsadeghi (Zolgadr), Maimant (2014) Contemporary Persian novels, Tehran: Niloofar.
Mir Abdini, Hassan (1380) One hundred years of Iran's story writing. The first and second volume with general revision, Tehran: Cheshme
Articles
Master, Sepideh. (2011). Review and classification of common Persian slang words in public circulation. Journal of Comparative Linguistics Research( 4), 107-124.
Karachi, soulful. (2014). How gender affects literature. Women in culture and art magazine, (2),223-241.
Mahmoudi Bakhtiari, Behrouz , Dehghani, Maryam. (2012). The relationship between language and gender in the contemporary Persian novel: a review of six novels. Women in culture and art magazine. (4), 543-556.
Najafi Arab, Malahat, Bahmani Motlaq, Yadullah. (2014). The use of vocabulary in the novel Prince of Ehtijab from the perspective of language and gender. Chapter of Tafsir and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 6 (20), 121-132.
Theses
Jannejad, Mohsen (1380) Language and gender: sociolinguistic research; Linguistic differences between Iranian male and female speakers in conversational interaction. PhD thesis. University of Tehran.
Farsian, Mohammadreza (1378) Gender in vocabulary. Master's thesis. University of Tehran.
Latin References
De, Hanna. (1979). Speech differences between women and men: on the wrong track? Language in Society, 8(1), 33-50.
Shitemi, N. L. (2009). Language and gender. A lecture to be given to IUPUI Fulbright-hays group projects abroad program July 5th-August 6th 2009 At Moi University Campuses.
McMillan, J. R. Clifton, A. K. McGrath, D. & Gale, W. S. (1977). Women's language: Uncertainty or interpersonal sensitivity and emotionality? Sex roles, 3(6), 545-559.
Wahyuningsih, S. (2018). Men and women differences in using language: A case study of students at STAIN Kudus. EduLite: Journal of English Education, Literature and Culture, 3(1), 79-90.
72
فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی - دانشکده علوم انسانی |
دانشگاه آزاد اسلامي واحد سنندج –سال شانزدهم / شماره60/ پاییز1403
Lexical differences between men and women
in the novel "Deraznaye shab" by Jamal Mirsadeghi
Yadullah Bahmani (author in charge)1
Member of the Faculty of Persian Language and Literature Department of Tarbiat University, Shahid Rajaei
Fatima Hajti2
Master of Persian Language and Literature, Shahid Rajaei University
Recived:17/10/1402 Accept:23/2/1403
Abstract
Research in the field of language and gender is one of the new studies in social linguistics that was conducted as a result of feminists' efforts to balance the social status of men and women; Linguists and researchers in the field of speech differences between men and women have provided statistics that are relatively stable in various fields. Addressing these differences in the verbal behavior of men and women leads to awareness and ultimately the cultural promotion of society in the desired direction of human relations. The advantage of this research is equally understandable in literary works, because written works, especially novels, in addition to the ability to study language and gender as a cultural feature of the author, can be effective in recognizing the gender attitude of a community in a specific time and place. On this basis, examine the distinction between the language of the author and the characters in historical periods and cultural dimensions, as a reality of human-social life. The present study evaluates the author of the novel " Deraznaye shab " in the use of gender language and specifically looks at the lexical differences between men and women; Based on the data of linguists and researchers in this field, about some of the lexical differences between men and women, such as the use of oath, colour terms, swearings, emotional traits and words, hedges, and intensifiers. Then, the items related to each component were extracted from the whole novel and finally analyzed according to social variables such as age, social class and situational context. The results of this study indicate that the author used emotional traits and words, hedges and intensifiers in accordance with the findings of linguists, While the diversity of colour terms was assessed as weak from a linguistic and gender perspective. In addition, a small but significant statistical difference shows that Jamal Mirsadeghi, despite the opinion of linguists,in the language of women has used more oaths and swearings than men.
Keywords: Gender Language; Vocabulary differences; Deraznaye shab novel; Jamal Mirsadeghi.
A Study of Vocabulary Differences between Men and Women
in the novel "Long Night" by Jamal Mirsadeghi
Detailed abstract:
The study of language and gender represents a significant contemporary dimension within the field of sociolinguistics, emerging from feminist movements aimed at redressing the imbalance of social status between genders. By examining the differential verbal behaviors exhibited by men and women, this research fosters a heightened awareness of these disparities, thereby contributing to the cultural enhancement of society and promoting more equitable human interactions.
Literary works, particularly novels, serve as valuable artifacts for analyzing the interplay of language and gender as cultural constructs reflective of the author's context. Such examinations enable scholars to discern the prevailing gender attitudes of a society within specific temporal and spatial frameworks. Consequently, this approach facilitates a nuanced understanding of both the author's linguistic choices and the characterization within their narratives, allowing for a richer interpretation of historical periods and cultural dimensions, as the reality of social life.
This study conducts a comprehensive evaluation of the linguistic performance of the author of the novel Drazanai Shab with regard to the utilization of gendered language, employing a descriptive analytical methodology. It particularly focuses on the lexical distinctions that characterize male and female speech. The research synthesizes data gathered from linguists and scholars concerning notable lexical variances between genders, including the use of profanity, color terminology, adjectives, emotional lexicon, modifiers, and intensifiers. Subsequently, relevant items pertaining to each of these components were meticulously extracted from the novel and analyzed in relation to social variables and situational contexts.
"Long Night" marks the inaugural literary endeavor of Seyed Hossein Mirsadeghi, who is more commonly recognized by his pen name, Jamal Mirsadeghi. He was born on the 19th of May, 1933, in Tehran. This volume holds significant scholarly value as it adeptly addresses the intergenerational divide, elucidating the tension between tradition and modernity. Within its narrative, Mirsadeghi meticulously portrays the customs and social mores characteristic of traditional petty bourgeois life. The younger members of this class, who had once firmly upheld religious customs shaped by the stringent norms and biases of their society, find themselves confronted with alternative cultural paradigms. In this moment of encounter, they grapple with uncertainty in asserting their inherited values, ultimately embarking on a precipitate journey toward a new and, perhaps, illusory reality.
In this study, to ensure the precision of the statistical data derived from the novel Daraznai Shab, the presented percentages have been contextualized with respect to the conversational contributions of each gender. Initially, the total volume of dialogues exchanged between male and female characters throughout the narrative was meticulously quantified. Subsequently, having established the proportional representation of male and female conversations, percentage calculations were performed concerning specific vocabulary components of interest.
Table 1: Contribution of women and men's conversations in the novel Drazna Shab
Conversation share percentage | Share of the conversation | gender |
25/7 | 425 | woman |
74/3 | 1226 | man |
Table 2: Swear words in the language of women and men in the novel
percentage | number | gender |
1/88 | 8 | woman |
0/97 | 12 | man |
An analysis of the statistical percentages presented in Table 2 reveals that the distribution of profane language in the novel Daraznai Shab does not conform to traditional gender linguistic expectations. While it was anticipated that swearing would predominantly feature in male discourse, the findings indicate a slightly greater prevalence of such language in female dialogue.
Table 3: Color words in the language of women and men in the novel
percentage | number | gender |
0 | 0 | woman |
0/24 | 3 | man |
Table 3 reveals a notable absence of color-related terminology in women's discourse. Furthermore, the vocabulary employed by men appears to be employed implicitly. This statistic suggests that Mirsadeghi has made significant strides in integrating color into the characterization within the narrative, which challenges prevailing views among linguists. The author judiciously incorporates color elements in the text, employing them solely when deemed essential to the narrative.
Table 4: Profanity in the language of women and men in the novel Drazmai Shab
percentage | number | gender |
1/17 | 5 | woman |
2/12 | 26 | man |
Table 4 illustrates a discernible divergence in the usage of profane language between men and women. The author effectively elucidates this disparity, aligning it with the perspectives of linguists in a manner that is manifestly evident within the narrative. A significant contributing factor to this congruence is the realistic style characteristic of Mir Sadeghi's stories. His commitment to authenticity in this regard ensures that the linguistic expressions of the characters resonate harmoniously with the complexities of the real world.
Table 5: Non-profane words in the language of women and men in the novel
percentage | number | gender |
8/18 | 37 | woman |
4/73 | 58 | man |
Table 5 illustrates a notable trend: women have outpaced men in their utilization of non-profane language. This phenomenon is not solely influenced by age but is also shaped by the situational context in which gendered linguistic elements operate. The occurrence of non-profane language among women is primarily observed within two demographic clusters: notably, teenage girls and a specific demographic represented by Kamal's mother. This latter group, characterized by their domestic role as a home-dweller rather than a housewife, offers a perspective that remains largely confined to the broader experiences of women in communal and familial settings.
Table 6: Emotional attributes and words in the language of men and women in the novel Daraznai Shab
percentage | number | gender |
6/82 | 29 | woman |
2/03 | 25 | man |
The findings presented in Table 6 unequivocally align with established linguistic research regarding the differential use of emotional language by gender. It is evident that the prevalence of emotional attributes and words employed by female characters is considerably higher than that utilized by their male counterparts. The novel adeptly incorporates gender-specific emotional lexicon in a manner that is both appropriate and reflective of contemporary discourse. Notably, the use of emotional adjectives in male characters’ dialogue is frequently associated with youthful expression, which the author illustrates through three distinct mechanisms: the deployment of emphatic adjectives to convey profound internal sentiments, the inclusion of neutral emotional descriptors, and the strategic use of feminine emotional adjectives, either to deride or influence female characters.
Table 7: Modifiers in the language of men and women in the novel Draznai Shab
percentage | number | gender |
7/05 | 30 | woman |
2/20 | 27 | man |
The data presented in Table 7 indicates that the author has adhered to sociolinguistic principles by employing a greater frequency of modifiers in women's speech. Notably, the prevalence of modifiers within women's language is particularly striking. Although women contribute less frequently to conversations overall, the proportion of modifiers utilized in their discourse is approximately three times greater than that found in men's language.
Table 8: Intensifiers in the language of men and women in the novel Draznai Shab
percentage | number | gender |
34/58 | 147 | woman |
22/51 | 276 | man |
In Table 8, it is clear that despite the high number of intensifiers in men's language, women have used a higher percentage of intensifiers in their conversations. In fact, it is the women who use more intensifiers, and if the conversation in the novel was distributed equally, perhaps a higher number of intensifiers would be found in their language.
