تحلیل زمینه‌های اجتماعی داستان بانوگشسپ در حماسه‌های شفاهی

الموضوعات :

نرگس مولوی ¹ (دانشگاه فردوسی مشهد، گروه زبان و ادبیات فارسی، مشهد، ایران.)
فرزاد قائمی ² (دانشگاه فردوسی مشهد، گروه زبان و ادبیات فارسی، مشهد، ایران.)

تاريخ الإرسال : 22 الثلاثاء , شعبان, 1439 تاريخ التأكيد : 22 الأحد , ذو الحجة, 1439 تاريخ الإصدار : 13 الأحد , محرم, 1440

الکلمات المفتاحية: بانوگشسپ‌نامه, حماسه های شفاهی, تحلیل اجتماعی,

ملخص المقالة :

هدف پژوهش حاضر، تحلیل زمینه های اجتماعی داستان بانوگشسپ در حماسه های شفاهی است. داستان زندگی و دلاوری بانوگشسپ، دختر رستم، از قدیم‌ترین روایات حماسی ایران است که علاوه بر بانوگشسپ‌ نامه، در ادبیات عامیانه و حماسه‌های شفاهی ایرانی نیز راه جسته است. این پژوهش بر آن است که با روش توصیفی- تحلیلی به تطبیق حماسه های شفاهی و کلاسیک داستان بر مبنای چگونگی تکوین شخصیت زن- قهرمان در آنها بپردازد. نتایج این تحقیق بیانگر آن است که با وجود قدمت روایت منظوم، حماسه های شفاهی بخش های بیشتری از داستان بانو را حفظ کرده یا نقاط خلأ آن را پرورش داده است. سلیقة مخاطب عام و جلب رضایت او، افزایش بن‌مایه‌های تغزلی و عناصر مربوط به افسانه و جادو و عناصر معنوی فرهنگ عامه از جملۀ تفاوت های متون شفاهی است. الگوی قدرت بخشیدن به زنان قهرمان در شبیه شدن آنها به مردان که محصول فرهنگ پدرسالارانه است، مهم‌ترین بخش الگوی زن- قهرمان در داستان بانوست که در حماسه های شفاهی، به علت فاصله با فرهنگ بستة حاکم بر طبقة نخبه، وجوه زنانة شخصیت بانو پررنگ‌تر شده است.

المصادر:

- آیدنلو، سجاد..(1384). مهین­دخت بانوگشسب سوار. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 45-34.

- آیدنلو، سجاد. (1387. الف). پیشینه مکتوب و چندصدساله برخی روایات مردمی/شفاهی شاهنامه. فرهنگ و مردم، 7(24-25)، 83-74.

-  آیدنلو، سجاد. (1387. ب). پهلوان­بانو. مجله مطالعات ایرانی، 7(13)، 24-11.

- آیدنلو، سجاد. (1388). متون منظوم پهلوانی: برگزیده منظومه­های پهلوانی پس از شاهنامه. تهران: سمت.

- آیدنلو، سجاد. (1391). طومار نقّالی شاهنامه. تهران: به نگار.

- ابراهیمی، معصومه. (1392). بررسی سیر مفهومی دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی. دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، 1(2)، 82-53. 

- استاجی، ابراهیم، و صادقی­منش، علی. (1395). بررسی همسنج جدال برسر تصاحب زن در دو اثر حماسی بانوگشسب­نامه و ایلیاد. نشریه ادبیات تطبیقی، 8(14)، 46-23.

- افشاری، مهران، و مداینی، مهدی. (1377). هفت لشکر(طومار جامع نقّالان). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- انجوی شیرازی، ­ابوالقاسم. (1369).فردوسی­نامه. 3ج، تهران: علمی.

- بانوگشسب­نامه. (مؤلف نامعلوم)، تصحیح روح­انگیز کراچی. (1382). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- بیات، حسین. (1389). محوریت قهرمانان زن در قصه­های عامیانه (تحلیل افسانه­ها به­ مثابه رؤیاهای جمعی زنان). فصلنامه نقد ادبی، 3(11-12)، 115-87.

- حسن­نیا، محمد، و ناظم، ریحانه. (1392). زنان دربار قاجار و مطالعات اقتصادی و اجتماعی با تأکید بر اسناد. پیام بهارستان، 6(22)، 263-220.

- ذوالفقاری، حسن. (1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.

- رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- ریاحی ­زمین، زهرا، و جبّاره ناصرو، عظیم. (1390). آمیزش اسطوره و حماسه در روایتی دیگر از بانوگشسب­نامه. ادب پژوهی، (18)، 170-145.

- سجادی، حسین. (1380). بررسی عوامل دوگانه: ستایش و نکوهش زنان در شاهنامه. تهران: مؤسسه پژوهش فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- سعیدی، مصطفی، و هاشمی، احمد. (1380). طومار شاهنامۀ فردوسی. 2ج، تهران: خوش نگار.

- صداقت­ نژاد، جمشید. (1374). طومار کهن شاهنامۀ فردوسی. 2ج، تهران: دنیای کتاب.

- علیزاده، ناصر، و آیدنلو، سجاد. (1385). بازشناسی مضمون حماسی-اساطیری رویارویی پدر و پسر در روایتی از تذکره الاولیا. فصلنامه پژوهش­های ادبی، (12-13)، 208-191.

- فرای، نورتروپ. (1975). صحیفه­های زمینی. ترجمه هوشنگ رهنما. (1384). تهران: هرمس.

- قاجار، ابوالفتح. (1321ق). رستم­نامه. ن.خ. شماره 16499، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

- کراچی، روح انگیز. (1381). بانوگشسب، پهلوان­بانوی حماسه­های ایران. پژوهشنامه علوم انسانی، (33)، 190-179.

- کریستنسن، آرتور. (1976). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمه احمد طباطبایی. (1355). تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.

- مارزلف، اولریش. (1984). طبقه­بندی قصه­های ایرانی. ترجمه کیکاووس جهانداری. (1371). تهران: سروش.

- مجمل­التواریخ والقصص. مؤلف نامعلوم(520 ق). تصحیح محمدتقی بهار. (1318). تهران: چاپخانه خاور.

- مختارنامه، آزاده، و واردی، زرین تاج. (1395). بررسی شواهد وضعیت زنان در متون منتخب ادب فارسی (شاهنامه، بانوگشسب­نامه، خسرو و شیرین، گل و نوروز). فصلنامه زن و جامعه، 7(1)، 121-101.

- مزداپور، کتایون، کراچی، روح­انگیز، و خطیبی، ابوالفضل. (1384). نماد زندگی و زایندگی. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 33-22.

- مرداک، مورین. (1990). ژرفای زن بودن (راهکارهای عملی جهت دستیابی به زنانگی گمشده). ترجمه سیمین موحد. (1390). تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.

- موسایی، معصومه. (1386). بانوگشسب­نامه و اسطوره آرتمیس. فصلنامه زبان و ادب، (31)، 121-108.