برجسته‌سازی در شعر اخوان ثالث

الموضوعات : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

حمید صمصام ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان)
نازنین شیخ زاده ² (کارشناس‌ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد زاهدان، دبیر ادبیّات آموزش و پرورش شهرستان سراوان)

تاريخ الإرسال : 02 الإثنين , جمادى الأولى, 1438 تاريخ التأكيد : 02 الإثنين , جمادى الأولى, 1438 تاريخ الإصدار : 17 الجمعة , شوال, 1437

الکلمات المفتاحية: هنجارگریزی, literary criticism, deviation, برجسته‌سازی, هنجارافزایی, نقدادبی, اخوان‌ثالث, foregrounding, extra-regularity, Akhavan-Sales,

ملخص المقالة :

بی‌تردید مهدی اخوان ثالث یکی از مهم‌ترین شاعران نسل پسانیمایی است که اشعارش به تعبیر اکثر پژوهش‌گران ادبیّات معاصر ایران، ترکیبی است شاعرانه و هنرمندانه از سنت شعر کلاسیک فارسی و شعر نو نیمایی. اخوان ثالث نمایندة نسلی از شاعران است که هم به اجتماع و تحولات آن متعهد است و هم به لحاظ ادبی، شعرش از غنایی خاص، برخوردار است. در واقع او شاعری است که هم به فرم ادبی اهمیت می‌دهد و هم به محتوای شعرش توجه بسیاری می‌کند. از این‌رو، با فهم چنین خصیصه‌هایی در شعر او، بسیاری تلاش کرده‌اند تا با خوانشهای جدید، ابعاد ادبیات اخوان ثالث را، کشف و بررسی کنند. نقد ادبی که شاخة مهمی در ادبیّات مدرن به‌شمارمی‌رود، از شاخه‌های متعددی برخورداراست. یکی از این شاخه‌ها، برجسته‌سازی به مثابة یکی از فرم‌های خوانش در متون ادبی است. برجسته‌سازی، به معنای به‌کار‌گیری عناصر زبان است به‌گونه‌ای که شیوة بیان جلب نظر کند، غیرمتعارف باشد و در مقابل خودکاری زبانی، غیر خودکار باشد. این تعریف، کلیت این شیوه‌ از نقد ادبی را توصیف‌می‌کند. برجسته‌سازی به تعبیر محققان، به دو شیوه تحقق‌می‌یابد: هنجارگریزی و هنجارافزایی. شعر اخوان مشحون از هنجارگریزی و هنجارافزایی است. هنجارگریزی معمولاً به اجزائی مانند: هنجارگریزی آوایی، لغوی، نحوی و معنایی تقسیم می‌گردد. هنجارافزایی نیز معمولاً در حوزة بدیعِ لفظی بحث می‌شود. در این نوع از برجسته‌سازی، به زبان متعارف، هنجارهایی را تحمیل می‌کنیم. خوانندة این مقاله به برخی از دلایل عظمت اخوان و رمز و راز اثربخشی شعرش، آشنا‌می‌شود

المصادر:

- احمدی، بابک، (1386)، ساختار و تأویل متن، چاپ نهم، تهران: نشر مرکز.

2- اخوان‌ثالث، مهدی،(1362)، از این اوستا. چاپ دهم. تهران: مروارید.

3--------،-----------، (1375)، آخر شاهنامه، چاپ سیزدهم، تهران: مروارید .

4- -------،---------، (1376)، ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم، چاپ چهارم، تهران: مروارید.

5- ------،-----------، (1376)، بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج، چاپ سوم، تهران: زمستان.

6-------،-----------،(1379)، ارغنون، چاپ یازدهم، تهران: مروارید.

7- ------،----------، (1379)، در حیاط کوچک پاییز در زندان، چاپ یازدهم، تهران: زمستان.

8-------،-----------، (1379)، دوزخ، امّا سرد، چاپ نهم، تهران: زمستان.

9- ------،----------،(1384)، سر کوهِ بلند (برگزیده اشعار)، به انتخاب مرتضی کاخی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات زمستان.

10- -----،-------------، (1390)، زمستان، چاپ بیست و هشتم، تهران: زمستان.