تفاوتهای واژگانی زنان و مردان
در رمان «درازنای شب» اثر جمال میرصادقی
یدالله بهمنی (نویسنده مسئول)3
عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
فاطمه حاجتی4
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید رجایی
تاریخ دریافت: 17/10/1402 تاریخ پذیرش: 23/2/1403
چکیده
پژوهش در حوزۀ زبان و جنسیت از مطالعات نوین زبانشناسی اجتماعی است که در نتیجۀ تلاش فمینیست‌ها برای توازن جایگاه اجتماعی زنان و مردان صورت گرفت. پرداختن به این تفاوتها در رفتار کلامی زنان و مردان سبب آگاهی‌بخشی و در نهایت اعتلای فرهنگی جامعه در مسیر مطلوب روابط انسانی میشود. آثار مکتوب به ویژه رمان نیز علاوه بر قابلیت بررسی زبان و جنسیت به عنوان ویژگی فرهنگی نویسنده، می‌تواند در بازشناسی نگرش جنسیتی یک اجتماع در محدودۀ زمانی و مکانی خاصی مؤثر باشد و بر همین اساس تمایز زبان نویسنده و شخصیت‌ها را در مقاطع تاریخی و ابعاد فرهنگی، به‌عنوان واقعیت زندگی انسانی- اجتماعی بررسی نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به ارزیابی عملکرد نویسندۀ رمان «درازنای شب» در به‌کارگیری زبان جنسیتی میپردازد و به‌طور ویژه بر تفاوتهای واژگانی نظر دارد؛ دادههای زبانشناسان و پژوهشگران درمورد برخی از تفاوتهای مطرح واژگانی زنان و مردان، همچون کاربرد سوگندواژهها، رنگواژهها، دشواژهها، صفات و واژگان عاطفی، تعدیلگرها و تشدیدگرها جمع‌آوری گردید. سپس موارد مربوط به هر مؤلفه، از کل رمان استخراج و در نهایت با توجه به متغیرهای اجتماعی و بافت موقعیتی تجزیه و تحلیل شدند. نتیجۀ این بررسی حاکی از آن است که جمال میرصادقی صفات و واژگان عاطفی، تعدیلگرها و تشدیدگرها را مطابق با یافته‌های زبانشناسان بهکار برده است، در حالی که تنوع رنگواژهها از منظر زبانشناختی جنسیتی، ضعیف ارزیابی شد. علاوه بر آن، اختلاف آماری کم، اما معناداری نشان میدهد که نویسنده علیرغم نظر زبانشناسان، سوگندواژهها و دشواژههای بیشتری در زبان زنان بهکار گرفته است.
واژگان کلیدی: زبان جنسیتی، تفاوتهای واژگانی، رمان درازنای شب، جمال میرصادقی.
1- مقدمه
پژوهش در زمینة زبان و جنسیت از دهة شصت میلادی در ایالات متحده آغاز گردید و از آن پس به موضوع اساسی بحث‌های زبانشناسان مبدل شد. رابین لیکاف (Robin lakoff.1975) زبان‌شناس مدافع فمینیست، نخستین کسی بود که به‌طور جدی به تفاوتهای زبانی زنان و مردان پرداخت. لیکاف برای نخستین بار تمایز سبک گفتار زنان و مردان -حتی در پوشیده‌ترین حالت- را نشان داد و بر مبنای آن، ساختار جنسیتی زبان را به دو شاخۀ فکری و زبانی قابل تشخیص دانست. وی جنسیت را اصلی‌ترین عامل اختلاف زبان زنان با مردان و در عین حال علت ایجاد موقعیتی فرودست برای آنها در اجتماع معرفی کرد.
با گشوده شدن دریچه‌های جدید علم در طول سالیان متمادی و افزایش مطالعات پژوهش‌ها در رابطة زبان و جنسیت گسترش یافت و بهجای بررسی زنان و مردان به‌عنوان قطب فرودست و فرادست، جنسیت به‌عنوان ساختار اجتماعی معرفی نموده و آرای نظریه‌پردازان زیادی را به خود جلب کرد.
امروزه دامنۀ پژوهش‌ها علاوه بر گفتار، نوشتار را هم دربرگرفته است چراکه محققان دریافتهاند نتایج این پژوهش‌ها ضمن اینکه شرح مفاهیمی سودمند از وضعیت فرهنگی- اجتماعی زنان و مردان جامعه را به دست میدهد، با بررسی کارکرد جنسیتی زبان در آثار داستانی، می‌توان داستان‌نویسی غالباً ذوقی نویسندگان را در سطح جهانی ارزیابی کرد.
این پژوهش علاوه بر سنجش میزان پیروی نویسنده از معیارهای زبانشناسی جنسیت، بر این عقیده است که می‌توان از متون نوشتاری هر فرهنگ به‌ویژه آثار ادبی مکتب رئالیسم، به‌عنوان منابع ثانویۀ بررسی زبان و جنسیت در برهه‌های زمانی متفاوت استفاده نمود. البته در شفاف‌سازی رابطۀ جنسیت نویسنده با زبان داستان نیز می‌توان به طرح تعاملی زبان و جنسیت پرداخت.
1-1- پیشینۀ تحقیق
یسپرسن (1922) را می‌توان از نخستین زبان‌شناسانی دانست که به مطالعۀ زبان و جنسیت پرداخت. وی دلیل اصلی تفاوتهای زبانی زنان و مردان را تابو می‌داند و به رفتار زولوهای آفریقایی در این مورد اشاره میکند. به عقیده او دایرۀ واژگانی زنان بسیار کمتر از مردان است، زنان غالباً در حوزه مرکزی زبان گام برمی‌دارند و از نظر کیفیت‌های تلفظی بسیار پیشرفته‌تر از مردان هستند. نتیجهگیری یسپرسن با قبول صرف فرضیات جنسیتی و فاقد نگاهی انتقادی بود؛
به همین دلیل با انتقادهای بسیاری مواجه شد. لیکاف (1975) بحث کم‌نظیری در مورد تفاوتهای جنسیتی در سبک ارتباط کلامی مطرح نمود. وی سبک‌های گفتاری مردد و غیرصریح زنان را حاصل جایگاه ضعیف آنان در جامعه می‌داند و معتقد است عمل اجتماعی شدن طوری در جامعه به کار گرفته میشود که تفاوت قدرت در میان مردان و زنان نهادینه می‌گردد و به رفتار منتقل میشود؛ به همین دلیل است که زنان بیشتر از مردان دچار تردید و دودلی هستند و این تردید در زبان آنان نمود می‌یابد. لیکاف علاوه بر تشریح تفاوتهای واژگانی زنان نسبت به مردان، کاربرد پرسش‌های ضمیمه‌ای و الگوهای مؤدبانه را به‌عنوان مختصه‌های زبانی زنان معرفی کرد. پوینتون (1989) با مطالعه در حوزۀ زبان و جنسیت توانست فهرستی نسبتاً جامع از تفاوتهای رفتار زبانی زنان و مردان در جامعه انگلیسی‌زبان ارائه دهد. وی یافته‌های خود مبنی بر این تفاوتها را به شیوه‌ای منطقی دسته‌بندی کرد. در این تقسیم‌بندی اصول زبانشناسی (گفتمان، گرامر – واژگان، آواشناسی) در مرحله اول قرار گرفت، ویژگی‌های نحوی (بند، گروه، کلمه) نیز به طبقه بعدی اختصاص یافت.
مدرسی (1978) با «بررسی زبان فارسی تهرانی در بافت اجتماعی آن»، اولین پژوهشگر ایرانی شناخته‌شده‌ای است که در مطالعۀ تفاوتهای زبانی زنان و مردان فارسی‌زبان گام برداشته است. وی در رسالۀ خود همبستگی مؤلفههای جنسیتی با متغیرهای تلفظی زبان را نشان داد. جهانگیری (1980) نیز پژوهش خود را در همین زمینه انجام داده است. بررسی تفاوتهای تلفظی زنان و مردان فارسی‌زبان، این نتیجه را حاصل کرد که حذف خوشه‌های همخوان پایانی و همگونی واکه‌ها، با تفاوتهای اجتماعی رابطه دارد؛ وی ضمن تأکید بر عامل غیرزبانی تحصیلات، به سن و جنسیت نیز اشاره میکند. نوشین فر (1374) در پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد خود، تحت عنوان «زبان، جنسیت و اجتماع» با بررسی چهارصد و یازده واژۀ منتخب از فرهنگ واژگان فارسی، ملاحظه میکند که در زبان فارسی واژه‌هایی وجود دارد که علیرغم فقدان هرگونه نشان مذکر یا مؤنث، صرفاً به یکی از دو جنس زن/ مرد دلالت می‌نماید؛ مانند طناز و خوشگل برای زنان، یا غیور و رفیق‌باز برای مردان. بر همین اساس نیز در اکثر بافتهای اجتماعی صفات خاصی برای نوع مؤنث وجود دارد که تنها بر شخص مؤنث دلالت دارد و اگر در این مورد مقصود فرد مذکر باشد، باید جنسیت آن ذکر شود؛ به‌طور مثال پسر ظریف. علاوه بر این او بیان می‌دارد که به دلیل ارتباط بیشتر مردان با محیط بیرون، واژگان مرتبط با سیاست و اقتصاد و ... اصولاً مردانه تلقی میشود و واژگان مربوط به حوزۀ خیاطی، بافتنی و آشپزی تداعی زنانه دارند. برزگر آق قلعه (1377) در پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد خود تحت عنوان «جنسیت و تفاوت واژگان در فارسی معیار بهکار رفته در ادبیات داستانی معاصر» به بررسی چند اثر ادبی داستانی معاصر زبان فارسی ازجمله آثار: محمود دولت‌آبادی، سیمین دانشور، صادق چوبک، ابراهیم گلستان، عباس سماکار، جمال میرصادقی، فریدون دوستار و ... پرداخت و نشان داد که استفادۀ زنان و مردان از پاره‌ای الفاظ و اصطلاحات، رفتار زبانی متفاوتی را برای هرکدام رقم میزند. وی دریافت که واژگان بهکار رفته در زبان زنان، محافظه‌کارانه‌تر و از درجه رسمیت بالاتری نسبت به مردان برخوردار است. در عوض در رفتار زبانی مردان ویژگی‌های توأم با خشونت و تندخویی به چشم می‌خورد. فارسیان (1378) در پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد خود، با بهره گرفتن از چند فیلم‌نامۀ فارسی به بررسی «جنسیت در واژگان» میپردازد. او به دنبال پیگیری این موضوع که چگونه جنسیت در واژگان آشکار میشود، به این نتیجه رسید که زبان فارسی جنسیتگرا است؛ این جنسیتگرایی در سرشت زبان نیست بلکه مربوط به کاربران آن زبان است. وی ضمن جهت‌گیری به سمت نظریات لیکاف، مهم‌ترین دستاورد پژوهش خود را ارتباط مستقیم طبقات اجتماعی با تفاوتهای زبانی هر دو جنس می‌داند؛ یعنی هرچه زنان و مردان در طبقات بالاتر اجتماعی قرار گیرند تفاوتهای زبانی آنان کمتر است.جان نژاد (1380) در رساله‌اش با عنوان «پژوهش زبانشناختی اجتماعی تفاوتهای زبانی گویشوران مرد و زن ایرانی در تعامل مکالمه‌ای» به بررسی این تفاوتهای زبانی به‌صورت میدانی میپردازد. در این راستا وی تحلیل نٌه متغیر زبانشناختی اجتماعی (میزان کلام، نوبت‌گیری و رشتۀ کلام، قطع کلام، نقش حمایتی ـ قطعی مکالمه‌ای، عبارات حاشیه‌ای، تصدیقگرها، صورت‌های پرسشی/ امری، اصطلاحات زشت/ تعجبی و ندایی و عبارات تحلیفی) را در پیش گرفت و به این نتیجه رسید که در سطح زبانشناختی-کلامی در زبان فارسی، میان دو جنس تفاوتهای زیادی وجود دارد و در حقیقت زنان و مردان زبان را با اهداف تعاملی متفاوتی بهکار میگیرند. مردان به نسبت بیشتری صحبت مخاطب خود را قطع می‌کنند و اصلاحات زشت خشن را در کلام خود به کار می‌برند. سهم زنان در استفاده از تصدیقگرها، اصطلاحات تعجبی- ندایی و صورت‌های پرسشی بیشتر از مردان است.
علاوه بر این، پژوهشهای خسرونژاد(2007)، هدایت (1384)، تاج‌آبادی (1386)، غفارثمر و علیبخشی (2007)، نعمتی و بایر (2007)، شیخی (1387)، مروی (1391)، نجفی عرب (1392) و طایفی (2021) هر یک به زوایایی از رابطۀ پیچیدۀ زبان و جنسیت پرداخته‌اند و به روشنگری در این حوزه کمک شایانی کرده‌اند. این در حالی است که گسترش مطالعات فیشر(1958 Fisher)، ولفرام(1961 Wolfram)، لباو(Labov 1966) و ترادگیل(Trudgill 1974) در سطح جهانی، زمینۀ مطالعۀ زبان فارسی در ابعاد متنوع زبانشناختی جنسیت را قوت بخشیده است.
2-1- روش تحقیق
این پژوهش به شیوۀ کتابخانه‌ای و با دیدگاهی توصیفی- تحلیلی به رابطۀ زبان و جنسیت در رمان درازنای شب اثر جمال میرصادقی میپردازد؛ به این صورت که ابتدا نظریات و دادههای پژوهشگران زبان شناختی جنسیت -در حوزۀ گفتار و نوشتار- در مورد تفاوتهای واژگانی زنان و مردان آورده میشود و سپس نمونههای مربوط به هر مؤلفه، از کل رمان استخراج و درنهایت با توجه به متغیرهای اجتماعی همچون سن، طبقة اجتماعی و بافت موقعیتی تجزیه و تحلیل میشوند.
2- بحث و نظر
درازنای شب، اولین رمان سید حسین میرصادقی، معروف به جمال میرصادقی، زادۀ 19 اردیبهشت 1312 در تهران است که نخستین چاپ آن در سال 1349 در دسترس خوانندگان قرار گرفت. این کتاب به دلیل پرداختن به شکاف بین نسل جدید و نسل کهن و بازنمایی تضاد سنت و مدرنیته از اهمیت والایی برخوردار است. میرصادقی در این رمان، به توصیف هنجارهای زندگی خرده‌بورژوای سنتی میپردازد. جوانان این طبقه که تا پیش از این تحت سختگیری‌ها و تعصبات شایع اجتماعشان به آداب‌ورسوم مذهبی پایبند بودند به‌محض مواجه با سایر فرهنگ‌ها، در دفاع از ارزش‌گذاری‌های خود مردد می‌مانند و بدون شناخت، به‌سوی دنیایی جدید و بدلی گام برمی‌دارند. میرصادقی با چنان وسواسی جزئیات این چالش اجتماعی را به تصویر می‌کشد که باوجود کهنه بودن مضمون، توجهات زیادی به رمان معطوف گردیده است.
رمان درازنای شب از نوع رمان رشد و کمال است؛ یعنی «رمانی است که در آن معمولاً تحول و شکل‌گیری شخصیت اصلی داستان از کودکی تا مرحلۀ بلوغ فکری تشریح و تصویر میشود. در این نوع رمان، شخصیت داستان در ضمن بستگی خود با دنیای خارج، از دنیای درونی خود آگاهی می‌یابد و سعی میکند خصلت و ماهیت جهان بیرون را بشناسد و محتوایی برای آن جستجو کند و فلسفۀ زندگی کردن را فراگیرد» (میرصادقی،851:1394).
شخصیت اصلی رمان، جوان بیست‌ساله‌ای به نام کمال است که در خانواده‌ای سنتی و مرفه رشد کرده است. او تحت تأثیر موازین تربیتی خانواده به‌ویژه پدرش، از بینشی آمیخته به باورهای مذهبی برخوردار است. آشنایی کمال با منوچهر، دنیای جدیدی را فراروی او می‌گذارد، به‌طوری‌که نسبت به بنیان هنجارهای موسوم در خانواده و نزدیکانش، بی‌اعتماد می‌گردد و در بازنگری دیدگاه‌های ارزشی خود، رفته‌رفته اعتقادات دینی‌اش کمرنگ میشود؛ «سرگشتگی اجتماعی ناشی از درونی نبودن حرکت جامعه، در گفتار و رفتار کمال مشهود است. او در برخورد با هر نوع زندگی دنیا را می‌شناسد، اما هیچ چشم‌اندازی از آینده ندارد و سردرگم است» (میرعابدینی،1380:ج1و2: 260).
گفت‌وگو دربارۀ زبان و جنسیت به دنبال این است که تا چه حد زبان از طریق اشکال زبانی و راهبردهای ارتباطی در ساخت، ساختارشکنی و بیان پدیدۀ جنسیت به کار می‌رود (Shitemi,2009:2). این در حالی است که زنان و مردان بر اساس نظام اجتماعی، اشکال زبانی خاص خود را به کار می‌برند که معرف آن‌هاست؛ بنابراین می‌توان گفت زبان جنسیتی نمایانگر هویت زبانی زنان و مردان است. در واقع «زبان هم نگاه وضعیتی به جنس- جنسیت را عیان میکند و همچنین وضعیتی را بازسازی و نوسازی می‌نماید. این تعامل وضعیتی هم میان متون خاص برقرار میشود و هم بین متکلم و مخاطب، یا نویسنده و خوانندۀ خاص» (محمدی اصل، 12:1399).
پوینتون(poynton 1989) اظهار میکند که زنان و مردان، بسته به گستره و نوع زمینهای که درگیر هستند مجموعۀ واژگانی متفاوتی را در کل مجموعههای واژگانی خود گنجاندهاند (Khosronejad.53:2007).
در این پژوهش، برای دستیابی به دادههای آماری درست در رمان درازنای شب، تمامی درصدهای ارائه شده، نسبت به سهم مکالمۀ هر جنسیت صورت گرفته است؛ به این ترتیب که ابتدا میزان مکالمات شخصیتهای زن و مرد در کل رمان محاسبه گردید و پس از به دست آوردن سهم مکالمات زنان و مردان در رمان، از مؤلفههای واژگانی موردنظر درصد گرفته شد.
جدول شمارۀ 1. سهم مکالمات زنان و مردان در رمان درازنای شب
درصد سهم مکالمه | سهم مکالمه | جنسیت |
7/25 | 425 | زن |
3/74 | 1226 | مرد |
2-1- مؤلفههای تفاوتهای واژگانی زنان و مردان در رمان درازنای شب
2-1-1- سوگندواژهها
قسم خوردن نوعی رفتار زبانی است که حکایت از ناامنی، عدم ثبات موقعیت اجتماعی و عدم اطمینان به خود و... دارد. قسم دادن نیز حالتی عکس این را دارد و برای نشان دادن موقعیت یا رتبۀ اجتماعی بالاتر یا در مواردی جهت احترام استفاده میشود (فارسیان، 1378: 140) .
نتایج مطالعات گستردۀ گوم(Gum 1981) در زبان انگلیسی و جان نژاد(1380) در زبان فارسی، نشان میدهد که مردان در مقایسه با زنان، از سوگندواژههای بیشتری در کلام خود بهره می‌برند. بر این اساس، قسم خوردن به‌عنوان یکی از مؤلفههای زبانی مردان شناخته میشود که کاربرد آن در زبان زنان به‌گونه‌ای متمایز خواهد بود؛ زنان علیرغم مردان که در پی اثبات ادعایشان یا پافشاری مصرانۀ خود بر امری، سوگندواژهها را به کار می‌برند، به بعد قاطعانۀ آن توجهی ندارند و غالباً با خواهش و تمنا یا حالت‌های التماسگونه از سوگندواژهها استفاده می‌کنند. حضور این مؤلفه در زبان مردان نسبت به زبان زنان، تفاوت کمی را آشکار میکند. این در حالی است که در گروه‌های هم‌جنس این تفاوت بسیار بیشتر میشود.
یافته‌های اندکی در دست است که نشان میدهد تمایز کاربرد این مؤلفه در دنیای داستان نیز به موازات جهان حقیقی در جریان است؛ پژوهشهای مروی(1391) و نجفی عرب(1392) که به بررسی زبان جنسیتی در ادبیات داستانی پرداخته‌اند، خبر از استفادۀ حداکثری سوگندواژهها توسط مردان میدهد؛ واضح‌تر اینکه طبق پژوهشهای انجام‌شده انتظار می‌رود آمار کاربرد سوگندواژهها در زبان شخصیتهای مرد داستان، بیشتر از زنان باشد.