11- انوشه، حسن، (1376)، فرهنگ‌نامه ادب فارسی، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

12- اوحدی،مسعود، (1387)،فرمالیسمونقدفیلم، «فصلنامةهنر»، شماره75.

13- ایوتادیه، ژان، (1378)، نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه، مهشید نونهالی، چاپ اول، تهران: انتشارات نیلوفر.

14- پاینده، حسین،(1385)،نقد ادبی و دموکراسی، چاپ اول، تهران: انتشارات نیلوفر.

15- پورنامداریان، تقی، (1381)، سفر در مه، تهران: انتشارات نگاه.

16- پین،مایکل، (1383)، فرهنگاندیشةانتقادی،ترجمةپیام یزدانجو، چاپاول،تهران:نشرمرکز.

17- دیچز، دیوید، (1377)، شیوه‌های نقد ادبی، ترجمه، غلامحسین یوسفی و محمد تقی صدقیانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی.

18- روحانی، مسعود و عنایتی فادیکلایی، محمد، (1388)، «بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی»،گوهر گویا، 63-90، شماره 3.

19-سلاجقه،پروین (1384)، نقدشعرمعاصر،امیرزاده کاشیها(شاملو)، چاپ اول، تهران: نشرمروارید.

20- سلدن، رامّان و ویدوسون، پیتر، (1384)، راهنمای نظریه ادبی معاصر، چاپ سوم، تهران: طرح نو.

21- شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1384)، موسیقی شعر، چاپ هشتم، تهران: آگه.

22----------،---------، (1391)، رستاخیز کلمات، چاپ اول، تهران: سخن.

23--------،---------، (1392)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ شانزدهم، تهران: آگه.

24- شمیسا، سیروس (1375)، کلیات سبک‌شناسی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوس.

25- ------،-------،(1383)، نقد ادبی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوس.

26- -------،------،(1386)، سبک‌شناسی شعر، چاپ اول،تهران: انتشارات فردوس.

27- صفوی، کوروش، (1370)، گونه‌های هنجارگریزی در شعر، ماهنامه خاوران، سازمان چاپ مشهد، شماره هفتم و هشتم، خرداد و تیر 1370.

28- -----،------، (1390)، از زبان‌شناسی به ادبیات (1و2)، چاپ سوم، تهران: سوره مهر.

29- صهبا، فروغ، (1384)، برجسته‌سازی واژه و ترکیب در شعر اخوان،پژوهشنامه علوم انسانی، شماره (46-45)، بهار و تابستان 1384، 167-142.

30- صمصام، حمید و نجار همایونفر، فرشید ،(1388)، درآمدی بر نقد شعر فارسی، چاپ اول، تهران: دستان.

31- علوی مقدم، مهیار، (1381)، نظریه‌های نقد ادبی معاصر، چاپ اول، تهران: سمت.

32- فرضی، حمیدرضا، (1389)، «هنجارگریزی واژه‌هایی، نحوی در شعر نیما»، مجموعه مقاله‌های دومین همایش ملّی نیماشناسی، 1355-1375، شماره 3.

33- قادری، بهزاد، (1373)، زبان ادبی به‌عنوان نظام نشانه‌ها، مجموعه مقالات دومین کنفرانس زبانشناسی نظری و کاربردی. به کوشش سیدعلی میرعمادی.چاپ اول. تهران. دانشگاه علامه.

34- کاخی،مرتضی، (1371)، صدای حیرت بیدار ، تهران، زمستان.

35- مدرسی، فاطمه و احمدوند، حسن، (1384)، آشنایی‌زدایی و هنجارگریزی در اشعار نیمایی اخوان ثالث، نشریه فلسفه و کلام علامه، تابستان 1384، شماره 6، از 199 تا 228.

36- محسنی، مرتضی و صراحتی جویباری، مهدی، (1389)، «بررسی انواع هنجارگریزی آوایی و واژگانی در شعر ناصر خسرو»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، بهار ادب، 1-24، شماره 8.

37- محمدی، حسنعلی، (1373)، شعر معاصر ایران: از بهار تا شهریار، چاپ اول، تهران: ارغنون.