سوگندواژهها در زبان زنان:
«به خدا»(میرصادقی،6:1349) «تو را خدا؟»(همان،43) «تو را به حضرت عباس»(همان،46) «به خدا»(همان،135) «به‌جان مامانم»(همان،165) «به خدا»(همان) «به خدا»(همان،193) «به خدا»(همان،214)
سوگندواژهها در زبان مردان:
«والله»(همان،15) «به خداوندی خدا»(همان،17) «والله »(همان،19) «به خدا»(همان،78) «به خدا»(همان،102) «به خدا»(همان،153) «والله»(همان،154) «به خدا»(همان،155) «به خدا»(همان،181) «والله»(همان،190) «به خدا»(همان،214) «به خدا»(همان،224)
جدول شمارۀ 2. سوگندواژهها در زبان زنان و مردان رمان
درصد | تعداد | جنسیت |
88/1 | 8 | زن |
97/0 | 12 | مرد |
با توجه به درصدهای آماری جدول 2 می‌توان گفت توازن کاربرد سوگندواژهها بر اساس معیارهای زبانشناختی جنسیتی در رمان درازنای شب اعمال نشده است. باوجود اینکه انتظار می‌رفت کاربرد سوگندواژهها در زبان مردان بیشتر باشد، این مؤلفه با تفاوت کمی در زبان زنان بیشتر به کار رفته است. البته اغلب سوگندواژههای مورد استفادۀ زنان در رمان، حالتی نرم و خواهشی داشت؛ این توازن کیفیتی به‌طور چشمگیری در زبان دختران نوجوان مشاهده میشود که هنجار گریزی از نرم‌های تثبیت‌شدۀ زبان جنسیتی در سنین پایین را نمایان میکند. لازم به ذکر است که بیش ازنود درصد سوگندواژههای به کار رفته در زبان زنان و مردان رمان به مقدسات دینی آنان مربوط است.
2-1-2- رنگواژهها
زنان بسیار دقیق‌تر از مردان اسم رنگ‌ها را از هم متمایز می‌کنند؛ کلماتی مثل بژ، زرد آهویی، زمرد کبود و بنفش اسطوخودوسی، جزو لغات پرکاربرد زن‌ها هستند بی‌آنکه تعجب‌برانگیز باشند، اما در دایرۀ لغات بیشتر مردان وجود ندارد (لیکاف،66:1400).
به عقیدۀ فیشر «زنان صحیح‌تر از مردان قادرند تیره روشن‌ها و درجات مختلف رنگ‌ها را به خاطر آورند. این خصوصیت به همراه توانایی برتر در تشخیص رنگ‌های سبز و قرمز [به دلیل داشتن دو کروموزوم ایکس] بی‌شک از وظایف زنان در اعصار گذشته نشئت گرفته است» (فیشر،148:1398). طبق مطالعات وی، زنان در سال‌های نخستین زندگی بشر، وظیفۀ جمع‌آوری میوه‌ها و سبزیجات را داشته‌اند و برای اینکه بدانند کدام میوه رسیده، کال، خوراکی یا غیرخوراکی است، می‌بایست دقت زیادی در تشخیص رنگ آنها داشته باشند و حتی با این دقت متوجه بیماری یا سلامت کودکان خود شوند؛ درنتیجه، بیشتر آنها که در تشخیص رنگ ماهر بودند، زنده ماندند.
در زبان فارسی علاوه بر اتفاق‌نظر عوام به حضور متنوع و گستردۀ رنگواژهها در زبان زنان، پژوهشهای انجام‌شده نیز این فراوانی را به‌عنوان تمایز زبانی زنان و مردان تأیید کرده است؛ خسرونژاد (2007) در تحقیقات خود، به این نتیجه رسید که زنان فارسی‌زبان، اصطلاحات رنگی را به نسبت بیشتری از مردان به کار می‌برند و در این کار تسلط متفاوتی دارند.
رنگواژهها در زبان مردان:
«سیاه»(میرصادقی،1349:27) «سیاه»(همان،83) «سیاه»(همان،106)
جدول شمارۀ 3. رنگواژهها در زبان زنان و مردان رمان
درصد | تعداد | جنسیت |
0 | 0 | زن |
24/0 | 3 | مرد |
در جدول 3 فقدان رنگواژهها در زبان زنان کاملاً آشکار است. کل رنگواژه‌های استفاده‌شده توسط مردان نیز به‌طور ضمنی بهکار رفته است. این آمار نشان میدهد میرصادقی در کاربرد رنگواژها توسط شخصیتهای داستان، برخلاف نظر زبانشناسان، پیش رفته است. نویسنده در متن داستان نیز عناصر رنگی را تنها در صورت لزوم به‌کاربرده است. علاوه بر آن، پیکرۀ داستان از تنوع رنگی زیادی برخوردار نیست، که به نظر میرسد تأثیر جنسیت نویسنده و تمرکز بر ترسیم دقیق کشمکش موجود در داستان، وی را از توجه به عناصر صوری بازداشته است.
2-1-3- دشواژهها
دشواژهها صورت‌های زبانی هستند که ذکر آنها از لحاظ فرهنگی، مذهبی و اجتماعی ناشایست تلقی میشود و به‌کارگیری نادرست و نابجای آنها، احیاناً منجر به سرافکندگی یا از دست دادن موقعیت اجتماعی فرد میشود؛ اما در گفتار قشرهایی از جامعه به‌وفور به کار می‌رود (ارباب،108:1391).
تحقیقات زبانشناسی دشواژهها را با بسامد بالایی، مربوط به حوزۀ زبان مردانه می‌داند. «به‌طورکلی زبانشناسان بر این باورند که مردها میل باطنی بیشتری برای استفاده از دشواژهها دارند و این میل از سنین پایین‌تر در آنها به وجود می‌آید. این شرایط اجتماعی به مردان اجازه میدهد که از کلمات و عبارات تابو(کلماتی که در عرف زبانی آنها را بد می‌دانیم) استفاده کنند» (محمودی بختیاری و دهقانی، 550:1392).
لیکاف ضمن تأکید بر ادعای خود مبنی بر تخصص زنان در استفاده از حسن تعبیرها، معتقد است که حداقل در جامعۀ انگلیسی‌زبان، مردان بیشتر از زنان به کاربرد عبارات بی‌ادبانه و خشن تمایل دارند.
گیلی و سامرز (Gillie and Summers 1970) تفاوتهای جنسیتی را در انتخاب افعال خصمانه و تغییرات در استفاده از فعل خصمانه زمانی که شرکت‌کننده‌ای با جنس مخالف حضور داشت، بررسی کرده‌اند و گزارش دادند که استفادۀ زنان از افعال خصمانه در حضور یک مرد کم بود، اما در حضور یک شرکت‌کنندۀ زن، افزایش یافت. آنها نتیجه گرفتند که گفتار زنان در حضور مردان نامشخص‌تر است al,1977:549) (McMillan et. این در حالی است که مطالعات نشان میدهد مردان در هر دو صورت، در صدر جدول کاربران دشواژهها هستند و در محیط تک جنسیتی این تفاوت را آشکارتر به نمایش می‌گذارند.
کرامر(Kramer 1974) طی بررسی خود بر روی کارتون‌ها، این باور را گسترش داد که مردان بیش از زنان ناسزا می‌گویند؛ البته باید آگاه بود که وی در جهت اثبات ادعایش هیچ مدرکی ارائه نکرده است. به گفتۀ گوم سخنرانان مرد، بیشتر از سخنرانان زن و افراد هر دو جنس فحش می‌دهند؛ این میزان در مکالمات مختلط رو به کاهش می‌نهد. هولمز(Holmes 1995) در مورد مؤدب بودن زنان مطالعه‌ای داشت که در آن اعلام کرد مردان به‌راحتی الفاظ و عبارات رکیک را به کلام خود راه می‌دهند.
در زبان فارسی هم پژوهش‌هایی که در حوزۀ گفتار و نوشتار صورت گرفت، دشواژهها را جزو قلمرو زبانی مردان نشان داد؛ مطالعات نوشین فر (1374)، فارسیان (1378)، برزگر آق قلعه (1377)، حسن‌آبادی (1378)، جان نژاد (1380)، خسرونژاد (2007)، مروی (1391) و نجفی عرب (1392) فراوانی دشواژهها در زبان مردان فارسی‌زبان را تأیید کرده‌اند.
وجود دشواژهها در زبان زنان، نه‌تنها کمتر از مردان است، بلکه به‌گونه‌ای متفاوت نمود می‌یابد «بررسی‌های صورت گرفته نشان میدهد که زنان بیشتر دشواژه‌هایی را که مربوط به حوزه‌های بیماری‌ها، عمومی، مرگ، حالت روانی- جسمانی و خانواده است را به کار می‌برند و کمتر از دشواژههای مربوط به حوزه‌های جنسی- خانوادگی، جنسی و خوراک استفاده می‌کنند. در همین رابطه، مردان عکس زنان رفتار کرده‌اند و بیشترین میزان استفادۀ آنها از دشواژهها، مربوط به حوزه‌های جنسی- خانوادگی، جنسی و خوراک است و این امر نشان‌دهندۀ آن است که کاربرد دشواژههای زنان و مردان بر اساس انتخاب حوزه‌های واژگانی آنها نیز با یکدیگر متفاوت است» (ارباب،123:1391).
علاوه بر این، استفاده از دشواژهها با درنظر گرفتن ارتباط گوینده و شنونده و بافت اجتماعی تغییر میکند. بهعنوانمثال در جایی چون مسجد، کلیسا و نیز در برنامههای تلویزیونی و سرمیز شام از کاربرد آنها خودداری میشود، در حالی که در قمارخانهها، مسابقات ورزشی و مانند آنها استفاده از این کلمات منعی ندارد و آزادانه ادا میشود. (نجفی عرب و بهمنی مطلق، 1393:128)
در این پژوهش به پیروی از مطالعات پیشین و در راستای تحلیلی روشن از کاربرد این مؤلفه در زبان زنان و مردان رمان، دشواژهها را به دو نوع «رکیک» و «غیر رکیک» تقسیم کرده و مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.
دشواژههای رکیک در زبان زنان:
«گوز»(میرصادقی،20:1349) «پست‌فطرت»(همان،173) «بی‌شرف!»(همان،175) «بی‌شرف هرزۀ حقه‌باز»(همان،213)
دشواژههای رکیک در زبان مردان:
«پدرسوخته‌ها... یک‌مشت زنجلب... پدرسگ»(همان،22) «بی‌ناموس‌ها... شاشتان کف کرده.»(همان،23) «بی‌پیر»(همان،25) «مادر جنده‌ها»(همان،26) «توله‌سگ‌ها...»(همان،46) «کره‌خر»(همان،104) «گُه خورده»(همان،107) «رقاص‌های بی‌آبرو»(همان،109) «جا کشِ گبر... زن بی‌حیایش ... چل میزند.»(همان،181) «پدرنامرد»(همان) «پسرۀ جعلق»(همان،207) «تخم سگ»(همان،208) «آدمِ ...خُلی... دِه تخم سگِ ولد زنا»(همان،209) «دختر سر و کون باز... بی‌شرف»(همان،221) «نره‌خر»(همان،228) «پدرسگ‌ها»(همان،231) «گه بخور ده‌مرده سگ! ... دِه پسرۀ بی‌آبروی بی‌شرم... نره‌خر»(همان،234)
جدول شمارۀ 4. دشواژههای رکیک در زبان زنان و مردان رمان درازمای شب
درصد | تعداد | جنسیت |
17/1 | 5 | زن |
12/2 | 26 | مرد |
در جدول 4 مشاهده میشود که مردان دشواژههای رکیک را با اختلاف نسبت به زنان به کار می‌برند. نویسنده این تفاوت را همراستا با نظر زبانشناسان به‌صورتی کاملاً آشکار در فضای داستانی مطرح کرده است. از علل مهم این تطابق سبک واقع‌گرای داستان‌های میرصادقی است؛ تلاش او از این موضع سبب گردیده تا کلام شخصیتهای داستان با جهان حقیقی همسو شود.
دشواژههای غیر رکیک در زبان زنان:
«خانۀ اکبیری»(میرصادقی،15:1349) «به درک»(همان،17) «مرده‌شوی هرچه ریاضیات!» (همان،42) «شکم صاحب‌مرده‌ات»(همان،45) «دکان صاحب‌مرده‌ات... خُلق سگت»(همان،46) «مردهشور»(همان،54) «گم شو... خیکی شکمو»(همان،56) «ورپریده»(همان،89) «پسرۀ بیشعور... خودخواه و پرمدعا... همه‌اش به فکر ولگردی و دختر...»(همان،92) «پیرپاتال‌ها و بازاری‌های شکم‌گنده»(همان،101) « جلف»(همان) «سگ شده»(همان،114) «بی‌مزه... بی‌تربیت!»(همان،117) «خاک‌برسر... خاک‌برسر»(همان،124) «مرده شورش ببرد»(همان،168) «لوس و بی‌مزه»(همان،174) «حقه‌باز»(همان،175) «خره»(همان،193) «احمق»(همان،197) «مرده‌شورت ببرد، لعنتی... حقه»(همان،201) «بدبخت بینوا»(همان،204) «خر .... جلف و مبتذل»(همان،214) «خبر مرگت(همان،232)
دشواژۀ غیر رکیک در زبان مردان:
«قرتیهای سرخابمال»(میرصادقی،6:1349) «مردهشور»(همان،11) «کولیگریهات» (همان،15) «این غلطها»(همان،16) «غلط میکنی»(همان) «مرده سگ خفه شو... بزمجه» (همان،17) «یک مشت لامذهب بیدین»(همان،22) «غلط بکند»(همان،24) «لامذهب مثل خر عرقخورده»(همان،26) «لاکردار»(همان،27) «وحشیگری»(همان،30) «خیلی بی قیدی» (همان،41) «کارد بخورد به این شکم»(همان،45) «دیگر خفقان بگیر»(همان،46) «قرتیهای سرخابمال»(همان،55) «این فرنگیهای زنجلب که غیرت و تعصب ندارند... لامذهبهای بیدین»(همان،64) «خرفت شده... پیرِ خرفت»(همان،65) «خیلی احمقی است»(همان،70) «از آن حقههای روزگار... خر»(همان،72)72 « لوند»(همان،72) « میشنگد»(همان،73) «باز چه مرگت شد»(همان،87) «پسرۀ قرتی.. ناخلف»(همان،104) « غلط کرده»(همان،107) «گدا گشنه» (همان،109) «مردهشور»(همان،117) «لامذهب»(همان،131) «خاک بر سر»(همان،132) «مرده شورش ببرد»(همان،149) «بیشعور»(همان،156) «خره»(همان،173) «چه غلطها»(همان،182) «مردم بیغیرت... تنه لَش»(همان،183) «صدای نکره»(همان،190) «انگار من خرم»(همان،193) «هالو»(همان،202) « از این غلطها نکنی»(همان،208) «بی ربط و چاخان»(همان،214) « قرتیگری... قرتی قشمشم... نُنُر»(همان،221) «خاک برسر... بیعرضه»(همان،224) «خفه شو دیگر!» (همان،232) «چلغوز... مثل سگ... از این گهها نخوری؟... مثل سگ»(همان،235)
جدول شمارۀ 5. دشواژههای غیر رکیک در زبان زنان و مردان رمان
درصد | تعداد | جنسیت |
18/8 | 37 | زن |
73/4 | 58 | مرد |
جدول 5 نشان میدهد که در کاربرد دشواژههای غیر رکیک، زنان از مردان پیشی گرفته‌اند؛ علاوه بر مشخصۀ سن در تأثیر استفاده از مؤلفههای جنسیتی زبان، بافت موقعیتی نیز در این جهت‌گیری دخیل بوده است. توزیع دشواژههای غیر رکیک در زبان زنان عمدتاً بین دو گروه صورت گرفته است؛ ابتدا توسط دختران نوجوان به کار می‌رود و سپس توسط مادر کمال؛ زنی خانه‌نشین و نه خانه‌دار، که چارچوب دیدگاهش از مجموع دیدگاه زنان کوچه و فامیل فراتر نمی‌رود. مادر کمال علیرغم اینکه برای تعالی فرزندان، ایجاد نظم در محیط خانه و فرمان‌برداری از اوامر سخت‌گیرانۀ همسر بسیار کوشیده است اما توجه کمی نسبت به جایگاه خود از جانب همسرش دریافت میکند. چارچوب سنتی اجتماع، صراحت کلام و جسارت ابراز نظر مستقیم را از او دریغ داشته است، پس به‌ناچار در زمینه‌های مختلف، باحالتی شکایت‌آمیز به مقابله باهمسرش میپردازد و همین سبب گردیده تا سهم قابل‌توجهی از کاربرد دشواژهها به این شخصیت اختصاص یابد. این عدم تناسب بر اساس متغیر تحصیلات و طبقۀ اجتماعی نیز توجیهپذیر است.
2-1-4- صفات و واژگان عاطفی
زنان تمایل دارند برای نشان دادن همبستگی و شرایط واضح‌تر، از راهبردهای زبانی استفاده کنند؛ کاربرد میزان بالای صفت یکی از این موارد است (Wahyuningsih,2018:83).
شواهد قابل‌توجهی در حوزۀ گفتار و نوشتار نشان میدهد که زنان بیشتر از مردان از صفات، به‌ویژه صفات احساسی استفاده می‌کنند:
لیکاف بیان میکند؛ «مجموعه‌ای از صفات وجود دارند که گذشته از معانی مشخص و تحت‌الفظی‌شان، کاربرد دیگری هم دارند؛ یعنی در اشاره به تصدیق یا تأیید چیزی از جانب گوینده. برخی از این صفات نسبت به جنسیت گوینده خنثی هستند (مثل عالی، فوق‌العاده، معرکه و تروتمیز)، یعنی هم مردان و هم زنان می‌توانند از آنها استفاده کنند؛ اما ظاهراً مجموعۀ دیگری از این صفات وجود دارند که در کاربرد مجازی‌شان عمدتاً به گفتار زنان محدود میشوند (مثل دوست‌داشتنی، ناز، قشنگ، خوشگل و محشر)» (لیکاف،70:1400). زن می‌تواند در شرایط متفاوت بین صفات خنثی و صفات مختص زنان، دست به انتخاب بزند، اما اگر مردی صفاتی که به زنان اختصاص داده‌شده را به کار ببرد از اعتبار وی کاسته میشود و وجهه‌اش لطمه می‌خورد. این به این دلیل است که استفادۀ قوی‌تر در اختیار مردان است و استفاده از صفات ضعیف، آنها را از طبقۀ ممتاز خود دور میکند.
یسپرسون (Jesperson 1922) گزارش داد که میزان بالایی از صفات دارای بار عاطفی، در کلام زنان موجود است. «او معتقد است که زنان در استفادۀ افراطی از بعضی صفت‌ها مثل زیبا و خوب، با مردان متفاوت‌اند. همچنین زن‌ها از قیدهای تشدیدکننده مانند انبوه، وحشتناک و واقعاً، زیاد استفاده می‌کنند» (جان‌نژاد، 1380: 25).
واردهوگ (2006 Wardhag) از این نظر حمایت میکند که مردان و زنان ازنظر ویژگی‌هایی مانند تفاوت در استفاده از مهارت‌های کلامی، رفتار متفاوتی دارند. به‌عنوان مثال، ازنظر واژگان، زنان معمولاً تمایل دارند از کلمات رنگارنگ استفاده کنند و صفت‌هایی مانند دوست‌داشتنی، شیرین و محبوب را حفظ کنند که به‌ندرت توسط مردان استفاده میشود» (Wahyuningsih,2018:79).
نوشینفر (1374، ص150)، خسرونژاد (2007، ص84) و محمودی بختیاری و دهقانی (1392، ص554) در پژوهشهای خود، نظریۀ لیکاف مبنی بر عملکرد متفاوت زنان با مردان، در استفاده از صفات را تأیید کرده‌اند. بر اساس این مطالعات، زنان فارسی‌زبان در مقایسه با مردان، نه‌تنها طیف گسترده‌تری از صفات را در اختیار دارند، بلکه در کاربرد انواع صفات هم گرایش‌های متمایزی دارند؛ به‌طور مثال استفاده از صفت احساسی «الهی» رفتاری کاملاً زنانه تلقی میشود و اگر مردی، جز برای مزاح آن را به کار ببرد، بازخوردهایی دریافت میکند که درک این تفاوت را آسان‌تر خواهد کرد.
صفات و واژگان عاطفی در زبان زنان:
«قشنگ»(میرصادقی،38:1349) «عالی» (همان،43) «ناز»(همان،55) «عالی»(همان،57) «ناز.... موشی موشی موشی... مامانی‌ها... قشنگ قشنگش... قشنگ‌تر.... عالی»(همان،95) «جلف» (همان،101) «قشنگ‌تر... ناز»(همان،124) «مامانی... ماه»(همان،134) «ناز... قشنگی» (همان، 135) «عالی... عالی»(همان،138) « ماهی»(همان،161) «عالی... ماه»(همان،166) «لوس و بی‌مزه»(همان،174) «قشنگ»(همان،177) «عزیز جان»(همان،193) «عالی»(همان،194) «کوچولوی من» (همان،197) «قشنگی قشنگی»(همان،215)
صفات و واژگان عاطفی در زبان مردان:
«جالب... ماه»(همان،11) «خوشگله»(همان،27) «قشنگی»(همان،38) «هوای گند» (همان،58) «قشنگ»(همان،71) « خوشگلی»(همان،76) «قشنگ ... قشنگ»(همان،95) «قشنگ»(همان،96) «عالی ... عالی»(همان،100) «ملوس»(همان،118) «قشنگ‌تر ... قشنگ ... قشنگ»(همان،133-132) «قشنگی»(همان،135) «قشنگ»(همان،155) «قشنگ‌تر»(همان) «قشنگ»(همان،157) «قشنگ قشنگ... قشنگ»(همان،168) «قشنگ»(همان،169) «ماهی»(همان،212) «قشنگ» (همان،226)
جدول شمارۀ 6. صفات و واژگان عاطفی در زبان زنان و مردان رمان درازنای شب
درصد | تعداد | جنسیت |
82/6 | 29 | زن |
03/2 | 25 | مرد |
نتایج موجود در جدول 6 روشن میکند که درصد استفادۀ زنان و مردان از صفات و واژگان عاطفی با یافته‌های زبانشناسان همخوانی دارد. میزان به‌کارگیری این مؤلفه در زبان شخصیتهای زن رمان با اختلاف چشمگیری از مردان بالاتر است. صفات و واژگان مختص هر جنسیت به‌صورت مقبولی در رمان بهکار رفته است. کاربرد صفت‌های عاطفی در زبان مردان غالباً به پسران جوان انتساب می‌یابد که نویسنده آن را در سه حالت بروز داده است؛ کاربرد صفت‌های قوی برای بیان احساسات درونی، کاربرد صفت‌های عاطفی خنثی، کاربرد صفت‌های عاطفی زنانه به جهت تمسخر یا تأثیرگذاری بر زنان.
2-1-5- تعدیلگرها
تعدیلگرها انواعی از ابزارهای زبانی هستند که از طریق آن می‌توان عدم اطمینان گوینده نسبت به موضوع مورد بیانش را تشخیص داد. قیدها و عباراتی چون احتمالاً، به نظرم، فکر می‌کنم و... را که باحالت‌هایی از اکراه همراه هستند تعدیل‌گر می‌نامند.
لیکاف، کی (Key 1975)، اسواکر (Swacker 1975) و پوینتون تصریح می‌کنند که زنان از تعدیلگرها -که بیانگر ابراز تردید در مورد مسائل است- بیشتر استفاده می‌کنند، درحالی‌که مردان به میزان خیلی کمتری از تعدیلگرها در کلامشان بهره می‌برند.
ارهارت (Erhart 1994) از این صورت‌های زبانی که مختص کلام زنان است با عنوان دیگری یاد میکند؛ «عقب‌نشینی شیوه‌ای است که در کنار فقدان تأکید به‌کاربرده میشود؛ خانم‌ها در لابه‌لای آنچه می‌گویند، جملات ظاهراً بی‌ضرری به زبان می‌آورند که پیام نهفته در آنها این است: شاید حق با من نباشد، شاید شما حق داشته باشید» (ارهارت،168:1380).
فیشمن (Fishman 1983) و کوتس (Coates 2016) نیز استفادۀ بیشتر زنان از تعدیلگرها را تأیید کرده‌اند؛ آنها عقیده دارند که مردان عموماً قادر به ارسال پاسخ مناسب مبنی بر تأیید گفتارهای زنان نیستند، به همین دلیل به نظر میرسد که در مکالمات مختلط، مردان کمترین توجه را نسبت به گفته‌های زنان نشان می‌دهند و سبب تمایل زنان به کاربرد تعدیلگرها را جلب‌توجه مخاطب می‌دانند. به عقیدۀ کوتس، گونۀ تعدیل‌شدۀ یک عبارت، جسارت کمتری نسبت به‌صورت غیر تعدیل‌شدۀ آن دارد؛ همین سبب میشود زنان از سخن گفتن قاطعانه طفره روند و در جهت بیان تقریبی مسائل تلاش نمایند.
به عقیدۀ تانن (Tannen 1990)، زنان به دنبال کشف نقاط مشترک یکدیگرند و با هدف ایجاد صمیمیت و تفاهم وارد گفتگو میشوند و به همین دلیل نیز به میزان قابل‌توجهی از تعدیل‌کننده‌ها بهره می‌برند. مک میلان و همکاران، پریسلر (Prisler 1986) و کریستال (Crystal 2003) نیز نشان دادند که زنان به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از مردان از تعدیلگرها استفاده می‌کنند.
نتایج به‌دست‌آمده از پژوهشهای فارسیان (1378)، نوشینفر (1374) و خسرونژاد (2007) در تعدیلگرها در زبان زنان:
«مگر» (میرصادقی،15:1349) «مگر ... مگر» (همان،16) «به نظرم» (همان،19) «مگر... مگر...» (همان،20) «خیال کردیم.»(همان،32) «مگر... راستش»(همان،37) «آخر می‌دانید... خیال می‌کردم» (همان،39) «می‌دانید...»(همان،42) «مگر»(همان،45) «خیال نمی‌کنم»(همان،75) «خیال کرده بود... فکر می‌کردم... لااقل»(همان،91) «آخر میدانی... میدانی»(همان،97) «میدانی»(همان،117) «می‌دانید»(همان،128) «انگار»(همان،135) «خیال نمی‌کردم» (همان،165) «میدانی»(همان،174) «می‌دانید»(همان،189) «میدانی»(همان،193) «مگر» (همان،202) «به نظرم... نمی‌دانم»(همان،215) «میدانی» (همان،217).
تعدیلگرها در زبان مردان:
«خیال می‌کردم» (همان،9) «انگار»(همان،11) «انگار»(همان،14) «مگر»(همان،18) «شاید ... مگر نمی‌بینی» (همان،19) «مگر نمی‌بینی ... شاید ... مگر» (همان) «نمی‌دانم»(همان،22) «انگار» (همان،25) «خیال نمی‌کنم» (همان،26) «خیال می‌کردم»(همان،34) «می‌دانید»(همان،41-40) «فکر می‌کنم... راستش»(همان،51) «گمانم»(همان،53) «تقریباً»(همان،70) «ممکن است»(همان) «مگر»(همان،72) «میدانی...» (همان،132) «میدانی» (همان،239) «میدانی... مگر» (همان،142) «انگار» (همان،157) «فکر کردم» (همان،159) «مگر»(همان،190)
جدول شمارۀ 7. تعدیلگرها در زبان زنان و مردان رمان درازنای شب
درصد | تعداد | جنسیت |
05/7 | 30 | زن |
20/2 | 27 | مرد |
دادههای مربوط به جدول 7 نشان میدهد نویسنده در استفادۀ بیشتر از تعدیلگرها برای زنان مطابق پژوهشهای زبانشناسی اجتماعی عمل کرده است. آنچه در کاربرد این مؤلفه برجسنهتر به نظر میرسد حضور حداکثری تعدیلگرها در زبان زنان است. علیرغم سهم کمتر زنان در مکالمات، تعدیلگرهای بهکار رفته در زبان آنان، از درصد تعدیلگرهای موجود در زبان مردان، حدود سه برابر بیشتر است. به نظر میرسد این مسئله به دو دلیل رخ‌داده است: اول تأثیر کلیشه‌های اجتماعی بر تفکر نویسنده و دوم، تلاش نویسندۀ واقع‌گرا برای انعکاس هرچه بهتر زبان زنان دهۀ 20 تا 30 خورشیدی در داستان.
2-1-6- تشدیدگرها
تشدیدگرها کلماتی مانند «اصلاً، قطعاً، به‌هیچ‌وجه، خیلی، به‌شدت، حتماً، حقیقتاً، درست، عیناً» و معادل این‌ها در زبان معیار، یا «حسابی» و «پاک» (به معنای کاملاً) در زبان عامیانه هستند که شدت امری را می‌رسانند و به‌عنوان نشانۀ تأکید بر روی آن موضوع در نظر گرفته میشوند.
پژوهشهای زبان شناسان در مورد تفاوتهای زبانی زنان و مردان، غالباً به این نتیجه رسیده است که زنان در جهت تأکید کلام خود از ترکیباتی با بار معنایی قوی‌تر استفاده می‌کنند. «لیکاف همراستا با نظریات یسپرسون، ابراز داشت که «زنان به‌صورت ایتالیک (با تأکید) حرف می‌زنند و شما هرقدر خانم‌تر وزن‌تر باشید، حرف زدنتان ایتالیک‌تر خواهد بود. به باور او، کاربرد so تأکیدی (چقدر) در زبان زنان رایج‌تر از زبان مردان است، هرچند که مردان هم قطعاً از آن استفاده خواهند کرد» (لیکاف،143:1400-141).
لیکاف و واردهوگ در مورد فراوانی تشدیدگرها در زبان زنان این‌چنین استدلال می‌کنند؛ جامعه به‌گونه‌ای نظام‌مند قدرت را از زنان دریغ داشته است و استفادۀ زنان از این ویژگی زبانی، به‌عنوان تلاشی در راستای کسب جایگاه اجتماعی خود محسوب میشود.
برخی از تحقیقات علاوه بر اینکه بالا بودن میزان تشدیدگرها در زبان زنان را تأیید می‌کنند، بر این باور هستند که «تشدیدگرها ساخت‌های نحوی هستند که درگیری عاطفی را با اظهارات گوینده منعکس می‌کنند و از ش)نوندگان درگیری عاطفی را درخواست می‌کنند
(McMillan et al,1977:554).
فارسیان (1378) نشان میدهد که کاربرد تشدیدگرها در گفتار مردان فارسی‌زبان بسیار بیشتر از زنان است. وی علت را تأکید و قاطعیتی می‌داند که این فرم‌های زبانی به کلام می‌بخشند. به دنبال آن، طهماسبی بلداجی (1388)، مروی (1391) و شکاری (1393) در پژوهشهای خود در زبان نوشتاری، به نتیجه‌ای مشابه دست یافتند. در حقیقت، تنها مطالعۀ خسرونژاد در زبان نوشتار، استفادۀ بیشتر زنان از تقویت‌کننده‌ها را تأیید میکند. باید آگاه باشیم که تنها پژوهشهای متعدد و متوالی، در این حوزه از زبان فارسی، می‌تواند نظری قاطعانه در مورد کاربرد میزان تشدیدگرها در زبان زنان و مردان اعلام دارد؛ در پژوهش حاضر بر اساس یافته‌های موجود، انتظار می‌رود برخلاف سایر زبان‌ها، تشدیدگرها در زبان مردان کاربرد بیشتری داشته باشد.
تشدیدگرها در زبان زنان:
«چقدر... چقدر»(میرصادقی،15:1349) «همیشه»(همان،16) «باید»(همان،17) «هیچ کاری» (همان،18) «همیشه...خیلی هم»(همان،19) «همیشه»(همان،20) «خیلی ... همیشه...خیلی وقت ... هیچ»(همان،37) «خیلی ... زیادی»(همان،40) «می‌دانم...»(همان،41) «اصلاً»(همان،41) «حسابی»(همان،42) «چقدر باید»(همان،45) «خیلی»(همان،55) «هیچ‌وقت»(همان،56) «خیلی»(همان،57) «حتماً...حتماً»(همان،75) «عجب پرروست»(همان،77) «خیلی»(همان،77) «خیلی»(همان،83) «خیلی»(همان،89) «ببین»(همان،89) «نمی‌دانی... هیچ‌کس(4)بار»(همان،89) «هیچی»(همان،90) «نه نه... حتماً باید»(همان،92) «هیچ‌وقت ... اصلاً »(همان،92) «حتماً ... حتماً... هیچ طوری... خیلی خیلی... همیشه»(همان،93) «همیشه باید... همه‌چیز»(همان،94) «خیلی... خیلی.»(همان،96) «خیلی... هیچ...»(همان،97) «حسابی»(همان،98) «اصلاً... خیلی»(همان،101) «خیلی ... خیلی»(همان،124) «هنوز هیچ‌چیز... خیلی ... حسابی... حسابی»(همان،126) «خیلی... باید»(همان،128) «خیلی... هیچ»(همان،129) «خیلی... باید»(همان،131) «خیلی خیلی»(همان،135) «حتماً»(همان،140) «خیلی»(همان،141) «هیچ ... خیلی ... هیچ‌چیزی ... هیچ هیچی... هیچ‌چیز... هیچ‌چیز ... هیچ‌چیز... خیلی»(همان،159) «هیچ‌کس .... هیچ‌کس... .. هیچ‌کس ... هیچ‌کس»(همان،161) «هیچ... همیشه»(همان،164) «خیلی خیلی... می‌دانید» (همان،165) «می‌دانم.... هیچ ... هیچ»(همان،166) «هیچ‌کس... هیچ‌کس... جداً»(همان،167) «خیلی»(همان،168) «خیلی... خیلی ... خیلی...»(همان،172) «خیلی»(همان،173) «خیلی... هیچ»(همان،174) «میدانی.»(همان،175) «میدانی... خیلی» (همان،176) «خیلی»(همان،178) «قول می‌ده»(همان،194) «هنوز خیلی»(همان،195) «چقدر...» (همان،201) «خیلی»(همان،204) «قهر قهر»(همان،211) «خیلی... همیشه»(همان،179) «همیشه... هیچ‌وقت ... همه‌جا ... همیشه»(همان،188) «فقط»(همان،189) «می‌دانم»(همان:191) «خیلی ... این‌قدر ... این‌قدر»(همان،193) «همیشه ... خیلی»(همان،193) «ببین پسر... همیشه... فقط... خیلی. خیلی... خیلی... خیلی» (همان،212) «هیچ‌وقت ... هیچ‌وقت... همیشه ... هیچ‌وقت... هیچ‌چیز... هیچ»(همان،214) «نمی‌دانی... هنوز... خیلی ... خیلی ... خیلی»(همان،215) «کلی» (همان،216) «چقدر»(همان،216) «جداً... میدانی که جدی میگویم»(همان،218) «هیچ» (همان،218) «اصلاً... خوب هم... هنوز ... پاک خودت را گم کرده‌ای... میدانی که.»(همان،219) «هنوز... خیلی »(همان،220)
تشدیدگرها در زبان مردان:
«خیلی هم ... هیچی»(همان،9) «حسابی»(همان،10) «هیچ جا»(همان،10) «خیلی»(همان،11) «حتماً»(همان،11) «باید... باید»(همان،12) «شرط می‌بندم»(همان،13) «هنوز»(همان،15) «این‌قدر... هیچ... باید»(همان،17-16) «اگر نیاوردم...!هیچ هم... همیشه»(همان،17) «نباید... میدانی!»(همان،17) «حتماً»(همان،19) «خیلی»(همان،20) «هیچ‌کس... نباید» (همان،22) « چشم‌هایت را خوب بازکن»(همان،23) «هنوز... هنوز... باید»(همان:24) «میدانی.»(همان،24) «باید»(همان،24) «باید»(همان،26) « خیلی»(همان،27) «هیچ طوری»(همان،30)«خیلی ... خیلی» (همان،40) «خیلی»(همان،41) «هیچ... هیچ‌وقت ... همیشه...نمی‌دانید»(همان،43) «هیچ طوری... هیچ»(همان،46) «خیلی»(همان،49) «خیلی»(همان،49) «باید ... میدانی که اصلاً... اصلاً .... هیچ‌وقت ... خیلی»(همان،51) «حسابی ...خیلی»(همان،52) «همه‌اش... خیلی.»(همان،53) «خیلی... همیشه... خیلی... میدانی ... خیلی هم ... حسابی... همیشه»(همان،53)«میدانی... هیچ کاری... دیدی»(همان،55) «هیچی... حتماً»(همان،55) «نه نه»(همان،59) «خیلی .... خیلی... اصلاً... خیلی»(همان،64) «نمی‌دانی... خیلی... اصلاً... میدانی... اصلاً ... هیچی»(همان،65) « همیشه»(همان،66) «خودِ خودش... خیلی»(همان،67) «اتفاقاً»(همان،68) « هیچ‌وقت هیچ‌وقت ... اصلاً ... باید»(همان،68) «خیلی»(همان،70) «فقط»(همان،70) «هیچ... هیچکی... هیچ کاری»(همان،72) «خیلی»(همان،72) «خیلی... باید .... باید»(همان،73) «خیلی... باید خیلی» (همان،74) «اصلاً»(همان،72) «خیلی کاملاً »(همان،75) «دیدی گفتم... اصلاً...»(همان،76) «در حقیقت ... هیچ‌وقت... هیچ‌وقت»(همان،82) «ببین... خیلی... خیلی .... باید»(همان،85) «هیچ»(همان،85) «باید»(همان،85) «اصلاً»(همان،86) «خیلی... هیچ‌وقت»(همان،86) «حتماً»(همان،86) «فقط»(همان،86) «دیدی گفتم»(همان،90) «خیلی خیلی»(همان،92) «هیچ ... اصلاً ... باید»(همان،94) «البته... فقط»(همان،94) «نه نه... خیلی»(همان،96) «هیچ... خیلی... خیلی... خیلی خیلی»(همان،100) «خیلی»(همان،101) «حتم دارم... هیچ... هیچ‌وقت ... حتماً»(همان،107) «حتماً ... حتماً (همان،108) «اصلاً»(همان،108) «خیلی... ببینم... می‌دانستم، خوب می‌دانستم»(همان،109) «هیچ... من نمی‌دانم»(همان،109) « اصلاً »(همان،110) « هنوز خیلی ... هیچ‌چیز ... باید خیلی... هنوز... مخصوصاً... خیلی... خیلی»(همان،110) «حتماً... حتماً»(همان،111) «می‌بینی که... همیشه»(همان،111) «نمی‌دانی»(همان،116) «خیلی» (همان،117) «میدانی»(همان،117) «خیلی»(همان،117) «باید خیلی»(همان،118) «هیچی... هیچ ... هیچ»(همان،118) «همیشه»(همان،118) «هیچ‌وقت»(همان،119) «باید... باید»(همان،120) «باید»(همان،121) «باید»(همان،121) «نمی‌دانی... پاک»(همان،132) «باید»(همان،132) «همیشه ... همیشه»(همان،133-132) «خیلی»(همان،134) «صد دفعه» (همان،134) «خیلی ... اصلاً»(همان،137) «هنوز»(همان،142) «حتماً... حتماً» (همان،142) «هیچ... اصلاً... فقط... فقط باید»(همان،144) «هنوز»(همان،144) «هیچ ... خیلی ... هیچ» (همان،144) «حتماً»(همان،145) «خیلی»(همان،148) «خیلی ... دائم... هیچ‌وقت ... حسابی... حتماً... همیشه... باید»(همان،149) «هیچ... پاک بریده‌ای... خیلی»(همان،149) «هیچ‌وقت... خیلی»(همان،150) «اصلاً»(همان،150) «باید... حقیقت این است» (همان،150) «باید»(همان،151) «همیشه... حتماً»(همان،151) «هیچ... خیلی...»(همان،153) «کلی گل کرده‌ای... خیلی» (همان،154) «همیشه»(همان،155) «خیلی»(همان،155) «هنوز... خیلی» (همان:155) «راستی راستی»(همان،156) «نمی‌دانی... هیچ ...حتماً... تنها کار»(همان،157) «هیچ‌چیز»(همان،159) «خیلی»(همان،160) «هیچ‌وقت... هیچ‌وقت... هیچ»(همان،167) «خیلی... خیلی»(همان،168) «واقعاً هم»(همان،168) «خیلی ... هیچ‌کس... خیلی... اصلاً»(همان،176) «هیچ... خیلی ... باید»(همان،177) «اصلاً»(همان،180) «هیچ»(همان،181) «هیچ»(همان:182) « پُر بدک نیست.»(همان،183) «هیچ»(همان،183) «بله بله ... هیچ»(همان،187) «اصلاً» (همان،190) «البته»(همان،191) «چند دفعه بگویم... اصلاً... اصلاً»(همان،192) «اصلاً» (همان،194) «همیشه ... هیچ‌وقت... اصلاً»(همان،196) «اصلاً»(همان،203) «خیلی... حتماً... خیلی... خیلی... خیلی»(همان،209) «هیچ... سخت»(همان،210) «خیلی... خیلی» (همان،211) «هیچ‌وقت»(همان،212) «اصلاً... همیشه ...هیچ‌کس.... همیشه»(همان،214) «اصلاً»(همان،215) «که نگو... خیلی»(همان،220) «خودت هم میدانی... هیچ پخی نمی‌شوند... ببین.. همیشه ... حتماً»(همان،221) «این‌همه ... این‌همه»(همان،222) «هنوز ... هنوز که هنوز»(همان،224) «اصلاً»(همان،233) «اصلاً»(همان،234) «می‌بینید هیچ کاری»(همان،234).
جدول شمارۀ 8. تشدیدگرها در زبان زنان و مردان رمان درازنای شب
درصد | تعداد | جنسیت |
58/34 | 147 | زن |
51/22 | 276 | مرد |
در جدول 8 به‌وضوح پیداست که با وجود تعداد بالای تشدیدگرها در زبان مردان، زنان نسبت به میزان نوبت خود در مکالماتشان درصد بالاتری از تشدیدگرها را به‌کاربرده‌اند. در حقیقت این زنان هستند که تشدیدکننده‌های بیشتری استفاده می‌کنند و اگر توزیع مکالمه در رمان به‌صورت مساوی انجام می‌گرفت، چه‌بسا تعداد بالاتری از تشدیدکننده‌ها در زبان آنان یافت می‌شد. به نظر میرسد علت ناهمخوانی نتایج پژوهش‌ها در زبان فارسی نیز ارائۀ دادههای آماری بر اساس تعداد این مؤلفه‌ها در زبان زنان و مردان، بدون توجه به میزان مکالمه هریک از دو جنس باشد.
3- نتیجهگیری
وجود تفاوتهای زبانی زنان و مردان در تمام جوامع، امری گریزناپذیر است که با استفاده از متغیرهای اجتماعی چون سن، میزان تحصیلات و طبقه اجتماعی تا حدودی توجیهپذیر خواهد بود. نتایج به‌دست‌آمده از نوشتار مورد بحث، نشان میدهد جمال میرصادقی در راستای تجسم دنیایی حقیقی و باورپذیر در ذهن خواننده، توجه ویژه‌ای به ابعاد زبان جنسیتی در نگارش رمان درازنای شب داشته است. با بررسی شش متغیر در حوزۀ تفاوتهای واژگانی شخصیتهای زن و مرد رمان، مشخص گردید که نویسنده در به‌کارگیری صفات و واژگان عاطفی، تعدیلگرها و تشدیدگرها، همسو با یافته‌های زبانشناسان عمل کرده است. این در حالی است که استفادۀ میرصادقی از سوگندواژهها، رنگواژهها و دشواژهها در زبان شخصیتهای زن و مرد رمان، با معیارهای زبانشناختی جنسیتی همخوانی ندارد؛ سوگندواژهها در زبان زنان با اختلاف کمی نسبت به مردان، بیشتر یافت شد، این نکته حائز اهمیت است که نویسنده این مؤلفه را از نظر کیفیت کاربرد، متناسب با زبان هر دو جنس ایجاد نموده است. رنگواژهها نه‌تنها مطابق با معیارهای زبانشناختی به کار نرفته است، بلکه تنوع آن در فضای داستان نیز ضعیف ارزیابی میشود؛ تأثیر جنسیت نویسنده بر زبان داستان، از برجسته‌ترین حدس‌ها در مورد این غفلت است. کاربرد دشواژهها نیز به‌طورکلی برخلاف نتایج زبانشناسان، در زبان زنان بیشتر مشاهده شد؛ در استفادۀ زنان و مردان از دشواژهها، اختلاف کم اما معناداری وجود دارد؛ همچنان که میزان کلی کاربرد دشواژهها در زبان زنان نسبت به مردان بسامد بالایی دارد، در استفاده از دشواژههای رکیک، مردان آمار بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند که اکثر آنها از نوع دشواژههای جنسی شناخته‌شده است و تنها استفادۀ زیاد زنان از دشواژههای غیر رکیک، نتیجه را به سویه‌ای مخالف کشاند؛ در این جهت‌گیری میزان تحصیلات و طبقۀ اجتماعی بسیار تأثیرگذار بوده است.
نمودار 1. تفاوتهای واژگانی زنان و مردان رمان درازنای شب
منابع
کتابها
ارهارت، اوته (1380) زنان خوب به آسمان می‌روند، زنان بد به همه‌جا، برگردان پدرام پورنگ، تهران: نسل نو اندیش.
فیشر، هلن (1398) جنس اول، برگردان نغمه صفاریان، تهران: نشر نو.
لیکاف، رابین تالمک (1400) زبان و جایگاه زن، برگردان مریم خدادادی و یاسر پوراسماعیل، تهران: نگاه.
محمدی اصل، عباس (1399) جنسیت و زبانشناسی اجتماعی، تهران: گل‌آذین.
میرعابدینی، حسن (1380) صدسال داستان‌نویسی ایران، جلد اول و دوم با تجدیدنظر کلی، تهران: چشمه.
مقالات
ارباب، سپیده. (1391). بررسی و طبقه‌بندی دشواژههای رایج فارسی در تداول عامه. نشریۀ پژوهشهای زبانشناسی تطبیقی. (4). 107-124.
کراچی، روح‌انگیز. (1394). چگونگی تأثیر جنسیت بر ادبیات. نشریۀ زن در فرهنگ و هنر. (2). 223-241.
محمودی بختیاری، بهروز، دهقانی، مریم. (1392). رابطۀ زبان و جنسیت در رمان معاصر فارسی: بررسی شش رمان. نشریۀ زن در فرهنگ و هنر. (4)، 543-556.
نجفی عرب، ملاحت، بهمنی مطلق، یدالله. (1394). کاربرد واژگان در رمان شازده احتجاب از منظر زبان و جنسیت. فصلنامه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 6 (20)، 121-132.
پایاننامهها
جان نژاد، محسن (1380) زبان و جنسیت: پژوهش زبانشناختی اجتماعی؛ تفاوتهای زبانی میان گویشوران مرد و زن ایرانی در تعامل مکالمه‌ای. پایان‌نامۀ دکتری. دانشگاه تهران.
فارسیان، محمدرضا (1378) جنسیت در واژگان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
منابع لاتین
De haan, D. N. (1979). Speech differences between women and men: on the wrong track? Language in Society, 8(1), 33-50.
Shitemi, N. L. (2009). Language and gender. A lecture to be given to IUPUI Fulbright-hays group projects abroad program July 5th-August 6th 2009 At Moi University Campuses.
McMillan, J. R. Clifton, A. K. McGrath, D. & Gale, W. S. (1977). Women's language: Uncertainty or interpersonal sensitivity and emotionality? Sex roles, 3(6), 545-559.
Wahyuningsih, S. (2018). Men and women differences in using language: A case study of students at STAIN Kudus. EduLite: Journal of English Education, Literature and Culture, 3(1), 79-90.
References
Books
Earhart, Ute (1380) Good women go to heaven, bad women everywhere, Translated by Pedram Pourang, Tehran: Nasle jadide mtefakeran.
Fisher, Helen (2018) first gender, Translation of the song of Safarian, Tehran: Enteshare jadid.
Lekoff, Robin Talmac (1400) Language and position of women, Translated by Maryam Khodadadi and Yaser Pourasmail, Tehran: Negah.
Mohammadi Asl, Abbas (2019) Gender and sociolinguistics, Tehran: Golazin.
Mirsadeghi, Jamal (1349) long night First Edition, Tehran: Ketab Zaman.
Mirsadeghi (Zolgadr), Maimant (2014) Contemporary Persian novels, Tehran: Niloofar.
Mir Abdini, Hassan (1380) One hundred years of Iran's story writing. The first and second volume with general revision, Tehran: Cheshme
Articles
Master, Sepideh. (2011). Review and classification of common Persian slang words in public circulation. Journal of Comparative Linguistics Research( 4), 107-124.
Karachi, soulful. (2014). How gender affects literature. Women in culture and art magazine, (2),223-241.
Mahmoudi Bakhtiari, Behrouz , Dehghani, Maryam. (2012). The relationship between language and gender in the contemporary Persian novel: a review of six novels. Women in culture and art magazine. (4), 543-556.
Najafi Arab, Malahat, Bahmani Motlaq, Yadullah. (2014). The use of vocabulary in the novel Prince of Ehtijab from the perspective of language and gender. Chapter of Tafsir and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 6 (20), 121-132.
Theses
Jannejad, Mohsen (1380) Language and gender: sociolinguistic research; Linguistic differences between Iranian male and female speakers in conversational interaction. PhD thesis. University of Tehran.
Farsian, Mohammadreza (1378) Gender in vocabulary. Master's thesis. University of Tehran.
Latin References
De, Hanna. (1979). Speech differences between women and men: on the wrong track? Language in Society, 8(1), 33-50.
Shitemi, N. L. (2009). Language and gender. A lecture to be given to IUPUI Fulbright-hays group projects abroad program July 5th-August 6th 2009 At Moi University Campuses.
McMillan, J. R. Clifton, A. K. McGrath, D. & Gale, W. S. (1977). Women's language: Uncertainty or interpersonal sensitivity and emotionality? Sex roles, 3(6), 545-559.
Wahyuningsih, S. (2018). Men and women differences in using language: A case study of students at STAIN Kudus. EduLite: Journal of English Education, Literature and Culture, 3(1), 79-90.
[1] . y_bahmani43m@yahoo.com
[2] . fajati72@gmail.com
[3] . y_bahmani43m@yahoo.com
[4] . fajati72@gmail.com
